Đề tài Nghiên cứu điều kiện khởi sự kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP CƠ SỞ NGHIÊN CỨU ĐIỀU KIỆN KHỞI SỰ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP MỚI THÀNH LẬP Mã số: CS - 18 - 01 Chủ nhiệm đề tài: ThS. Trịnh Thị Nhuần Hà Nội, tháng 4 năm 2019 i ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành công trình nghiên cứu, tác giả đề tài xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Nhà trường, Khoa quản trị doanh nghiệp và bộ môn quản trị doanh nghiệp thương mại đã tạo mọi điều kiện cho tôi được đảm nhận và thực hiện nghiên cứu này. Đồng thời, tác giả nghiên cứu đề tài cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các giảng viên, các nhà nghiên cứu khoa học tại trường đại học Thương Mại và các doanh nghiệp đã giúp chúng tôi thu thập được những thông tin bổ ích, phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. Xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp đang công tác tai bộ môn Quản trị doanh nghiệp thương mại đã góp ý, động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài nghiên cứu. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Chủ nhiệm đề tài ThS. Trịnh Thị Nhuần iii MỤC LỤC TÓM LƯỢC ĐỀ TÀI ......................................... Error! Bookmark not defined. LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................... v DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ .............................................................. vi CHƯƠNG MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết nghiên cứu của đề tài ................................................................ 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ...................................................................... 2 2.1. Trong nước ................................................................................................... 2 2.2. Ngoài nước ...................................................................................................... 7 3. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 18 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 19 4.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................ 19 4.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 19 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 19 5.1. Phương pháp thu thập dữ liệu ................................................................... 19 5.2. Phương pháp xử lý dữ liệu ......................................................................... 20 6. Ý nghĩa của nghiên cứu ................................................................................. 20 7. Kết cấu đề tài nghiên cứu .............................................................................. 21 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐIỀU KIỆN KHỞI SỰ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP MỚI THÀNH LẬP .................................................. 22 1.1. Một số khái niệm cơ bản có liên quan ........................................................ 22 1.1.1. Khái niệm khởi sự kinh doanh .................................................................... 22 1.1.2. Người khởi sự kinh doanh, chủ DN, và doanh nhân .................................. 23 1.1.3. Khởi nghiệp (KN) ....................................................................................... 24 1.2. Các loại hình khởi sự kinh doanh ............................................................... 25 1.2.1. Theo tiêu chí nền tảng kiến thức khi khởi sự .............................................. 25 1.2.2. Theo mục đích khởi sự ................................................................................ 27 1.2.3. Theo phạm vi kinh doanh sau khởi sự ........................................................ 28 1.2.4. Theo tính chất của sản phẩm/dịch vụ sẽ kinh doanh .................................. 28 1.3. Quá trình khởi sự kinh doanh ....................................................................... 30 1.4. Các điều kiện khởi sự kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập .......... 32 1.4.1. Các điều kiện khởi sự kinh doanh thuộc về môi trường bên ngoài ............ 34 1.4.2. Các điều kiện nguồn lực nội tại của doanh nghiệp mới ............................. 37 1.4.3. Các điều kiện KSKD thuộc về người chủ doanh nghiệp ............................ 47 iv CHƯƠNG 2: PHÂN TÍCH ĐIỀU KIỆN KHỞI SỰ KINH DOANH TẠI MỘT SỐ DOANH NGHIỆP MỚI THÀNH LẬP Ở VIỆT NAM ............................ 54 2.1. Khái quát chung về tình hình khởi sự kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay ....................................................................................................... 54 2.2. Đánh giá khái quát các điều kiện khởi sự kinh doanh ở Việt Nam trong những năm gần đây (2013-2017) .................................................................................... 55 2.3. Quan điểm đánh giá của các chủ DN về điều kiện khởi sự kinh doanh hiện nay đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp mới thành lập trong những năm gần đây (2015-2018) ............................................................................................ 65 2.3.1. Quan điểm của các chủ DN về điều kiện KSKD môi trường bên ngoài tác động đến hiệu quả hoạt động tại các doanh nghiệp mới thành lập ở Việt Nam .. 65 2.3.2. Quan điểm của các chủ DNvề sự ảnh hưởng của điều kiện nguồn lực nội tại ở một số doanh nghiệp mới Việt Nam thời gian qua ........................................... 68 2.3.3. Đặc điểm của các cá nhân khởi sự kinh doanh ở một số doanh nghiệp mới ở Việt Nam thời gian qua ..................................................................................... 74 2.4. Một số kết luận về điều kiện khởi sự kinh doanh đối với doanh nghiệp mới ở Việt Nam trong những năm gần đây (2015-2018) ............................................... 78 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NHẰM ỨNG DỤNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................................................................... 81 3.1. Xu hướng về khởi sự kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam đến năm 2025 ...................................................................................................................... 72 3.2. Đề xuất giải pháp ứng dụng kết quả nghiên cứu trong giảng dạy học phần Khởi sự kinh doanh ....................................................................................................... 83 3.2.1. Đề xuất giải pháp hoàn thiện chương trình đào tạo .................................. 83 3.2.2. Đề xuất giải pháp hoàn thiện nội dung đào tạo của học phần Khởi sự kinh doanh .................................................................................................................... 84 3.3. Đề xuất hỗ trợ khởi sự kinh doanh của các doanh nghiệp mới thành lập ..... 85 3.3.1. Một số giải pháp đối với các nhà khởi sự kinh doanh tương lai ............... 85 3.3.2. Một số giải pháp đối với doanh nghiệp mới thành lập .............................. 87 3.3.3. Một số đề xuất, kiến nghị với các cơ quan Nhà nước về các chính sách hỗ trợ khởi nghiệp nói chung, hỗ trợ các doanh nghiệp mới thành lập nói riêng .... 91 3.4. Một số hạn chế trong nghiên cứu .................................................................. 93 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 94 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CDN Chủ doanh nghiệp DN Doanh nghiệp ĐMST Đổi mới sáng tạo KN Khởi nghiệp KS Khởi sự KSKD Khởi sự kinh doanh vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Sơ đồ 1.1. Quy trình thành lập và phát triển doanh nghiệp ................................. 30 Sơ đồ 1.2. Phát triển kinh doanh ở Việt Nam ..................................................... 32 Bảng 1.1. Các khoản chi phí thường xuyên của một doanh nghiệp ........................................................................................... 43 Bảng 1.2: Năm lý do cơ bản khiến đam mê trở thành một yếu tố quan trọng quyết định tới việc tạo lập, duy trì và phát triển một doanh nghiệp .............................. 51 Bảng 2.2. Thứ hạng các chỉ số trong hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam trong giai đoạn 2014-2017 ............................................................................................. 56 Bảng 2.3. Một số quyết định của Chính Phủ về hỗ trợ khởi sự kinh doanh và khởi nghiệp ................................................................................................................... 57 Bảng 2.4. Một số hỗ trợ về thông tin khởi nghiệp ............................................... 60 Bảng 2.5. Các cuộc thi về khởi nghiệp đã và đang được tổ chức từ 2003 – 2018 ...................................................................................................................... 61 Bảng 2.6. Bảng tổng hợp ý kiến các chủ DN về mức độ ảnh hưởng của các điều kiện KSKD đến hiệu quả hoạt động của các DN mới.......................................... 78 Hình 1.1. Các điều kiện KSKD của doanh nghiệp mới ....................................... 34 Hình 2.2: Đầu tư cơ sở hạ tầng tại Châu Á (% GDP) .......................................... 59 vii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 1. Thông tin chung - Tên đề tài: Nghiên cứu điều kiện khởi sự kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập - Chủ nhiệm đề tài: Trịnh Thị Nhuần - Thành viên tham gia: Nguyễn Thị Thanh Tâm - Đơn vị công tác: Bộ môn Quản trị tác nghiệp kinh doanh – Khoa Quản trị kinh doanh 2. Mục tiêu đề tài * Hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về điều kiện khởi sự kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập. * Phân tích và đánh giá khái quát một số điều kiện khởi sự kinh doanh ở Việt Nam hiện nay. Đánh giá của các chủ doanh nghiệp về sự ảnh hưởng của các điều kiện khởi sự kinh doanh này đến sự thành công của doanh nghiệp mới thành lập (3,5 năm đầu). * Đề xuất giải pháp ứng dụng kết quả nghiên cứu trong giảng dạy học phần khởi sự kinh doanh của bộ môn Quản trị tác nghiệp kinh doanh, đề xuất các giải pháp hỗ trợ các cá nhân/ nhóm người khởi sự kinh doanh tại các doanh nghiệp mới thành lập ở Việt Nam 3. Tính mới và sáng tạo Trên cơ sở tổng quan và kế thừa từ các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, đề tài đã làm rõ và bổ sung một số vấn đề lý luận về điều kiện khởi sự kinh doanh của các doanh nghiệp mới thành lập, phân tích đánh giá một số điều kiện khởi sự kinh doanh nước ta hiện nay, đánh giá của các chủ doanh nghiệp về sự tác động của điều kiện khởi sự kinh doanh hiện nay đến các doanh nghiệp mới thành lập. Trên cơ sở đó, đề tài nghiên cứu đã chỉ ra một số đề xuất và ứng dụng kết quả nghiên cứu trong giảng dạy cũng như trong thực tiễn. 4. Kết quả nghiên cứu viii Bằng việc sử dụng các phương pháp nghiên cứu phù hợp và trên cơ sở kế thừa các nghiên cứu trước, đề tài đã xây dựng được 3 nhóm điều kiện khởi sự kinh doanh chính tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp mới thành lập đó là: điều kiện môi trường kinh doanh bên ngoài (gồm 6 yếu tố như tác động của Chính phủ, cơ sở hạ tầng, thị trường gia nhập, giáo dục và đào tạo, văn hóa xã hội, kinh tế chính trị); điều kiện kinh doanh nội tại của doanh nghiệp mới (gồm nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật, tài chính, sản phẩm, văn hóa doanh nghiệp, marketing và bán hàng) và điều kiện khởi sự kinh doanh thuộc về bản thân người chủ doanh nghiệp (động cơ khởi sự kinh doanh, kinh nghiệm thực tế, năng lực lãnh đạo, kiến thức, kỹ năng, tố chất cá nhân). Đề tài đã đánh giá được thực trạng các điều kiện khởi sự kinh doanh hiện nay trên một số điều kiện cơ bản môi trường bên ngoài. Đề tài đã tổng kết lại những đánh giá của các chủ doanh nghiệp đã khởi sự kinh doanh và hiện đang điều hành những doanh nghiệp của họ, những doanh nghiệp này đều là những doanh nghiệp được thành lập nhỏ hơn 3,5 năm nhằm làm rõ hơn sự ảnh hưởng của các điều kiện khởi sự kinh doanh đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp họ những năm đầu thành lập. Thông qua việc phân tích thực trạng và đánh giá của các chủ doanh nghiệp nói trên, đề tài đã đề xuất được một số giải pháp chủ yếu để nhằm ứng dụng kết quả nghiên cứu trong giảng dạy học phần và trong thực tiễn đối với người chuẩn bị khởi sự kinh doanh, đối với doanh nghiệp mới thành lập. 5. Đóng góp của đề tài Thông qua kết quả nghiên cứu, nhóm nghiên cứu đã giúp các chủ doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện hơn về những điều kiện khởi sự kinh doanh tác động đến sự thành công và thất bại của DN họ trong những năm đầu mới khởi sự (cụ thể là 3,5 năm đầu tiên). Kết quả đề tài đã làm rõ, trong số 3 nhóm điều kiện khởi sự kinh doanh của DN mới thành lập, nhóm điều kiện thuộc về các đặc điểm cá nhân của người chủ doanh nghiệp là nhóm quyết định sự thành công của DN mới thành lập. Cụ thể là các điều kiện về kiến thức; kinh nghiệm, năng lực lãnh đạo, tố chất cơ bản như chấp nhận mạo hiểm, khả năng chịu rủi ro trong kinh doanh, thị trường gia nhập, khả năng tài chính của DN. Nhóm điều kiện khởi sự kinh doanh có ảnh hưởng và khả năng quyết định đến sự thành công của doanh nghiệp mới ít hơn là nhóm các yếu tố như khả năng liên minh giữa doanh nghiệp với đối tác, cơ sở hạ tầng, quy mô nhóm các nhà khởi sự kinh doanh, văn hóa xã hội, Trên cơ sở nghiên cứu này, các doanh nghiệp sẽ biết mình cần làm gì để cạnh tranh khi mới bắt đầu, mình còn thiếu và yếu những điều kiện nào, từ đó giúp các cá nhân/ nhóm người khởi sự kinh doanh cũng như doanh nghiệp mới nâng cao khả năng thành công trong khởi sự kinh doanh của mình. 6. Công bố khoa học của người thực hiện ix 02 bài báo đăng hội thảo quốc gia (gồm 01 bài của chủ nhiệm đề tài và 01 bài của thành viên tham gia) Ngày tháng năm 2019 Người thực hiện Trịnh Thị Nhuần Nguyễn Thị Thanh Tâm 1 CHƯƠNG MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết nghiên cứu của đề tài Khởi sự kinh doanh đang là chủ đề thời sự, nhận được sự quan tâm rộng rãi trong xã hội Việt Nam cũng như các nước khác trên thế giới. Các doanh nghiệp khởi sự đóng góp cho sự phát triển kinh tế chung của đất nước, tạo công ăn việc làm, phát huy nguồn nội lực và sức sáng tạo của mỗi người. Đảng, Nhà nước và Chính phủ đã và đang đề ra nhiều chính sách, biện pháp hỗ trợ, khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp của các cá nhân, nhất là các bạn trẻ. Với sự lựa chọn cho mình con đường lập thân, lập nghiệp, hoặc là đi “làm thuê”, hoặc là bản thân mình “làm chủ”? Với sự lựa chọn muốn “làm chủ”, khi bắt đầu khởi sự công việc kinh doanh của mình, họ sẽ đứng trước nhiều câu hỏi. Làm thế nào để hiện thực hóa ý tưởng, làm thế nào để huy động các nguồn lực, khởi động và điều hành hoạt động kinh doanh mới Đặc biệt, đâu là các yếu tố, các điều kiện cần thiết để khởi sự kinh doanh thành công, ngay từ những giai đoạn đầu hình thành ý tưởng đến khi đưa doanh nghiệp vào hoạt động và để doanh nghiệp hoạt động thành công trên thị trường vẫn là những câu hỏi lớn đặt ra đối với các cá nhân, tổ chức. Trên thực tế hiện nay tại Việt Nam cho thấy, số lượng người khởi sự kinh doanh hàng năm rất lớn, nhưng số lượng thành công thì chỉ là một phần nhỏ hoặc thậm chí rất nhỏ. Bên cạnh đó không ít những doanh nghiệp khởi sự kinh doanh thất bại. Theo số liệu thống kê của Trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp trẻ Việt Nam, 50% số công ty mới thành lập ở Việt Nam không thể tồn tại quá 5 năm. So sánh với một số nước khác trên thế giới như tại nước Anh, tỷ lệ doanh nghiệp tồn tại sau 3-5 năm là 70%, còn tại Mỹ thì tỷ lệ DN tồn tại sau 5 năm hoạt động là dưới 50%. Khi tìm hiểu về những nguyên nhân dẫn đến sự thất bại của các doanh nghiệp khởi sự, một trong những lý do chủ yếu là các điều kiện khởi sự kinh doanh chưa đảm bảo kể cả các điều kiện bên ngoài doanh nghiệp; lẫn các điều kiện bên trong doanh nghiệp chẳng hạn như các điều kiện về pháp lý, điều kiện về vốn, điều kiện về nhân lực và cả những yếu tố thuộc về cá nhân người khởi sự kinh doanh Và đặc biệt khởi sự kinh doanh thất bại cũng là do người khởi sự kinh doanh đã không đánh giá đúng những gì họ cần học, thiếu kiến thức kỹ năng và kinh nghiệm cần thiết . Đây thực sự là thách thức lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam trong giai đoạn khởi sự kinh doanh hiện nay. Chưa kể, sau khi ý tưởng được hiện thực hóa thành một doanh nghiệp cụ thể, những người khởi sự kinh doanh mới thực sự thấy nhiều khó khăn chồng chất. Việc nghiên cứu lý thuyết về điều kiện khi khởi sự kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập hiện nay còn rất hạn chế, tuy đã được ít nhiều các tài liệu nghiên cứu, nhưng đa phần các tài liệu chưa chỉ ra được một cách có hệ thống các điều kiện 2 cần thiết khi khởi sự kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập. Đồng thời, cũng chưa có nghiên cứu nào nghiên cứu cụ thể về điều kiện khởi sự kinh doanh của các doanh nghiệp nói chung, của doanh nghiệp mới thành lập ở Việt Nam nói riêng. Tại Trường Đại học Thương mại, Khởi sự kinh doanh là một trong những học phần chuyên ngành quan trọng được Nhà trường phân công cho bộ môn Quản trị tác nghiệp kinh doanh giảng dạy từ năm học 2017 – 2018. Tuy nhiên, cũng giống như các tài liệu trong và ngoài nước hiện nay, tài liệu giảng dạy học phần Khởi sự kinh doanh của bộ môn vẫn chưa hoàn thiện. Riêng nội dung về các điều kiện khởi sự kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập chỉ được đề cập đến ở mức rất khái quát và chưa có tính hệ thống cao. Để đảm bảo và nâng cao chất lượng dạy và học, Nhà trường cũng đã có quyết định giao cho Bộ môn trong việc biên soạn giáo trình học phần này và hiện đang được bộ môn triển khai trong năm học giai đoạn 2018-2020. Vì vậy, đóng góp cho việc biên soạn giáo trình học phần Khởi sự kinh doanh trong thời gian tới, công tác nghiên cứu về khởi sự kinh doanh nói chung, các điều kiện khởi sự kinh doanh nói riêng là điều rất cần thiết. Được bộ môn phân công nghiên cứu và viết một số nội dung liên quan đến học phần này, trong đó có nội dung nghiên cứu về “điều hành hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập”. Tác giả sẽ tiến hành nghiên cứu hệ thống hóa lý thuyết về điều kiện khởi sự kinh doanh của các doanh nghiệp mới thành lập và nghiên cứu thực trạng tại một số doanh nghiệp mới thành lập ở Việt Nam để nhằm cung cấp rõ hơn về lý thuyết cũng như thực tiễn. Với mục tiêu phục vụ trực tiếp cho việc biên soạn giáo trình giảng dạy học phần Khởi sự kinh doanh trong thời gian tới cùng với mong muốn hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc khởi sự kinh doanh thành công, tác giả lựa chọn đề tài “Nghiên cứu điều kiện khởi sự kinh doanh của doanh nghiệp mới thành lập” là đề tài nghiên cứu khoa học cấp Trường. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu 2.1. Trong nước Hiện nay, trong nước có khá nhiều tài liệu và các công trình nghiên cứu về khởi nghiệp, khởi sự kinh doanh. Các tài liệu và công trình nghiên cứu đó được xoay quanh các vấn đề chính như tinh thần khởi nghiệp, ý định khởi nghiệp, quá trình khởi nghiệp, ý định khởi sự kinh doanh Về điều kiện khởi sự kinh doanh, các tài liệu đó cũng đã ít nhiều có đề cập đến các điều kiện khác nhau, bao gồm các điều kiện về bản thân người khởi sự kinh doanh, điều kiện nền tảng về vốn, pháp lý, nhân lực, cơ sở vật chất trang thiết bị Nhưng nhìn chung, các tài liệu và công trình này đưa ra còn chưa mang tính hệ thống, chưa khoa học và chưa thực sự chi tiết về các điều kiện khởi sự kinh do