Đề tài Khảo sát tình hình nuôi cá lóc thương phẩm ở tỉnh Hậu Giang

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN LÊ THỊ THUỲ DUNG KHẢO SÁT TÌNH HÌNH NUÔI CÁ LÓC THƯƠNG PHẨM Ở TỈNH HẬU GIANG LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH QUẢN LÝ NGHỀ CÁ 2009TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN LÊ THỊ THÙY DUNG KHẢO SÁT TÌNH HÌNH NUÔI CÁ LÓC THƯƠNG PHẨM Ở TỈNH HẬU GIANG LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH QUẢN LÝ NGHỀ CÁ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN TS. LÊ XUÂN SINH Ks. ĐỖ MINH CHUNG 20092i TÓM TẮT Đề tài này được thực hiện nhằm khảo sát tình hình nuôi cá lóc thương phẩm ở tỉnh Hậu Giang để đánh giá được hiện trạng nuôi cá lóc và đề xuất những giải pháp cơ bản góp phần nâng cao hiệu quả của các mô hình nuôi cá lóc tại địa bàn nghiên cứu. Sau thế mạnh cây lúa, nuôi thuỷ sản là thế mạnh thứ hai trong chương trình phát triển kinh tế xã hội của Tỉnh, đặc biệt là nuôi cá đã và đang phát triển với nhiều mô hình khác nhau. Có 2 mô hình nuôi cá lóc chủ yếu ở Hậu Giang được khảo sát gồm: vèo ao thu được 33 mẫu và vèo sông thu được 37 mẫu. Qua phân tích số liệu cho thấy, về năng suất thì mô hình vèo sông cho năng suất cá cao hơn vèo ao (vèo sông: 44,2 tấn/1000m3 /vụ, vèo ao: 23,1 tấn/1000m3 /vụ) và khác biệt có ý nghĩa (p<0,05%). Lợi nhuận bình quân 169,9tr.đ/1000m3 , vèo sông cao hơn vèo ao, tương tự tỷ suất lợi nhuận và hiệu quả chi phí của vèo sông cũng cao hơn vèo ao. Trong các mô hình nuôi cá còn tồn tại nhiều khó khăn như thiếu vốn, dịch bệnh lây lan, thiếu kiến thức về kỹ thuật nuôi, giá đầu ra không ổn định, vấn đề về thời tiết, cá mồi giảm, tốn công chăm sóc…là những vấn đề quan trọng và ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sản xuất. Từ đó một số giải pháp cơ bản được đề xuất để khắc phục những khó khăn như mong muốn được hỗ trợ vay vốn, ra trạm thú y mua thuốc, tập huấn thêm kỹ thuật nuôi, chờ giá bán hay tự tìm nguồn đầu ra khi sản phẩm thu hoạch…NTTS được xác định là thế mạnh sau cây lúa nên các ban ngành cần có những chính sách phù hợp để tiếp tục đẩy mạnh phát triển, tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển kinh tế và chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp-nông thôn của Tỉnh.ii LỜI CẢM TẠ Trước hết tôi xin bày tỏ long biết ơn sâu sắc đến thầy Lê Xuân Sinh, anh Đỗ Minh Chung, anh Huỳnh Văn Hiền và toàn thể các thầy cô trong khoa Thủy Sản đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập và làm đề tài này. Xin gởi lời cảm ơn đến các cô chú công tác ở Sở Thủy sản Hậu Giang, phòng Nông nghiệp các huyện Long Mỹ, Phụng Hiệp, Vị Thủy đã tận tình giúp đỡ khi tôi thực hiện đề tài tỉnh Hậu Giang. Cuối cùng xin gởi lời cám ơn các bạn lớp Quản lí nghề cá K31 và lớp Kinh tế Thủy sản K31 đã khích lệ động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài này. Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất! Tác giảiii MỤC LỤC Tựa mục Trang TÓM TẮT ....................................................................................................... i LỜI CẢM TẠ ................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC BẢNG......................................................................................... v DANH MỤC HÌNH.......................................................................................... vi DANH MỤC VIẾT TẮT................................................................................... vii CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU .............................................................................. 1 1.1 Đặt vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................ 2 1.2.1 Mục tiêu chung .......................................................................... 2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ......................................................................... 2 1.3 Nội dung nghiên cứu ........................................................................... 2 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU............................................................ 4 2.1 Tình hình nuôi thủy sản trên thế giới ................................................... 4 2.2 Tình hình nuôi thủy sản ở Việt Nam.................................................... 6 2.3 Tình hình nuôi thủy sản ở ĐBSCL....................................................... 7 2.4 Thông tin chung về tỉnh Hậu Giang ..................................................... 8 2.4.1 Điều kiện tự nhiên...................................................................... 8 2.4.2 Nguồn lợi và nuôi thuỷ sản tỉnh Hậu Giang ............................... 10 2.5 Nguồn gốc và một số khái niệm, sự phân bố của các loài cá lóc trên thế giới ....................................................................................... 10 2.6 Thông tin về các loại cá lóc và các mô hình nuôi cá lóc ở Việt Nam- ĐBSCL ................................................................................... 11 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................ 13 3.1 Thời gian và phạm vi nghiên cứu......................................................... 13 3.2 Phương pháp thu thập số liệu............................................................... 13 3.3 Phương pháp xử lí và phân tích số liệu ................................................ 13 3.4 Các biến cơ bản sử dụng trong nghiên cứu........................................... 14 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ THẢO LUẬN............................................................ 17 4.1 Thông tin chung về hộ nuôi cá lóc ....................................................... 17 4.1.1 Độ tuổi, trình độ học vấn và số năm kinh nghiệm nuôi cá lóc ..................................................................................................... 17 4.1.2 Nguồn thông tin Kinh tế - Kỹ thuật cho nuôi cá lóc ................... 18 4.1.3 Số lao động tham gia nuôi cá lóc ............................................... 18 4.2 Thông tin chung về thiết kế và kỹ thuật nuôi cá lóc thương phẩm........ 19iv 4.2.1 Mùa vụ sản xuất của nông hộ ..................................................... 19 4.2.2 Thông tin về con giống .............................................................. 21 4.2.3 Thông tin về quản lý nguồn nước khi nuôi cá lóc ....................... 23 4.2.4 Thông tin về quản lý dịch bệnh khi nuôi cá lóc .......................... 24 4.3 Thông tin về thức ăn cho cá lóc ........................................................... 26 4.3.1 Số lượng và hệ số thức ăn .......................................................... 26 4.3.2 Cơ cấu và số lượng sử dụng thức ăn trên vụ............................... 27 4.4 Thu hoạch và tiêu thụ .......................................................................... 27 4.4.1 Sản lượng, kích cỡ và giá bán cá lóc khi thu hoạch .................... 27 4.4.2 Năng suất và tỷ lệ sống khi thu hoạch ........................................ 28 4.4.3 Tiêu thụ sản phẩm sau khi thu hoạch.......................................... 29 4.5 Chi phí nuôi cá lóc............................................................................... 30 4.5.1 Chi phí cố định và cơ cấu........................................................... 30 4.5.2 Chi phí biến đổi và cơ cấu.......................................................... 30 4.5.3 Tổng chi phí và cơ cấu chi phí ................................................... 32 4.6 Các chỉ tiêu tài chính ........................................................................... 33 4.6.1 Thu nhập nuôi cá lóc từ các mô hình.......................................... 33 4.6.2 Lợi nhuận và hiệu quả kinh tế của các mô hình .......................... 33 4.6.3 Mức độ lời-lỗ trong năm............................................................ 34 4.7 Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất và lợi nhuận của các mô hình nuôi cá lóc thương phẩm tỉnh Hậu Giang ......................... 34 4.8 Nhận thức của người nuôi về việc sử dụng TS giá trị thấp làm thức ăn cho nuôi cá lóc ........................................................................ 37 4.9 Những khó khăn và mong muốn của người đân trong nuôi cá lóc ........ 39 4.9.1 Các khó khăn ............................................................................. 39 4.9.2 Mong muốn/đề xuất.................................................................... 40 4.10 Ma trận SWOT .................................................................................. 41 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ........................................................ 42 5.1 Kết luận ............................................................................................... 42 5.2 Đề xuất ................................................................................................ 43 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................. 44 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 46v DANH SÁCH BẢNG Tựa đề Trang Bảng 2.1: Diện tích mặt nước nuôi trồng thủy sản của Việt Nam 2000-2006.........7 Bảng 2.2: Sản lượng thủy sản nuôi trồng phân theo địa phương ở ĐBSCL............8 Bảng 2.3: Cơ cấu giá trị sản xuất nông lâm nghiệp, thủy sản 2003 - 2007 ........... 10 Bảng 4.1: Thông tin chung về nông hộ ............................................................... 17 Bảng 4.2: Nguồn thông tin kinh tế-kĩ thuật cho nuôi cá lóc ................................. 18 Bảng 4.3: Số lao động tham gia nuôi cá lóc ......................................................... 19 Bảng 4.4: Thời gian thực nuôi cá lóc ................................................................... 20 Bảng 4.5: Thông tin về cá giống.......................................................................... 22 Bảng 4.6: Thông tin về quản lý nguồn nước khi nuôi cá lóc ................................ 24 Bảng 4.7: Thông tin về quản lý dịch bệnh ........................................................... 26 Bảng 4.8: Thông tin về thức ăn nuôi cá lóc.......................................................... 26 Bảng 4.9: Lượng thức ăn từng loại khi nuôi cá lóc .............................................. 27 Bảng 4.10: Sản lượng, kích cỡ và giá bán cá lóc thương phẩm............................ 28 Bảng 4.11: Năng suất và tỷ lệ sống của cá khi thu hoạch..................................... 29 Bảng 4.12: Chi phí biến đổi theo mô hình ........................................................... 31 Bảng 4.13: Cơ cấu chi phí biến đổi theo mô hình ................................................ 32 Bảng 4.14: Tổng chi phí và cơ cấu chi phí........................................................... 32 Bảng 4.15: Tổng thu nhập ................................................................................... 33 Bảng 4.16: Hiệu quả kinh tế của các mô hình...................................................... 34 Bảng 4.17: Phân tích mức độ lời-lỗ trong năm .................................................... 34 Bảng 4.18: Nhận thức của người nuôi về việc sử dụng TS giá trị thấp làm thức ăn cho nuôi cá lóc ..................................................................... 38vi DANH SÁCH HÌNH Tựa đề Trang Hình 2.1: Sản lượng thủy sản thế giới....................................................................5 Hình 2.2: Sản lượng nuôi nước ngọt thế giới .........................................................5 Hình 2.3: Sản lượng thủy sản nuôi trồng ở Việt Nam năm 1997- 2006 .................6 Hình 2.4: Bản đồ tỉnh Hậu Giang ..........................................................................9 Hình 4.1: Tháng chuẩn bị cải tạo ao .................................................................... 19 Hình 4.2: Tỷ lệ vụ nuôi vèo ao ............................................................................ 20 Hình 4.3: Tỷ lệ vụ nuôi vèo sông......................................................................... 20 Hình 4.4: Giống loài thả nuôi .............................................................................. 21 Hình 4.5: Nguồn gốc cá giống............................................................................. 21 Hình 4.6: Chất lượng cá giống............................................................................. 23 Hình 4.7: Phương pháp thay nước ....................................................................... 23 Hình 4.8: Các loại bệnh thường gặp .................................................................... 25 Hình 4.9: Tỷ lệ tiêu thụ cá lóc ở mô hình vèo ao ................................................. 29 Hình 4.10: Tỷ lệ tiêu thụ cá lóc ở mô hình vèo sông............................................ 29 Hình 4.11: Chi phí cố định của các mô hình ........................................................ 30 Hình 4.12: Ảnh hưởng của lượng thức ăn đến năng suất và lợi nhuận nuôi cá...................................................................................................... 35 Hình 4.13: Ảnh hưởng của mật độ thả đến năng suất và lợi nhuận nuôi cá .......... 36 Hình 4.14: Ảnh hưởng của kích cỡ cá giống đến năng suất và lợi nhuận nuôi cá.............................................................................................. 36 Hình 4.15: Ảnh hưởng của kích cỡ cá thu hoạch đến năng suất và lợi nhuận nuôi cá .............................................................................................. 37vii BẢNG DANH MỤC TỪ, THUẬT NGỮ VIẾT TẮT ĐBSCL: Đồng bằng sông Cửu Long NTTS: Nuôi trồng thủy sản TS: Thủy sản WTO: Tổ chức Thương mại thế giới1 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU 1.1. Đặt vấn đề nghiên cứu Từ những năm đầu thập niên 90 Việt Nam đã xác định TS là ngành kinh tế mũi nhọn của nước ta và liên tục trong thời gian qua, ngành TS đã đạt tốc độ tăng trưởng rất cao, cụ thể năm 1991 sản lượng TS mới đạt 700.000 tấn với giá trị kim ngạch đạt 11,2 triệu USD, thì đến năm 2005 sản lượng đạt 3,3 triệu tấn ( tăng 4,7 lần ) và giá trị kim ngạch đạt 2.650 triệu USD ( tăng 236,5 lần ) (theo Bộ thủy sản, 2006 ). Khi dân số gia tăng và nhu cầu dinh dưỡng của con người ngày càng cao thì khai thác và NTTS được nhiều người quan tâm hướng đến.Cần khẳng định rằng nguồn lợi TS không phải là vô tận nếu khai thác không đi đôi với bảo vệ, tái tạo và phát triển thì nguồn lợi sẽ khánh kiệt. Việt Nam là một trong những quốc gia có tiềm năng phát triển TS trong khu vực châu Á Thái Bình Dương. Với mạng lưới sông ngòi chằng chịt kéo dài từ Lạng Sơn tới mũi Cà Mau , Việt Nam có tiềm năng lớn cho phát triển NTTS với 1.692.878 ha diện tích mặt nước, trong đó 911.740 ha diện tích mặt nước ngọt và 761.138 ha diện tích mặt nước lợ. Diện tích NTTS năm 2002 là 955.101 ha, sản lượng là 976.100 tấn, trong đó NTTS nước ngọt là 42.500 ha với nhiều đối tượng nuôi và mô hình nuôi khác nhau (Bộ thủy sản, 2003). Diện tích NTTS cũng tăng lên qua các năm, năm 2004 cả nước có 920.100 ha diện tích mặt nước, năm 2005 tăng lên 959.900 ha dùng cho NTTS (Niên giám thống kê, 2005). Trong khi nguồn lợi TS bị hại chế và dễ bị tổn thương thì nhu cầu của con người về chúng lại tăng lên không ngừng. Cá và những loài TS khác đang và sẽ là thực phẩm mà ngày càng có nhu cầu cao. ĐBSCL là vùng có nhiều dạng thủy vực rất thuận lợi cho NTTS, diện tích đất tự nhiên của ĐBSCL là 189.400 ha, đến năm 2003 đã là 614.600 ha và theo định hướng quy hoạch đến năm 2010 sẽ là 649.430 ha (Bộ Thuỷ Sản, 2005). Trong những năm qua, NTTS đã trở thành thế mạnh kinh tế rất quan trọng ở ĐBSCL. Năm 2005, diện tích NTTS toàn khu vực là 680.200 ha với sản lượng TS khoảng 983.384 tấn. Năm 2007 là 1.100.000 ha với sản lượng đạt 1.268.000 tấn, bằng khoảng 70% sản lượng NTTS của cả nước. Kim ngạch xuất khẩu TS của của cả nước đạt 3,792 tỷ USD, trong đó ĐBSCL đạt trên 60,52% giá trị kim ngạch xuất khẩu TS của cả nước (Phạm Đình Đôn, 2004). Khi nói đến sự gia tăng sản lượng nuôi TS nước ngọt thì phải kể đến sự gia tăng sản lượng cá da trơn (cá tra, cá2 basa), cá lóc, tôm càng xanh,…Và cá lóc hiện là đối tượng nuôi quan trọng trong cơ cấu đàn cá nuôi ở ĐBSCL (Nguyễn Văn Thường, 2004). Tuy nhiên các mô hình nuôi cá lóc có thật sự đạt hiệu quả tối ưu!? Các yếu tố kinh tế - kỹ thuật có tác động tới sản lượng thu hoạch và lợi nhuận!?Tình hình sử dụng cá tạp làm thức ăn chính cho đối tượng nuôi này có làm giảm đáng kể nguồn lợi thủy sản tự nhiên!? Vì vậy đề tài : “Khảo sát tình hình nuôi cá lóc thương phẩm ở tỉnh Hậu Giang” được thực hiện nhằm đánh giá vai trò cũng như hiện trạng của mô hình, đồng thời phân tích các yếu tố kinh tế - kỹ thuật ảnh hưởng tới năng suất và lợi nhuận của mô hình nuôi cá lóc thương phẩm ở tỉnh Hậu Giang. Từ đó đề xuất các giải pháp cơ bản để cải thiện hiệu quả kinh tế - kỹ thuật, góp phần nâng cao năng suất và lợi nhuận, mang lại hiệu quả kinh tế cho mô hình và góp phần bảo vệ nguồn lợi TS tự nhiên. Do điều kiện và thời gian có hạn không thu được đầy đủ các mô hình ở tỉnh Hậu Giang nên trong đề tài này chỉ thực hiện trên hai mô hình là vèo ao và vèo sông. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Nhằm đánh giá được hiện trạng nuôi cá lóc của tỉnh Hậu Giang và đề xuất những giải pháp cơ bản góp phần nâng cao hiệu quả của các mô hình nuôi cá lóc tại địa bàn nghiên cứu. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá được hiện trạng của các mô hình nuôi cá lóc đang được áp dụng ở tỉnh Hậu Giang. - Phân tích được các yếu tố kinh tế ảnh hưởng tới năng suất và lợi nhuận của mô hình nuôi cá lóc thương phẩm. - Phân tích được các yếu tố kỹ thuật ảnh hưởng tới năng suất và lợi nhuận của mô hình nuôi cá lóc thương phẩm. - Phân tích tình hình sử dụng thức ăn cá tạp và đánh giá nhận thức của người dân trong việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản. - Đề xuất một số giải pháp cơ bản để cải thiện hiệu quả kinh tế-kỹ thuật góp phần nâng cao năng suất và lợi nhuận mang lại hiệu quả kinh tế và bảo vệ nguồn lợi thủy sản. 1.3.Nội dung nghiên cứu - Phân tích, đánh giá các chỉ tiêu kinh tế trong nuôi cá lóc thương phẩm.3 - Phân tích, đánh giá các chỉ tiêu kỹ thuật trong nuôi cá lóc thương phẩm. - Phân tích việc sử dụng thức ăn cá tạp trong nuôi cá lóc thương phẩm. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất và lợi nhuận của các mô hình nuôi cá lóc thương phẩm ở địa bàn nghiên cứu. - Nhận thức của người nuôi về các vấn đề có liên quan tới thức ăn, con giống, môi trường nuôi…4 CHƯƠNG 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NTTS là một ngành sản xuất động thực vật thuỷ sinh trong điều kiện kiểm soát hoặc bán kiểm soát, hoặc như người ta vẫn thường nói, NTTS là sản xuất nông nghiệp trong môi trường nước. Vì vậy, NTTS đề cập đến cả các hoạt động trong môi trường nước mặn, nước ngọt và nước lợ. NTTS ở Việt Nam và trên thế giới đang phát triển mạnh mẽ, trong những năm gần đây sản lượng và diện tích nuôi liên tục tăng. Tuy nhiên, đứng về góc độ quản lý, ngành NTTS thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng đang phải đối mặt với nhiều vấn đề, trong đó việc phát triển bền vững NTTS là một vấn đề cần được quan tâm đúng mức. Nếu những người NTTS không có được những giải pháp nhanh chóng, hiệu quả và đồng nhất thì không thể phát triển NTTS bền vững được. Sự phát triển vùng nuôi thiếu quy hoạch và đầu tư lâu dài đã trở thành một nguy cơ trước mắt đối với nhiều nước phát triển NTTS quá nhanh, trên hết là sự cạnh tranh khốc liệt trên thương trường đòi hỏi các nước sản xuất phải liên tục tăng chất lượng và hạ giá thành sản phẩm trong khi vẫn giữ được sự phát triển bền vững, đồng thời lại phải hết sức nhanh nhạy trong công tác xúc tiến thương mại để chiếm lĩnh thị trường. 2.1. Tình hình nuôi thủy sản trên thế giới Có thể nói n