Đề tài Phân tích nguyên tắc tập trung dân chủ và chỉ ra ý nghĩa của nguyên tắc này trong quản lý hành chính nhà nước ở Việt Nam hiện nay

Đặt vấn đề: Nguyên tắc tập trung dân chủ là một nguyên tắc Hiến định, được quy định tại Điều 6 Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) như sau: “Quốc hội, Hội đồng nhân dân và các cơ quan khác của Nhà nước đều tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ”. Bài tập này em xin được phân tích nguyên tắc tập trung dân chủ và chỉ ra ý nghĩa của nguyên tắc này trong quản lý hành chính nhà nước ở Việt Nam hiện nay. Giải quyết vấn đề: Nguyên tắc tập trung dân chủ vừa bắt nguồn từ bản chất giai cấp của Nhà nước ta vừa bắt nguồn từ yêu cầu quản lí xã hội của Nhà nước, nguyên tắc này bao hàm sự kết hợp giữa hai yếu tố tập trung và dân chủ, nghĩa là vừa đảm bảo sự lãnh đạo tập trung trên cơ sở dân chủ; vừa đảm bảo mở rộng dân chủ dưới sự lãnh đạo tập trung. Việt Nam là Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa nên việc tập trung quyền lực là cần thiết nhưng phải dân chủ vì nhà nước ta là nhà nước của dân , do dân và vì dân. Trong lĩnh vực quản lí hành chính nhà nước, tập trung nhằm đảm bảo thâu tóm quyền lực nhà nước vào chủ thể quản lí để điều hành, chỉ đạo việc thực hiện chính sách, pháp luật một cách thống nhất trong khi đó dân chủ hướng tới việc mở rộng quyền cho đối tượng quản lí nhằm phát huy trí tuệ tập thể trong hoạt động quản lí, phát huy khả năng tiềm tàng của đối tượng quản lí trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật. Tập trung và dân chủ là hai mặt của một thể thống nhất kết hợp hài hòa với nhau, cần phải có sự phối hợp một cách đồng bộ, chặt chẽ việc đảm bảo cả hai yếu tố này tỏng hoạt động quản lý nhà nước. Nếu chỉ có sự lãnh đạo tập trung mà không mở rộng dân chủ thì sẽ tạo điều kiện cho các hành vi lạm quyền, tệ quan liêu, hách dịch, tham nhũng phát triển và ngược lại nếu không có sự lãnh đạo trung thống nhất sẽ dẫn đến tình trạng tùy tiện, vô chính phủ, cục bộ địa phương. Trong lĩnh vực quản lí hành chính nhà nước, nguyên tắc tập trung dân chủ biểu hiện ở những nội dung sau: 1. Sự phụ thuộc của cơ quan hành chính nhà nước vào cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp Nhân dân trực tiếp bầu ra các cơ quan đại diện hay cơ quan quyền lực nhà nước rồi ủy quyền cho các cơ quan này bầu ra hoặc phê chuẩn các chức vụ lãnh đạo của các cơ quan đại diện và các cơ quan nhà nước khác. Các cơ quan nhà nước khác phải chịu trách nhiệm, báo cáo công tác trước cơ quan đại diện và chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan đại diện và đồng thời các cơ quan, công chức nhà nước phải chịu trách nhiệm trước nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân và báo cáo hoạt động trước nhân dân. Như vậy người dân đã sử dụng quyền lực nhà nước thông qua hệ thống các cơ quan quyền lực nhà nước do chính họ bầu ra để thay mặt họ trực tiếp thực hiện quyền lực đó, Hiến pháp của Nhà nước ta ghi nhân điều đó tại Điều 6 Hiến pháp 1992 (sửa đổi bổ sung năm 2001) như sau: “Nhân dân sử dụng quyền lực nhà nước thông qua Quốc hội và hội đồng nhân dân là nhưng cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân”. Một hệ thống cơ quan hành chính từ trung ương đến địa phương được hình thành nhằm thực hiện chức năng quản lí hành chính nhà nước trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong tổ chức và hoạt động các cơ quan hành chính nhà nước luôn có sự phụ thuốc vào cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp. Cơ quan quyền lực nhà nước luôn có các quyền hạn nhất định trong việc thành lập, sáp nhập hay giải thể các cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp. Ví dụ ở trung ương, Quốc hội thành lập ra Chính phủ - cơ quan thực hiện quyền hành pháp; ở địa phương từ cấp tỉnh, huyện, xã và các cấp tương đương, ủy ban nhân dân do hội đồng nhân dân cùng cấp bầu ra để thực hiện quyền hành pháp ở địa phương. Hội đồng nhân dân là cơ quan đại diện của nhân dân địa phương - cơ quan quyền lực nhà nước thực hiện quyền giám sát, kiểm tra đối với hoạt động hành pháp của ủy ban nhân dân. Tất cả sự phụ thuộc trên nhằm đảm bảo cho hoạt động của hệ thống cơ quan hành chính của nhà nước phù hợp với ý chí, nguyện vọng và lợi ích của nhân dân lao động, thể hiện việc đảm bảo quyền lực tập trung vào nhân dân. Yếu tố dân chủ được thể hiện rõ nét trong việc cơ qua quyền lực nhà nước trao quyền chủ động sáng tạo cho các cơ quan hành chính nhà nước trong việc chỉ đạo thưc hiện hiến pháp, luật và các văn bản khác của cơ quan quyền lực nhà nước. Ví dụ như trong Điều 83 Luật tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân năm 2003 có những quy định tại Khoản 1,2,4,5 cho phép Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có những quyền hạn mà không cần phải thông qua Hội đồng nhân dân xét duyệt. Trong các trường hợp này các cơ quan quyền lực nhà nước không can thiệp vào hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước mà tạo điều kiện thuận lợi để các cơ quan này hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ của mình. 2. Sự phục tùng của cấp dưới đối với cấp trên, địa phương đối với trung ương. Sự phục tùng này đảm bảo cho cấp trên và trung ương tập trung quyền lực để chỉ đạo, giám sát hoạt động của cấp dưới và của địa phương. Quan hệ giữa các cơ quan nhà nước phải dựa trên nguyên tắc cấp dưới phục tùng cấp trên, địa phương phục tùng trung ương, cơ quan quản lí phục tùng cơ quan quyền lực cùng cấp, tất cả các yêu cầu, mệnh lệnh do cấp trên và trung ương đưa ra cấp dưới và đại phương có nghĩa vụ phải thực hiện. Tuy nhiên, cần phải nhấn mạnh rằng sự phục tùng ở đây không phải là sự phục tùng vô điều kiện mà là sự phục tùng những mệnh lệnh hợp pháp trên cơ sở quy định của pháp luật. Khi quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền của mình, các cơ quan trung ương và cấp trên cũng phải lắng nghe và cân nhắc đến điều kiện của cấp dưới và địa phương. Cấp trên , trung ương cũng luôn phải tôn trọng ý kiến của cấp dưới, địa phương về công tác tổ chức, hoạt động và về các vấn đề khác của quản lí hành chính nhà nước, phải tạo mọi điều kiện để cấp dưới, địa phương phát huy sự chủ động, sáng tạo nhằm huy động mọi khả năng về trí tuệ, lao động để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Phải như vậy thì mới khắc phục được tình trạng quan liêu, áp đặt ý chí, làm mất đi tính chủ động sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của địa phương và cấp dưới. c. Việc phân cấp quản lí Phân cấp quản lí là sự chuyển giao thẩm quyền từ cấp trên xuống cấp dưới nhằm đạt được một cách có hiệu quả mục tiêu chung của hoạt động quản lí hành chính nhà nước. Mỗi cấp quản lí có những mục tiêu, nhiệm vụ, thẩm quyền và những phương tiện cần thiết để thực hiện tốt những mục tiêu, nhiệm vụ của cấp mình. Trong phạm vi thẩm quyền được giao mỗi cấp quản lí được phép tiến hành những hoạt động nhất định nhằm phát huy tính năng động sáng tạo của mình. Để thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ thì phải có sự phân cấp phân quyền rõ ràng giữa các cấp cơ quan, phải thực hiện chế độ thông tin, báo cáo kịp thời và và chế độ kiểm tra giữa cấp trên với cấp dưới và ngược lại để có thể xử lí kịp thời, đúng đắn các vấn đề nảy sinh trong hoạt động của các cơ quan, việc phân cấp quản lí cần đảm bảo được những yêu cầu sau đây: - Việc phân cấp quản lí phải đảm bảo cho trung ương có quyền quyết định trong những lĩnh vực then chốt, những vấn đề có ý nghĩa chiến lược nhằm đảm bảo sự phát triển cân đối và hài hòa của toàn xã hội, bảo đảm sự quản lí tập trung và thống nhất của Nhà nước trong phạm vi toàn quốc. Điều này được thể hiện rõ trong quy định Hiến pháp, Điều 83 Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) quy định: Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp. Quốc hội quyết định những chính sách cơ bản về đối nội và đối ngoại, nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước, những nguyên tắc chủ yếu về tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước, về quan hệ xã hội và hoạt động của công dân. Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước. Có thể thấy rõ được Hiến pháp đã quy định cho Quốc hội – là cơ quan quyền lực Nhà nước ở trung ương có những quyền riêng biệt, quyền quyết định trong những lĩnh vực then chốt. - Mạnh dạn giao quyền cho các địa phương, các đơn vị cơ sở để phát huy tính chủ động tích cực và sáng tạo trong quản lí, tích cực phát huy sức người, sức của, đẩy mạnh sản xuất và phục vụ đời sống, trên cơ sở đó hoàn thành mọi nhiệm vụ được trung ương và cấp trên giao phó. Mạnh dạn phân cấp cho địa phương và cơ sở là biện pháp đảm bảo tập trung, tránh cho trung ương và cấp trên phải ôm đồm các công việc mang tính sự vụ thuộc về chức trách của địa phương và cơ sở. - Việc phân cấp quản lí phải thật cụ thể, hợp lí trên cơ sở những quy định của pháp luật. Phân cấp quản lí giữa các cấp trong bộ máy quản lí hành chính nhà nước là công việc hết sức phức tạp đòi hỏi phải xem xét từ nhiều yếu tố và góc độ khác nhau như: cơ sở kinh tế, xã hội, trình độ phát triển đều về kinh tế, kết cấu hạ tầng, giao thông, thông tin, liên lạc, các yếu tố về dân tộc, trình độ dân trí, trình độ của đội ngũ cán bộ quản lí ở địa phương và cơ sở…Do đó, việc ban hành các quyết định về phân cấp quản lí cần phải có sự cân nhắc, tính toán kĩ lưỡng, hợp lí, tránh đưa ra những quyết định mang tính chung chung, tùy tiện. Tất cả các nội dung của việc phân cấp quản lí bao giờ cũng phải được thể hiện trong các văn bản pháp luật của các cấp có thẩm quyền. d. Hướng về cơ sở Các đơn vị cơ sở của bộ máy hành chính nhà nước là nơi trực tiếp tạo ra của cải vật chất, trực tiếp phục vụ đời sống vật chất và tinh thần của người dân lao động. Do vậy trách nhiệm của mọi cơ quan nhà nước là phải tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị kinh tế, văn hóa – xã hội hoàn thành tốt công việc của mình. Hướng về cơ sở chính là việc các cơ quan hành chính nhà nước mở rộng dân chủ trên cơ sở quản lí tập trung đối với hoạt động dân chủ trên cơ sở quản lí tập trung đối với hoạt động cuả toàn bộ hệ thống các đơn vị kinh tế, văn hóa – xã hội trực thuộc. Các đơn vị đó, trước hết là những tế bào của nền kinh tế quốc dân, nơi trực tiếp sản xuất ra của cải vật chất, được Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu các tài sản hợp pháp, có quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh, đồng thời cũng được Nhà nước hướng dẫn, giúp đỡ về vật chất, tinh thần. Các đơn vị văn hóa – xã hội của hệ thống các đơn vị cơ sở luôn được Nhà nước quan tam, cung cấp những trang thiết bị cần thiết để hoạt động, giúp đỡ về vật chất, tinh thần nhằm tạo ra những điều kiện tốt nhất để các đơn vị này hoạt động có hiệu quả. Song song với những việc làm nêu trên, Nhà nước cũng có các chính sách và biện pháp quản lí một cách thống nhất và chặt chẽ tổ chức và hoạt động của hệ thống các đơn vị cơ sở. Có như vậy mới thúc đẩy được mọi hoạt động của các đơn vị kinh tế, văn hóa – xã hội này phát triển một cách mãnh mẽ theo đúng định hướng của Nhà nước. e. Sự phụ thuộc hai chiều của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương Các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương đều được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc phụ thuộc hai chiều. Sự phụ thuộc này thể hiện ở cả hai mặt tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương và được pháp luật quy định một cách cụ thể. Ở địa phương, ủy ban nhân dân cùng cấp trước hết phụ thuộc vào hội đồng nhân dân cùng cấp – mối phụ thuộc ngang. Mối phụ thuộc ngang tạo điều kiện cần thiết cho cấp dưới phát huy dân chủ, phát huy thế mạnh của địa phương để hoàn thành nhiệm vụ mà cấp trên đã giao phó. Ví dụ ngay tại Điều 1 Luật tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân năm 2003 đã quy định “…Hội đồng nhân dân thực hiện quyền giám sát đối với hoạt động của Thường trực Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp; giám sát việc thực hiện các nghị quyết của Hội đồng nhân dân; giám sát việc tuân theo pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và của công dân ở địa phương”. Đồng thời, ủy ban nhân dân các cấp còn phụ thuộc vào cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền chung ở cấp trên trực tiếp – mối phụ thuộc dọc. Mối phụ thuộc dọc giúp cho cấp trên có thể tập trung quyền lực nhà nước để chỉ đạo hoạt động của cấp dưới, tạo nên một hoạt động chung thống nhất. Nguyên tắc phụ thuộc hai chiều của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương nhằm đảm bảo sự thống nhất giữa lợi ích chung của cả nước với lợi ích của địa phương, giữa lợi ích ngành với lợi ích vùng lãnh thổ. Kết luận: Qua việc phân tích trên, phần nào có thể hiểu rõ thêm về nguyên tắc tập trung dân chủ và ý nghĩa hết sức quan trọng của nó trong lĩnh vực quản lí hành chính Nhà nước. Nguyên tắc tập trung dân chủ là nguyên tắc thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa sự lãnh đạo, chỉ đạo tập trung thống nhất của cơ quan Nhà nước ở trung ương với cơ quan Nhà nước ở địa phương, giữa cơ quan nhà nước cấp trên với cơ quan nhà nước cấp dưới; với việc mở rộng dân chủ, phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của cấp dưới và địa phương trong quá trình tổ chức và hoạt động của Nhà nước. Đồng thời phát huy tính tích cực, sáng tạo của quần chúng nhân dân, của nhân viên cơ quan nhà nước và nâng cao ý thức kỷ luật, ý thức trách nhiệm của cán bộ, viên chức Nhà nước. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình luật hành chính Việt Nam – Đại học luật Hà Nội Luật tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân năm 2003 Hiến pháp nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1992 (sủa đổi bổ sung 2001) Giáo trình luật Hiến pháp Việt Nam – Đại học luật Hà Nội