Đề tài Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, sinh hóa và kỹ thuật nuôi nghêu meretrix lyrata (sowerby) đạt năng suất cao

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, sinh hóa và kỹ thuật nuôi nghêu meretrix lyrata (sowerby) đạt năng suất cao.” 1 MÅÍ ÂÁÖU rong saín læåüng khai thaïc thuíy saín haìng nàm trãn thãú giåïi thç âäüng váût Thán Mãöm (Mollusca) âoïng vai troì khaï quan troüng. Theo æåïc tênh täøng saín læåüng thuíy saín toaìn thãú giåïi nàm 1987, thç âäüng váût Thán Mãöm âæïng thæï hai våïi saín læåüng hån 7,5 triãûu táún trong âoï 7,25 triãûu táún thu âæåüc tæì biãøn, pháön coìn laûi ráút nhoí 0,27 triãûu táún thu tæì caïc thuíy væûc næåïc ngoüt. Nhoïm Hai Maính Voí (Bivalvia) chiãúm âa säú våïi 65,4% täøng saín læåüng Mollusca thu âæåüc, bao gäöm caïc loaìi Trai (Clam), Soì våïi 2,1 triãûu táún dáùn âáöu trong trong nhoïm Hai Maính Voí, Háöu (Oyster) 1 triãûu táún, Veûm (Mussel) 0,9 triãûu táún (FAO, 1989). Cuîng theo säú liãûu cuía FAO (1996) täøng saín læåüng thu âæåüc tæì nuäi träöng thuíy saín cuía thãú giåïi âaût 25,46 triãûu táún våïi täøng giaï trë 39,83 tè USD, trong âoï saín læåüng nuäi träöng caïc loaìi thuäüc Mollusca âæïng thæï hai âaût 17,2% cuía täøng saín læåüng vaì âaût 12,2% täøng giaï trë cuía toaìn thãú giåïi (Hayashi, 1996). ÅÍ vuìng ven biãøn Nam bäü nguäön låüi Mollusca cuîng ráút låïn. Saín læåüng khai thaïc haìng nàm âaût khoaíng 80-100 ngaìn táún âaî goïp pháön âaïng kãø trong viãûc cung cáúp thæûc pháøm cho nhán dán (Voî Sé Tuáún vaì Nguyãùn Hæîu Phuûng, 1998), laì nguäön thu nháûp chênh cho mäüt säú ngæ dán vuìng ven biãøn. Mäüt trong nhæîng âäúi tæåüng khai thaïc quan troüng nháút laì Nghãu (chiãúm khoaíng 60%). Nghãu coï tãn khoa hoüc laì Meretrix lyrata (Sowerby, 1851). Chuïng phán bäú raíi raïc åí vuìng biãøn Nam Bäü, thæåìng åí gáön caïc cæía säng nåi coï nãön âaïy caït buìn, vuìng phán bäú táûp trung cuía Nghãu laì åí ven biãøn thuäüc hai tènh Tiãön Giang vaì Bãún Tre. T 2 Nghãu laì loaûi thæûc pháøm coï giaï trë dinh dæåîng cao, chæïa khoaíng 56% protein tênh theo troüng læåüng khä (Træång Quäúc Phuï, 1998), thåm ngon âæåüc nhiãöu ngæåìi æa thêch. Nghãu sinh træåíng nhanh, sæïc sinh saín låïn, saín læåüng khai thaïc haìng nàm tæång âäúi cao. Træåïc âáy nghãu chuí yãúu âæåüc tiãu thuû trong näüi âëa, nhæng gáön âáy âaî âæåüc chãú biãún âäng laûnh xuáút kháøu, vç thãú chuïng tråí thaình âäúi tæåüng kinh tãú quan troüng cuía ngæ dán vuìng ven biãøn Nam bäü, laìm cho nghãö nuäi Nghãu phaït triãøn maûnh trong nhæîng nàm gáön âáy. Nuäi Nghãu laì mäüt nghãö måïi, trçnh âäü kyî thuáût coìn ráút tháúp mang tênh cháút quaíng canh laì chuí yãúu. Caïc nghiãn cæïu khoa hoüc vãö âäúi tæåüng naìy coìn quaï êt oíi háöu nhæ chæa âaïp æïng âæåüc tçnh hçnh phaït triãøn cuía nghãö nuäi. Hån thãú næîa, do quaín lyï nguäön låüi åí caïc âëa phæång chæa âæåüc chàût cheî, con ngæåìi âaî khai thaïc nguäön låüi naìy quaï mæïc laìm cho saín læåüng khai thaïc giaím, nguäön giäúng khan hiãúm dáön. Træåïc tçnh hçnh âoï chuïng täi tiãún haình nghiãn cæïu âãö taìi: “Nghiãn cæïu mäüt säú âàûc âiãøm sinh hoüc, sinh hoïa vaì kyî thuáût nuäi Nghãu Meretrix lyrata (Sowerby) âaût nàng suáút cao” Muûc âêch nghiãn cæïu cuía âãö taìi laì xaïc âënh mäüt säú âàûc âiãøm sinh hoüc cuía Nghãu, khaío saït caïc khêa caûnh kyî thuáût cuía mä hçnh nuäi âang âæåüc ngæ dán aïp duûng åí vuìng ven biãøn Nam Bäü âäöng thåìi âaïnh giaï nhæîng æu khuyãút âiãøm cuía mä hçnh. Dæûa trãn cå såí cuía nhæîng nghiãn cæïu vãö sinh hoüc vaì kãút quaí âiãöu tra, âãö xuáút caïc giaíi phaïp nuäi Nghãu nàng suáút cao. Näüi dung chênh cuía luáûn aïn bao gäöm nhæîng nghiãn cæïu vãö caïc laînh væûc nhæ sau: • Hçnh thaïi cáúu taûo. 3 • Phäø dinh dæåîng vaì thæïc àn chênh. • Sinh træåíng. • Sinh saín, muìa vuû sinh saín vaì sæû xuáút hiãûn nghãu giäúng trãn caïc baîi tæû nhiãn. • Mäüt säú chè tiãu sinh lyï. • Nhæîng biãún âäøi thaình pháön sinh hoïa trong cå thãø Nghãu qua caïc thaïng trong nàm. • Tçm hiãøu caïc khêa caûnh kyî thuáût cuía nghãö nuäi Nghãu cuía ngæ dán åí vuìng ven biãøn Tiãön Giang, Bãún Tre. Våïi nhæîng näüi dung nghiãn cæïu trãn, luáûn aïn âaî trçnh baìy âæåüc caïc âàûc âiãøm sinh hoüc cuía Nghãu. Kãút quaí nghiãn cæïu naìy seî laì cå såí khoa hoüc æïng duûng vaìo thæûc tiãùn saín xuáút. Luáûn aïn cuîng âaî trçnh baìy caïc khêa caûnh kyî thuáût cuía nghãö nuäi Nghãu vuìng Âäöng Bàòng Säng Cæíu Long, nhæîng æu âiãøm cuîng nhæ nhæîng tråí ngaûi vaì âãö xuáút hæåïng khàõc phuûc nhæîng nhæåüc âiãøm, caíi tiãún kyî thuáût nuäi Nghãu. Chuïng täi hy voüng ràòng kãút quaí nghiãn cæïu cuía âãö taìi seî laì cå såí khoa hoüc giuïp cho viãûc quaín lyï nguäön taìi nguyãn, caíi tiãún kyî thuáût vaì phaït triãøn nghãö nuäi Nghãu, náng cao cháút læåüng saín pháøm thu hoaûch, goïp pháön laìm äøn âënh vaì tàng nàng suáút nuäi Nghãu åí vuìng ven biãøn Nam Bäü. 4 CHÆÅNG 1 TÄØNG QUAN I. CAÏC NGHIÃN CÆÏU VÃÖ SINH HOÜC 1. Hçnh thaïi cáúu taûo vaì phán loaûi. rong caïc cäng trçnh nghiãn cæïu træåïc âáy vãö âàûc âiãøm hçnh thaïi, phán loaûi cuía âäüng váût Thán Mãöm chè coï mäüt säú cäng trçnh mä taí mäüt säú loaìi thuäüc giäúng Meretrix nhæ: Walter (1945) mä taí ba loaìi Meretrix lusoria Chem, Meretrix petechialis Lam vaì Meretrix tripla; Pierre (1952) mä taí mäüt loaìi Meretrix meretrix (Linnaeus); Anuwat (1995) mä taí hai loaìi thuäüc giäúng Meretrix laì Meretrix lusoria vaì M. meretrix. Ngoaìi caïc cäng trçnh trãn chæa coï cäng trçnh naìo mä taí loaìi Nghãu Meretrix lyrata ngoaûi træì cäng trçnh cuía Habe vaì Sadao (1966) vaì cäng trçnh cuía Nguyãùn Chênh (1996). Tuy nhiãn caïc cäng trçnh naìy chè mä taí så læåüc bàòng hçnh aính hçnh daûng bãn ngoaìi cuía nghãu (xem Hçnh 1). Hçnh 1: Hçnh daûng Nghãu Meretrix lyrata, (Habe & Sadao, 1966) Theo mä taí cuía hai taïc giaí trãn, vë trê phán loaûi cuía Meretrix lyrata nhæ sau: Ngaình Thán Mãöm : Mollusca Låïp Hai Maính Voí : Bivalvia Bäü Mang Tháût : Eulamellibranchia T 5 Phán Bäü : Heterodonta Liãn hoü Ngao : Veneracea Hoü Ngao : Veneridae Giäúng Ngao : Meretrix Loaìi Nghãu : Meretrix lyrata (Sowerby, 1851) Vãö màût cáúu taûo, coï nhiãöu taïc giaí nghiãn cæïu vãö hçnh thaïi cáúu taûo chung cuía Bivalvia nhæ: Purchon (1977), Thaïi Tráön Baïi (1978)... Theo mä taí cuía Quayle vaì Newkirk (1989) thç cáúu taûo hoü Veneridae khäng khaïc nhau nhiãöu so våïi caïc loaìi Bivalvia khaïc vaì âæåüc trçnh baìy qua hçnh sau: Hçnh 2: Hçnh thaïi cáúu taûo chung cuía nhoïm Nghãu Veneridae (Quayle & Newkirk 1989) Ngoaìi caïc cäng trçnh nghiãn cæïu kãø trãn, cho âãún nay chæa coï cäng trçnh naìo nghiãn cæïu kyî vãö hçnh thaïi cáúu taûo loaìi nghãu Meretrix lyrata. 6 2. Phán bäú. Theo Habe (1966) thç vuìng phán bäú cuía Nghãu laì vuìng biãøn áúm Táy Thaïi Bçnh Dæång tæì biãøn Âaìi Loan âãún Viãût Nam. ÅÍ Viãût Nam Nghãu phán bäú chuí yãúu åí vuìng ven biãøn Nam Bäü bao gäöm Goì Cäng Âäng (Tiãön Giang), Bçnh Âaûi, Ba Tri, Thaûnh Phuï (Bãún Tre), Cáöu Ngang, Duyãn Haíi (Traì Vinh), Vénh Cháu (Soïc Tràng), Vénh Låüi (Baûc Liãu), Ngoüc Hiãøn (Caì Mau) (Nguyãùn Hæîu Phuûng, 1996). Vuìng coï saín læåüng cao nháút laì ven biãøn thuäüc tènh Tiãön Giang vaì Bãún Tre (Nguyãùn Chênh, 1996). Caïc âàûc træng phán bäú cuía Nghãu cuîng âaî âæåüc mäüt säú taïc giaí nghiãn cæïu cho tháúy Nghãu phán bäú åí vuìng triãöu tháúp, thåìi gian phåi baîi tæì 2-8 giåì/ngaìy. Âäü sáu cæûc âaûi tçm tháúy Nghãu luïc næåïc roìng laì 1,5-2,5 m. Nghãu phán bäú åí vuìng coï nãön âaïy caït mën âãún caït trung coï pha láùn buìn loíng (10-18%), vaìo muìa mæa buìn loíng bao phuí nãön âaïy baîi Nghãu (1,5-2,5 cm). Âäü màûn tæì 7-25%o, nhiãût âäü laì 26-32oC, caïc yãúu täú mäi træåìng âàûc træng cuía baîi Nghãu biãún âäøi theo muìa roî rãût, chuïng âãöu phuû thuäüc vaìo læåüng mæa luî traìn qua vuìng ræìng ngáûp màûn âäø ra caïc baîi nghãu (Nguyãùn Taïc An vaì Nguyãùn Vàn Luûc, 1994). 3. Dinh dæåîng. Theo Purchon (1977), Thaïi Tráön Baïi (1978b), Quayle vaì Newkirk (1989) thç giai âoaûn áúu truìng thæïc àn cuía nhoïm Bivalvia laì Vi Khuáøn (Bacteria), taío Silic (Diatoms), muìn baî hæîu cå (Detritus) Nguyãn Sinh Âäüng Váût (Flagellata) coï kêch thæåïc nhoí khoaíng 10µ hoàûc nhoí hån. He vaì Wei (1984) nghiãn cæïu vãö thæïc àn vaì táûp tênh àn cuía áúu truìng Ruditapes philippinarum cho tháúy chuïng thêch àn taío Silic âån baìo säúng âaïy (benthic Diatoms). Khi cho áúu truìng àn häùn håüp giæîa taío âaïy vaì Chaetoceros sp, áúu 7 truìng sinh træåíng nhanh vaì tè lãû säúng âaût 80%. Áúu truìng àn häùn håüp cuía taío Dicrateria zhanjiangensis vaì Chaetoceros sp cuîng cho kãút quaí tæång tæû. Máût âäü thæïc àn trong næåïc 25000-50000 tãú baìo/lêt thç ráút täút cho áúu truìng. Ngoaìi ra taïc giaí coìn thæí nghiãûm cho áúu truìng àn taío Platymonas sp âäng laûnh vaì sáúy khä, taío âäng laûnh cho kãút quaí täút hån. Helm vaì Laing (1987) nghiãn cæïu sæí duûng loaìi taío Màõt Isochrysis affgalbana vaì loaìi taío Silic Chaetoceros calcitrans laìm thæïc àn cho áúu truìng Crassostrea gigas, C. rhizophorae, Mercenaria mercenaria vaì Tapes semidecussata. Thê nghiãûm tiãún haình tæì giai âoaûn áúu truìng chæî D âãún khi thaình áúu thãø. Kãút quaí taío Silic Chaetoceros cho sinh træåíng täút åí caïc nhoïm thæí nghiãûm, trong khi âoï taío Isochrysis chè täút cho M. mercenaria vaì T. semidecussaca. Laing (1987) æång 5 loaìi áúu truìng Bivalvia trong bãø tuáön hoaìn 50 lêt våïi thæïc àn laì taío tæåi, thæïc àn nhán taûo vaì khäng cho àn. Kãút quaí tè lãû sinh træåíng (tênh theo khäúi læåüng khä) laì 64% âäúi våïi nghiãûm thæïc taío tæåi, 54% âäúi våïi thæïc àn nhán taûo vaì háöu nhæ áúu truìng khäng tàng træåíng khi khäng cho àn. Riisgard (1988) nghiãn cæïu trãn âäúi tæåüng Mercenaria mercenaria, áúu truìng Veliger àn âæåüc taío coï âæåìng kênh trung bçnh laì 4µm vaì áúu truìng 3 ngaìy tuäøi coï thãø àn Taío coï âæåìng kênh täúi âa laì 6µm. Laing (1991) xæí duûng taío khä vaì taío tæåi Skeletonema costatum âãø nuäi áúu thãø (Juvenile) cuía Tapes philippinarum. Kãút quaí khi duìng häùn håüp 70% taío khä vaì 30% taío tæåi cho sinh træåíng täút hån laì chè cho àn mäüt loaûi. Giai âoaûn træåíng thaình thæïc àn cuía loaìi Bivalvia noïi chung vaì Nghãu noïi riãng laì muìn baî hæîu cå lå læíng trong næåïc vaì phiãu sinh thæûc váût. Theo Nguyãùn Hæîu Phuûng (1996) thç thaình pháön thæïc àn chênh cuía Nghãu vuìng Traì Vinh laì muìn baî hæîu 8 cå chiãúm tæì 75-90%, taío chiãúm tæì 10-25%. Trong thaình pháön taío, taío Silic chiãúm 90-95%, taío Giaïp chiãúm 3,3-6,6%, coìn laûi laì taío Lam, taío Luûc, taío Vaìng AÏnh chiãúm 0,8-1%. Nguyãùn Ngoüc Lám vaì Âoaìn Nhæ Haíi (1998) nghiãn cæïu dinh dæåîng cuía Soì Huyãút Anadara granosa cho tháúy thæïc àn cuía Soì laì muìn baî hæîu cå (93%) vaì taío (7%), ngoaìi ra coìn tçm tháúy Nguyãn Sinh Âäüng Váût trong ruäüt cuía Soì nhæ Tintinnopsis vaì Cocliella. Trong thaình pháön taío Silic chiãúm 92%, taío Giaïp chiãúm 4% vaì caïc nhoïm khaïc chiãúm 4%. Trong caïc nghiãn cæïu vãö dinh dæåîng thç âa säú âãöu táûp trung nghiãn cæïu vãö thæïc àn cuía áúu truìng trong saín xuáút giäúng nhán taûo, mäüt säú êt nghiãn cæïu vãö táûp tênh dinh dæåîng vaì thæïc àn chung cho nhoïm Bivalvia giai âoaûn træåíng thaình. Caïc nghiãn cæïu háöu nhæ thæûc hiãûn trãn nhiãöu âäúi tæåüng, chè coï duy nháút mäüt nghiãn cæïu vãö thæïc àn cuía Nghãu (Meretrix lyrata) vuìng biãøn Traì Vinh åí giai âoaûn træåíng thaình. 4. Sinh træåíng. Nhiãût âäü aính hæåíng âãún hoaût âäüng sinh lyï vaì chi phäúi âãún sinh træåíng cuía sinh váût cho nãn háöu hãút caïc nghiãn cæïu âãöu táûp trung tçm hiãøu mäúi quan hãû giæîa nhiãût âäü vaì sinh træåíng cuía Bivalvia. Nhæîng nghiãn cæïu ban âáöu cuía nghiãöu taïc giaí trãn âäúi tæåüng Crassostrea, Mercenaria vaì Mytilus nhàòm xaïc âënh khoaíng nhiãût âäü täúi æu cho sinh træåíng vaì nhiãût âäü truï âäng. Mäüt säú nghiãn cæïu khaïc âaî nãu lãn khoaíng nhiãût âäü täúi æu cho sinh træåíng cuía Crassotrea virginica, Mercenaria mercanaria, Mytilus californianus vaì Tivela stultorum, khi nhiãût âäü ngoaìi khoaíng täúi æu täúc âäü sinh træåíng seî giaím (Vakily, 1992). Mercenaria mercenaria nuäi åí cæía cäúng cuía mäüt traûm thuíy âiãûn (nhiãût âäü næåïc áúm hån) låïn nhanh gáúp âäi so våïi nhæîng caï thãø khaïc (Ansell, 1968), äng cuîng cho ràòng åí phêa Bàõc M. mercenaria chè 9 sinh træåíng trong muìa heì trong khi åí phêa Nam sæû sinh træåíng diãùn ra quanh nàm. Mäúi tæång quan giæîa täúc âäü sinh træåíng vaì nhiãût âäü åí phêa Bàõc roî hån åí phêa Nam. Ngoaìi nhiãût âäü thç thæïc àn cuîng coï vai troì quan troüng trong sinh træåíng. Tæång tæû, Gilbert (1973) so saïnh täúc âäü sinh træåíng cuía Macoma balthica trong âiãöu kiãûn biãún âäüng låïn cuía thåìi tiãút. Kãút quaí cho tháúy kêch thæåïc täúi âa vaì sinh træåíng giaím, tuäøi thoü tàng khi âi tæì vé âäü tháúp âãún vé âäü cao. Nhiãût âäü caìng tháúp muìa sinh træåíng caìng ngàõn. ÅÍ vuìng nhiãût âäü tháúp, M. balthica duìng nhiãöu nàng læåüng âãø hä háúp hån laì nàng læåüng cho sinh træåíng vaì ngæåüc laûi. Angell (1986) nghiãn cæïu sinh træåíng cuía loaìi Crassostrea paraibanensis cho tháúy trong âiãöu kiãûn âáöy âuí thæïc àn, täúc âäü sinh træåíng nhanh khi nhiãût âäü tàng, chuïng âaût 15cm chiãöu cao sau mäüt nàm. ÅÍ vuìng Âäng Bàõc Venezuela, Háöu âaût cåî thæång pháøm (6cm) trong khoaíng thåìi gian khäng âáöy 6 thaïng. MacDonald vaì Thomson (1988) cho ràòng quáön thãø Placopecten magellanicus säúng åí vuìng næåïc sáu coï kêch thæåïc caï thãø täúi âa nhoí hån so våïi quáön thãø säúng åí vuìng næåïc näng. Kãút quaí nghiãn cæïu loaìi M. balthica vaì Patinopecten caurinus cuîng cho kãút quaí tæång tæû. Modassir (1990) nghiãn cæïu sinh træåíng vaì sæïc saín xuáút cuía Meretrix casta åí cæía säng Mandovi (ÁÚn Âäü) cho tháúy täúc âäü sinh træåíng trung bçnh laì 3mm/thaïng, sæïc saín xuáút trung bçnh laì 31,38g/m2/nàm (theo váût cháút khä) vaì tè säú B/P laì 3,4. Ho (1991) nghiãn cæïu sinh træåíng cuía Meretrix lusoria nuäi trong ao vaì bãø thaí giäúng cåî 1g (15,9mm chiãöu daìi) våïi 6 máût âäü khaïc nhau tæì 60 âãún 360 con/m2. Sau 11 thaïng nuäi, Nghãu âaût 16,7g (40,2mm) åí lä nuäi trong ao. Nghãu nuäi trong bãø âaût 8,3 g (31,7mm) vaì 3,9 g (24,6mm) åí máût âäü 60 vaì 360 con/m2. 10 Voî Sé Tuáún vaì Hæïa Thaïi Tuyãún (1997) dæûa vaìo ván voí âãø nghiãn cæïu vãö sinh træåíng cuía Soì Läng Anadara antiquata åí vuìng biãøn Bçnh Thuáûn, kãút quaí quaï trçnh hçnh thaình ván voí khäng tæång quan våïi biãún thiãn nhiãût âäü maì coï tæång quan våïi nguäön thæïc àn. Taïc giaí cuîng âaî thiãút láûp mäúi quan hãû giæîa chiãöu daìi vaì tuäøi theo phæång trçnh Von Bertalanffy våïi caïc hãû säú K = 0,712; to = -0,031; L∞= 54,6mm âäúi våïi Soì säúng trong âiãöu kiãûn thuáûn låüi vaì K = 0,632; to = -0,049; L∞= 46,9mm âäúi våïi Soì säúng trong âiãöu kiãûn báút låüi. 5. Sinh saín. Tuyãún sinh duûc cuía nhoïm Bivalvia thæåìng phán tênh, cuîng coï mäüt säú træåìng håüp læåîng tênh. Nghiãn cæïu cuía Appeldorn (1984) trãn âäúi tæåüng Mya arenaria (soft shell clam) tæì 25 quáön thãø khaïc nhau cho tháúy tè lãû âæûc laì 48% vaì caïi laì 52%. Thaïi Tráön Baïi (1978) cho ràòng mäüt säú giäúng loaìi coï tuyãún sinh duûc læåîng tênh nhæ Pecten, Teredo... coìn laûi âa säú laì âån tênh. Âàûc biãût åí Háöu (Crassostrea) coï hiãûn tæåüng thay âäøi tuyãún sinh duûc, âæûc chuyãøn thaình caïi vaì ngæåüc laûi, hiãûn tæåüng naìy làûp âi làûp laûi suäút âåìi säúng. Kenedy (1985) theo doîi quaï trçnh hçnh thaình giao tæí cuía loaìi Corbicula sp (Asiatic clam) åí Maryland. Máùu nghiãn cæïu tuyãún sinh duûc âæåüc thu haìng thaïng tæì 12/1981 âãún 10/1983 cho tháúy Corbicula sp læåîng tênh, tuyãún sinh duûc âæûc vaì caïi luän hiãûn diãûn qua caïc thaïng trong nàm ngay caí trong muìa âäng. Tuyãún sinh duûc âæûc vaì caïi phaït triãøn trãn cuìng mäüt nang (Follicule). Corbicula sp thæåìng sinh saín vaìo muìa xuán vaì muìa thu. Âäúi våïi nhoïm Bivalvia thç nhçn hçnh daûng bãn ngoaìi ráút khoï xaïc âënh giåïi tênh. Chè coï thãø phán biãût âæûc caïi khi quan saït tuyãún sinh duûc. Khi thaình thuûc, tuyãún sinh duûc caïi thæåìng coï maìu vaìng nhaût, hay maìu cam nhaût, tuyãún sinh duûc âæûc coï 11 maìu tràõng âuûc. Nghiãn cæïu cuía Vakily (1989) trãn Veûm Xanh (Perna viridis) cho tháúy khi thaình thuûc sinh duûc con caïi coï tuyãún sinh duûc maìu vaìng hay maìu cam, con âæûc tuyãún sinh duûc coï maìu tràõng âuûc. Vaìi loaìi caï biãût nhæ Soì Huyãút (Anadara granosa), khi thaình thuûc sinh duûc con âæûc coï maìu vaìng nhaût, con caïi coï maìu âoí häöng (Broom, 1985). Tuy nhiãn, quan saït bàòng màõt thæåìng chè coï thãø xaïc âënh giåïi tênh nhæng khäng thãø âaïnh giaï mæïc âäü thaình thuûc cuía tuyãún sinh duûc. Âãø âaïnh giaï chênh xaïc mæïc âäü thaình thuûc sinh duûc coï thãø sæí duûng phæång phaïp quan saït tãú baìo sinh duûc (træïng, tinh truìng) vaì quan saït tiãu baín laït càõt (Quayle & Newkirk, 1989). ƒ Quan saït tãú baìo sinh duûc: giaíi pháùu tuyãún sinh duûc, láúy dëch chaíy ra tæì tuyãún sinh duûc traíi lãn lam kênh vaì quan saït trãn kênh hiãøn vi våïi âäü phoïng âaûi x100. Dæûa vaìo hçnh daûng cuía træïng vaì khäúi noaîn hoaìng ta coï thãø æåïc âoaïn giai âoaûn phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc cuía con caïi. Âäúi våïi con âæûc vç kêch thæåïc tãú baìo sinh duûc quaï beï cho nãn khoï xaïc âënh caïc giai âoaûn phaït triãøn, chè coï thãø xaïc âënh giai âoaûn chên cuía tuyãún sinh duûc. ÅÍ giai âoaûn chên, tinh truìng seî cæí âäüng khi cho vaìo trong næåïc. Phæång phaïp naìy chè coï thãø âaïnh giaï mæïc âäü thaình thuûc cuía tuyãún sinh duûc mäüt caïch tæång âäúi. ƒ Quan saït tiãu baín laït càõt: quan saït tiãu baín laït càõt giuïp ta âaïnh giaï chênh xaïc caïc giai âoaûn thaình thuûc cuía tuyãún sinh duûc. Tuy nhiãn, âoìi hoíi phaíi coï duûng cuû, thiãút bë cáön thiãút, quaï trçnh chuáøn bë máùu càõt cäng phu, tè mè (quaï trçnh chuáøn bë máùu càõt xem pháön phæång phaïp nghiãn cæïu). Khi nghiãn cæïu tiãu baín laït càõt trãn mäüt säú âäúi tæåüng nhæ Mytilus, Crassostrea, Pecten, Pinctada... Nguyãùn Chênh (1974), Imai (1977), Quayle vaì Newkirk (1989) vaì Gervis & Sims (1992) âãöu phán chia sæû phaït triãøn cuía tuyãún sinh 12 duûc thaình 5 giai âoaûn (0-4). Caïc giai âoaûn phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc coï thãø toïm tàõt nhæ sau: ƒ Giai âoaûn 0 (Khäng xaïc âënh): Tuyãún sinh duûc khäng roî raìng, chæa coï sæû hiãûn diãûn cuía nang follicule, åí giai âoaûn naìy khäng xaïc âënh âæåüc giåïi tênh. Mä leydig chiãúm toaìn bäü tuyãún sinh duûc. ƒ Giai âoaûn 1 (Tiãön giao tæí): Quaï trçnh taûo giao tæí bàõt âáöu våïi sæû xuáút hiãûn cuía caïc nang follicule chen láùn trong mä leydig. Tãú baìo sinh duûc phaït triãøn trãn vaïch nang. Giai âoaûn 2 (Phaït triãøn têch cæûc, sàõp chên) Nang follicule phçnh to chiãúm gáön hãút khäúi näüi taûng, mä leydig giaím nhanh, caïc giao tæí hçnh thaình nhæng chæa chên. Noaîn baìo âaî têch luîy noaîn hoaìng, mäüt vaìi noaîn baìo gia tàng kêch thæåïc vaì âaût giai âoaûn chên. ƒ Giai âoaûn 3 (Chên, sinh saín) Nang tinh phäöng lãn vaì háöu hãút chæïa træïng vaì tinh truìng, vaïch nang moíng dáön, tuyãún sinh duûc åí traûng thaïi chên. Træïng sàôn saìng thuû tinh vaì tinh truìng coï khaí nàng hoaût âäüng. ƒ Giai âoaûn 4 (Giai âoaûn nghè) Sau khi sinh saín, vaïch caïc nang bë raïch, bãn trong coìn soït laûi mäüt êt tinh truìng vaì træïng. Giai âoaûn naìy mä sinh duûc bë thay thãú dáön båíi mä leydig. Mäüt säú taïc giaí coï caïch phán chia khaïc nhæ Xu (1988) phán chia giai âoaûn phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc Corbicula fluminea Muller åí con caïi gäöm caïc giai âoaûn: gia tàng (Proliferation), tiãön noaîn hoaìng (previtelline), noaîn hoaìng (vitelline), thaình thuûc (maturation), ruûng træïng (ovulation) vaì con âæûc gäöm gia tàng