Đề tài Thị trường chứng khoán

Lêi më ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt cña ®Ò tµi. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam míi ra ®êi ®Çu n¨m 2000. ThuËt ng÷ “ThÞ tr­êng chøng kho¸n” cßn kh¸ míi mÎ ®èi víi c«ng chóng ViÖt Nam. Trong khi ®ã ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ph¸t triÓn rÊt s«i ®éng. §Çu t­ vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· trë nªn quan träng ®èi víi mäi ng­êi. §Ó tham gia vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n, mäi ng­êi ®Òu ph¶i cã c¸c kiÕn thøc nhÊt ®Þnh vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n chØ cã thÓ ph¸t triÓn ®­îc nÕu cã sù tham gia ngµy cµng ®«ng cña nh÷ng ng­êi cã ®Çy ®ñ kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n. Do ®ã, kiÕn thøc cña mäi ng­êi d©n vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam cÇn ®­îc n©ng cao. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cã sù hÊp dÉn vèn cã cña nã. Nã kh«ng chØ quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ cña mét n­íc mµ nã cßn quan träng ®èi víi mçi ng­êi bëi v× kh¶ n¨ng ®Çu t­ sinh lîi cña nã. V× vËy, mçi ng­êi tuú theo ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng cña m×nh mµ cÇn ph¶i tiÕp cËn thËt nhanh ®Ó tham gia ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n. ChÝnh c¸c ho¹t ®éng ®ã sÏ gãp phÇn ®­a thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ph¸t triÓn. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. Do qui m« cña bµi viÕt vµ thêi gian lµm bµi bÞ h¹n chÕ, cho nªn bµi viÕt nµy chØ tËp trung ®Ò cËp vµo nh÷ng néi dung c¬ b¶n nhÊt cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. KiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n rÊt lín nh­ng nh÷ng kiÕn thøc trong bµi viÕt nµy còng t­¬ng ®èi ®ñ ®Ó hiÓu vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n. VÒ phÇn nãi vÒ thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam, còng do ®ã cã nhiÒu h¹n chÕ. V× vËy, bµi viÕt nµy còng chØ tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt, quan träng nhÊt ®èi víi thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam. 3. KÕt cÊu cña ®Ò tµi. §Ò tµi bao gåm c¸c néi dung sau: - Lêi më ®Çu - Ch­¬ng I. C¬ së lý luËn vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n - Ch­¬ng II. Thùc tr¹ng thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam hiÖn nay - Ch­¬ng III. Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam. - Lêi kÕt luËn. Ch­¬ng I. C¬ së lý luËn vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n. I. ThÞ tr­êng chøng kho¸n. 1. Kh¸i niÖm. ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ thÞ tr­êng cã tæ chøc, lµ n¬i mµ c¸c chøng kho¸n ®­îc mua b¸n theo c¸c qui t¾c ®· ®­îc Ên ®Þnh. 2. Ph©n lo¹i. a. C¨n cø theo tÝnh chÊt ph¸p lý cã thÞ tr­êng chøng kho¸n chÝnh thøc vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n phi chÝnh thøc. ThÞ tr­êng chøng kho¸n chÝnh thøc hay cßn gäi lµ Së giao dÞch chøng kho¸n lµ n¬i mua b¸n lo¹i chøng kho¸n ®­îc niªm yÕt cã ®Þa ®iÓm vµ thêi biÓu mua b¸n râ rÖt, gi¸ c¶ ®­îc x¸c ®Þnh theo h×nh thøc ®Êu gi¸ hoÆc ®Êu lÖnh. ThÞ tr­êng chøng kho¸n phi chÝnh thøc hay cßn gäi lµ thÞ tr­êng OTC lµ n¬i mua b¸n chøng kho¸n bªn ngoµi Së giao dÞch, kh«ng cã ngµy giê nghØ hay thñ tôc quyÕt ®Þnh mµ do tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. b. C¨n cø vµo qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn chøng kho¸n cã thÞ tr­êng ph¸t hµnh vµ thÞ tr­êng giao dÞch. ThÞ tr­êng ph¸t hµnh hay cßn gäi lµ thÞ tr­êng s¬ cÊp lµ n¬i c¸c chøng kho¸n ®­îc ph¸t hµnh lÇn ®Çu bëi c¸c nhµ ph¸t hµnh ®­îc b¸n cho c¸c nhµ ®Çu t­. c. C¨n cø vµo ph­¬ng thøc giao dÞch cã thÞ tr­êng giao ngay vµ thÞ tr­êng t­¬ng lai. ThÞ tr­êng giao ngay lµ thÞ tr­êng mua b¸n chøng kho¸n theo gi¸ cña ngµy giao dÞch nh­ng viÖc thanh to¸n vµ chuyÓn giao chøng kho¸n sÏ diÔn ra tiÕp theo sau ®ã vµi ngµy theo qui ®Þnh. ThÞ tr­êng t­¬ng lai lµ thÞ tr­êng mua b¸n chøng kho¸n theo mét lo¹t hîp ®ång ®Þnh s½n, gi¸ c¶ ®­îc tho¶ thuËn trong ngµy giao dÞch nh­ng viÖc thanh to¸n vµ chuyÓn giao chøng kho¸n sÏ diÔn ra trong mét ngµy kú h¹n nhÊt ®Þnh trong t­¬ng lai. d. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n cã thÞ tr­êng tr¸i phiÕu, thÞ tr­êng cæ phiÕu vµ thÞ tr­êng ph¸t sinh. * ThÞ tr­êng tr¸i phiÕu lµ n¬i mua b¸n c¸c tr¸i phiÕu. * ThÞ tr­êng cæ phiÕu lµ n¬i mua b¸n c¸c cæ phiÕu. * ThÞ tr­êng ph¸t sinh lµ n¬i mua b¸n c¸c c«ng cô cã nguån gèc chøng kho¸n. 3. Vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. a. §èi víi chÝnh phñ. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cung cÊp c¸c ph­¬ng tiÖn ®Ó huy ®éng vèn vµ sö dông c¸c nguån vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. ChÝnh phñ huy ®éng vèn b»ng viÖc b¸n tr¸i phiÕu vµ dïng sè tiÒn ®ã ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n cÇn thiÕt cña m×nh. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cßn gãp phÇn thùc hiÖn qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. ChÝnh thÞ tr­êng chøng kho¸n cã thùc míi cã thÓ tuyªn truyÒn sù cÇn thiÕt cña thÞ tr­êng chøng kho¸n mét c¸ch tèt nhÊt. Tõ ®ã khuyÕn khÝch viÖc cæ phÇn ho¸ nhanh lªn c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i ®Ó thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. L·i suÊt thÞ tr­êng cã thÓ t¨ng lªn hoÆc gi¶m xuèng do viÖc chÝnh phñ mua hoÆc b¸n tr¸i phiÕu. Ngoµi ra thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i thu hót c¸c nguån vèn ®Çu t­ gi¸n tiÕp tõ n­íc ngoµi qua viÖc n­íc ngoµi mua chøng kho¸n. b. §èi víi c¸c doanh nghiÖp. ThÞ tr­êng chøng kho¸n gióp c¸c c«ng ty tho¸t khái c¸c kho¶n vay kh cã chi phÝ tiÒn vay cao ë c¸c ng©n hµng. C¸c doanh nghiÖp cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu. HoÆc chÝnh thÞ tt­êng chøng kho¸n t¹o ra tÝnh thanh kho¶n ®Ó cho c«ng ty cã thÓ b¸n chøng kho¸n bÊt kú lóc nµo ®Ó cã tiÒn. Nh­ vËy, thÞ tr­êng chøng kho¸n gióp c¸c doanh nghiÖp ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn vµ ®Çu t­. ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ mét c¸ch tæng hîp vµ chÝnh x¸c (kÓ c¶ gi¸ trÞ h÷u h×nh vµ v« h×nh) th«ng qua chØ sè gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng. Tõ ®ã t¹o ra mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, kÝch thÝch ¸p dông c«ng nghÖ míi, c¶i tiÕn s¶n phÈm. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cßn lµ n¬i gióp c¸c tËp ®oµn ra m¾t c«ng chóng. ThÞ tr­êng chøng kho¸n chÝnh lµ n¬i qu¶ng c¸o Ýt chi phÝ vÒ b¶n th©n doanh nghiÖp. c. §èi víi nhµ ®Çu t­. ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i mµ c¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ dÔ dµng t×m kiÕm c¸c c¬ héi ®Çu t­ ®Ó ®a d¹ng ho¸ ®Çu t­, gi¶m thiÓu rñi ro trong ®Çu t­. 4. Nh­îc ®iÓm cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. a. YÕu tè ®Çu c¬. §Çu c¬ lµ yÕu tè cã tÝnh to¸n cña ng­êi chÊp nhËn rñi ro. Hä cã thÓ mua cæ phiÕu ngay víi hy väng gi¸ cæ phiÕu sÏ t¨ng trong t­¬ng lai vµ thu håi ®­îc lîi nhuËn trong tõng th­¬ng vô. YÕu tè nµy g©y ¶nh h­ëng lan truyÒn lµm cho gi¸ cæ phiÕu cã thÓ t¨ng gi¶ t¹o. Tuy nhiªn thÞ tr­êng kh«ng cÊm yÕu tè nµy. b. Mua b¸n néi gi¸n. Mua b¸n néi gi¸n lµ viÖc mét c¸ nh©n nµo ®ã lîi dông vÞ trÝ c«ng viÖc cña m×nh, n¾m ®­îc nh÷ng th«ng tin néi bé cña ®¬n vÞ ph¸t hµnh ®Ó mua hoÆc b¸n cæ phiÕu cña ®¬n vÞ ®ã mét c¸ch kh«ng b×nh th­êng nh»m thu lîi cho m×nh vµ lµm ¶nh h­ëng tíi gi¸ cña cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng. §©y lµ hµnh vi phi ®¹o ®øc th­¬ng m¹i vµ bÞ cÊm ë c¸c n­íc. c. Phao tin ®ån kh«ng chÝnh x¸c hay th«ng tin lÖch l¹c. §©y lµ viÖc ®­a ra c¸c th«ng tin sai sù thËt vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh, t×nh h×nh néi bé cña c«ng ty hay vÒ m«i tr­êng kinh doanh cña c«ng ty nh»m t¨ng hay gi¶m gi¸ cæ phiÕu ®Ó thu lîi nhuËn cho c¸ nh©n. d. Mua b¸n cæ phiÕu ngÇm. Mua b¸n cæ phiÕu ngÇm lµ viÖc mua b¸n kh«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n. §iÒu nµy cã thÓ g©y ¸p lùc cho c¸c nhµ ®Çu t­ kh¸c ®­a tíi viÖc khèng chÕ hay thay thÕ l·nh ®¹o. ViÖc phao tin ®ån kh«ng chÝnh x¸c vµ mua b¸n cæ phiÕu ngÇm ®Òu bÞ cÊm ë c¸c n­íc. 5. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. a. Nguyªn t¾c trung gian. Trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, c¸c giao dÞch th­êng ®­îc thùc hiÖn th«ng qua tæ chøc trung gian vµ m«i giíi lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp, c¸c nhµ ®Çu t­ th­êng kh«ng mua trùc tiÕp cña nhµ ph¸t hµnh mµ mua tõ c¸c nhµ b¶o l·nh ph¸t hµnh. Trªn thÞ tr­êng thø cÊp, th«ng qua nghiÖp vô m«i giíi kinh doanh c¸c c«ng ty chøng kho¸n mua chøng kho¸n gióp c¸c nhµ ®Çu t­, hoÆc mua chøng kho¸n cña nhµ ®Çu t­ nµy ®Ó mua vµ b¸n cho c¸c nhµ ®Çu t­ kh¸c. Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc giao dÞch lµ chøng kho¸n thùc vµ gióp thÞ tr­êng ho¹t ®éng lµnh m¹nh, b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c nhµ ®Çu t­. b. Nguyªn t¾c ®Þnh gi¸. ViÖc ®Þnh gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng phô thuéc hoµn toµn vµo c¸c nhµ trung gian m«i giíi. Mçi nhµ trung gian m«i giíi ®Þnh gi¸ mçi lo¹i chøng kho¸n t¹i mét thêi ®iÓm tuú theo sù xÐt ®o¸n vµ tïy vµo sè cung cÇu chøng kho¸n cã trªn thÞ tr­êng. ViÖc ®Þnh gi¸ chøng kho¸n ®­îc thùc hiÖn th«ng qua cuéc th­¬ng l­îng gi÷a nh÷ng ng­êi trung gian m«i giíi cÇn mua vµ cÇn b¸n. Gi¸ c¶ ®­îc x¸c ®Þnh khi hai bªn ®· thèng nhÊt. TÊt c¶ c¸c thµnh viªn cã liªn quan trªn thÞ tr­êng kh«ng ai cã thÓ can thiÖp vµo sù t¸c ®éng qua l¹i cña sè cung cÇu chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng vµ còng kh«ng ai cã quyÒn ®Þnh gi¸ chøng kho¸n mét c¸ch ®éc ®o¸n. V× thÕ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc coi lµ thÞ tr­êng tù do nhÊt trong c¸c thÞ tr­êng. c. Nguyªn t¾c c«ng khai ho¸. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Òu ®­îc c«ng khai ho¸ vÒ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc ®­a ra mua b¸n trªn thÞ tr­êng, còng nh­ t×nh h×nh tµi chÝnh vÒ kÕt qu¶ kinh doanh cña c«ng ty ph¸t hµnh vµ sè l­îng chøng kho¸n vµ gi¸ c¶ tõng lo¹i ®Òu ®­îc c«ng khai trªn thÞ tr­êng vµ trong c¸c b¸o c¸o. Khi kÕt thóc mét cuéc giao dÞch sè l­îng chøng kho¸n ®­îc mua b¸n, gi¸ c¶ tõng lo¹i ®Òu ®­îc lËp tøc th«ng b¸n ngay. Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi mua vµ ng­êi b¸n chøng kho¸n kh«ng bÞ hí trong mua b¸n chøng kho¸n vµ ng­êi mua chøng kho¸n dÔ dµng chän lo¹i chøng kho¸n theo së thÝch cña m×nh. II. Chøng kho¸n. 1. Kh¸i niÖm. Chøng kho¸n lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ x¸c ®Þnh sè vèn ®Çu t­ vµ nã x¸c nhËn quyÒn ®ßi nî hay quyÒn së h÷u vÒ tµi s¶n, bao gåm nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ thu nhËp trong mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã vµ cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng. 2. Ph©n lo¹i. a. C¨n cø theo tiªu thøc ph¸p lý cã chøng kho¸n v« danh vµ chøng kho¸n kÝ danh. Chøng kho¸n v« danh lµ lo¹i chøng kho¸n kh«ng ghi râ hä tªn chñ së h÷u. ViÖc chuyÓn nh­îng lo¹i nµy rÊt dÔ dµng, kh«ng cÇn thñ tôc ®¨ng ký r­êm rµ. Chøng kho¸n ký danh lµ lo¹i chøng kho¸n ghi râ hä tªn chñ së h÷u. ViÖc chuyÓn nh­îng lo¹i nµy ®­îc thùc hiÖn b»ng thñ tôc ®¨ng ký t¹i c¬ quan ph¸t hµnh. b. C¨n cø theo tÝnh chÊt thu nhËp cã chøng kho¸n cã thu nhËp æn ®Þnh, chøng kho¸n cã thu nhËp kh«ng æn ®Þnh vµ chøng kho¸n hçn hîp. Chøng kho¸n cã thu nhËp æn ®Þnh lµ c¸c tr¸i phiÕu thu nhËp cña nã kh«ng phô thuéc vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty. Chøng kho¸n cã thu nhËp kh«ng æn ®Þnh lµ c¸c cæ phiÕu th­êng, thu nhËp cña nã phô thuéc vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty vµ chÝnh s¸ch tr¶ cæ tøc. Chøng kho¸n hçn hîp lµ cæ phiÕu ­u ®·i, cã mét phÇn thu nhËp lµ kh«ng phô thuéc vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty. c. C¨n cø theo chñ thÓ ph¸t hµnh cã chøng kho¸n ChÝnh phñ vµ chøng kho¸n c«ng ty. Chøng kho¸n ChÝnh phñ lµ c¸c chøng kho¸n do c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ trung ­¬ng hay chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ph¸t hµnh nh­ tr¸i phiÕu kho b¹c, tr¸i phiÕu c«ng tr×nh, tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, c«ng tr¸i Nhµ n­íc. Chøng kho¸n c«ng ty lµ chøng kho¸n do c¸c doanh nghiÖp, c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh nh­ tr¸i phiÕu, cæ phiÕu vµ c¸c c«ng cô cã nguån gèc chøng kho¸n. 3. Tr¸i phiÕu. a. §Æc ®iÓm. Tr¸i phiÕu lµ giÊy tê cã gi¸ x¸c ®Þnh sè vèn ®Çu t­ vµ x¸c nhËn quyÒn ®ßi nî bao gåm nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ thu nhËp trong mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã vµ cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng. Tõ kh¸i niÖm trªn ta thÊy tr¸i phiÕu cã ®Æc ®iÓm lµ cã thu nhËp æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng, cã thêi gian ®¸o h¹n. §ång thêi tr¸i chñ kh«ng cã quyÒn tham gia bÇu cö, øng cö vµo Héi ®ång qu¶n trÞ. Nh­ng tr¸i phiÕu ®em l¹i cho tr¸i chñ quyÒn ®­îc ­u tiªn trong ph©n chia lîi nhuËn còng nh­ thanh lý tµi s¶n khi c«ng ty ph¸ s¶n. b.Mét vµi lo¹i tr¸i phiÕu. Tr¸i phiÕu cã l·i suÊt cè ®Þnh lµ tr¸i phiÕu cho l·i suÊt cè ®Þnh ngay t¹i thêi ®iÓm ph¸t hµnh. Tr¸i phiÕu cã l·i suÊt th¶ næi lµ tr¸i phiÕu cho l·i suÊt ®­îc ®iÒu chØnh theo tõng thêi kú. Tr¸i phiÕu kh«ng cã l·i lµ tr¸i phiÕu kh«ng cho l·i suÊt th­êng kú, nã ®­îc mua víi gi¸ thÊp so víi mÖnh gi¸. Toµn bé tiÒn lêi vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm sÏ b»ng ®óng mÖnh gi¸ vµo ngµy ®¸o h¹n. Tr¸i phiÕu thu nhËp lµ tr¸i phiÕu ®­îc ph¸t hµnh bëi c¸c c«ng ty ®ang trong thêi kú tæ chøc l¹i. C«ng ty ph¸t hµnh høa sÏ tr¶ sè gèc khi tr¸i phiÕu hÕt h¹n nh­ng chØ høa tr¶ l·i nÕu c«ng ty cã ®ñ thu nhËp. Tr¸i phiÕu cã thÓ thu håi lµ tr¸i phiÕu cho phÐp c«ng ty cã thÓ mua l¹i tr¸i phiÕu vµo mét thêi gian nµo ®ã. Tuy nhiªn tr¸i phiÕu kh«ng thÓ thu håi mét vµi n¨m sau khi chóng ®­îc ph¸t hµnh. Tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi lµ tr¸i phiÕu cho phÐp ng­êi gi÷ nã ®­îc chuyÓn ®æi sang mét sè l­îng cæ phiÕu nhÊt ®Þnh víi gi¸ x¸c ®Þnh. Tr¸i phiÕu phiÕu kÌm giÊy b¶o ®¶m lµ tr¸i phiÕu cho phÐp, ng­êi gi÷ nã cã quyÒn mua thªm mét sè l­îng cæ phiÕu nhÊt ®Þnh cña ®¬n vÞ ph¸t hµnh ë mét gi¸ x¸c ®Þnh (mét giÊy b¶o ®¶m ë gãc tr¸i phiÕu b»ng mét cæ phiÕu). Tr¸i phiÕu Euro lµ tr¸i phiÕu ph¸t hµnh b»ng ®ång tiÒn cña n­íc ph¸t hµnh t¹i mét n­íc kh¸c. Tr¸i phiÕu Dollar lµ tr¸i phiÕu ph¸t hµnh b»ng ®ång §«la Mü ë c¸c n­íc ngoµi n­íc Mü. Tr¸i phiÕu Yankee lµ tr¸i phiÕu cña c¸c c«ng ty vµ ChÝnh phñ n­íc ngoµi ph¸t hµnh b»ng §«la Mü vµ ®­îc giao dÞch ë thÞ tr­êng Mü. 4. Cæ phiÕu. a. Kh¸i niÖm Cæ phiÕu lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ x¸c ®Þnh sè vèn ®Çu t­ vµ nã x¸c nhËn quyÒn së h÷u vÒ tµi s¶n vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ thu nhËp trong mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã vµ cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng. Cã hai lo¹i cæ phiÕu lµ cæ phiÕu th­êng vµ cæ phiÕu ­u ®·i. b. Cæ phiÕu th­êng. Cæ phiÕu th­êng lµ cæ phiÕu kh«ng cã thêi gian ®¸o h¹n, kh«ng cã thu nhËp æn ®Þnh mµ thu nhËp cña nã phô thuéc vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh hay chÝnh s¸ch chi tr¶ cæ tøc cña c«ng ty. Cæ phiÕu th­êng cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng dÔ dµng. Ng­êi n¾m gi÷ cæ phiÕu th­êng cã quyÒn tham gia bÇu cö vµo Héi ®ång qu¶n trÞ nh­ng kh«ng ®­îc ­u tiªn trong ph©n chia lîi nhuËn còng nh­ thanh lý tµi s¶n khi c«ng ty ph¸ s¶n. Ngoµi ra cæ phiÕu th­êng cßn ®em l¹i quyÒn ®Æt mua cæ phiÕu míi cho c¸c cæ ®«ng. c. Cæ phiÕu ­u ®·i. Cæ phiÕu ­u ®·i lµ lo¹i cæ phiÕu cã sù ­u tiªn h¬n cæ phiÕu th­êng trong viÖc ph©n chia lîi nhuËn còng nh­ chi tr¶ cæ tøc vµ thanh lý tµi s¶n khi c«ng ty ph¸ s¶n. Cæ phiÕu ­u ®·i còng nh­ cæ phiÕu th­êng lµ nã kh«ng cã thêi gian ®¸o h¹n. Nã tån t¹i ë sù tån t¹i cña c«ng ty. Nã còng cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng nh­ng ph¶i thªm mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Cæ tøc cña cæ phiÕu ­u ®·i lÉn cæ phiÕu th­êng ®Òu kh«ng ph¶i lµ nî cña c«ng ty do ®ã kh«ng cã thu nhËp æn ®Þnh trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng vµ nã cã thÓ ®­îc mua l¹i bëi nhµ ph¸t hµnh. Cæ phiÕu ­u ®·i cßn cã mét sè ®iÒu kho¶n kÌm theo. Thø nhÊt, cæ phiÕu ­u ®·i cã tÝnh chÊt tham dù trong ph©n chia lîi nhuËn khi c«ng ty lµm ¨n cã l·i, v­ît mét møc nµo ®ã. Thø hai, cæ phiÕu ­u ®·i cã tÝnh chÊt bá phiÕu. Trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng, cæ phiÕu ­u ®·i kh«ng cã tÝnh chÊt bá phiÕu. Nh­ng khi c«ng ty lµm ¨n thua lç, cæ phiÕu ­u ®·i sÏ cã tÝnh chÊt bá phiÕu. Thø ba, cæ phiÕu ­u ®·i cã tÝnh chÊt tÝch luü hay kh«ng tÝch luü tøc lµ do c«gn ty lµm ¨n kh«ng hiÖu qu¶, c«ng ty sÏ kh«ng tr¶ cæ tøc. Nh­ng khi c«ng ty lµm ¨n cã l·i c«ng ty cã thÓ tr¶ cæ tøc cho nh÷ng n¨m bÞ thua lç tr­íc ®ã hoÆc kh«ng tr¶ cæ tøc cña nh÷ng n¨m ch­a tr¶ ®­îc. 5. C¸c c«ng cô ph¸t sinh. a. Kh¸i niÖm. C«ng cô ph¸t sinh lµ nh÷ng c«ng cô ®­îc ph¸t hµnh trªn c¬ së nh÷ng c«ng cô ®· cã nh­ cæ phiÕu nh»m nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau nh­ ph©n t¸n rñi ro, b¶o vÖ lîi nhuËn hoÆc t¹o lîi nhuËn. b. Mét sè c«ng cô ph¸t sinh lµ quyÒn lùa chän vµ hîp ®ång t­¬ng lai. QuyÒn lùa chän lµ mét c«ng cô cho phÐp ng­êi n¾m gi÷ nã ®­îc mua (nÕu lµ quyÒn chän mua) hoÆc b¸n (nÕu lµ quyÒn chän b¸n mét khèi l­îng nhÊt ®Þnh hµng ho¸ víi mét møc gi¸ x¸c ®Þnh vµ trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. C¸c hµng ho¸ nµy cã thÓ lµ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu hay hîp ®ång t­¬ng lai. Hîp ®ång t­¬ng l¹i lµ mét tho¶ thuËn trong ®ã mét ng­êi mua vµ mét ng­êi b¸n chÊp thuËn thùc hiÖn mét giao dÞch t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong t­¬ng lai víi mét møc gi¸ ®­îc Ên ®Þnh vµo ngµy h«m nay. Hîp ®ång t­¬ng lai ®­îc niªm yÕt trªn së giao dÞch, nã xo¸ bá rñi ro tÝn dông v× nã ®­îc c«ng ty thanh to¸n bï trõ phôc vô nh­ lµ mét trung gian trong tÊt c¶ c¸c giao dÞch. Ng­êi b¸n vµ ng­êi mua ®Òu b¸n mua qua c«ng ty thanh to¸n bï trõ. Hîp ®ång t­¬ng lai ®Òu ®­îc tiªu chuÈn hoÊ vÒ viÖc giao nhËn mét khèi l­îng cô thÓ cña mét hµng ho¸ cô thÓ ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn chÊt l­îng tèi thiÓu, theo mét thêi h¹n ®­îc Ên ®Þnh tr­íc. Hîp ®ång t­¬ng lai cßn ®­îc chuyÓn giao theo gi¸ thÞ tr­êng tøc lµ bÊt kú mãn lîi nµo còng ®­îc giao nhËn hµng ngµy. Cô thÓ lµ nÕu gi¸ cña hµng ho¸ c¬ së biÕn ®éng kh¸c víi gi¸ ®· tho¶ thuËn (gi¸ thùc hiÖn hîp ®ång) th× bªn bÞ thiÖt h¹i do sù thay ®æi gi¸ nµy ph¶i tr¶ tiÒn cho bªn ®­îc lîi tõ sù thay ®æi gi¸ ®ã. ViÖc thanh to¸n nh­ thÕ ®­îc tiÕn hµnh hµng ngµy. Ch­¬ng II. Thùc tr¹ng thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam hiÖn nay. I. M« h×nh thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam. 1. VÒ c¬ quan qu¶n lý thÞ tr­êng chøng kho¸n. §èi víi ViÖt Nam, Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc ®· ®­îc thµnh lËp ®Ó qu¶n lý vµ gi¸m s¸t thóc ®Èy cho thÞ tr­êng ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho c¸c nhµ ®©u t­. §©y lµ b­íc ®i ®óng phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam vµ xu h­íng quèc tÕ. 2. VÒ trung t©m giao dÞch chøng kho¸n. Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· ®­îc thµnh lËp. Cßn trung t©m giao dÞch chøng kho¸n t¹i Hµ Néi ®ang ®­îc xem xÐt thµnh lËp. HÖ thèng giao dÞch cña trung t©m tù ®éng ho¸ víi tr¹m lµm viÖc cã c«ng suÊt nhá. 3. VÒ së giao dÞch chøng kho¸n. a. H×nh thøc së h÷u. §èi víi ViÖt Nam, Së giao dÞch chøng kho¸n sÏ do Nhµ n­íc sö h÷u, ®Ó ®¶m b¶o an toµn, c«ng b»ng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. ViÖc thµnh lËp, ®×nh chØ ho¹t ®éng hoÆc gi¶i thÓ Së giao dÞch chøng kho¸n do Thñ t­íng chÝnh phñ quyÕt ®Þnh theo ®Ò nghÞ cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc. Së giao dÞch chøng kho¸n ViÖt Nam lµ mét tæ chøc ho¹t ®éng kh«ng v× lîi nhuËn ®Æt d­íi sù qu¶n lý trùc tiÕp cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc. b. Sè l­îng Së giao dÞch chøng kho¸n. §Ó tr¸nh nh÷ng bÊt lîi cña viÖc tån t¹i nhiÒu Së giao dÞch chøng kho¸n mµ c¸c n­íc ®ang gÆp ph¶i, chóng ta còng chØ nªn x©y dùng mét Së giao dichj chøng kho¸n thèng nhÊt víi c¸c sµn giao dÞch t¹i mét, hai thµnh phè ®­îc nèi m¹ng víi nhau. c. §Þa ®iÓm thiÕt lËp Së giao dÞch chøng kho¸n. Së giao dÞch chøng kho¸n ®­îc ®Æt ë thµnh phè Hå ChÝ Minh v× hiÖn nay thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ trung t©m th­¬ng m¹i tµi chÝnh lín nhÊt trong n­íc vµ ®Ó cho Së giao dÞch ph¸t triÓn. Víi hÖ thèng giao dÞch ®iÖn tö, c¸c c«ng ty m«i giíi t¹i Hµ Néi vÉn cã thÓ dÔ dµng sÏ ®­îc tiÕp cËn thÞ tr­êng. d. Giao dÞch ngoµi Së. §èi víi ViÖt Nam, ®Ó c«ng khai ho¸ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng giao dÞch, Nhµ n­íc ®ang xem xÐt thµnh lËp Së giao dÞch chøng kho¸n tËp trung cho tÊt c¶ c¸c chøng kho¸n (kÓ c¶ c«ng ty vµ vµ nhá) cã ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt, hay kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt ®­îc mua b¸n t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n. Tuy nhiªn, viÖc giao dÞch nh÷ng chøng kho¸n cña c«ng ty lín (®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt) t¸ch biÖt víi khu vùc giao dÞch nh÷ng chøng kho¸n cña nh÷ng c«ng ty võa vµ nhá kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt. e. HÖ thèng giao dÞch. ViÖt Nam ¸p dông hÖ thèng ghÐp lÖnh. HÖ thèng nµy ®¬n gi¶n cho phÐp cã ®­îc gi¸ c¶, c¹nh tranh tèt nhÊt nªn ®ang ®­îc nhiÒu n­íc míi næi ¸p dông. ë ViÖt Nam trong thêi gian ®Çu khi thÞ tr­êng ch­a ph¸t triÓn, khèi l­îng giao dÞch cßn nhá, nªn ¸p dông ph­¬ng thøc ghÐp lÖnh tõng ®ît ®Ó gi¶m bít sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶. g. Møc ®é tù ®éng ho¸. Trong ®iÒu kiÖn chi phÝ cho hÖ thèng tù ®éng ho¸ ngµy cµng cã xu h­íng gi¶m th× ViÖt Nam cÇn thiÕt vµ sö dông ch­¬ng tr×nh tù ®éng ho¸ ngay tõ ®Çu. NÕu b¾t ®Çu b»ng giao dÞch thñ c«ng, sau ®ã l¹i thay thÕ b»ng hÖ thèng tù ®éng th× sÏ tèn kÐm. §Ó tiÕt kiÖm chi phÝ cho thêi gian ®Çu ë ViÖt Nam chØ l¾p ®Æt thiÕt bÞ víi c«ng suÊt xö lý thÊp. C¸c thiÕt bÞ l¾p ®Æt ë tr¹ng th¸i më ®Ó khi khèi l­îng giao dÞch t¨ng lªn cã thÓ l¾p ®Æt thªm nh»m mæ réng c«ng suÊt xö lý cña hÖ thèng. 4. VÒ lÜnh vùc ®¨ng ký, thanh to¸n - bï trõ vµ l­u gi÷ chøng kho¸n. HÖ thèng ®¨ng ký, thanh to¸n - bï trõ vµ l­u gi÷ chøng kho¸n. C¸c chøc n¨ng ®¨ng ký, thanh to¸n, bï trï vµ l­u gi÷ ®­îc kÕt hîp vµo mét trung t©m duy nhÊt trong c¶ n­íc. C¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c ng©n hµng ®­îc cho phÐp trë thµnh c«ng ty l­u ký. 5. VÒ