Đề tài Một số biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng Hiệu trưởng tiểu học của trường Cao đẳng sư phạm Tiền Giang

Một số biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng Hiệu trưởng tiểu học của trường Cao đẳng sư phạm Tiền Giang Nguyễn Văn Mỹ Danh LỜI CẢM ƠN * * * * * * * * * * * * Luận văn nầy được hoàn thành nhờ sự động viên, giúp đở, cộng tác và hướng dẫn tận tình của quý thầy cô giáo tham gia giảng dạy lớp Cao học Quản lý Giáo dục khóa 14, của quý thầy cô ở Phòng Khoa học Công nghệ – Sau Đại học trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, của Ban Giám đốc Sở Giáo dục – Đào tạo tỉnh Tiền Giang, của quý thầy cô ở các Phòng, Ban chuyên môn Sở Giáo dục – Đào tạo, của các Phòng Giáo dục – Đào tạo trong tỉnh, của Ban Giám hiệu và quý thầy cô ở các Khoa, Phòng và Tổ chuyên môn của trường Cao đẳng Sư phạm Tiền Giang và trường Đại học Tiền Giang, của các bạn đồng nghiệp và học viên các lớp bồi dưỡng Hiệu trưởng Tiểu học khóa 17, 18, 19 và khóa 20. Tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn đến quý thầy cô đã động viên, giúp đở, cộng tác để tác giả hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tác giả mong muốn bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc gởi đến cô giáo – Tiến sĩ TRẦN THỊ QUỐC MINH – người đã tận tâm chỉ bảo, giúp đở và hướng dẫn chu đáo để tác giả hoàn thành bản luận văn nầy. Mặc dù đã rất cố gắng nhưng chắc chắn bản luận văn nầy còn nhiều thiếu sót, rất mong nhận được sự góp ý, chỉ dẫn của quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp. Mỹ Tho, ngày 15 tháng 4 năm 2006, Tác giả, NGUYỄN VĂN MỸ DANH DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT XIN ĐỌC LÀ CBQL Cán bộ quản lý CBLĐ Cán bộ lãnh đạo CĐSP Cao đẳng Sư phạm CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ĐHSP TP HCM Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh GV Giáo viên GD & ĐT Giáo dục và đào tạo HT Hiệu trưởng NQ Nghị quyết QL Quản lý QLNN Quản lý nhà nước QLGD Quản lý giáo dục QLHCNN Quản lý hành chánh nhà nước QĐ Quyết định UBND Ủy ban nhân dân TW Trung ương THCS Trung học cơ sở MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Đánh giá về công tác quản lý giáo dục nói chung, Thủ tướng Phan Văn Khải đã phát biểu: “đất nước chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và thực hiện chính sách mở cửa, nhưng tư duy và phương thức quản lý giáo dục vẫn còn chịu ảnh hưởng nặng của cơ chế hành chánh quan liêu, bao cấp” [8, tr. 18]. Để thực hiện đường lối phát triển giáo dục nhằm các mục tiêu “Nâng cao dân trí – Đào tạo nhân lực – Bồi dưỡng nhân tài” phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước thì cần “Tiếp tục nâng cao chất lượng và đổi mới hệ thống quản lý giáo dục”. Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã ra chỉ thị số 40/CT/TW ngày 15/6/2004 về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Đây là thuận lợi rất lớn cho ngành giáo dục – đào tạo nói chung & trường Cao đẳng Sư phạm Tiền Giang nói riêng. Chất lượng đội ngũ nhà giáo & cán bộ quản lý giáo dục chỉ được nâng cao khi đội ngũ nầy được đào tạo, được bồi dưỡng cập nhật nâng cao kiến thức kịp thời để đáp ứng yêu cầu thực tiễn giáo dục đặt ra. Tư duy và phương thức quản lý giáo dục chính là lao động quản lý của người cán bộ quản lý giáo dục các cấp. Ởû nhà trường chính là lao động quản lý của hiệu trưởng và các phó hiệu trưởng. Lao động quản lý đó chỉ có thể đạt hiệu quả cao nếu người cán bộ quản lý am hiểu quy luật của môi trường nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong bối cảnh mở cửa và hội nhập với thế giới. Trong hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam, tiểu học là bậc học nền tảng, đặt cơ sở ban đầu cho việc hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho con người. Do vậy, người hiệu trưởng trường tiểu học cần phải được học tập, phải được tạo điều kiện tiếp cận với môi trường thực tiễn để bổ sung những kiến thức đã được trang bị dưới mái trường sư phạm. Bộ GD – ĐT đã ban hành chương trình bồi dưỡng Hiệu trưởng tiểu học theo Quyết định số 4195/1997/QĐ – BGD &ĐT ngày 15 tháng 12 năm 1997. Việc thực hiện chương trình bồi dưỡng hiệu trưởng tiểu học rất được các cơ sở giáo dục có chức năng bồi dưỡng cán bộ quản lý quan tâm. Đã có nhiều cuộc hội thảo bàn về chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý các hệ được tổ chức ở Thành phố Hồ Chí Minh, Tiền Giang, Lạng Sơn, Hà Nội ... Các cuộc hội thảo chỉ đề cập chung những vấn đề như: mô hình trường, khoa bồi dưỡng cán bộ quản lý, chế độ chính sách, việc thực hiện khung chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý chung cho các hệ mầm non, tiểu học, và THCS chưa đi sâu vào phân tích tính đặc thù của mỗi địa phương khi thực hiện chương trình cũng như các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng cán bộ quản lý. Ở Tiền Giang, ngoài việc tổ chức hội thảo, chưa có ai đứng ra tổng kết, rút kinh nghiệm việc thực hiện chương trình bồi dưỡng nầy. Chương trình bồi dưỡng Hiệu trưởng tiểu học theo Quyết định số 4195/1997/QĐ – BGD & ĐT ngày 15 tháng 12 năm 1997 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã được trường Cao đẳng sư phạm Tiền Giang triển khai thực hiện từ năm học 2000 – 2001. Đến năm học 2004 – 2005 nhà trường đã mở được ba khóa bồi dưỡng Hiệu trưởng tiểu học theo chương trình nầy cho gần 200 học viên. Kết quả thực hiện chương trình nầy trong thời gian qua như thế nào? Những việc làm được và chưa làm được là những việc gì? Các biện pháp quản lý việc thực hiện chương trình đã áp dụng và sẽ áp dụng trong thời gian tới ra sao? Đây là vấn đề cần được nghiên cứu. Bản thân tôi được nhà trường phân công chịu trách nhiệm chính về mặt chuyên môn trong việc tổ chức thực hiện chương trình và trực tiếp tham gia giảng dạy một số chuyên đề trong chương trình. Vì những lý do khách quan và chủ quan nêu trên thôi thúc tôi chọn đề tài “Một số biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng Hiệu trưởng tiểu học của trường Cao đẳng sư phạm Tiền Giang” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu: Tìm hiểu thực trạng quản lý việc thực hiện chương trình bồi dưỡng hiệu trưởng tiểu học và đềà xuất những biện pháp cải tiến công tác quản lý việc thực hiện chương trình trong thời gian tới. 3. Khách thể & đối tượng nghiên cứu: 3.1 Khách thể nghiên cứu: -Hoạt động quản lý, chỉ đạo việc thực hiện chương trình bồi dưỡng của Ban Giám đốc Sở GD & ĐT, của Ban giám hiệu trường Cao đẳng sư phạm và của Phòng đào tạo. -Hoạt động giảng dạy của giảng viên trường Cao đẳng sư phạm Tiền Giang. -Hoạt động học tập của học viên lớp bồi dưỡng hiệu trưởng tiểu học. -Hoạt động phục vụ thực hiện chương trình của các bộ phận chức năng: thư viện, thiết bị, phòng máy, Internet, phòng hành chánh tổ chức, -Hoạt động của các Phòng giáo dục đào tạo hỗ trợ học viên. 3.2 Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng hiệu trưởng tiểu học. 4. Giả thuyết khoa học: Nếu có các biện pháp quản lý đồng bộ hoạt động bồi dưỡng hiệu trưởng tiểu học (Hoạt động quản lý chương trình, quản lý hoạt động dạy, hoạt động học, phục vụ) có căn cứ khoa học và thực tiễn thì đội ngũ hiệu trưởng được bồi dưỡng có chất lượng hơn. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu: 5.1 Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động bồi dưỡng hiệu trưởng tiểu học. 5.2 Tìm hiểu thực trạng hoạt động bồi dưỡng Hiệu trưởng tiểu học từ năm học 2000 – 2001 đến năm học 2004 – 2005. 5.3 Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giai đoạn 2005 – 2010. 6. Giới hạn đề tài: -Chỉ nghiên cứu việc quản lý hoạt động bồi dưỡng hiệu trưởng tiểu học từ năm học 2000 – 2001 đến năm học 2004 – 2005 ở địa bàn tỉnh Tiền Giang. -Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng hiệu trưởng tiểu học của trường Cao đẳng sư phạm Tiền Giang từ nay đến năm 2010. 7. Phương pháp nghiên cứu: 7.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 7.2 Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: 7.2.1 Điều tra bằng phiếu: a. Điều tra thăm dò để thăm dò ý kiến của các chuyên gia, của các nhà quản lý. b. Điều tra bằng phiếu câu hỏi đóng: Tìm hiểu hiệu quả của các biện pháp quản lý và nguyên nhân ảnh hưởng đến quá trình thực hiện chương trình bồi dưỡng. 7.2.2 Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Tìm hiểu kết quả đào tạo và nội dung đào tạo đã thể hiện qua các sản phẩm còn lưu giữ (Tiểu luận, phiếu điểm, ) 7.3 Thử nghiệm sư phạm các biện pháp đề xuất. 7.4 Thống kê toán học để xử lý các kết quả điều tra được. Các phương pháp được sử dụng phối hợp với nhau để thu thập thông tin, đối chiếu thực trạng và kiểm nghiệm các giải pháp đề xuất. 8. Đóng góp mới của đề tài: -Đánh giá thực trạng hoạt động bồi dưỡng Hiệu trưởng Tiểu học ở địa bàn tỉnh Tiền Giang theo chương trình bồi dưỡng Hiệu trưởng Tiểu học theo quyết định số 4195/1997/QĐ – BGD-ĐT ngày 15/12/1997 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo. -Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng Hiệu trưởng Tiểu học. Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Tổng quan về lịch sử nghiên cứu vấn đề: Hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý cho CBQL trường tiểu học là vấn đề được nhiều người quan tâm thảo luận và nghiên cứu. Nhiều cuộc hội thảo bàn về vấn đề nầy đã được tổ chức như: -Hội thảo về công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý trường học năm 1998 do trường Cán bộ quản lý giáo dục TP. Hồ Chí Minh tổ chức. -Hội thảo về nội dung, phương pháp bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục năm 2000 do trường Cao đẳng sư phạm Tiền Giang tổ chức. -Hội thảo về mô hình trường, khoa bồi dưỡng Cán bộ quản lý giáo dục do trường Bồi dưỡng Cán bộ giáo dục và đào tạo Hà Nội tổ chức vào năm 2001. -Hội thảo về đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp giảng dạy chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý do trường Cao đẳng sư phạm Lạng Sơn tổ chức tháng 10/2003. Ngoài ra qua nghiên cứu ở các bộ phận lưu trữ của trường CBQL và nghiệp vụ Bộ GD-ĐT và trường ĐHSP TP HCM, đã có một số tác giả đã chọn vấn đề nầy để nghiên cứu khi làm luận văn tốt nghiệp cao học QLGD các khoá như: -Năm 1999, tác giả Nguyễn Quang Khải đã hoàn thành đề tài “Hệ giải pháp tăng cường hiệu quả công tác bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý cho CBQL trường tiểu học tại tỉnh Tiền Giang trong bối cảnh hiện nay.” -Năm 2003, tác giả Văn Thị Tường Oanh hoàn thành đề tài “Biện pháp xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL các trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu.” -Năm 2003, tác giả Nguyễn Thị Thảo hoàn thành đề tài “Một số biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng chuẩn hóa đội ngũ CBQL trường tiểu học quận Sơn Trà – thành phố Đà Nẳng.” Trong các đề tài trên, các tác giả đã phân tích thực trạng bồi dưỡng CBQL trường tiểu học ở các địa phương vào thời điểm nghiên cứu và các biện pháp bồi dưỡng CBQL ở góc độ của Sở GD-ĐT và phòng GD-ĐT. Tuy nhiên còn nhiều vấn đề chưa được các tác giả đề cập đến như: -Chương trình bồi dưỡng Hiệu trưởng tiểu học theo quyết định số 4195/1997/QĐ-BGD-ĐT của Bộ GD-ĐT được triển khai thực hiện như thế nào và kết quả ra sao? -Trách nhiệm của cơ sở đào tạo, bồi dưỡng CBQL trường tiểu học ở địa phương trong việc quản lý các hoạt động bồi dưỡng như thế nào chưa được phân tích chi tiết. Đó là những vấn đề chưa được đề cập trong các công trình nghiên cứu trước đây tạo ra điểm trống “về vấn đề quản lý hoạt động bồi dưỡng Hiệu trưởng trường tiểu học” cần được nghiên cứu nhằm góp phần vào việc phục vụ sự nghiệp giáo dục – đào tạo ở địa phương. 1.2 Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu: 1.2.1 Một số khái niệm cơ bản: 1.2.1.1 Quản ly ù (QL) là gì? QL là một hiện tượng xã hội xuất hiện cùng lúc với con người. Nó được biểu hiện trong mối quan hệ giữa người và người. Có nhiều định nghĩa khác nhau về quản lý tùy quan điểm, tùy góc độ nghiên cứu. Có thể nêu một số định nghĩa tiêu biểu như sau: + Theo lý thuyết thông tin thì “QL là quá trình xử lý thông tin”. + Theo lý thuyết hành vi (Behaviourism) thì “QL là hoàn thành công việc thông qua con người”. + Theo F. Taylor thì “QL là biết được chính xác điều bạn muốn người khác làm, và sau đó hiểu được rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất.” [11, tr.89] + Koontz và O’ Donnell trong tác phẩm “Những vấn đề cốt yếu của quản lý” thì nêu: “Có lẽ không có lĩnh vực hoạt động nào của con người quan trọng hơn là công việc QL, bởi vì mọi nhà quản trị ở mọi cấp độ và trong mọi cơ sở đều có một nhiệm vụ cơ bản là thiết kế và duy trì một môi trường mà trong đó các cá nhân làm việc với nhau trong các nhóm có thể hoàn thành các nhiệm vụ và các mục tiêu đã định” [22, tr.19]. + James H. Donnelly, JR., James L. Gibson và John M. Ivancevich trong giáo trình “Quản trị học căn bản” thì cho rằng: “Quản trị là một quá trình do một hay nhiều người thực hiện, nhằm phối hợp các hoạt động của những người khác để đạt được những kết quả mà một người hành động riêng rẽ không thể nào đạt được.” [19, tr.12] + GS Nguyễn Ngọc Quang trong “Những khái niệm cơ bản về lý luận quản lý giáo dục” thì cho rằng “QL là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (khách thể quản lý) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến.” [28, tr. 14] Các định nghĩa trên đây tuy được diễn đạt khác nhau nhưng tựu trung lại chúng ta có thể thấy được nội dung cơ bản của khái niệm quản lý như sau: QL là quá trình tác động có tổ chức, có mục tiêu của chủ thể QL lên đối tượng QL nhằm sử dụng có hiệu quả tối ưu các tiềm lực của hệ thống như “nhân lực – vật lực – tài lực” và các cơ hội mà hệ thống có được để đạt được các mục tiêu đặt ra trong điều kiện biến động của môi trường. QL có những chức năng cơ bản như sau: Kế hoạch hóa – Tổ chức – Chỉ đạo – Kiểm tra. Trong quá trình hoạt động, các chức năng nầy có liên quan mật thiết với nhau. + Kế hoạch hóa: Đây là chức năng đầu tiên của một quá trình QL. Chức năng nầy có vai trò khởi đầu, định hướng cho toàn bộ các hoạt động của quá trình QL và là cơ sở để nhà QL huy động tối đa các nguồn lực phục vụ cho việc thực hiện các mục tiêu và là căn cứ để kiểm tra, đánh giá quá trình thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ của tổ chức, của đơn vị và của từng cá nhân. + Tổ chức: Đây là chức năng thứ hai trong quá trình QL. Đó là quá trình phân phối và sắp xếp nguồn nhân lực theo những cách thức nhất định để đảm bảo thực hiện tốt các mục tiêu đã đề ra. Chức năng nầy giúp hiện thực hóa các mục tiêu của tổ chức. Chức năng nầy có khả năng tạo ra sức mạnh mới của tổ chức, thậm chí của cả hệ thống nếu việc phân phối, sắp xếp nguồn nhân lực khoa học, hợp lý. + Chỉ đạo: Chức năng thứ ba trong quá trình QL. Chức năng nầy cùng với chức năng tổ chức giúp hiện thực hóa mục tiêu của tổ chức. Đó là quá trình chủ thể QL tác động làm ảnh hưởng tới hành vi, thái độ của khách thể QL nhằm đạt được các mục tiêu với kết quả tốt đẹp nhất trên cơ sở mọi người tích cực, tự giác, mang hết khả năng làm việc. Do vậy chức năng chỉ đạo là cơ sở phát huy các động lực cho việc thực hiện các mục tiêu QL. + Kiểm tra: QL mà không kiểm tra coi như không QL gì cả. Đây là chức năng cuối cùng của quá trình QL. Kiểm tra là quá trình đánh giá và điều chỉnh nhằm đảm bảo cho các hoạt động đạt tới mục tiêu của tổ chức. Kiểm tra giúp cho người QL biết được mọi người thực hiện các nhiệm vụ với mức độ tốt xấu như thế nào, đồng thời cũng cho biết các quyết định QL ban hành có phù hợp với thực tế hay không để có cơ sở điều chỉnh các hoạt động, có các tác động giúp đở, đôn đốc, nhắc nhở, thúc đẩy các cá nhân, các tập thể hoàn thành mục tiêu QL. Với ý nghĩa như thế, chức năng kiểm tra vừa là chức năng cuối cùng vừa là tiền đề cho một quá trình QL mới tiếp theo. 1.2.1.2 Quản lý giáo dục (QLGD) – Quản lý trường học: * Quản lý giáo dục: Giáo dục và QLGD tồn tại song hành. QLGD là hoạt động có ý thức của con người nhằm mong muốn đạt được mục đích của mình. Giống như khái niệm “Quản lý” trình bày ở trên, khái niệm “Quản lý giáo dục” cũng có nhiều quan niệm khác nhau. Khái niệm “Quản lý giáo dục” cũng được xem xét ở các cấp độ khác nhau: Cấp độ vĩ mô và cấp độ vi mô. + Theo Từ điển Giáo dục học, QLGD (nghĩa rộng) là thực hiện việc quản lý trong lĩnh vực giáo dục. QLGD (nghĩa hẹp) là quản lý giáo dục thế hệ trẻ, giáo dục nhà trường, giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân. + Theo TS Trần Kiểm trong “Khoa học quản lý giáo dục – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” thì khái niệm QLGD được hiểu ở hai cấp độ: Cấp độ vĩ mô và cấp độ vi mô: Ở cấp vĩ mô: -“QLGD được hiểu là những tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật của chủ thể quản lý đến tất cả các mắt xích của hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tất cả các mắc xích của hệ thống (từ cấp cao nhất đến các cơ sở giáo dục là nhà trường) nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu phát triển giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ mà xã hội đặt ra cho ngành giáo dục. -QLGD là sự tác động liên tục, có tổ chức, có hướng đích của chủ thể QL lên hệ thống giáo dục nhằm tạo ra tính trồi (emergence) của hệ thống; sử dụng một cách tối ưu các tiềm năng, các cơ hội của hệ thống nhằm đưa hệ thống đến mục tiêu một cách tốt nhất trong điều kiện bảo đảm sự cân bằng với môi trường bên ngoài luôn luôn biến động. -... QLGD là hoạt động tự giác của chủ thể QL nhằm huy động, tổ chức, điều phối, điều chỉnh, giám sát, ... một cách