Đề tài Nghiên cứu hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển Việt Nam chi nhánh Thừa Thiên Huế

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGHIÊN CỨU HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ ĐỐI VỚI KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH THỪA THIÊN HUẾ Sinh viên thực hiện: Giảng viên hướng dẫn: Nguyễn Hồ Kiều My ThS. Nguyễn Tiến Nhật Lớp: K46B Tài chính Niên khóa: 2012 - 2016 Huế, tháng 5 năm 2016 Trường Đại học Kinh tế Đại học Huế Lời Cảm Ơn Trong suốt thời gian thực tập và làm khóa luận, bên cạnh sự nổ lực, cố gắng của bản thân, em đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý thầy cô, gia đình và bạn bè. Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi đến quý thầy cô trong nhà trường Đại học kinh tế Huế đã cùng với tri thức và tâm huyết của mình để truyền đạt lại vốn kiến thức quý báu cho chúng em trong suốt thời gian học tập tại trường. Em xin chân thành cảm ơn Thạc sỹ Nguyễn Tiến Nhật đã tận tâm hướng dẫn em trong suốt quá trình thực tập. Nhiệt tình giải đáp những thắc mắc của em trong quá trình làm khóa luận. Bên cạnh đó em xin gửi lời cảm ơn tới các anh chị trong Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Thừa Thiên Huế-Phòng Giao dịch Bến Ngự đã cho phép em tham gia vào cơ sở và tận tình chỉ bảo các công việc, bổ sung cho em một lượng lớn các kiến thức về thực tế, cung cấp cho em những tài liệu cũng như các số liệu liên quan đến đề tài của mình trong suốt quá trình tham gia thực tập tại cơ sở. Mặc dù có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất. Song do buổi đầu mới làm quen với công tác tại cơ sở, tiếp cận thực tế sản xuất cũng như những hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định mà bản thân chưa thấy được. Em rất mong nhận được sự góp ý của quý Thầy, cô để khóa luận được hoàn chỉnh hơn Em xin chân thành cảm ơn! Huế, tháng 5 năm 2016 Sinh viên Nguyễn Hồ Kiều My Trường Đại học Kinh tế Đại học Huế i TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Xếp hạng tín dụng (XHTD) là một trong những công cụ quan trọng của công tác quản trị rủi ro tín dụng tại các NHTM. Kết quả XHTD bên cạnh là căn cứ để ra quyết định cho vay còn là cơ sở để đánh giá chất lượng các khoản nợ và hỗ trợ công tác trích lập dự phòng rủi ro. Vì vậy, nâng cao hiệu quả của hệ thống XHTD nội bộ cũng chính là góp phần nâng cao chất lượng tín dụng, đảm bảo cho sự phát triển bền vững của ngân hàng. BIDV là ngân hàng tiên phong trong việc xây dựng hệ thống XHTD nội bộ tiệm cận theo tiêu chuẩn quốc tế. Sau gần 10 năm thực hiện, hệ thống XHTD nội bộ của BIDV đã khẳng định vai trò quan trọng trong việc quản lý chất lượng tín dụng. Bên cạnh những kết quả đạt được, hệ thống XHTD nội bộ của BIDV vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định xuất phát từ những nguyên nhân khách quan cũng như từ chính bản thân ngân hàng khiến cho hệ thống XHTD nội bộ vẫn chưa phát huy được kết quả tốt nhất. Đề tài đã thực hiện một số nghiên cứu về hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng doanh nghiệp; thu thập cơ sở dữ liệu về XHTD của 51 khách hàng doanh nghiệp ngẫu nhiên thuộc 2 ngành Thương mại và Xây dựng tại BIDV- TT Huế; sau đó sử dụng phương pháp hồi quy để tìm hiểu các chỉ tiêu có mối tương quan chặt chẽ, ảnh hưởng lớn đến kết quả xếp hạng khách hàng nhằm giúp cho các cấp quản trị và phòng ban chức năng có công cụ hữu hiệu để kiểm soát, điều chỉnh kết quả xếp hạng một cách độc lập và khách quan. Sau cùng, đề tài đưa ra một số kiến nghị với mong muốn góp phần hoàn thiện hệ thống XHTD nội bộ của BIDV. Phần nội dung chính của khóa luận bao gồm 3 phần. Chi tiết nội dung của mỗi phần sẽ được trình bày lần lượt. Trường Đại học Ki h tế Đại học Huế ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BIDV Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam BIDV–TT Huế Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Thừa Thiên Huế CBTD Cán bộ tín dụng NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại PTC Phi tài chính TC Tài chính TCTD Tổ chức tín dụng TMCP Thương mại cổ phần XHTD Xếp hạng tín dụng Trường Đại học Kinh tế Đại học Huế iii MỤC LỤC TÓM TẮT NGHIÊN CỨU ....................................................................................... i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................iii DANH MỤC BIỂU ĐỒ .......................................................................................... v DANH MỤC SƠ ĐỒ.............................................................................................. vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................... vii PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 2 2.1. Mục tiêu chung ................................................................................................... 2 2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3 3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 3 4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 3 4.1. Phương pháp nghiên cứu định tính ..................................................................... 3 4.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng .................................................................. 3 5. Kết cấu đề tài ................................................................................................... 4 PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................... 5 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG ĐỐI VỚI KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.............................................. 5 1.1. Tổng quan về xếp hạng tín dụng .................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm về xếp hạng tín dụng ...................................................................... 5 1.1.2. Đối tượng của xếp hạng tín dụng ..................................................................... 6 1.2. Vai trò của xếp hạng tín dụng ........................................................................ 6 1.2.1. Đối với ngân hàng thương mại ........................................................................ 6 1.2.2. Đối với nhà đầu tư và thị trường chứng khoán................................................. 7 1.2.3. Đối với doanh nghiệp được xếp hạng .............................................................. 7 1.3. Các nguyên tắc và quy trình xếp hạng tín dụng .............................................. 8 Trường Đại họ Kinh tế Đại học Huế iv 1.3.1. Nguyên tắc xếp hạng tín dụng ......................................................................... 8 1.3.2. Quy trình xếp hạng tín dụng ............................................................................ 9 1.4. Một số nhân tố ảnh hưởng đến kết quả xếp hạng tín dụng doanh nghiệp ............ 10 1.5. Các chỉ tiêu thường dùng để xếp hạng tín dụng doanh nghiệp ..................... 11 1.5.1. Các chỉ tiêu tài chính ...................................................................................... 11 1.5.2. Chỉ tiêu phi tài chính ...................................................................................... 12 1.6. Một số phương pháp xếp hạng tín dụng doanh nghiệp được áp dụng trên thế giới..................................................................................................................... 13 1.6.1. Mô hình toán học chấm điểm tín dụng Z-score.............................................. 13 1.6.2. Phương pháp chuyên gia ................................................................................ 15 1.6.2.1. Phương pháp xếp hạng tín dụng doanh nghiệp của Fitch ................. 15 1.6.2.2. Phương pháp xếp hạng tín dụng doanh nghiệp của S&P .................. 17 1.6.2.3. Phương pháp xếp hạng tín dụng doanh nghiệp của Moody’s ........... 18 1.6.3. Mạng nơ ron thần kinh ................................................................................... 18 1.7. Một số hệ thống xếp hạng tín dụng ở Việt Nam ........................................... 19 1.7.1. Hệ thống xếp hạng của trung tâm tín dụng CIC ............................................. 19 1.7.2. Công ty cổ phần xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp Việt Nam (CRV) ........... 20 1.7.3. Công ty thông tin tín nhiệm và xếp hạng doanh nghiệp (C&R) ..................... 20 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH THỪA THIÊN HUẾ ......................................................................................................... 21 2.1. Giới thiệu chung về Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam .............. 21 2.1.1. Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) ............................................................................................ 21 2.1.2. Giới thiệu khái quát về Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Thừa Thiên Huế (BIDV-TT Huế) ................................................................. 22 2.1.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của BIDV-TT Huế ..................... 22 2.1.2.2. Chức năng nhiệm vụ của Chi nhánh Thừa Thiên Huế ..................... 23 2.1.2.3. Cơ cấu tổ chức của Chi nhánh ......................................................... 23 2.1.3. Kết quả hoạt động kinh doanh của BIDV-TT Huế trong giai đoạn 2013-2015 ................................................................................................................................. 23 Trường Đại học Kinh tế Đại học Huế v 2.2. Thực trạng công tác xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam-BIDV-Chi nhánh Thừa Thiên Huế ................................................................................................. 28 2.2.1. Khái quát về hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp... 28 2.2.2. Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng doanh nghiệp của BIDV-TT Huế ......................................................................................................... 29 2.2.2.1. Đối tượng xếp hạng tín dụng ........................................................... 29 2.2.2.2. Nguyên tắc chấm điểm xếp hạng tín dụng ....................................... 30 2.2.2.3. Quy trình xếp hạng tín dụng ............................................................ 32 2.2.2.4. Đánh giá hệ thống chấm điểm xếp hạng tín dụng của BIDV-TT Huế .................................................................................................................... 38 2.3. Một số nghiên cứu về hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp của BIDV-TT Huế .................................................................................. 40 2.3.1. Nghiên cứu về hệ thống chỉ tiêu trong mô hình xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp của BIDV-TT Huế ..................................................... 40 2.3.2. Thực hiện phân tích hồi quy bằng phần mềm Eviews ............................... 45 2.3.2.1. Thu thập số liệu........................................................................................... 45 2.3.2.2. Thực hiện các phân tích hồi quy ước lượng tham số ................................... 45 2.3.2.3. Kiểm tra tính chính xác của kết quả hồi quy ............................................... 51 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH THỪA THIÊN HUẾ ............................................................................................... 56 3.1. Đánh giá về bộ chỉ tiêu rút gọn của mô hình ..................................................... 56 3.2. Một số giải pháp nâng cao chất lượng công tác XHTD khách hàng doanh nghiệp tại BIDV-TT Huế......................................................................................... 59 3.2.1. Nâng cao số lượng và chất lượng của nguồn thông tin sử dụng để XHTD .... 59 3.2.2. Nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn của CBTD .................................... 60 PHẦN III: KẾT LUẬN ......................................................................................... 63 1. Kết luận-đóng góp của nghiên cứu ................................................................. 63 3. Hạn chế và hướng phát triển của đề tài ........................................................... 63 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 65 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 66 Trường Đại học Kinh tế Đại học Huế vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Thu nhập của BIDV-TT Huế trong giai đoạn 2013 – 2015 ................ 25 Biểu đồ 2.2: Chi phí của BIDV-TT Huế trong giai đoạn 2013 – 2015 .................... 26 Biểu đồ 2.3: Chi phí của BIDV-TT Huế trong giai đoạn 2013 – 2015 .................... 27 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.2: Quy trình XHTD nội bộ khách hàng doanh nghiệp ............................... 32 Trường Đại học Kinh tế Đại học Huế vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tình hình kết quả hoạt động kinh doanh của BIDV-TT Huế giai đoạn 2013-2015 ............................................................................................................. 24 Bảng 2.2: Hệ thống kí hiệu XHTD doanh nghiệp .................................................. 31 Bảng 2.3: Trọng số của chỉ tiêu tài chính và phi tài chính đối với báo cáo tài chính được và không được kiểm toán .............................................................................. 37 Bảng 2.4: Thang điểm XHTD và phân loại nhóm nợ đối với khách hàng doanh nghiệp ................................................................................................................... 38 Bảng 2.5: Bảng ký hiệu quy ước các chỉ tiêu tài chính ........................................... 42 trong XHTD tại BIDV-TT Huế ............................................................................. 42 Bảng 2.6: Bảng ký hiệu quy ước các chỉ tiêu phi tài chính trong XHTD tại BIDV- TT Huế .................................................................................................................. 43 Bảng 2.7: So sánh Scoring tính từ phương trình hồi quy 1 (Scoring(1)) với Scoring thực tế từ dữ liệu ngân hàng (Scoring(2)) .............................................................. 53 Trường Đại học Kin tế Đại học Huế 1 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Hoạt động kinh doanh ngân hàng luôn luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Trong đó rủi ro mà các ngân hàng quan tâm hàng đầu chính là rủi ro tín dụng. Đây là điều dễ hiểu vì rủi ro tín dụng luôn song hành với hoạt động tín dụng, với đặc thù chung của các NHTM Việt Nam, hoạt động tín dụng vẫn là hoạt động cơ bản, mang lai nguồn thu lớn nhất, chiếm từ 50-70% lợi nhuận của ngân hàng. Bên cạnh đó, trong những năm trở lại đây, nợ xấu nổi lên như một vấn đề nhức nhối của hệ thống ngân hàng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới “sức khỏe” của nền kinh tế. Điều này bắt buộc các NHTM muốn phát triển bền vững thì phải làm tốt hơn nữa công tác quản trị rủi ro, đặc biệt là quản trị rủi ro tín dụng. Có rất nhiều biện pháp để hạn chế rủi ro tín dụng, trong đó xếp hạng tín dụng là một trong những công cụ khoa học, hiệu quả và phổ biến nhất đang được các NHTM triển khai áp dụng. Xếp hạng tín dụng nội bộ là cơ sở để quản trị rủi ro tín dụng nhằm hạn chế và giới hạn rủi ro ở mức mục tiêu, đồng thời hỗ trợ công tác phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro, giúp ngân hàng có những bước tiến chắc chắn, đảm bảo cho sự vận hành ổn định của toàn hệ thống. Hiện nay, trên thế giới đã có rất nhiều mô hình xếp hạng tín dụng từ đơn giản đến phức tạp, có mô hình thiên về định tính, có mô hình nặng về các chỉ tiêu định lượng, song mỗi mô hình đều có những ưu nhược điểm nhất định. Tùy vào đặc điểm hoạt động, năng lực tài chính mà mỗi ngân hàng xây dựng cho mình một hệ thống xếp hạng tín dụng phù hợp. Ở Việt Nam, mô hình chấm điểm tín dụng là một mô hình khá phổ biến được các NHTM triển khai áp dụng. Mô hình này khá phù hợp với các NHTM nước ta vì những ưu điểm của nó như việc phân tích dựa trên công nghệ đơn giản, hệ thống thông tin có sẵn, có được sự hỗ trợ về mặt chuyên môn của các tổ chức tín dụng quốc tế uy tín đã có mặt trên thị trường như Moody’s, Fitch Ratings, S&P, Song, mô hình chấm điểm tín dụng vẫn có những mặt hạn chế nhất định, bộ chỉ tiêu chấm điểm bao gồm các biến định tính và định lượng nên việc chấm điểm tốn khá nhiều thời gian, đồi hỏi cán bộ tín dụng phải có trình độ chuyên môn cao, kỹ năng phân Trường Đại học Kinh tế Đại ọc Huế 2 tích tốt, bên cạnh đó các yếu tố chủ quan như hệ thống lưu trữ và chất lượng thông tin chưa cao cũng ảnh hưởng khá nhiều tới kết quả chấm điểm và xếp hạng tín dụng khách hàng. Do đó, việc nghiên cứu để nâng cao chất lượng hoạt động của hệ thống xếp hạng tín dụng là cần thiết và cần được quan tâm đầu tư hơn tại các NHTM. Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) là một trong những ngân hàng đầu tiên tiên phong triển khai hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ từ năm 2006. Cho đến nay, với sự tư vấn của công ty kiểm toán E&Y, hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của BIDV đã được cải tiến, nâng cấp nhiều lần nhưng với môi trường kinh doanh ngày càng khốc liệt như hiện nay thì việc nghiên cứu, đánh giá nhằm ngày một hoàn thiện hơn hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ vẫn luôn là vấn đề cần thiết. Đó là lý do tác giả chọn đề tài: “Nghiên cứu hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng doanh nghiệp tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Thừa Thiên Huế”. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Dựa trên cơ sở lý luận và tổng kết thực tiễn về xếp hạng tín dụng, cũng như sử dụng một số kiến thức về hồi quy tuyến tính để kiểm định mối tương quan của các chỉ tiêu trong hệ thống đối với kết quả xếp hạng, từ đó tìm ra một số điểm trọng yếu của hệ thống xếp hạng tín dụng, giúp nâng cao chất lượng công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Thừa Thiên Huế (BIDV-TT Huế). 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa phần lý thuyết cơ bản liên quan đến xếp hạng tín dụng của ngân hàng thương mại; - Phân tích thực trạng công tác xếp hạng tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Thừa Thiên Huế; - Sử dụng phần mềm Eviews để tiến hành hồi quy tuyến tính kiểm định mối tương quan của các chỉ tiêu trong hệ thống đối với tổng điểm xếp hạng từ đó tìm ra Trường Đại học Kinh tế Đại học Huế 3 các chỉ tiêu đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng lớn đến kết quả xếp hạng khách hàng. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng doanh nghiệp của Ngân h