Đề tài Phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các thông tin, dữ liệu, luận cứ được sử dụng trong luận án có trích dẫn nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tiến hành một cách trung thực, khách quan và chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Hà Nội, ngày 15 tháng 9 năm 2019 Nghiên cứu sinh Đỗ Thị Diên ii LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn Thầy: GS,TS. Đinh Văn Sơn và TS. Nguyễn Ngọc Bảo đã nhiệt tình hướng dẫn để tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này! Nghiên cứu sinh cũng xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu Trường Đại học Thương mại, Khoa Sau đại học, Khoa Tài chính - Ngân hàng, Bộ môn Tài chính công và gia đình đã luôn tạo điều kiện, động viên, hỗ trợ tôi trong thời gian thực hiện luận án! Nghiên cứu sinh Đỗ Thị Diên iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. vii DANH MỤC BẢNG, BIỂU ................................................................................... viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ .............................................................................. x CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ..................... 1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ..................................................................... 1 1.2 Tổng quan các công trình đã công bố và khoảng trống nghiên cứu ..................... 2 1.2.1 Tổng quan các công trình đã công bố có liên quan đến đề tài luận án ............ 2 1.2.2 Giới hạn và khoảng trống nghiên cứu ............................................................ 13 1.3 Mục đích, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu ........................................................ 14 1.3.1 Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 14 1.3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 14 1.3.3 Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 15 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án ................................................... 15 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu....................................................................................... 15 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu của luận án ...................................................................... 15 1.5 Mô hình và phương pháp nghiên cứu của luận án .............................................. 16 1.5.1 Quy trình nghiên cứu của luận án .................................................................. 16 1.5.2 Các mô hình nghiên cứu ................................................................................ 16 1.5.3 Phương pháp nghiên cứu của luận án ............................................................ 19 1.6 Những đóng góp mới của luận án ....................................................................... 21 1.7 Kết cấu của luận án ............................................................................................. 22 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ TÀI CHÍNH VI MÔ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ....................................................... 23 2.1 Những lý luận về dịch vụ tài chính vi mô của ngân hàng thương mại ............... 23 2.1.1 Tài chính vi mô và dịch vụ tài chính vi mô ..................................................... 23 2.1.2. Khái niệm và đặc điểm của dịch vụ tài chính vi mô của ngân hàng thương mại ..... 28 2.1.3 Các loại dịch vụ tài chính vi mô của ngân hàng thương mại ........................... 30 iv 2.1.4 Tầm quan trọng của sự phát triển dịch vụ tài chính vi mô do ngân hàng thương mại cung cấp ................................................................................................. 37 2.2 Phát triển dịch vụ tài chính vi mô của ngân hàng thương mại ............................ 38 2.2.1 Khái niệm phát triển dịch vụ tài chính vi mô của ngân hàng thương mại ....... 38 2.2.2 Nội dung phát triển dịch vụ tài chính vi mô của ngân hàng thương mại ......... 40 2.2.3 Các tiêu chí đánh giá sự phát triển dịch vụ tài chính vi mô của ngân hàng thương mại ................................................................................................................ 45 2.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển dịch vụ tài chính vi mô của ngân hàng thương mại. ............................................................................................................... 48 2.3.1 Các yếu tố chủ quan ......................................................................................... 48 2.3.2 Các yếu tố khách quan ..................................................................................... 54 2.4 Kinh nghiệm phát triển dịch vụ tài chính vi mô của một số ngân hàng nước ngoài và bài học kinh nghiệm rút ra cho các ngân hàng thương mại Việt Nam ....... 56 2.4.1 Kinh nghiệm phát triển dịch vụ tài chính vi mô của một số ngân hàng nước ngoài . 56 2.4.2 Bài học rút ra cho các ngân hàng thương mại Việt Nam ................................. 63 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 64 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ TÀI CHÍNH VI MÔ CỦA NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM .................................................................................................. 66 3.1 Tổng quan về Agribank ....................................................................................... 66 3.1.1 Quá trình hình thành và phát triển ................................................................... 66 3.1.2 Chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức .......................................................... 67 3.1.3 Các hoạt động dịch vụ và kết quả kinh doanh của Agribank ........................... 69 3.2 Thực trạng triển khai các nội dung phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Agribank .................................................................................................................... 75 3.2.1. Các phương thức phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Agribank ................ 75 3.2.2 Quản lý phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Agribank ............................... 83 3.3. Kết quả phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Agribank .................................. 87 3.3.1 Phân tích kết quả phát triển dịch vụ tài chính vi mô qua các chỉ tiêu về quy mô, số lượng dịch vụ ................................................................................................. 87 v 3.3.2 Kết quả kiểm định chất lượng dịch vụ tín dụng qua khảo sát mức độ hài lòng của khách hàng .................................................................................................. 95 3.3.3 Kết quả nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng dịch vụ tiết kiệm vi mô .................................................................................................. 102 3.4. Đánh giá thực trạng phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Agribank ............. 110 3.4.1 Những kết quả đã đạt được ............................................................................ 110 3.4.2 Một số hạn chế và nguyên nhân ..................................................................... 112 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ...................................................................................... 118 CHƯƠNG 4: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ TÀI CHÍNH VI MÔ CỦA NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM ..................................................................... 119 4.1 Định hướng phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Agribank .......................... 119 4.1.1 Định hướng phát triển ngành ngân hàng và dịch vụ tài chính vi mô ở Việt Nam giai đoạn 2019- 2025 ...................................................................................... 119 4.1.2 Định hướng phát triển của Agribank.............................................................. 120 4.1.3 Phân tích SWOT của Agribank trong phát triển dịch vụ tài chính vi mô những năm tới ......................................................................................................... 122 4.1.4. Định hướng phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Agribank ...................... 128 4.2 Một số giải pháp phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Agribank ................... 130 4.2.1 Hoàn thiện chiến lược, chính sách và quy trình cung ứng dịch vụ tài chính vi mô ........................................................................................................................ 130 4.2.2 Phát triển đa dạng và nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ tài chính vi mô trên nền tảng công nghệ thông tin hiện đại, đáp ứng ngày càng đa dạng nhu cầu của khách hàng ............................................................................................................... 132 4.2.3 Phát triển các phương thức cung ứng dịch vụ tài chính vi mô ..................... 136 4.2.4. Phát triển số lượng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ........................ 137 4.2.5 Phát triển khả năng ứng dụng công nghệ ngân hàng đối với phát triển dịch vụ tài chính vi mô .................................................................................................... 138 4.2.6 Một số giải pháp khác .................................................................................... 138 4.3 Một số kiến nghị ................................................................................................ 142 vi 4.3.1 Với các cấp chính quyền địa phương và các tổ chức chính trị xã hội, tổ chức đoàn thể, tổ chức nghề nghiệp ........................................................................ 142 4.3.2 Với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam .............................................................. 143 4.3.3 Với Bộ Tài chính ............................................................................................ 144 4.3.4 Với Chính phủ ................................................................................................ 146 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ...................................................................................... 146 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 147 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA NCS CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục 1 : Mô hình 5 khoảng cách trong đo lường chất lượng dịch vụ Phụ lục 2 : Thang đo chất lượng dịch vụ tín dụng vi mô Phụ lục 3 : Thang đo quyết định sử dụng dịch vụ tiết kiệm vi mô Phụ lục 4 : Kết quả thống kê cơ bản Phụ lục 5 : Phiếu khảo sát mức độ hài lòng sử dụng dịch vụ tài chính vi mô của Agribank Phụ lục 6 : Bảng thống kê tình hình phát, thu phiếu khảo sát khách hàng sử dụng các dịch vụ tài chính vi mô của Agribank Phụ lục 7 : Danh mục các loại dịch vụ của Agribank vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam BHVM Bảo hiểm vi mô BRI Bank of Rukyat Indonexia CARD Center for Agriculture and Rural Development - một quỹ xã hội ở Philippines DN Doanh nghiệp DVBHVM Dịch vụ bảo hiểm vi mô DVTCVM Dịch vụ tài chính vi mô DVTDVM Dịch vụ tín dụng vi mô DVTKVM Dịch vụ tiết kiệm vi mô GB Grameen Bank KH Khách hàng NGOs Các tổ chức phi Chính phủ NHCS Ngân hàng chính sách NHCSXH Ngân hàng Chính sách Xã hội Việt Nam NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại QTDND Quỹ tín dụng nhân dân ROA (Return on Assets ) Tỷ số khả năng sinh lợi trên tài sản ROE (Return on Equity )Tỷ số khả năng sinh lợi trên vốn chủ sở hữu TDVM Tín dụng vi mô TKVM Tiết kiệm vi mô TCTCVM Tổ chức Tài chính vi mô TCVM Tài chính vi mô SL Số lượng viii DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1: Các đơn vị cung cấp dịch vụ tài chính vi mô .......................................... 28 Bảng 3.1: Mạng lưới hoạt động và kết quả kinh doanh của Agribank giai đoạn 2013 - 2017 .............................................................................................................. 70 Bảng 3.2: Quy định về phân cấp quản lý phát triển dịch vụ của Agribank ............ 84 Bảng 3.3: Một số chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của dịch vụ tín dụng vi mô của Agribank từ 2013 - 2017 .......................................................................................... 87 Bảng 3.4: Một số chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của dịch vụ tiết kiệm vi mô của Agribank từ 2013 - 2017 .......................................................................................... 91 Bảng 3.5: Một số chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của dịch vụ bảo hiểm vi mô của Agribank từ 2013 - 2017 .......................................................................................... 93 Bảng 3.6: Pattern Matrixa ....................................................................................... 95 Bảng 3.7: KMO and Bartlett's Test ......................................................................... 96 Bảng 3.8: Total Variance Explained ........................................................................ 96 Bảng 3.9: Bảng tổng hợp đánh giá độ tin cậy thang đo ........................................... 97 Bảng 3.10: Ma trận xu hướng mới -Pattern Matrixa ................................................ 97 Bảng 3.11: Regression Weights: (Group number 1 - Default model) ..................... 99 Bảng 3.12: Regression Weights: (Group number 1 - Default model) ......................... 100 Bảng 3.13: Standardized Regression Weights: (Group number 1 - Default model) .... 100 Bảng 3.14: Squared Multiple Correlations: (Group number 1 - Default model) ... 100 Bảng 3.14: Bảng kết luận các giả thuyết nghiên cứu được đặt ra .......................... 101 Bảng 3.15: Pattern Matrixa .................................................................................... 103 Bảng 3.16: KMO and Bartlett's Test ...................................................................... 104 Bảng 3.17: Total Variance Explained .................................................................... 104 Bảng 3.18: tổng hợp đánh giá độ tin cậy thang đo ................................................. 104 Bảng 3.19: Pattern Matrixa .................................................................................... 105 Bảng 3.20: Regression Weights: (Group number 1 - Default model) ................... 106 Bảng 3.21: Regression Weights: (Group number 1 - Default model) ................... 108 Bảng 3.22: Standardized Regression Weights: (Group number 1 - Default model) .... 108 Bảng 3.23: Squared Multiple Correlations: (Group number 1 - Default model) ... 108 Bảng 3.24: Kết luận về các giả thuyết nghiên cứu ................................................. 109 Bảng 4.1: Đánh giá Agribank theo mô hình SWOT .............................................. 127 ix Biểu đồ 3.1: Số lượng chi nhánh của Agribank ........................................................... 71 Biểu đồ 3.4: Dư nợ cho vay nền kinh tế của Agribank ............................................... 73 Biểu đồ 3.5: Lợi nhuận sau thuế của Agribank ........................................................ 74 Biểu đồ 3.6: ROA và ROE của Agribank ..................................................................... 74 Biểu đồ 3.7: Tỷ lệ nợ xấu của Agribank .................................................................. 74 Biểu đồ 3.8: Huy động vốn của Agribank ................................................................... 75 Biểu đồ 3.10: Dư nợ TDVM của Agribank ................................................................. 89 Biểu đồ 3.11: Số tổ/nhóm cấp TDVM của Agribank .............................................. 89 Biểu đồ 3.12: Tỷ nợ nợ xấu/tổng dư nợ của Agribank ............................................ 90 Biểu đồ 3.13: Số lượng chi nhánh triển khai hình thức cho vay theo nhóm của Agribank 90 Biểu đồ 3.14: Dư nợ bình quân trên 1 tổ vay vốn của Agribank ............................. 90 Biểu đồ 3.15: số lượng khách hàng TKVM của Agribank ..................................... 91 Biểu đồ 3.16: Tổng lượng tiền gửi TKVM của Agribank ...................................... 92 Biểu đồ 3.17: Lượng tiền gửi tiết kiệm trung bình/khách hàng của Agribank ........ 92 Biểu đồ 3.18: Số lượng khách hàng tham gia BHVM của Agribank ...................... 93 Biểu đồ 3.19: Thu nhập của Agribank từ DVBHVM .................................................. 94 Biểu đồ 3.20: Số lượng tổng đại lý của Agribank cung cấp DVTCVM .................. 94 Biểu đồ 3.21: Các điểm bán hàng của Agribank ................................................... 94 Biểu đồ 3.22: Số lượng đại lý viên của Agribank .................................................... 95 x DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Sơ đồ 1.1: Quy trình nghiên cứu .............................................................................. 16 Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy của Agribank.................................................... 68 Sơ đồ 3.2: Khái quát trình tự triển khai dịch vụ tín dụng của Agribank .................. 85 Hình 1.1: Mô hình nghiên cứu chất lượng dịch vụ tín dụng vi mô .......................... 17 Hình 1.2: Mô hình nghiên cứu các yếu tố quyết định gửi tiết kiệm vi mô ............. 19 Hình 2.1: Các cách tiếp cận các dịch vụ tài chính vi mô ......................................... 24 Hình 2. 2: Quy trình cho vay cá thể/ cá nhân ........................................................... 32 Hình 2.3 Quy trình cho vay theo nhóm của ngân hàng thương mại ........................ 32 Hình 2.4. Quy trình cho vay gián tiếp theo nhóm tương hỗ qua trung gian ............ 34 Hình 3.1: Kết quả phân tích nhân tố khẳng định CFA (ước lượng chuẩn hóa) ....... 98 Hình 3.2. Kết quả phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM (đã hiệu chỉnh) ...... 99 Hình 3.3 Kết quả phân tích nhân tố khẳng định CFA (ước lượng chuẩn hóa) ...... 106 Hình 3.4: Kết quả phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM (đã hiệu chỉnh).... 107 1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Xóa đói giảm nghèo, bảo vệ môi trường, tăng trưởng về kinh tế gắn với công bằng xã hội, thúc đẩy bình đẳng giới là một trong những mục tiêu hàng đầu trong công cuộc đổi mới đất nước. Với mục tiêu này, TCVM ở Việt Nam đã và đang thể hiện vai trò quan trọng trong việc tăng cường hỗ trợ tài chính thông qua việc từng bước đáp ứng nhu cầu về nguồn vốn vay và các dịch vụ tài chính để phát triển kinh tế, đặc biệt là ở khu vực nông thôn và các hộ gia đình thu nhập thấp. Hoạt động TCVM hướng tới các hộ gia đình có thu nhập thấp các khoản vay nhỏ, nhằm mục đích giúp họ tham gia vào các hoạt động sản xuất hoặc khởi tạo các hoạt động kinh doanh nhỏ. Việt Nam là đất nước nông nghiệp, phần lớn dân số thu nhập còn thấp, do đó, việc phát triển các DVTCVM là một trong những giải pháp tích cực để hỗ trợ người dân tạo thu nhập và cải thiện đời sống. Hiện nay, cùng với Ngân hàng Chính sách xã hội (được thành lập trên cơ sở đề xuất của Agribank năm 1995 về thành lập Ngân hàng phục vụ người nghèo và được tách ra từ Agribank), Quỹ hỗ trợ nông dân (trực thuộc Trung ương Hội Nông dân Việt Nam), Agribank là một trong những kênh chính thức cung cấp sản phẩm DVTCVM. Với mạng lưới rộng khắp trên cả nước gần 2.30