Đề tài Mối quan hệ giữa đại biểu quốc hội và cử tri (ĐH Luật Hà Nội)

MỞ ĐẦU Ngay từ khi đất nước ta giành được độc lập, thoát khỏi ách đô hộ của phong kiến, thực dân thì nhân dân ta đã chính thức trở thành những người làm chủ đất nước. Điều này đã được ghi nhận trong tất cả các bản Hiến pháp, cụ thể ở Điều 1 Hiếp pháp 1946, Điều 4 Hiến pháp 1959, Điều 6 Hiến pháp 1980,... Điều 2 Hiến pháp 1992 quy định: "Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân.". Tuy nhiên, nhân dân không thể trực tiếp thực hiện quyền lực Nhà nước mà phải bầu ra những người đại diện cho mình để thực thi quyền lực Nhà nước, người đó là đại biểu quốc hội. Chính vì vậy, giữa đại biểu quốc hội và cử tri có một mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Việc nghiên cứu sâu hơn vấn đề này có ý nghĩa quan trọng, nhất là hiện nay, khi đất nước ta đang trong giai đoạn phát triển, mối quan hệ giữa đại biểu quốc hội với cử tri càng bền chặt thì những ý kiến của các đại biểu quốc hội càng trở nên sát với thực tế, đóng vai trò quyết định trong việc hoạch định các chính sách của Quốc hội. NỘI DUNG I - ĐÔI NÉT VỀ ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI VÀ CỬ TRI Đại biểu Quốc hội. Đại biểu quốc hội còn được gọi là nghị sĩ, nghị viên, đại biểu Đại hội nhân dân toàn quốc hay đại biểu Hội đồng nhân dân tối cao.... với tư cách là một chức danh Nhà nước. Ở Việt Nam, theo Hiến pháp 1946, đại biểu quốc hội được gọi là nghị viên, cũng có bản chất, đặc điểm như đại biểu quốc hội hiện nay. Theo Hiến pháp 1992 được sửa đổi, bổ sung năm 2001 và Luật tổ chức Quốc hội, trực tiếp là Điểu 1 Quy chế hoạt động của đại biểu quốc hội và đoàn đại biểu quốc hội thì "Đại biểu quốc hội là người đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, không chỉ đại diện cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho nhân dân cả nước; là người thay mặt nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước trong Quốc hội.". Quy định này thể hiện hai thuộc tính, cấu tạo nên bản chất của đại biểu quốc hội, đó là tính đại diện nhân dân và tính quyền lực của đại biểu quốc hội. Trong thuộc tính của đại biểu quốc hội thì tính đại diện cho nhân dân là thuộc tính quan trọng, chi phối hoạt động của Quốc hội, đại biểu quốc hội; quy định bản chất, mối quan hệ giữa Quốc hội, đại biểu quốc hội với cử tri, nhân dân. Đại biểu quốc hội do cử tri bầu ra để thay mặt cử tri ở địa phương nói riêng và nhân dân cả nước nói chung thực hiện quyền lực Nhà nước. Chính vì vậy, đại biểu quốc hội phải chịu trách nhiệm trước cử tri, đồng thời, chịu trách nhiệm trước Quốc hội về việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu của mình, phải liên hệ chặt chẽ với cử tri, chịu sự giám sát của cử tri. Để cử tri có thể thực hiện được sự giám sát đó, đại biểu quốc hội phải thường xuyên tiếp xúc với cử tri, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của cử tri, thu thập và phản ánh trung thực ý kiến của cử tri với Quốc hội và cơ quan nhà nước hữu quan, đồng thời, phải báo cáo với cử tri về hoạt động của mình và hoạt động của Quốc hội. Ngoài ra, đại biểu quốc hội còn có nhiệm vụ trả lời yêu cầu và kiến nghị của cử tri. Cử tri Cử tri được hiểu là một bộ phận trong nhân dân. Tuy nhiên, không phải bộ phận nào trong nhân dân cũng là cử tri, mà phải có những điều kiện nhất định, như phải là công dân có năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự đầy đủ, không bị mất hoặc bị tước quyền bầu cử... Cử tri là những người trực tiếp lựa chọn ra đại biểu Quốc hội - những người thay mặt cử tri thực thi quyền lực Nhà nước thông qua bầu cử. Do vậy, cử tri hoàn toàn có quyền giám sát hoạt động của đại biểu Quốc hội. II - MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI VÀ CỬ TRI THEO PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH Đại biểu Quốc hội được cử tri cả nước tín nhiệm bầu ra bằng tổng tuyển cử tự do. Quyền bầu cử đại biểu Quốc hội của cử tri được pháp luật Việt Nam ghi nhận trong Hiến pháp - đạo luật gốc, đạo luật cơ bản nhất. Đến nay, Nhà nước ta đã có bốn bản Hiến pháp là Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959, Hiến pháp 1980 và Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001). Qua các bản Hiến pháp, quyền bầu cử của nhân dân được ghi nhận và có sự kế thừa, phát triển. Điều 54 Hiến pháp 1992 quy định:" Công dân, không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xã hội, tôn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, đủ 18 tuổi trở lên đều có quyền bầu cử.... ". Ngoài ra, theo Điều 97 Hiến pháp 1992: " Đại biểu quốc hội là người đại diện cho ý chí, nguyện của nhân dân, không chỉ đại diện cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho nhân dân cả nước.". Không chỉ trong Hiến pháp, quyền bầu cử đại biểu Quốc hội của cử tri còn được quy định trong Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội năm 1997, sửa đổi, bổ sung năm 2001 và các văn bản pháp luật có liên quan. Như vậy, ta có thể thấy, bầu cử đại biểu Quốc hội là quyền chính trị quan trọng nhất của công dân, thông qua bầu cử, cử tri sẽ lựa chọn những người xứng đáng nhất làm đại biểu Quốc hội. Bầu cử đại biểu Quốc hội ở Việt Nam được tiến hành theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín. Các nguyên tắc bầu cử thống nhất với nhau, bảo đảm cho cuộc bầu cử được tiến hành khách quan, đúng pháp luật, phản ánh đúng ý chí, nguyện vọng của cử tri, nhân dân trong việc lựa chọn đại biểu đại diện cho mình. Công dân được tạo điều kiện, khả năng thực tế để bình đẳng tham gia bầu cử. Công dân có đủ điều kiện do pháp luật quy định thì được ghi tên vào danh sách cử tri. Mỗi cử tri chỉ có một phiếu bầu. Bên cạnh đó, những người được cử tri ủy quyền thực hiện quyền lực Nhà nước trong Quốc hội cũng phải đáp ứng đủ các tiêu chuẩn như trung thành với Tổ quốc và Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, phấn đấu thực hiện công cuộc đổi mới, vì sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; có phẩm chất đạo đức tốt, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, gương mẫu chấp hành pháp luật, kiên quyết đấu tranh chống mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, tham nhũng và các hành vi vi phạm pháp luật;.... Tiêu chuẩn đại biểu Quốc hội là căn cứ có ý nghĩa quyết định, làm cơ sở để cử tri lựa chọn, giới thiệu người ra ứng cử đại biểu Quốc hội. Việc lựa chọn đại biểu Quốc hội thực sự có đức, có tài, đủ tín nhiệm là điều kiện tiên quyết để nâng cao chất lượng hoạt động của đại biểu Quốc hội, góp phần tăng cường năng lực và hiệu quả cũng như làm trong sạch và củng cố bộ máy Nhà nước. Tuy nhiên, các cuộc bầu cử Quốc hội gần đây cho thấy một thực trạng đáng để các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xem xét và tìm hướng khắc phục. Đó là việc các cử tri đi bầu cử để chọn ra những người đại diện cho mình, thay mặt mình thực hiện quyền lực Nhà nước nhưng lại không biết rõ về những người mình sẽ lựa chọn. Tất cả những gì mà cử tri được thông báo chỉ là một bản sơ yếu lý lịch và tóm tắt quá trình hoạt động của những ứng cử viên được dán công khai ở khu vực bầu cử. Tình trạng này cũng ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng bầu cử, do chỉ nắm được những thông tin cở bản, không có cơ sở thực tế về những người mình sẽ lựa chọn dễ dẫn đến tình trạng cử tri bầu cử theo cảm tính. Hậu quả của việc này là cử tri hoàn toàn có thể lựa chọn sai lầm những người sẽ đại diện cho mình, tức là nhầm lẫn trong việc "chọn mặt gửi vàng". Đại biểu Quốc hội phải liên hệ chặt chẽ với cử tri, chịu sự giám sát của cử tri, thường xuyên tiếp xúc với cử tri. Điều 97 Hiến pháp 1992 quy định: "Đại biểu Quốc hội phải liên hệ chặt chẽ với cử tri, chịu sự giám sát của cử tri; thu thập và phản ánh trung thực ý kiến và nguyện vọng của cử tri với Quốc hội và các cơ quan Nhà nước hữu quan; thực hiện chế độ tiếp xúc và bào cáo với cử tri về hoạt động của mình và của Quốc hội; trả lời những yêu cầu và kiến nghị của cử tri; xem xét, đôn đốc, theo dõi việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân và hướng dẫn, giúp đỡ công dân thực hiện các quyền đó.". Để cụ thể hóa điều này, Luật tổ chức Quốc hội đã quy định: "đại biểu Quốc hội phải liên hệ chặt chẽ với cử tri, chịu sự giám sát của cử tri, thường xuyên tiếp xúc với cử tri" (Điều 51). Ngoài ra, mỗi năm ít nhất một lần, đại biểu Quốc hội phải báo cáo trước cử tri về việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu của mình. Điều 12 của Quy chế hoạt động của đại biểu Quốc hội và Đoàn đại biểu Quốc hội quy định: "đại biểu Quốc hội có trách nhiệm tiếp xúc cử tri theo chương trình tiếp xúc cử tri của Đoàn đại biểu Quốc hội. Trong trường hợp không thể tham gia tiếp xúc cử tri thì đại biểu Quốc hội báo cáo với Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội. Đại biểu Quốc hội có thể tiếp xúc cử tri nơi cư trú, nơi làm việc.". Ngoài ra, để hoạt động tiếp xúc cử tri trở thành hoạt động thường xuyên, đi vào thực chất và đa dạng các hình thức tiếp xúc, ngày 10/9/2004, Ủy ban Thường vụ Quốc hội phối hợp với Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có Nghị quyết liên tịch số 06/2004/NQLT/UBTVQH11-ĐCTUBTWMTTQVN ban hành Hướng dẫn về việc đại biểu Quốc hội tiếp xúc cử tri, trong đó quy định: "Ngoài những đợt tiếp xúc cử tri theo định kỳ trước và sau kỳ họp Quốc hội, đại biểu Quốc hội cần tiếp xúc cử tri cả ở nơi cư trú và nơi làm việc; tiếp xúc cử tri theo các chuyên đề, lĩnh vực mà đại biểu Quốc hội quan tâm hoặc trực tiếp gặp gỡ, tiếp xúc với cử tri". Bên cạnh đó còn có thể kể đến Nghị quyết số 228/1999/NQ-UBTVQH10 về việc đại biểu Quốc hội tiếp công dân, tiếp nhận, chuyển đơn, đôn đốc, theo dõi việc giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiến nghị của công dân được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành ngày 27/10/1999. Qua đó, ta có thể thấy, mối quan hệ giữa đại biểu Quốc hội với cử tri còn được thể hiện thông qua hoạt động giám sát đại biểu Quốc hội của cử tri và hoạt động tiếp xúc cử tri của đại biểu Quốc hội. a) Hoạt động tiếp xúc cử tri của đại biểu Quốc hội Tiếp xúc cử tri là một trong những nhiệm vụ quan trọng của đại biểu Quốc hội. Đây được coi là một biện pháp thiết thực nhằm tăng cường mối quan hệ, củng cố lòng tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước, đồng thời cũng chính là hình thức để công dân thực hiện quyền làm chủ của mình tham gia quản lý Nhà nước, quản lý xã hội. Đại biểu Quốc hội tiếp công dân nhằm hiểu được tâm tư, nguyện vọng của công dân, tiếp nhận các thông tin, kiến nghị, phản ánh, góp ý những vấn đề liên quan đến chủ trương, đường lối chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước; thu thập ý kiến, phản ánh của công dân, hướng dẫn, giúp đỡ công dân thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo và nhận đơn, thư của công dân để chuyển đến cơ quan, tổ chức có thẩm quyền theo quy định của pháp luật; tuyên truyền chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, vận động nhân dân nghiêm chỉnh chấp hành Hiến pháp và pháp luật. Điều 24 Quy chế hoạt động của đại biểu Quốc hội và Đoàn đại biểu Quốc hội đã quy định khá rõ ràng, cụ thể những điều này. Có thể kể ra ở đây khá nhiều hình thức tiếp xúc cử tri như: tiếp xúc cử tri trước và sau kỳ họp; tiếp dân theo định kỳ; tiếp xúc cử tri theo chuyên đề; tiếp xúc cử tri theo nhóm đối tượng; tiếp xúc cử tri nơi công tác, nơi sinh sống; khảo sát thực địa, thị sát; họp đại diện các hộ dân một khu dân cư; qua các phương tiện thông tin đại chúng; liên hệ cử tri qua trang web, email, blog, điện thoại; gặp gỡ dân trong cuộc sống hàng ngày (chủ động/tình cờ); gặp gỡ các tổ chức nghiên cứu độc lập, chuyên gia; hỏi ý kiến cá nhân, phỏng vấn; điều tra dư luận xã hội thông qua hình thức phiếu hỏi;... Thực tế, các Đoàn đại biểu Quốc hội có tổ chức cho các đại biểu tiếp xúc cử tri khá nề nếp. Trước mỗi kỳ họp, các đại biểu Quốc hội thu được hàng nghìn ý kiến, kiến nghị của cử tri tập hợp lại để báo cáo tại kỳ họp. Và chính từ những ý kiến, kiến nghị đó mà các đại biểu báo cáo với Quốc hội , là cơ sở để Quốc hội thảo luận, đánh giá tình hình kinh tế - xã hội của đất nước cũng như là thực hiện việc giám sát, đánh giá về những hoạt động chung của Chính phủ và các cơ quan tư pháp trong việc thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội. Tuy nhiên, chất lượng tiếp xúc cử tri của đại biểu Quốc hội còn nhiều vấn đề phải bàn và phải tiếp tục nâng cao. Bởi lẽ, đại biểu Quốc hội vẫn tiếp xúc cử tri theo định kỳ trước và sau kỳ họp là chủ yếu, không đa dạng các hình thức tiếp xúc cử tri. b) Hoạt động kiểm tra, giám sát đại biểu Quốc hội của cử tri Cử tri có thể thực hiện quyền giám sát đại biểu Quốc hội thông qua nhiều hình thức khác nhau như theo dõi hoạt động của các đại biểu Quốc hội trong các cuộc tiếp xúc với cử tri hay thông qua các kỳ họp Quốc hội... Qua việc trực tiếp kiểm tra, giám sát hoạt động của đại biểu Quốc hội, cử tri cân nhắc quyết định có tiếp tục tín nhiệm đại biểu đó trong khóa tới hay không, hoặc bãi nhiệm đại biểu Quốc hội nếu người đó không còn đủ tư cách đại biểu theo quyết định của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Hiện nay, đa phần các cử tri khá quan tâm tới các hoạt động của đại biểu Quốc hội mà mình đã lựa chọn. Đó là những cử tri thường xuyên theo dõi các kỳ họp Quốc hội, tham gia các cuộc tiếp xúc cử tri, tích cực chất vấn đại biểu Quốc hội trong các cuộc tiếp xúc cử tri hay trong các cuộc trả lời chất vấn trực tuyến của đại biểu Quốc hội trên các website,... Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn những bộ phận cử tri khá thờ ơ đối với các hoạt động của các đại biểu Quốc hội. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan khác nhau và cũng có những ảnh hưởng nhất định đến bản thân cử tri đó trong việc thể hiện ý chí bầu ra những đại biểu Quốc hội trong những khóa tiếp theo. III - PHƯƠNG HƯỚNG NHẰM TĂNG CƯỜNG MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI VÀ CỬ TRI Đối với hoạt động bầu cử đại biểu Quốc hội của cử tri Để nâng cao chất lượng về hoạt động bầu cử đại biểu Quốc hội, cần hoàn thiện những quy định về bầu cử trên cơ sở thực sự phát huy tính dân chủ, tiếp tục đổi mới việc vận động bầu cử thông qua vận động cử tri, trả lời phỏng vấn báo chí để nâng cao tính thiết thực, ứng cử viên cũng phải thực hiện đầy đủ năng lực, trình độ của mình để cử tri biết được. Ngoài ra, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền trong cuộc bầu cử nhằm động viên mọi tầng lớp nhân dân nêu cao tinh thần làm chủ, tự giác tham gia bầu cử để lựa chọn các đại biểu xứng đáng đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân tham gia Quốc hội; tuyên truyền về các nội dung chủ yếu của Luật bầu cử đại biểu Quốc hội, nhất là những nội dung về quyền và nghĩa vụ của công dân trong cuộc bầu cử, về tiêu chuẩn đại biểu Quốc hội để lựa chọn, bầu được những người đủ tiêu chuẩn, xứng đáng vào Quốc hội;... Đối với hoạt động tiếp xúc cử tri của đại biểu Quốc hội và giám sát hoạt động của đại biểu Quốc hội của cử tri. Để hoạt động tiếp xúc cử tri có hiệu quả hơn cần trong giai đoạn hiện nay cần thực hiện tốt câc quy định về các hình thức tiếp xúc cử tri, khắc phục tính hình thức trong việc tiếp xúc cử tri, hạn chế việc tiếp xúc "cử tri chuyên nghiệp" hoặc "đại cử tri"; nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội, đồng thời, tăng cường đại biểu Quốc hội chuyên trách; bồi dưỡng kỹ năng tiếp xúc cử tri cho các đại biểu Quốc hội, đề cao tinh thần trách nhiệm của các đại biểu Quốc hội trước cử tri; củng cố mối quan hệ giữa Đoàn đại biểu Quốc hội, đại biểu Quốc hội với Thường trực Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, , Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp,... để chuẩn bị và tổ chức chu đáo các hội nghị tiếp xúc cử tri cũng như các cuộc gặp gỡ giữa đại biểu Quốc hội và cử tri; đẩy mạnh công tác giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri;... Hoạt động tiếp xúc cử tri đạt hiệu quả cao cũng là một trong những yêu cầu nhằm nâng cao chất lượng giám sát hoạt động của đại biểu Quốc hội của cử tri. Bên cạnh đó cần đẩy mạnh công tác vận động, tuyên truyền để cử tri hiểu rõ tầm quan trọng của hoạt động giám sát đại biểu Quốc hội của mình, nâng cao ý thức trách nhiệm công dân và thái độ tích cực tham gia xây dựng Nhà nước... KẾT LUẬN Mối quan hệ giữa đại biểu Quốc hội và cử tri là một mối quan hệ cơ bản, phát triển theo thời gian. Việc nghiên cứu những quy định về mối quan hệ này theo pháp luật hiện hành có ý nghĩa quan trọng, tạo cơ sở pháp lý để qua đó so sánh với những điều kiện thực tế đưa ra những giải pháp nhằm tăng cường mối quan hệ giữa đại biểu Quốc hội và cử tri trong giai đoạn hiện nay. Bởi lẽ, khi mối quan hệ giữa đại biểu Quốc hội và cử tri chặt chẽ hơn thì nhân dân càng có nhiều cơ hội để thông qua những người đại diện của mình, thể hiện ý chí tham gia vào hoạt động xây dựng và phát triển đất nước./ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội - 2009. Nguyễn Đình Quyền, Hoàn thiện pháp luật về đại biểu Quốc hội ở Việt Nam hiện nay, Luận án Tiến sĩ Luật học, Hà Nội - 2009. TS. Lê Thanh Vân, Một số vấn đề về đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Nxb. Tư pháp, Hà Nội - 2007. Khúc Bảo Túy, Tăng cường mối quan hệ giữa đại biểu Quốc hội với cử tri (Tài liệu Hội thảo "Quốc hội Việt Nam 60 năm hình thành và phát triển"), Hà Nội, 23 - 24/12/2005; TP. Hồ Chí Minh, 27/12/2005. Nguyễn Mạnh Hùng, Nâng cao hiệu quả tiếp công dân của đại biểu Quốc hội, Người đại biểu nhân dân số 217. Trang web: