Đề tài So sánh hệ thống tòa án Anh và Việt Nam

CẤU TRÚC HỆ THỐNG TOÀN ÁN Hội Đồng Cơ Mật Thượng nghị viện (House of Lords) (Priry Council) Tòa Phúc Thẩm (Court of Appeal) Tòa Nhà Vua Tòa Tối Thượng (High Court of Justice) (Crown Court) Tòa Nữ Hoàng Tòa Công Lý Tòa Gia Đình (Queen’s Bench Division) (Chanery Division) (Family Division) Tòa Hòa Giải Tòa Địa Hạt (County Court) (Magistrate’s Court) Trình tự phúc thẩm Quan hệ tổ chức(phân tòa) CẤU TRÚC HỆ THỐNG TÒA ÁN ANH TAND Tối Cao TA Phúc Thẩm TA Quân Sự TW TA Chuyên Trách HĐ Thẩm Phán TAND Cấp Tỉnh Tòa QS Quân Khu Tòa Chuyên Trách UBTP TA QS Khu Vực TAND Cấp Huyện CẤU TRÚC HỆ THỐNG TOÀ ÁN VIỆT NAM CẤU TRÚC HỆ THỐNG TOÀ ÁN ANH Gồm: Thượng Nghị Viện: Cơ quan cao nhất trong hệ thống tòa án Anh Quốc: các phán quyết được đưa ra khi xét xử của thượng nghị viện là các án lệ có giá trị bắt buộc đối với các tòa án cấp dưới, đồng thời nó cũng có giá trị bắt buộc đối với thượng nghị viện Tòa Cấp Cao Tòa cấp cao gồm: + Tòa phúc thẩm: Gồm 2 phân tòa Hình sự Dân sự + Tòa tối thượng: Gồm 3 phân tòa: Tòa Nữ Hoàng Tòa Công Bình Tòa Gia Đình + Tòa nhà vua Tòa cấp thấp Tòa cấp thấp gồm: + Tòa địa hạt + Tòa hòa giải Ngoài ra còn có Hội Đồng Cơ Mật cơ quan tư vấn chính thức cho nhà vua và cơ quan bán tư pháp phụ trách vấn đề về hành chính Nhận xét: CẤU TRÚC HỆ THỐNG TOÀ ÁN VIỆT NAM Gồm 2 cấp xét xử: Sơ Thẩm và Phúc Thẩm 3 cấp tòa: TANDTC, TAND Cấp Tỉnh, TAND Cấp Quận/Huyện SO SÁNH Giống Cả hai HTTA của 2 nước đều phân thành nhiều cấp xét xử khác nhau từ trung ương tới địa phương Đều có 2 cấp xét xử là sơ thẩm và phúc thẩm được chia thành vụ việc hình sự và vụ việc dân sự Trong quá trình xét xử có sự tham gia của đại diện nhân dân tuân thủ nguyên tắc xét xử công khai và độc lập Áp dụng chế độ bổ nhiệm đối với thẩm phán Khác Tiêu chí Hệ Thống Tòa Án Của Anh Hệ Thống Tòa Án Việt Nam Tính Độc Lập Của Tòa Án (1) Nghị Viện là cơ quan lập pháp đồng thời cũng là cơ quan cao nhất trong hệ thống Tòa Án của Anh Quốc Thượng Nghị Viện thực hiện chức năng xét xử thông qua ủy ban phúc thẩm của thượng nghị viện Nghị viện trở thành cấp xét xử cuối cùng đối với tất cả các vụ án hình sự và dân sự ở Anh Ở Việt Nam “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp” Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất trong lĩnh vực tư pháp Nguyên Tắc Thiết Lập Hệ Thống Tòa Án Anh (2) Hệ thống Tòa án Anh được thiết lập theo nguyên tắc khu vực( Tòa Án khu vực) Và đặc biệt có tòa nhà vua, tòa nữ hoàng để đại diện cho Hoàng Gia(Nền Quân Chủ) Hệ thống tòa án được xây dựng theo đơn vị hành chính lãnh thổ từ trung ương tới địa phương với: 2 cấp xét xử: ST - PT 3 cấp tòa: TW – Tỉnh – Huyện Ngoài ra còn có thủ tục đặc biệt là tái thẩm & Giám đốc thẩm Mô Hình Tố Tụng (3) Áp dụng mô hình tố tụng tranh tụng Áp dụng mô hình tố tụng hỗn hợp (thiên về thẩm vấn) Nguyên Tắc Hoạt Động Của Toà Án (4) Đặc thù trong hệ thống pháp luật Anh là luật thực định do cơ quan tư pháp (tức tòa án sáng tạo dựa trên cở sở áp dụng và phát triển án lệ). Vì vậy khi xét xử các thẩm phán phải tuân theo các nguyên tắc nghiêm ngặt. Trong đó có nguyên tắc quan trọng là tiền lệ pháp, có nội dung như sau: Mỗi tòa án bị buộc phải tuân thủ theo các quyết định của tòa án cấp cao hơn trong cùng hệ thống hoặc của chính tòa án đã ra tiền lệ Phán quyết của những tòa án ngang cấp với nhau chỉ có giá trị tham khảo đối với các tòa này Chỉ những phần quyết định dựa trên chứng cứ pháp lí của vụ án mới có giá trị bắt buộc để ra các quyết định sau này. Phần nhận định chỉ dựa trên cơ sở bình luận không có giá trị bắt buộc đối với tòa án cấp dưới Không phải mọi phán quyết của tòa án đều được coi là án lệ mà chỉ có phán quyết của tòa án cấp cao trở lên đáp ứng các điều kiện thì mới coi là án lệ Yếu tố thời gian không làm mất đi tính hiệu lực của tiền lệ Thẩm phán và hội thẩm độc lập khi xét xử và chỉ tuân theo pháp luật là nguyên tắc cơ bản trong hoạt động của Tòa Án Việt Nam Tính độc lập của Tòa Án thể hiện: Thành viên HĐXX độc lập trong qua trính xét xử Độc lập giữa 2 cấp xét xử Độc lập giữa TP & Hội Thẩm với CA Độc lập giữa Tòa Án với cơ quan Địa Phương đặc biệt là trong quá trình xét xử Tính chỉ tuân theo pháp luật Thẩm phán giải quyết vụ án căn cứ vào các quy định của pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành để xét xử (Áp dụng luật) Không công nhận sử dụng án lệ trong xét xử tại Việt Nam Chức Năng Của Tòa Án (5) Tòa án có chức năng: Xét xử Làm luật Lập chính sách Thẩm phán: Xét xử Giải thích Luật Tòa án (đại diện là các thẩm phán) chỉ có chức năng xét xử. Căn cứ vào các quy định của luật sẵn có để giải quyết vụ án Chế Độ Bổ Nhiệm Thẩm Phán (6) Thẩm phán được bổ nhiệm từ những luật sư tranh tụng và luật sư tư vấn và được bổ nhiệm suốt đời. Thẩm phán của Tòa Hòa giải có thể chỉ là những người có uy tín Luật sư và thẩm phán được đào tạo như nhau. Thẩm phán chỉ là sự khẳng định thành công của luật sư Chế độ bổ nhiệm phức tạp, tùy theo cấp tòa mà có nhiều chủ thể bổ nhiệm khác nhau: Tòa địa hạt thẩm phán được bổ nhiệm do Nữ Hoàng với đề nghị của chưởng ấn. Các thẩm phán ở 3 phân tòa cấp cao thì được Nữ Hoàng bổ nhiệm theo đề nghị của thủ tướng chính phủ Thẩm phán được bổ nhiệm từ những người làm việc trong ngành tòa án thỏa mãn những điều kiện về thâm niên, đạo đức… Chương trình đào tạo luật sư và thẩm phán khác nhau. Điều kiện trở thành luật sư và thẩm phán khác nhau Chế độ bổ nhiệm đơn giản. CATANDTC do Quốc Hội Bầu, Thẩm Phán TANDTC do Chủ Tịch Nước bổ nhiệm CA và TPTAND các cấp do CATANDTC bổ nhiệm Với nhiệm kì cùng với nhiệm kì của Quốc Hội Thủ Tục Xét Xử (7) Thủ tục: + Bất Thành Văn: được áp dụng cho tòa án áp dụng thông luật + Thành Văn: áp dụng cho tòa án Công Bình Chỉ có một thủ tục xét xử duy nhất là thủ tục thành văn (quy định trong BLTTDS, BLTTHS) Giá Trị Của Bản Án Và Quy Trình Kháng Cáo (8) Bản án sơ thẩm và phúc thẩm đều có thể bị kháng cáo, kháng nghị Bản án phúc thẩm của tòa cấp dưới có thể bị xem xét lại và quyết định của Viện Nguyên Lão mới là quyết định cuối cùng Kháng cáo- kháng nghị có thể đưa lên tòa cấp trên mà không phải là cấp trên trực tiếp VD: Phán quyết của tòa địa hạt có thể bị kháng cáo, kháng nghị tới cấp cao hoặc trực tiếp tới tòa phúc thẩm Bản án sơ thẩm có thể bị kháng cáo kháng nghị và quyết định, bản án phúc thẩm có hiệu lực thi hành ngay Ở Việt Nam kháng cáo, kháng nghị phải được đưa lên Tòa Án cấp trên trực tiếp giải quyết Hình Thức Xét Xử Của Tòa (9) Tòa án nhà vua(Tòa án hình sự cao cấp): các thẩm phán xét xử lưu động Xét xử lưu động căn cứ vào vụ việc(đối với những vụ việc nghiêm trong muốn xét xử để mang tính răn đe) Nguyên Tắc phân chia thẩm quyền Không có sự phân biệt rõ ràng thẩm quyền ở từng cấp tòa mà có sự phối hợp VD: ở tòa dân sự thẩm quyền chung có quyền xét xử sơ thẩm và phúc thẩm đồng thời có thẩm quyền giải quyết vụ việc dân sự và vụ án hs Lĩnh vực Hành chính giao cho cơ quan xét xử bán tư pháp(không có tòa hành chính riêng) Có sự phân định rạch ròi thẩm quyền theo từng cấp tòa VD: Tòa cấp huyện chỉ có thẩm quyền xét xử sơ thẩm Thẩm quyền đối với vụ án HS, vụ việc dân sự được trao cho các tòa chuyên trách đảm nhiệm Ngoài Tòa DS, HS ra còn có tòa Hành chính CẢI CÁCH Ở ANH VÀ Ở VIỆT NAM: Cải cách tư pháp ở Anh Cải cách tư pháp ở Anh đã được khởi xướng từ những năm 1918 và được đưa ra bàn bạc trong chính phủ. Ngay từ 1986, Cục Công Tố Hoàng Gia đã ra đời và vừa qua tháng 5/2007 Bộ Tư Pháp mới của Anh cũng được thành lập. Đồng thời dự định sẽ đưa Tòa Án Tối Cao vào hoạt động từ tháng 10/2009 để đảm nhiệm toàn bộ chức năng xét xử của ủy ban phúc thẩm của Thượng Nghị Viện. Chế độ bổ nhiệm thẩm phán cũng sẽ có nhiều thay đổi đó là trách nhiệm bổ nhiệm thẩm phản theo luật cải tổ Hiến Pháp năm 2005 được đặt vào tay tập thể chứ không nằm trong tay cá nhân Đại Pháp Quan như trước, hơn nữa thủ tục bổ nhiệm thẩm phán cũng minh bạch hơn, việc bổ nhiệm được tiến hành căn cứ vào phẩm chất và năng lực của từng ứng cử viên Cải cách tư pháp là hoạt động được tiến hành rộng rãi trên nhiều lĩnh vực: Cải cách hệ thống tòa án, cải cách ngành công tố, Bộ tư pháp… Trên cơ sở tiếp thu những kinh nghiệm cải cách tư pháp ở Anh và nghị quyết 49/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính Trị nhóm tác giả đưa ra những ý kiến cải cách tư pháp ở Việt Nam trong thời gian tới Cải cách tư pháp ở Việt Nam Hệ thống tòa án Xây dựng cơ quan bảo hiến ở Việt Nam Ở nước Anh giá trị pháp lí của Hiến Pháp(Không thành văn) và các luật khác là ngang nhau. Vì vậy, ở Anh không có cơ quan bảo hiến. Còn ở Việt Nam, Hiến Pháp là đạo luật tối cao trong hệ thống pháp luật, vấn đề đặt ra là nếu có hiện tượng vi hiến xảy ra thì xử lí như thế nào và cơ quan nào có quyền xử lý? Theo quy định của luật hiện hành: Quốc hội, UBTVQH giám sát việc ban hành và thực hiện Hiến Pháp, Luật TANDTC là cơ quan xét xử cao nhất và bản án của TANDTC là quyết định cuối cùng. QH giám sát hoạt động của Tòa Án song cả về mặt lý luận và thực tiễn quy định trên của pháp luật là chưa ổn Về mặt lý luận: QH là cơ quan ban hành, sửa đổi, bổ sung Hiến Pháp, Luật. Điều này dẫn đến tình trạng QH ban hành luật vi hiến xảy ra và khả năng: QH có thể sửa luật hoặc Hiến Pháp cho phù hợp với đạo luật đã ban hành Sự tùy tiện QH khi thực hiện quyền của mình có thể sai nhưng không có cơ chế để khác phục Về thực tiễn: QH, UBTVQH thực hiện chức năng giám sát của mình chưa hiệu quả do QH làm cơ quan đa chức năng làm việc theo các nhiệm kì(không thường xuyên) Hiện tượng vi hiến vẫn thường xảy ra Ví dụ: NQ 51/2001 sửa đổi hiến pháp 1992 Từ những phân tích trên đòi hỏi phải xây dựng mô hình Bảo Hiến phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam. Trên thế giới đang tồn tại 2 cơ chế bảo vệ Hiến Pháp chủ yếu Thành lập Toàn Án Hiến Pháp hoặc Hội Đồng Bảo Hiến Trao cho Tòa Án Tối Cao thẩm quyền này Theo quan điểm của nhóm tác giả thì ở Việt Nam nên trao cho TANDTC thẩm quyền bảo hiến vì những lí do sau: Trên lĩnh vực tư pháp TA là cơ quan xét xử cao nhất, QH là cơ quan thành lập TA nhưng QH trao cho TA quyền tư pháp cao nhất. Vì vậy QH cũng không được can thiệp cào mà chỉ có quyền giám sát mà thôi Mặt khác, QH là cơ quan làm luật nên không thể khách quan trong hoạt động bảo hiến Thẩm quyền của Tòa án Nhóm tác giả kiến nghị nên mở rộng thẩm quyền của Tòa Án Tòa án có thẩm quyền giải thích pháp luật thay vì hiện nay chức năng này do UBTVQH đảm nhiệm. Điều này khác hoàn toàn với các nước tư sản (ở các nước này giải thích pháp luật thuộc TATC và nó được xem như luật). Việc mở rộng thẩm quyền này xuất phát từ yêu cầu cả về mặt lý luận và thực tiễn Về mặt lý luận: TA là cơ quan xét xử & áp dụng pháp luật nên trao cho TA quyền này là phù hợp hơn cả Về thực tiễn: + UBQH thực hiện chức năng này chưa hiệu quả. UBTVQH mới chỉ giải thích một lần duy nhất: Điều 1 luật thương mại 2004, Nó chưa đáp ứng được nhu cầu giải thích pháp luật mang tính nguyên tắc ở Việt Nam + Tòa Án NDTC có thẩm quyền tổng kết kinh nghiệm xét xử( tức TANDTC ra Nghị Quyết hướng dẫn TA cấp dưới áp dụng luật một cách hệ thống. Dẫn đến sự chồng chéo trong nhiệm vụ giải thích pháp luật, vai trò của TA trong lĩnh vực này chưa được quan tâm đúng mức + Nghị quyết hướng dẫn Tòa án cấp dưới của TANDTC thực chất là án lệ. Từ cơ sở thực tiễn và lí luận trên chúng ta cần quy định TA có thẩm quyền làm luật. Và án lệ trở thành loại nguồn Trách nhiệm của Tòa án: Tập hợp các bản án, quyết định của ngành & công bố công khai. Điều này có ý nghĩa: Là cơ sở để nhân dân giám sát hoạt động tư pháp Bản án, quyết định của TA có thể là nguồn tư liệu quý cho: + Công tác giảng dạy pháp luật + Đào tạo thẩm phán và luật sư + Kinh nghiệm xét xử để các thẩm phán tham khảo Đặc biệt, trách nhiệm này của TA có ý nghĩa trong việc nâng cao tinh thần tôn trọng pháp luật của người ra các bản án Nguyên tắc tổ chức TA Từ thực tế xét xử tại Việt Nam cho thấy: Việt Nam tồn tại một thực trạng có những vùng, những tòa tình trạng ứ đọng án, số lượng án quá nhiều, Tòa án không giải quyết hết đúng thời hạn được. Nhưng cũng có những tòa ở những khu vực lại không có việc làm, không có án và đặc biệt là dù không có án để xử nhưng ở đó vẫn duy trì từ 1 tòa án với nhân sự và cơ sở vật chất tương ứng Hiện nay đã có đề án xây dựng toàn án khu vực theo hướng ở toàn Huyện gần nhau, án ít thì tổ chức lại thành một tòa giải quyết chung cho các huyện này đê: + Tận dụng cơ sở vật chất + Số lượng biên chế phù hợp + Đảm bảo tính độc lập của TA với các cơ quan quản lý khác Đồng thời xây dựng TA theo cấp xét xử: Sơ Thẩm – Phú Thẩm Thay đổi mô hình tố tụng theo hướng tranh tụng Phân biệt rạch ròi giữa 3 chức năng: Buộc Tội, Gỡ Tội và Xét Xử. Tách TA khỏi chức năng buộc tội, nâng cao vai trò và bình đẳng của luật sư bên gỡ tội Tòa án có thẩm quyền làm luật và án lệ là một loại nguồn trong HTPL Cơ sở lý luận: + Các quy phạm pháp luật do cơ quan nhà nước ban hành là những sản phẩm do tư duy của các nhà làm luật làm ra, các nhà làm luật không thể tiên liệu hết các QHXH phát sinh cần phải điều chỉnh + Quy trình làm luật đòi hỏi hình thức, trình tự, thủ tục nghiêm ngặt. Đòi hỏi một thời gian khá dài mói có thể thông qua và thi hành. Trong khi đó, QHXH luôn luôn thay đổi đòi hỏi có sự điều chỉnh kịp thời. Cơ sở thực tiễn: Có những QHXH phát triển sinh ra mà TA cần giải quyết song không có QHPL để điều chỉnh và thực tế các thẩm phán đã áp dụng linh hoạt và tạo ra án lệ Viện kiểm sát: Chuyển thành viện công tố với chức năng duy nhất là thực hành quyền công tố Theo quy định pháp luật Việt Nam, VKS là cơ quan nhân danh nhà nước, nhân danh lợi ích công để truy cứu TNHS người phạm tội Đồng thời, VKS thực hành quyền công tố và quyền giám sát tư pháp. Quy định này gây bất bình đẳng trong tố tụng làm cho vai trò của luật sư và VKS không công bằng với nhau trong quá trình tố tụng Để tránh lạm quyền trong hoạt động điều tra, xét xử, thi hành bản án, xây dựng biện pháp thiết chế tư pháp độc lập trên cơ sở để cao pháp luật. Theo tinh thần nghị quyết 49/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính Trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 giải tán VKS xây dựng viện công tố. Đòi hỏi mô hình của viện công tố phải được tổ chức phù hợp với hệ thồng TA đồng thời đồng bộ với cơ quan điều tra. Có ý kiên đề xuất viện công tố nên tổ chức thành 4 cấp: cấp khu vực, cấp phúc thẩm, cấp thưởng thẩm & cấp trung ương( nghiên cứu lập pháp số 7/2006- CQ thực hành quyền công tố trong cải cách tư pháp ở VN hiện nay – Đỗ văn Đượng) Chức năng Viện Công Tố: Chỉ chuyên về thực hiện quyền công tố, còn chức năng giám sát sẽ giao cho QH Phân định rõ thẩm quyền hành chính và thẩm quyền tư pháp trong tổ chức và hoạt động công tố theo hướng thẩm quyền tư pháp tập trung vào công tố viên còn viện trưởng, Phó viện trưởng chủ yêu thực hiện chức năng quản lý hành chính Thi hành án Ở Việt Nam hiện nay Thi hành án Hình Sự về nguyên tắc Chính phủ thống nhất quản lý. Chính phủ giao cho Bộ Công An, Bộ Quốc Phòng thực hiện cùng các cơ quan địa phương Thi hành án Dân sự gồm 4 cơ quan quản lý chính + Cục quản lý thi hành án thuộc Bộ Tư Pháp + Phòng quản lý thi hành án thuộc Bộ Quốc Phòng + Sở Tư Pháp Tỉnh + Phòng Tư pháp Quận/Huyện Có thể nói cơ chế quản lý trong THAHS & THADS ở Việt Nam hiện nay chưa phù hợp & không phát huy đươc hiệu quả. Mặc dù nhiều cơ quan thực hiện chức năng quản lý nhưng nội dung quản lý và phạm vi quản lý không rõ ràng, bản thân các cơ quan quản lý được tổ chức thiếu thống nhất, không có sự phối hợp. Đôi khi có hiện tượng can thiệp chỉ đảo bất hợp lý Từ yêu cầu đổi mới hệ thống tổ chức cơ quan THA ở Việt Nam. Tổ chức THA nên thành lập độc lập và giao cho chính phủ quản lý thống nhất Ở Việt Nam hiện nay có nhiều quan điểm cho rằng cơ quan THA nên + Trực thuộc chính phủ + Trực thuộc Bộ Công An + Trực thuộc Bộ Tư pháp Với cải cách tư pháp ở Anh và thực tế tại Việt Nam chúng ta có thể thấy: Mô hình xây dựng THA theo hướng cơ quan THA sẽ thuộc Bộ Tư Pháp – mở rộng chức năng quản lí THA của BTP sẽ phủ hợp với tinh thần của Nghị Quyết 49 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 bởi Nếu cơ quan THA thuộc Bộ Tư Pháp sát nhập cục quản li trại giam, bộ phận THAHS của TA các cấp, cục THADS thành một cơ quan chung. Ngoài ra cơ quan thống nhất này còn có chức năng dẫn giải bị can, bảo vệ phiên tòa Ưu Điểm: Phối hợp được các khâu THAHS với THADS Nhược điểm: Thiếu kinh nghiệm trong công tác bảo vệ trại giam, cải tạo phạm nhân Giải pháp: Chuyển bộ phận trải giam. Cả nhân sự từ Bộ Công An có cơ sở vật chất đặt dưới sự giám sát của Bộ Tư Pháp