Đề tài Nghiên cứu đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi, không sao chép. Các số liệu, kết quả liên quan trong Luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được thu thập và điều tra nghiêm túc, tỉ mỉ và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Nghiên cứu sinh Phạm Hoài Chung ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình thực hiện Luận án này, Nghiên cứu sinh đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình và tạo điều kiện thuận lợi của tập thể hướng dẫn, lãnh đạo và đồng nghiệp trong Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông vận tải - Bộ Giao thông vận tải. Đặc biệt, Nghiên cứu sinh trân trọng cảm ơn: NGND.GS.TSKH Nghiêm Văn Dĩnh và TS. Lý Huy Tuấn nhiệt tình hướng dẫn và chỉ bảo cho Nghiên cứu sinh hoàn thành Luận án. Xin gửi lời cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo trong Bộ môn Kinh tế xây dựng, Khoa Vận tải - Kinh tế, Trường Đại học Giao thông Vận tải đã giúp đỡ Nghiên cứu sinh trong quá trình hoàn thiện Luận án. Đồng thời Nghiên cứu sinh xin gửi lời cảm ơn tới Ban Giám Hiệu, Phòng đào tạo sau đại học, Trường Đại học Giao thông Vận tải đã tạo điều kiện thuận lợi cho Nghiên cứu sinh hoàn thiện Luận án. Xin cảm ơn gia đình đã động viên, giúp đỡ trong suốt thời gian qua. Nghiên cứu sinh Phạm Hoài Chung iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... ii GIẢI THÍCH CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT ...................................................... vii DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. ix DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ ........................................................................ xi PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 TỔNG QUANVỀ CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN .............. 9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ ĐÔ THỊ .................. 18 1.1.Khái quát về phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ............. 18 1.1.1.Đô thị và đô thị hóa .................................................................................. 18 1.1.2.Cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ................................................. 19 1.1.3.Phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .................................. 21 1.1.4.Phát triển bền vững cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .................. 23 1.1.5.Nguyên tắc phát triển bền vững cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ...................................................................................................................... 25 1.1.6.Khái niệm và phân loại đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ............................................................................................................ 26 1.1.7.Đặc điểm của hoạt động đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ................................................................................................. 28 1.1.8.Phân loại các nguồn vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ................................................................................................. 29 1.1.9.Vai trò của hoạt động đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ............................................................................................................ 31 1.2.Đánh giá hiệu quả đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .................................................................................................................... 33 1.2.1.Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ................................................................................................. 33 iv 1.2.2.Quan hệ giữa đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị với phát triển kinh tế xã hội đô thị và các loại hình giao thông khác .................. 40 1.3.Các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .................................................................................................... 44 1.4.Đánh giá tác động của đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị đến phát triển kinh tế- xã hội .............................................................. 46 1.4.1.Các tiêu chí, chỉ tiêu tác động của đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị đến phát triển kinh tế xã hội ........................................... 46 1.4.2.Phương pháp đánh giá tác động của đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị đến các chỉ tiêu kinh tế xã hội ........................................ 51 1.5.Kinh nghiệm quốc tế về đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ..................................... 54 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ ĐÔ THỊ Ở VIỆT NAM ....................................... 58 2.1.Thực trạng cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị tại các thành phố trực thuộc Trung ương ........................................................................................ 58 2.1.1.Thực trạng cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Hà Nội ... 58 2.1.2.Thực trạng cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Hồ Chí Minh ................................................................................................................. 60 2.1.3.Thực trạng cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Đà Nẵng 63 2.1.4.Thực trạng cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Hải Phòng ................................................................................................................ 65 2.1.5.Thực trạng cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị TP. Cần Thơ........... 67 2.1.6.Đánh giá chung về thực trạng cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị tại các thành phố trực thuộc trung ương ............................................................. 70 2.2.Thực trạng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị tại các thành phố trực thuộc trung ương ............................................................ 71 2.2.1.Thực trạng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị tại Việt Nam ...................................................................................................... 71 v 2.2.2.Vốn đầu tư cho ngành giao thông vận tải Việt Nam .................................. 73 2.2.3.Vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị tại các thành phố lớn .................................................................................................... 76 2.2.4.Đánh giá mối quan hệ giữa đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị và phát triển kinh tế xã hội bằng mô hình hồi quy kinh tế lượng ... 84 2.3.Đánh giá chung về đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .................................................................................................................... 90 2.3.1.Đánh giá đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị đối với ngành giao thông vận tải ............................................................................. 90 2.3.2.Đánh giá đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị tại các đô thị lớn ..................................................................................................... 93 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ ĐÔ THỊ Ở VIỆT NAM...................................................................................... 104 3.1.Phương hướng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị tại các thành phố lớn .................................................................................... 104 3.1.1.Cơ sở xây dựng phương hướng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị tại các thành phố lớn .................................................... 104 3.1.2.Phương hướng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Hà Nội ....................................................................................... 106 3.1.3.Phương hướng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Hồ Chí Minh .............................................................................. 107 3.1.4.Phương hướng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Hải Phòng .................................................................................. 107 3.1.5.Phương hướng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Đà Nẵng..................................................................................... 108 3.1.6.Phương hướng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị thành phố Cần Thơ ..................................................................................... 109 vi 3.2.Xây dựng bộ chỉ tiêu và bảng điểm đánh giá mức độ đầu tư phát triển bền vững cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ........................................ 110 3.2.1.Đòi hỏi khách quan và các căn cứ xây dựng bộ chỉ tiêu đánh giá mức độ đầu tư phát triển bền vững cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .............. 110 3.2.2.Nội dung Bộ chỉ tiêu đánh giá mức độ đầu tư phát triển bền vững cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ................................................................. 113 3.2.3.Xây dựng bảng điểm đánh giá mức độ đầu tư phát triển bền vững cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ................................................................. 116 3.2.4.Vận dụng bảng điểm xếp hạng mức độ đầu tư phát triển bền vững giao thông đường bộ đô thị ..................................................................................... 122 3.3.Các giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường và nâng cao hiệu quả đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ....................................... 125 3.3.1.Giải pháp nâng cao chất lượng quy hoạch đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ....................................................................................... 126 3.3.2.Giải pháp huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ............................................................................................... 128 3.3.3.Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .............................................................................. 132 3.3.4.Giải pháp tăng cường chức năng giám sát đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .............................................................................. 135 3.3.5.Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ............................................................. 137 3.3.6.Giải pháp phát triển bền vững cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ..... 139 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................... 143 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN ..................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 153 vii GIẢI THÍCH CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT Tiếng Việt: ATGT An toàn giao thông CSHT Cơ sở hạ tầng ĐB Đường bộ GTĐB Giao thông đường bộ GTĐT Giao thông đô thị GTVT Giao thông vận tải HH Hàng hóa HK Hành khách KCHT Kết cấu hạ tầng KH-KT Khoa học kỹ thuật KT-XH Kinh tế - xã hội NĐT Nhà đầu tư NSNN Ngân sách nhà nước NSTP Ngân sách thành phố NSTW Ngân sách trung ương PTBV Phát triển bền vững PTVT Phương tiện vận tải TNGT Tai nạn giao thông TP Thành phố TPCP Trái phiếu Chính phủ UBND Ủy ban nhân dân UTGT Ùn tắc giao thông VTHKCC Vận tải hành khách công cộng VĐT Vốn đầu tư VĐ Vành đai XHH Xã hội hóa XDCB Xây dựng cơ bản viii Tiếng Anh: Viết tắt Nguyên nghĩa Giải thích ADB Asian Development Bank Ngân hàng phát triển Châu Á BOT Build - Operate - Transfer Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao BT Build - Transfer Xây dựng - Kinh doanh BTO Build - Transfer - Operate Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội I - O Input - Output Đầu vào - Đầu ra IBRD International Bank for Reconstruction and Development Ngân hàng Kiến thiết và Phát triển quốc tế ITS Intelligent Transport System Hệ thống giao thông thông minh ODA Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển chính thức OCR Ordinary capital resources Chương trình nguồn vốn thông thường PPP Public - Private Partner Quan hệ đối tác công tư WB World Bank Ngân hàng Thế giới ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Phân loại đô thị dựa vào quy mô dân số ................................................. 18 Bảng 1.2. Chi tiết các hệ số tương quan ................................................................. 54 Bảng 2.1. Thực trạng CSHT giao thông đường bộ đô thị Tp Hồ Chí Minh ............ 61 Bảng 2.2. Thực trạng CSHT giao thông đường bộ đô thị Tp. Đà Nẵng .................. 64 Bảng 2.3. Thực trạng CSHT giao thông đường bộ đô thị Tp. Hải Phòng ............... 66 Bảng 2.4. Thực trạng CSHT giao thông đường bộ đô thị Tp. Cần Thơ .................. 68 Bảng 2.5. Các nguồn vốn đầu tư ngành GTVT giai đoạn 2003-2015 ..................... 74 Bảng 2.6. Cơ cấu nguồn vốn ngành GTVT giai đoạn 2003-2015 ........................... 74 Bảng 2.7. Tổng hợp nguồn vốn đầu tư xây dựng CSHT giao thông đường bộ ....... 75 Bảng 2.8. Tỷ lệ vốn đầu tư cho CSHT GTĐB đô thị so với %GDP giai đoạn 2003-2015 ............................................................................................ 77 Bảng 2.9. Tỷ lệ VĐT CSHT GTĐB đô thị so với GDP của Tp Hồ Chí Minh giai đoạn 2003 - 2015 .................................................................................. 79 Bảng 2.10. Tỷ lệ VĐT CSHT GTĐB đô thị so với GDP củaTp. Hải Phòng giai đoạn2003 - 2015 ................................................................................... 80 Bảng 2.11. Tỷ lệ VĐT CSHT GTĐB đô thị so với GDPcủa Tp. Đà Nẵng giai đoạn 2003 - 2015 .................................................................................. 81 Bảng 2.12. Tỷ lệ VĐT CSHT GTĐB đô thị so với GDPcủa Tp. Cần Thơ giai đoạn 2003-2015 .................................................................................... 83 Bảng 2.13. Vốn đầu tư phát triển CSHT GTĐB đô thị quy đổi về năm 1994 ......... 95 Bảng 2.14. GDP của 5 thành phố quy đổi về năm 1994 ......................................... 95 Bảng 2.15. Tỷ lệ vốn đầu tư CSHT GTĐB đô thị so với GDP của các thành phố lớn . 96 Bảng 2.16. Hệ số ICOR của 5 thành phố lớn (2003 - 2015) ................................... 97 Bảng 3.1. Kết quả phiếu phỏng vấn ..................................................................... 116 Bảng 3.2. Đối tượng phỏng vấn của cuộc khảo sát ............................................... 116 Bảng 3.3. Kết quả trả lời câu hỏi phỏng vấn số 2 ................................................. 117 Bảng 3.4. Kết quả trả lời câu hỏi phỏng vấn số 3 ................................................. 117 Bảng 3.5. Kết quả trả lời câu hỏi phỏng vấn số 4 ................................................. 118 x Bảng 3.6. Thang điểm tổng hợp đánh giá mức độ phát triển CSHT GTĐB đô thị của các thành phố ............................................................................... 122 Bảng 3.7. Tổng hợp kết quả điểm đánh giá mức độ đầu tư PTBV CSHT GTĐB . 124 xi DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ Hình 1.1.Các yếu tố cấu thành cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị .............. 19 Hình 1.2.Phân loại các nguồn vốn đầu tư phát triển CSHT GTĐB đô thị ............... 30 Hình 1.3. Mối quan hệ nhân quả giữa đầu tư phát triển CSHT GTĐB đô thị và phát triển kinh tế xã hội ........................................................................ 40 Hình 1.4. Mối quan hệ giữa CSHT GTĐB đô thị và các loại hình giao thông đô thị khác ................................................................................................. 43 Hình 1.5.Các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng GTĐB đô thị 44 Hình 1.6. Phương pháp luận của mô hình hồi quy.................................................. 52 Hình 2.1. Quy hoạch xây dựng thủ đô đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050 .. 58 Hình 2.2. Quy hoạch mạng lưới xe buýt Hà Nội .................................................... 60 Hình 2.3. Định hướng phát triển không gian đến năm 2020 thành phố Hồ Chí Minh ..................................................................................................... 61 Hình 2.4. Mạng lưới xe buýt thành phố Hồ Chí Minh ............................................ 62 Hình 2.5. Quy hoạch thành phố Đà Nẵng tầm nhìn đến năm 2020 ......................... 63 Hình 2.6. Bản đồ thành phố Đà Nẵng .................................................................... 64 Hình 2.7. Quy hoạch thành phố Hải Phòng đến năm 2025 ..................................... 65 Hình 2.8. Bản đồ thành phố Hải Phòng .................................................................. 67 Hình 2.9. Quy hoạch thành phố Cần Thơ đến năm 2025 ........................................ 67 Hình 2.10. Bản đồ thành phố Cần Thơ ................................................................... 69 Hình 2.11. Bản đồ Việt Nam ................................................................................. 70 Hình 3.1. Phát triển bền vững theo lãnh thổ ......................................................... 110 Hình 3.2.Căn cứ xây dựng bộ chỉ tiêu đánh giá mức độ đầu tư phát triển bền vững CSHT GTĐB đô thị ................................................................... 113 Hình 3.3. Nội dung bộ chỉ tiêu đánh giá mức độ đầu tư phát triển bền vững CSHT GTĐB đô thị ............................................................................ 115 Hình 3.4. Các giải pháp tăng cường và nâng cao hiệu quả đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đô thị ..................................................... 126 Hình 3.5. Mô hình hoạt động của quỹ PPP cho các dự án đầu tư phát triển .......... 132 xii Biểu đồ 2.1. Xu hướng tăng/giảm tỷ lệ vốn đầu tư CSHT GTĐB đô thị so với GDP giai đoạn 2003 –2015 của thành phố Hà Nội ................................ 78 Biểu đồ 2.2. Xu hướng tăng/giảm vốn đầu tư CSHT GTĐB đô thị so với GDP ..... 79 Biểu đồ 2.3. Xu hướng tăng/giảm vốn đầu tư CSHT GTĐB đô thị so với GDP ..... 80 Biểu đồ 2.4. Xu hướng tăng/giảm vốn đầu tư CSHT GTĐB đô thị so với GDP giai đoạn 2003-2015 của thành phố Đà Nẵng ........................................ 82 Biểu đồ 2.5.Xu hướng tăng/giảm tỷ lệ vốn đầu tư CSHT GTĐB so với GDP giai đoạn 2003-2015 của thành phố Cần Thơ ............................................... 83 Biểu đồ 3.1. Đánh giá mức độ đầu tư PTBV CSHT GTĐB đô thị 5 thành phố .... 124 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trong gần 30 năm tiến hành công cuộc đổi mới, quá trình đô thị hoá diễn ra hết sức nhanh chóng, đặc biệt trong 10 năm trở lại đây tại các thành phố (TP) lớn như Tp. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, Hải Phòng và Cần Thơ. Bước đầu hình thành các chuỗi đô thị trung tâm quốc gia chính gồm: Hà Nội, Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Huế; các đô thị trung tâm vùng gồm các thành phố như Cần Thơ, Biên Hoà, Vũng Tàu, Buôn Ma Thuột, Nha Trang, Nam