Đề tài Khảo sát ảnh hưởng mật độ trùn đất trong xử lý phụ phẩm rau cải

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP. HỒ CHÍ MINH BỘ MÔN CÔNG NGHỆ SINH HỌC ***000*** VŨ HOÀNG THÚY QUỲNH KHẢO SÁT ẢNH HƢỞNG MẬT ĐỘ TRÙN ĐẤT TRONG XỬ LÝ PHỤ PHẨM RAU CẢI LUẬN VĂN KỸ SƢ CHUYÊN NGÀNH CÔNG NGHỆ SINH HỌC Thành phố Hồ Chí Minh Tháng 9/2006 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP. HỒ CHÍ MINH BỘ MÔN CÔNG NGHỆ SINH HỌC ***000*** KHẢO SÁT ẢNH HƢỞNG MẬT ĐỘ TRÙN ĐẤT TRONG XỬ LÝ PHỤ PHẨM RAU CẢI LUẬN VĂN KỸ SƢ CHUYÊN NGÀNH CÔNG NGHỆ SINH HỌC Giáo viên hƣớng dẫn: Sinh viên thực hiện: TS. BÙI XUÂN AN VŨ HOÀNG THÚY QUỲNH Thành phố Hồ Chí Minh Tháng 9/2006 MINISTRY OF EDUCATION AND TRAINING NONG LAM UNIVERSITY, HCMC FACULTY OF BIOTECHNOLOGY ***000*** RESEARCH EFFECTION DENSITY OF Perionyx excavatus IN VEGETABLES PREPARATION PROCESSION GRADUATION THESIS MAJOR: BIOTECHNOLOGY Professor Student Dr. BUI XUAN AN VU HOANG THUY QUYNH TERM: 2002 - 2006 HCMC, 09/2006 iv LỜI CẢM ƠN Luận văn này hoàn thành không chỉ nhờ công sức lao động, học tập của riêng cá nhân tôi có được mà còn nhờ vào sự chỉ dạy, động viên, giúp đỡ của rất nhiều người. Chính v vì vậy mà tôi muốn gửi lời cảm ơn chân thành đến với tất cả mọi người xung quanh đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm đề tài này. Trước hết tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Thầy Bùi Xuân An, người đã bỏ ra rất nhiều tâm sức hướng dẫn tôi từ những ngày đầu, và giúp đỡ hết sức nhiệt tình để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Ngoài ra tôi không thể nào quên sự giúp đỡ, chỉ dạy quý báu của quý Thầy Cô thuộc Bộ môn Công Nghệ Sinh Học, trường Đại Học Nông Lâm. Tôi cũng muốn dành những lời cảm ơn này đến với các Thầy Cô, anh chị trong Khoa Môi Trường, trường Đại Học Nông Lâm. Đồng thời tôi cũng muốn gửi đến tất cả các bạn bè thân yêu trong lớp Công Nghệ Sinh Học 28 lời cảm ơn thân thiết nhất. Sau cùng tôi không thể nào quên được công lao sinh dưỡng, chăm sóc của cha mẹ, và toàn thể gia đình đã tạo điều kiện cho tôi hoàn tất chương trình học. v TÓM TẮT Vũ Hoàng Thúy Quỳnh, Đại Học Nông Lâm Thành Phố Hồ Chí Minh. Thời gian thực hiện : từ 27/02/2006 – 15/06/2006. Phòng thí nghiệm : Khoa Công Nghệ Môi Trường – Trường Đại Học Nông Lâm TP.Hồ Chí Minh. Đề tài: “KHẢO SÁT ẢNH HƢỞNG MẬT ĐỘ TRÙN ĐẤT TRONG XỬ LÝ PHỤ PHẨM RAU CẢI” Hội đồng hướng dẫn : TS. BÙI XUÂN AN. Dân số ngày càng tăng, nhu cầu sinh hoạt càng tăng, theo đó lượng các chất thải do con người gây ra ngày càng nhiều. Trùn đất có vai trò tích cực trong tự nhiên, trong chăn nuôi, cũng như trong trồng trọt. Do đó chúng tôi tiến hành đề tài trên nhằm để lấy trùn đất xử lý số phụ phẩm rau cải. Trước tiên chúng tôi xác định mật độ trùn đất thích hợp trong xử lý phụ phẩm rau cải. Sau đó so sánh với điều kiện sống của trùn xem có thích hợp không. Những kết quả đạt được: 1. Trùn có ăn rau, sinh trưởng và phát triển bình thường. 2. Ở mật độ 0.4kg trùn/0.5 kg rau/tuần trùn phát triển tối ưu nhất, tăng trọng nhiều nhất. 3. Trùn làm cho môi trường trở nên trung tính hơn, khô hơn, và sinh ra nhiều đạm. vi MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn ................................................................................................................. iv Tóm tắt ........................................................................................................................ v Mục lục ...................................................................................................................... vi Danh sách các bảng ................................................................................................. viii Danh sách các biểu đồ, hình, sơ đồ ........................................................................... ix CHƢƠNG 1. MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1.1. Đặt vấn đề ............................................................................................................ 1 1.2. Mục đích – yêu cầu đề tài .................................................................................... 2 1.2.1. Mục đích ........................................................................................................... 2 1.2.2. Giới hạn đề tài .................................................................................................. 2 1.2.3. Yêu cầu ............................................................................................................ 2 CHƢƠNG 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 3 2.1. Rác thải hữu cơ .................................................................................................... 3 2.1.1. Quản lý và xử lý chất thải hữu cơ ở Việt Nam ................................................. 3 2.1.2. Nguồn gốc phát sinh chất thải hữu cơ .............................................................. 4 2.1.3. Nguồn gốc và sự chuyển vận các chất thải hữu cơ .......................................... 4 2.2. Trùn đất................................................................................................................ 5 2.2.1. Sơ lược lịch sử nuôi trùn đất ............................................................................ 5 2.2.1.1. Nước ngoài .................................................................................................... 5 2.2.1.2. Trong nước .................................................................................................... 7 2.2.2. Giới thiệu một số giống trùn đất ....................................................................... 8 2.2.2.1. Trùn quế ......................................................................................................... 8 2.2.2.2. Trùn “Quế anh” ............................................................................................. 8 2.2.2.3. Trùn hổ .......................................................................................................... 8 2.2.2.4. Trùn cơm ....................................................................................................... 9 2.2.3. Đặc tính sinh lý sinh thái và sinh sản của trùn đất ........................................... 9 vii 2.2.3.1. Đặc tính sinh lý sinh thái của trùn đất ........................................................... 9 2.2.3.2. Đặc điểm sinh sản ........................................................................................ 10 2.2.4. Khả năng phân hủy chất thải hữu cơ của một số giống trùn .......................... 11 CHƢƠNG III. VẬT LIỆU & PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................... 12 3.1. Vật liệu .............................................................................................................. 12 3.2. Bố trí thí nghiệm ................................................................................................ 12 3.3. Thí nghiệm ......................................................................................................... 13 3.4. Phương pháp phân tích các chỉ tiêu ................................................................... 14 CHƢƠNG IV. KẾT QUẢ & THẢO LUẬN......................................................... 15 4.1. Mật độ phát triển thích hợp nhất của trùn ......................................................... 15 4.2. Các chỉ tiêu phân tích lý hóa ............................................................................. 16 CHƢƠNG V. KẾT LUẬN & ĐỀ NGHỊ............................................................... 21 5.1. Kết luận.............................................................................................................. 21 5.2. Đề nghị .............................................................................................................. 21 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 22 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 23 viii DANH SÁCH CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1. Mật độ trùn đất ........................................................................................... 20 Bảng 4.1. Trọng lượng trùn đất ban đầu và sau 3 tuần .............................................. 15 Bảng 4.2. Tăng trọng trung bình của trùn .................................................................. 15 Bảng 4.3. Các chỉ tiêu của phụ phẩm rau cải đầu vào ................................................ 16 Bảng 4.4. Nhiệt độ tuần thứ nhất ................................................................................ 17 Bảng 4.5. Nhiệt độ sau 3 tuần ..................................................................................... 17 Bảng 4.6. pH sau 3 tuần .............................................................................................. 18 Bảng 4.7. Độ ẩm sau 3 tuần ........................................................................................ 18 Bảng 4.8. Các chỉ tiêu sau 3 tuần nuôi ....................................................................... 19 ix DANH SÁCH CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH, SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 2.1. Chu kỳ sinh sản của trùn đất ................................................................... 10 Sơ đồ 3.1. Bố trí thí nghiệm ........................................................................................ 12 Hình 3.1. Mô hình thí nghiệm .................................................................................. 13 Biểu đồ 4.1. Tăng trọng của trùn .............................................................................. 16 Biểu đồ 4.2. pH sau 3 tuần ....................................................................................... 18 Biểu đồ 4.3. Độ ẩm sau 3 tuần .................................................................................. 19 Hình 4.1. Trùn sau thu hoạch ................................................................................... 20 1 CHƢƠNG 1. MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Dân số ngày càng tăng, nhu cầu sinh hoạt càng tăng, theo đó lượng các chất thải do con người gây ra ngày càng nhiều. Để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt ngày càng cao của xã hội loài người, thì các phương thức sản xuất và tiêu dùng ngày càng đa dạng, đi theo đó nó cũng sản sinh hàng loạt các chất thải. Các chất thải này đã gây ra tình trạng ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng đến môi trường. Vì thế ngày càng nhiều các công trình nghiên cứu nhằm đưa ra các phương pháp hạn chế sự ô nhiễm, xử lý rác thải hữu cơ để đưa vào sử dụng. Trong số đó có thể kể đến các phương pháp như xử lý chất lỏng bằng biogas, hồ sinh học, phương pháp hiếu khí, phương pháp kỵ khí, và phương pháp sử dụng côn trùng trong xử lý phân hữu cơ… trong số đó phương pháp sử dụng côn trùng được xem là phương pháp mới, đơn giản và hiệu quả cao, và đồng thời cung cấp cho ngành trồng trọt một lượng phân bón tốt. Qua nhiều nghiên cứu cho thấy trùn đất cũng được xem là loài quan trọng trong các quy trình sản xuất phân hữu cơ sinh học. Trùn đất có vai trò tích cực trong tự nhiên, trong chăn nuôi, cũng như trong trồng trọt. Chúng biến đổi chất thải hữu cơ không ổn định thành chất hữu cơ ổn định, làm tăng lượng dinh dưỡng trong phân. Phân trùn thải ra và xác của chúng bị phân hủy cũng cung cấp một lượng lớn nitơ cho đất. Ơ nơi nào có trùn đất sinh sống người ta nhận thấy có sự gia tăng số lượng của các nguyên tố trao đổi: Ca, Mg, P, K … giúp cây trồng có đầy đủ các nguyên tố vi lượng, đa lượng giúp chúng phát triển tốt. Trong sản xuất chăn nuôi, trùn là nguồn thức ăn rất lớn cho động vật do chúng chứa một lượng lớn protein, acid amin… đáp ứng đầy đủ nhu cầu dinh dưỡng cho vật nuôi phát triển nhanh. Từ những lợi ích to lớn trùn đất mang lại cho ngành trồng trọt và chăn nuôi mà chúng tôi tiến hành đề tài: “Khảo sát ảnh hƣởng mật độ trùn đất trong quá trình xử lý phụ phẩm rau cải”. 2 1.2. Mục đích – yêu cầu 1.2.1. Mục đích Xác định mật độ thích hợp của trùn đất trong xử lý phụ phẩm rau cải. 1.2.2. Giới hạn đề tài  Chỉ xư lý trên phụ phẩm rau cải.  Khảo sát trong điều kiện phòng thí nghiệm. 1.2.3. Yêu cầu  Đánh giá khả năng sinh trưởng và phát triển của trùn đất trong phụ phẩm rau cải bằng các chỉ tiêu vật lí, hóa học.  Xác định mật độ trùn đất thích hợp trong qúa trình xử lí rác thải hữu cơ bằng cách theo dõi tỷ lệ chuyển hóa phân. 3 CHƢƠNG 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Rác thải hữu cơ 2.1.1. Quản lý và xử lý chất thải hữu cơ ở Việt Nam Việt Nam chưa phải là nước có ngành công nghiệp thật mạnh nên chất thải công nghiệp cũng chưa nhiều. Nền kinh tế vẫn dựa chủ yếu vào sự phát triển nông nghiệp. Cơ cấu kinh tế đang ngày càng thay đổi, nên thành phần và tính chất của chất thải cũng thay đổi theo. Một số đặc điểm cơ bản của chất thải ở Việt Nam như sau.  Đặc điểm thứ nhất: chất thải sinh hoạt (còn gọi là rác sinh hoạt) ở Việt Nam chiếm tỷ lệ lớn nhất. Đây cũng là đặc điểm chung cho nhiều quốc gia đang phát triển.  Đặc điểm thứ hai: chất thải hữu cơ ở Việt Nam có nguồn gốc chủ yếu từ thực vật nên chúng có hàm lượng nước rất cao, chúng lại kết hợp với các chất dinh dưỡng và vi sinh vật có sẵn trong chất thải tạo nên hiện tượng thối rữa nhanh, và gây ra hiện tượng ô nhiễm đất, nước và không khí rất nghiêm trọng. Đặc điểm này đòi hỏi khi tiến hành lựa chọn phương pháp xử lý phải đảm bảo xử lý triệt để khả năng ô nhiễm của chất thải hữu cơ.  Đặc điểm thứ ba: chất thải ở Việt Nam không được phân loại tại nguồn. Đặc điểm này gây ra nhiều khó khăn trong quá trình xử lý và quản lý chất thải. Trong ba đặc điểm đã trình bày trên, đặc điểm thứ ba là đặc điểm cần phải lưu ý và phải được giải quyết trước tiên. 4 2.1.2. Nguồn gốc phát sinh chất thải hữu cơ 2.1.3. Nguồn gốc và sự chuyển vận các chất thải hữu cơ Chất thải hữu cơ từ sinh hoạt Chất thải hữu cơ từ sản xuất Chất thải từ các nhà bếp gia đình, nhà máy, xí nghiệp, nhà hàng, khách sạn. Chất thải từ khu thương mại. Chất thải từ khu vui chơi giải trí. Chất thải từ các nhà máy chế biến thực phẩm. Chất thải cơ sở sản xuất công nghiệp nhẹ như thuộc da, giấy, gỗ. Chất thải từ cơ sở chăn nuôi, sản xuất nông nghiệp. Chất thải từ khai thác, chế biến dầu mỏ. Chất thải trạm xử lý nước. Chất thải hữu cơ Chất thải công nghệp Sản xuất công nghiệp Chất thải sinh hoạt Nông thôn Sinh hoạt Nguyên liệu Thành phố Chất thải nông nghiệp Nông nghiệp Sản phẩm 5 2.2. Trùn đất (theo Trần Thị Minh, 2005) 2.2.1. Sơ lƣợc lịch sử nuôi trùn đất 2.2.1.1. Nƣớc ngoài Từ xưa, người ta đã biết đến những lợi ích to lớn mà trùn đất mang lại cho đời sống con người. Nhờ có trùn mà đất đai được phì nhiêu thêm, giúp hoa màu cây trái được tươi tốt hơn, sản lượng thu hoạch cao hơn. Trùn còn là nguồn thức ăn bổ dưỡng để nuôi gia súc, gia cầm, cá, tôm… do chúng chứa một lượng lớn protein, acid amin… đáp ứng đầy đủ nhu cầu dinh dưỡng cho vật nuôi phát triển nhanh. Cách đây 2000 năm Aristote cũng xem trùn đất như “ruột của đất”. Từ năm 1881, Darwin đã nghiên cứu và nhấn mạnh tầm quan trọng rất lớn trong sự cân bằng sinh thái của trùn đất. Năm 1967, Sachell cho rằng các dạng xác bã hữu cơ mà trùn đất có thể chấp nhận làm thức ăn phụ thuộc vào hàm lượng nitrogen và carbohydrate. Các hợp chất hóa học có gốc polyphenol, tamin, benzen, tinh dầu sẽ gây độc cho trùn đất. Cuối năm 1970, các nhà nghiên cứu thuộc trường Đại học Syracuse, New York đã khởi xướng phương pháp sử dụng trùn đất để xử lý chất thải rắn sinh học. Năm 1976, Watanabe và Tsukamoto đã nghiên cứu về sự phát triển và sinh sản của loài Eisenia fetia. Năm 1977, Bonche phân loại trùn đất theo đặc tính sinh thái. Ong chia trùn đất làm 3 nhóm là epigeic, endogeic, và anecies. Từ năm 1978, một hội nghị lần đầu tiên về vấn đề sử dụng trùn đất làm tác nhân xử lý rác thải hữu cơ diễn ra tại Syracuse, New York, USA. Năm 1980, Kaplan và cộng sự đã nghiên cứu khả năng sinh trưởng và phát triển của trùn đất trong phân gia súc. Năm 1983, theo Lofs – Holmim và Edward thì số lượng, chất lượng và nguồn gốc của các chất hữu cơ là một trong những yếu tố chính quyết định sự phong phú, độ hoạt động của trùn đất trong đất nông nghiệp. 6 Năm 1985, theo Mckay và Kladivo thì trùn đất có thể được xem là loài có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái nông nghiệp. Hoạt động đào xới, khả năng tiêu thụ các chất hữu cơ giúp đồng hóa các xác bã này, cải tạo đất, nâng cao khả năng phân hủy, độ mùn, tăng vòng quay chu kỳ vật chất, phát triển cấu trúc đất. Năm 1988, Bano và Kale đã nghiên cứu loài trùn Eudrilus eugeniae có nguồn gốc ở châu Phi. Hai Ông đã đưa ra kết luận rằng loài trùn này rất mắn đẻ, phát triển nhanh, nhưng lại sống trong khoảng nhiệt độ cao nên nó rất phù hợp với các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. Cũng trong năm 1988, theo Ruz Jeres và cộng sự thì trùn đất đòi hỏi nguồn rác có tỷ lệ C/N thấp như phân chuồng, chúng không tiêu hóa nguồn rác bởi có tỷ lệ C/N cao như rơm rạ, bã mía, mạt cưa. Năm 1989, Corter và cộng sự cho rằng vi sinh vật phân giải chất hữu cơ là một tập đoàn sống cộng sinh và có mối quan hệ mật thiết với trùn đất. Cũng trong năm này, Zachmanm và Linden xem hệ thống hang của trùn đất như những “lổ chân lông” của đất và giúp cho đất cải tạo sự thấm nước, sự khuyếch tán - thóat khí. Năm 1990, Timmenga nghiên cứu khả năng cải tạo đất của trùn đất đã một phần nào bù đắp lại sự xáo trộn của đất do cày xới, canh tác và sử dụng thuốc trừ sâu. Năm 1994, Kale và Bano đã quan sát đặc điểm của một số giống trùn đất sống ở các vùng nhiệt đới. Năm 1998, Edwards đã đưa ra quy trình xử lý rác thải hữu cơ bằng trùn đất. Năm 1999, Charles Gaspar đã nghiên cứu đặc tính sinh lý – sinh thái của trùn đất và đưa ra phương pháp nuôi trùn đất cho hiệu quả cao. Cũng trong năm này, Subler đã đưa ra phương pháp cho ăn theo bề mặt ngang khi nuôi trùn. Năm 2000, Edwards thí nghiệm sử dụng phân trùn trong trồng trọt cho hiệu quả cao gấp nhiều lần so với khi sử dụng các loại phân bón thông thường. Ngày nay, các nước phát triển như Úc, Bỉ, Mỹ, Nhật, và một số nước đang phát triển như Philippine, An Độ đang sử dụng trùn như một trong những công cụ xử lý chất hữu cơ có hiệu quả. 7 2.2.1.2. Trong nƣớc Ở Việt Nam từ 1872 đến những năm 1950s, Perrier, Stephenson, Michaelsen, Omodeo, Miiller… đã đến nghiên cứu về những giống trùn có trong tự nhiên ở Việt Nam và đã phân loại, định danh được một số giống. Năm 1984, Thái Trần Bái và Đặng Ngọc Thanh đã nghiên cứu thành công về đặc điểm sinh sản và phát triển của trùn đất. Đầu những năm 1990, các dự án chương trình nuôi trùn đất lúc đầu đặc biệt được triển khai rầm rộ ở miền Bắc nước ta, nhưng sau đó đã lắng xuống (do rất nhiều nguyên nhân như khí hậu, xã hội, cảm quan, tâm lý…). Đến năm 1996, nhóm tác giả Lê Duy Thắng, Trần Hoàng Dũng, Nguyễn Đình Dậu (Trường ĐH Khoa Học Tự Nhiên, Tp.HCM) và cộng sự đã nghiên cứu trở lại vấn đề trên. Các tác giả đã sử dụng trùn đất Perionyx excavatus nhập nội từ Úc làm nguồn giống chủ đạo, sử dụng nguồn mạt cưa thải sau trồng nấm làm nguyên liệu chính và triển khai nghiên cứu ở quy mô hộ gia đình và bán công nghiệp. Đề tài có sự hỗ trợ của Sở Khoa Học Công Nghệ và Môi Trường Tp. HCM hai năm 1997 – 1998 và 1999 – 2000. Đến năm 2001, nhóm tác giả này đã thành công trong việc nghiên cứu các điều kiện sinh lý thích hợp cho cho nhóm trùn trên thích nghi trên các nguồn rác thải công nghiệp (phân gia súc, mạt cưa thải sau trồng nấm, rơm rạ, bã mía, mặt cưa…) cho năng suất cao. Và nhóm tác giả còn thành công trong việc chọn thêm nguồn giống mới nhằm đa dạng hóa nguồn nuôi. Năm 2000, Ngô Trọng Lư và Lê Đăng Khuyến đã nghiên cứu được kỹ thuật nuôi trùn đất thành công, cho hiệu quả cao. Năm 2002, Ts.Trần Tấn Việt và Ngô Văn Đ