Đề tài Thu bảo hiểm xã hội và một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động thu BHXH thành phố Hải Dương

LỜI MỞ ĐẦU BHXH lµ mét chÝnh s¸ch x· héi lín cña mçi quèc gia, bÊt kÓ quèc gia ®ã cã thÓ chÕ chÝnh trÞ nh­ thÕ nµo vµ theo ®Þnh h­íng g× (thÞ tr­êng hay kÕ ho¹ch). ChÝnh s¸ch BHXH ®­îc x©y dùng nh»m b¶o vÖ, tr­íc hÕt cho mét lùc l­îng lao ®éng ®«ng ®¶o trong x· héi, ®ã lµ nh÷ng ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng, tr­íc nh÷ng sù kiÖn, nh÷ng “rñi ro x· héi”, dÉn ®Õn lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp tõ nghÒ nghiÖp. TiÕp ®Õn lµ sù më réng ph¹m vi ¸p dông cho nh÷ng nhãm ®èi t­îng kh¸c, khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi cho phÐp vµ ®a sè c¸c n­íc ®ang thùc hiÖn theo xu h­íng nµy. §©y chÝnh lµ tÝnh nh©n v¨n kh¸ch quan cña BHXH, lµ nÒn t¶ng cho sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn x· héi. Kinh tÕ cña mçi quèc gia chØ cã thÓ t¨ng tr­ëng mét c¸ch bÒn v÷ng khi ng­êi d©n ®­îc ph©n phèi c«ng b»ng, khi ng­êi d©n ®­îc thô h­ëng c¸c thµnh qu¶ cña kinh tÕ. BHXH chÝnh lµ mét “kªnh” quan träng t¹o ra sù c«ng b»ng nµy. Mét trong nh÷ng c«ng t¸c quan träng ®¶m b¶o tµi chÝnh cho quü BHXH lµ vÊn ®Ò thu BHXH. XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc trªn nªn trong qu¸ tr×nh thùc tËp t¹i BHXH TP H¶i D­¬ng em ®· chän ®Ò tµi:” Thu b¶o hiÓm x· héi vµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng thu BHXH thµnh phè H¶i D­¬ng”. Bµi viÕt cña em gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I: Tæng quan vÒ BHXH vµ vai trß cña c«ng t¸c thu BHXH Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c thu BHXH thµnh phè H¶i D­¬ng Ch­¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng thu BHXH thµnh phè H¶i D­¬ng. CH¦¥NG i TæNG QUAN VÒ BHXH Vµ C¤NG T¸C THU BHXH TæNG QUAN VÒ BHXH. 1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHXH. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHXH trªn thÕ giíi. B¶o hiÓm x· héi ®· cã lÞch sö hµng tr¨m n¨m mµ h×nh thøc s¬ khai cña nã lµ b¾t nguån tõ Nam ¢u vµo thÕ kû thø XIII khi nÒn c«ng nghiÖp vµ kinh tÕ hµng ho¸ ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Tuy nhiªn hÖ thèng BHXH thùc sù ®Çu tiªn ra ®êi t¹i Céng hoµ liªn bang §øc (1850) b»ng viÖc thñ t­íng §øc Bismark ®· ban hµnh ®¹o luËt BHXH ®Çu tiªn trªn thÕ giíi. Theo ®¹o luËt nµy, hÖ thèng BHXH ra ®êi víi sù tham gia b¾t buéc cña c¶ ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng vµ giíi chñ. Nhµ n­íc ®¶m b¶o mét sè chÕ ®é vµ gi÷ vai trß qu¶n lý, ®Þnh h­íng ho¹t ®éng cña BHXH. §©y lµ nguån gèc cña sù ra ®êi nguyªn t¾c b¶o hiÓm b¾t buéc vµ viÖc quy ®Þnh ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ph¶i ®ãng phÝ BHXH, vµ cã sù tham gia ba bªn: Ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc. Cho ®Õn ngµy nay h×nh thøc nµy vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng n­íc cã hÖ thèng BHXH. §Õn nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, B¶o hiÓm x· héi ®· cã sù tham gia cña hµng lo¹t c¸c n­íc Mü Latinh, Hoa Kú, Canada. Sau chiÕn tranh thø 2 cïng víi viÖc giµnh ®­îc ®éc lËp cho m×nh, c¸c n­íc ë Ch©u Phi, Ch©u ¸ vµ vïng Caribª còng ®· h×nh thµnh BHXH t¹i n­íc m×nh. Cho ®Õn nay tr¶i qua h¬n 150 n¨m ra ®êi vµ ph¸t triÓn, BHXH trë lªn phong phó, ®a d¹ng vµ ®­îc ¸p dông hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, do ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ë mçi quèc gia cã sù kh¸c nhau, do ®ã BHXH còng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. 1.2 Qóa tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña BHXH ViÖt Nam Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945, §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· sím quan t©m ®Õn vÊn ®Ò BHXH b»ng viÖc ban hµnh s¾c lÖnh 54/SL ngµy 01 th¸ng 11 n¨m 1945 Ên ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn cho c«ng chøc vÒ h­u. S¾c lÖnh sè 77/SL ngµy 22 th¸ng 5 n¨m 1950 ®· Ên ®Þnh cô thÓ c¸c chÕ ®é trî cÊp èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, h­u trÝ, tö tuÊt ®èi víi c«ng nh©n. Sau hoµ b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c n­íc ta, thùc hiÖn hiÕn ph¸p n¨m 1959, Héi ®ång chÝnh phñ ban hµnh ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ c¸c chÕ ®é trî cÊp BHXH ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc kÌm theo nghÞ ®Þnh 218/CP ngµy 27 th¸ng 11 n¨m 1961. ChÕ ®é BHXH bao gåm 6 lo¹i trî cÊp: + ChÕ ®é trî cÊp èm ®au. + ChÕ ®é trî cÊp h­u trÝ. + ChÕ ®é trî cÊp tö tuÊt. + ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. + ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n. + ChÕ ®é trî cÊp mÊt søc lao ®éng. C¨n cø vµo kinh nghiÖm thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 43/CP tõ tr­íc ®Õn nay, c¬ chÕ BHXH ®· ®­îc chÕ ®Þnh thµnh mét ch­¬ng trong Bé LuËt lao ®éng th«ng qua ngµy 23/06/1994. §­îc cô thÓ ho¸ trong §iÒu lÖ BHXH míi kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/01/1995 vµ NghÞ ®Þnh 19/CP ngµy 16/02/1995 vÒ viÖc thµnh lËp BHXH ViÖt Nam. 2. §èi t­îng tham gia BHXH §èi t­îng ¸p dông b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1. §iÒu 1 nghÞ ®Þnh sè 01/2003/N§-CP (N§ sè 01/CP bæ xung 1 sè ®iÒu cña N§ sè 12/CP ngµy 26/01/1995) gåm: * Ng­êi lao ®éng lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng cã thêi h¹n tõ ®ñ 3 th¸ng trë lªn vµ hîp ®ång lao ®éng kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n trong c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc sau: - Doanh nghiÖp thµnh lËp ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp nhµ n­íc, bao gåm: doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých; doanh nghiÖp thuéc lùc l­îng vò trang; - Doanh nghiÖp thµnh lËp ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp, bao gåm: c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty hîp danh, doanh nghiÖp t­ nh©n; - Doanh nghiÖp thµnh lËp ho¹t ®éng theo LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, bao gåm: doanh nghiÖp liªn doanh vµ doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi; - Doanh nghiÖp thuéc c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi; - Hé s¶n xuÊt, kinh doanh c¸ thÓ, tæ hîp t¸c; - C¸c c¬ quan hµnh chÝnh, sù nghiÖp, tæ chøc x· héi kh¸c, lùc l­îng vò trang; kÓ c¶ c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ ®­îc phÐp ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô thuéc c¬ quan hµnh chÝnh, sù nghiÖp, §¶ng, ®oµn thÓ. C¸c héi quÇn chóng tù trang tr¶i vÒ tµi chÝnh; - C¬ së b¸n c«ng, d©n lËp, t­ nh©n thuéc c¸c ngµnh v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc, ®µo t¹o, khoa häc, thÓ dôc thÓ thao vµ c¸c ngµnh sù nghiÖp kh¸c; - Tr¹m y tÕ x· ph­êng, thÞ trÊn; - C¬ quan, tæ chøc n­íc ngoµi hoÆc tæ chøc quèc tÕ t¹i ViÖt Nam, trõ tr­êng hîp ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh kh¸c. * C¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc theo ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc. * Ng­êi lao ®éng, x· viªn lµm viÖc vµ h­ëng tiÒn c«ng theo hîp ®ång lao ®éng tõ ®ñ 3 th¸ng trë lªn trong c¸c hîp t¸c x· thµnh lËp, ho¹t ®éng theo luËt hîp t¸c x·. * Ng­êi lao ®éng lµm viÖc t¹i c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng cã thêi h¹n d­íi 3 th¸ng, khi hÕt hîp ®ång lao ®éng mµ ng­êi lao ®éng tiÕp tôc lµm viÖc hoÆc giao kÕt hîp ®ång lao ®éng míi ®èi víi doanh nghiÖp, tæ chøc, c¸ nh©n ®ã th× ph¶i tham gia b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc. * Ng­êi lao ®éng lµm viÖc t¹i c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc nªu trªn ®i häc, thùc tËp, c«ng t¸c ®iÒu d­ìng trong vµ ngoµi n­íc mµ vÉn h­ëng tiÒn l­¬ng hoÆc tiÒn c«ng do doanh nghiÖp, c¬ quan tæ chøc sö dông lao déng tr¶ th× còng thuéc ®èi t­îng thùc hiÖn b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc. 3. Vai trß cña BHXH víi ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Qóa tr×nh h×nh thµnh vµ sù ph¸t triÓn cña BHXH cho chóng ta thÊy râ BHXH kh«ng chØ cã vai trß lín ®èi víi ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng, ®¶m b¶o ®­îc thu nhËp cña ng­êi lao ®éng khi hä èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp...mµ th«ng qua ®ã trËt tù x· héi ®­îc ®¶m b¶o, t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn c«ng b»ng vµ v¨n minh h¬n. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi nhiÒu biÕn ®éng kh«ng ngõng. BHXH tån t¹i ph¸t triÓn ho¹t ®éng vµ dùa trªn mèi quan hÖ chÆt chÏ ng­êi sö dông lao ®éng víi ng­êi lao ®éng th«ng qua bªn thø ba - Tæ chøc b¶o hiÓm x· héi chuyªn tr¸ch d­íi sù b¶o trî ®Æc biÖt cña Nhµ n­íc, trong mèi quan hÖ ®ã: - VÒ phÝa chñ sö dông lao ®éng: MÆc dï ph¶i ®ãng mét phÇn tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng vµo quü b¶o hiÓm x· héi nh­ng hä kh«ng ph¶i chi ra nh÷ng kho¶n tiÒn lín khi nh÷ng ng­êi lao ®éng gÆp rñi ro. - VÒ phÝa ng­êi lao ®éng: BHXH lµ chç dùa vÒ mÆt t©m lý cho hä, gióp cho hä yªn t©m trong c«ng t¸c tõ ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng viÖc, h¹n chÕ ®­îc t×nh h×nh ng­ng trÖ s¶n xuÊt kinh doanh, gi¶m thiÖt h¹i cho ng­êi sö dông lao ®éng. - §èi víi Nhµ n­íc: BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín cña mçi quèc gia. V× thùc hiÖn BHXH gãp phÇn æn ®Þnh x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ. Thùc hiÖn BHXH sÏ h×nh thµnh quü tiÒn tÖ tËp trung cã thÓ ®Çu t­ mét phÇn vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó sinh lêi, t¨ng nguån thu cho quü BHXH. Do viÖc chi tr¶ kh«ng ph¶i lóc nµo còng diÔn ra th­êng xuyªn, cho nªn Nhµ n­íc cã thÓ ®Çu t­ trë l¹i ®Ó b¶o toµn quü. MÆt kh¸c, BHXH gióp cho Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia BHXH. Nh­ vËy tæ chøc thùc hiÖn b¶o hiÓm x· héi ®­a l¹i lîi Ých cho c¶ ba bªn: Ng­êi lao ®éng, chñ sö dông lao ®éng, Nhµ n­íc vµ x· héi. Cïng víi sù ph¸t triÓn x· héi, BHXH ngµy cµng trë thµnh mét nhu cÇu th­êng xuyªn, tù nhiªn, chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng. Nã cÇn ph¶i ®­îc ®¸p øng hµng lo¹t nhu cÇu thiÕt yÕu kh¸c cña con ng­êi. Lµ mét bé phËn cÊu thµnh trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi mµ cßn mang ý nghÜa kinh tÕ - chÝnh trÞ to lín. TÝnh kinh tÕ thÓ hiÖn BHXH ph¶i c©n ®èi ®­îc nguån Thu - Chi mét c¸ch hîp lý vµ ph¶i b¶o tån vµ ph¸t triÓn ®­îc nguån quü. B¶o hiÓm x· héi cã ý nghÜa chÝnh trÞ bëi th«ng qua ®ã tÝnh ­u viÖt, tr×nh ®é v¨n minh cña mét thÓ chÕ chÝnh trÞ cña mét quèc gia, cña mét Nhµ n­íc ®­îc thÓ hiÖn. Ngoµi ra BHXH cßn mang tÝnh nh©n ®¹o, tÝnh nh©n v¨n cao c¶, tÝnh céng ®ång, nã thùc hiÖn theo quy luËt ”lÊy sè ®«ng bï cho sè Ýt”, tøc lµ lÊy sù ®ãng gãp nhá cña sè ®«ng chu cÊp cho sè Ýt mµ v× lý do nµo ®ã ( bÞ èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp...) mµ hä bÞ gi¶m ®i hoÆc mÊt 1 phÇn thu nhËp hay gÆp rñi ro trong cuéc sèng b×nh th­êng. Vai trß cña BHXH trong nÒn kinh tÕ cßn ®­îc thÓ hiÖn: - §èi víi ng­êi lao ®éng t¹o t©m lý æn ®Þnh, yªn t©m h¬n trong s¶n xuÊt, lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng cña c¸ nh©n vµ x· héi kh«ng ngõng t¨ng lªn. - §èi víi giíi chñ m¹nh d¹n më réng quy m« s¶n xuÊt, thuª m­ín nh©n c«ng tõ ®ã lµm cho s¶n xuÊt cña hä ph¸t triÓn... - B¶o hiÓm x· héi gãp phÇn ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ cho ®Êt n­íc, do quü BHXH khi ë thêi kú nhµn rçi ®Çu t­ l¹i cho s¶n xuÊt, gãp phÇn ®¸ng kÓ cho viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc. 4. Ph©n biÖt BHXH víi BH th­¬ng m¹i. §iÓm gièng nhau: - §Òu gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho ng­êi tham gia b¶o hiÓm khi hä kh«ng may gÆp rñi ro kh«ng l­êng tr­íc ®­îc, tõ ®ã gãp phÇn kh«i phôc s¶n xuÊt, ®¶m b¶o an toµn x· héi. - Ho¹t ®éng BHXH vµ BH th­¬ng m¹i ®Òu thùc hiÖn an sinh x· héi, lÊy sè ®«ng bï sè Ýt. - TÝnh chÊt cña hai lo¹i h×nh b¶o hiÓm x· héi còng gièng nhau c¬ b¶n. BHXH, BHTM ®Òu mang tÝnh kinh tÕ, tÝnh x· héi, tÝnh dÞch vô, tÝnh kh¸ch quan ph¸t sinh kh«ng ®ång ®Òu theo thêi gian vµ kh«ng gian, tÝnh nh©n ®¹o - nh©n v¨n cao c¶. - Quü ®Òu ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së ®ãng gãp cña nh÷ng ng­êi tham gia b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt c¬ b¶n cña nã chi phèi quü nªn quü ®­îc t¸ch ra thµnh c¸c quü thµnh phÇn ®Ó qu¶n lý. §iÓm kh¸c nhau: - §èi t­îng tham gia: BHXH lµ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, BHTM lµ tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n vµ c¸c tæ chøc x· héi. - Nguån h×nh thµnh quü: Quü BHXH ®­îc h×nh thµnh tõ ba nguån ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc gãp thªm. Quü BHTM chñ yÕu tõ sù gãp phÝ cña c¸c ®èi t­îng tham gia t¹o nªn. - Môc ®Ých sö dông quü: Quü BHXH dïng ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é vÒ BHXH vµ dïng ®Ó qu¶n lý BHXH ë c¸c cÊp. Trong hÖ thèng tµi chÝnh Quèc gia gåm 3 kh©u: + Ng©n s¸ch. + Tµi chÝnh trung gian. + Tµi chÝnh c¬ së (hoÆc tµi chÝnh doanh nghiÖp) Quü BHTM n»m trong kh©u tµi chÝnh c¬ së (tµi chÝnh doanh nghiÖp) v× vËy quü nµy dïng víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau nh­ båi th­êng thiÖt h¹i, dù tr÷, dù phßng, nghÜa vô ®ãng thuÕ cho Nhµ n­íc... - C¬ chÕ qu¶n lý quü: Quü BHXH ®­îc qu¶n lý theo c¬ chÕ c©n b»ng thu- chi, quü BHTM theo c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh cã l·i. - Ph¹m vi b¶o hiÓm: Ph¹m vi b¶o hiÓm hiÖn nay ë n­íc ta theo luËt BHXH ®­îc Quèc héi th«ng qua t¹i kú häp thø 9 kho¸ XI (tõ ngµy 16/05 – 29/06/2009) g¾n víi 5 chÕ ®é BHXH. Ph¹m vi BHTM g¾n víi c¸c hÖ thèng quy t¾c trong tõng nghiÖp vô. - PhÝ b¶o hiÓm: PhÝ BHXH ®­îc x¸c ®Þnh b»ng nguyªn t¾c dùa trªn c¬ së tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng vµ quü l­¬ng. PhÝ BHTM ®­îc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c b»ng sè tuyÖt ®èi dùa trªn c¬ së sè tiÒn b¶o hiÓm, gi¸ trÞ b¶o hiÓm, h¹n møc tr¸ch nhiÖm. - C¬ së qu¶n lý vµ tæ chøc thùc hiÖn: BHXH c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc lµ Bé Lao ®éng vµ Th­¬ng binh x· héi, qu¶n lý sù nghiÖp lµ B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam. §èi víi BHTM c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc lµ Bé tµi chÝnh, ®¬n vÞ thùc hiÖn lµ b¶n th©n c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. MéT Sè VÊN §Ò VÒ Quü BHXH Kh¸i niÖm quü BHXH Trong ®êi sèng kinh tÕ-x· héi, ng­êi ta th­êng nãi ®Õn nhiÒu lo¹i quü kh¸c nhau nh­: quü tiªu dïng, quü s¶n xuÊt, quü dù phßng, quü tiÒn l­¬ng, quü tiÒn th­ëng, quü phóc lîi, quü tiÕt kiÖm...TÊt c¶ c¸c lo¹i quü nµy ®Òu cã mét ®iÓm chung lµ tËp hîp c¸c ph­¬ng tiÖn tµi chÝnh hay vËt chÊt kh¸c cho nh÷ng ho¹t ®éng nµo ®ã theo môc tiªu ®Þnh tr­íc víi nh÷ng quy ®Þnh/quy chÕ nhÊt ®Þnh. Quü lín hay nhá biÓu thÞ kh¶ n¨ng vÒ mÆt ph­¬ng tiÖn vµ vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®Ò ra. TÊt c¶ c¸c lo¹i quü ®Òu kh«ng tån t¹i víi chØ mét khèi l­îng tÜnh t¹i mét thêi ®iÓm mµ cßn lu«n lu«n biÕn ®éng theo h­íng t¨ng lªn ë c¸c ®Çu vµo víi c¸c nguån thu vµ gi¶m ®i ë ®Çu ra víi c¸c kho¶n chi nh­ mét dßng ch¶y liªn tôc. Cã thÓ h×nh dung quü nh­ mét bÓ chøa n­íc, trong ®ã ®Çu vµo cã n­íc lu«n ch¶y ®Ó n­íc trong bÓ lu«n ch¶y ®Ó n­íc trong bÓ ngµy cµng nhiÒu lªn cßn ®Çu ra lµ qu¸ tr×nh sö dông n­íc lµm cho n­íc trong bÓ v¬i dÇn ®i. §Ó b¶o ®¶m cho ®Çu ra æn ®Þnh, ng­êi ta thiÕt lËp mét l­îng dù tr÷. T­¬ng tù nh­ víi bÓ n­íc, ®Çu vµo ph¶i cã nhiÒu h¬n ®Çu ra th× trong bÓ míi lu«n lu«n cã n­íc. Bëi vËy, ®Ó qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ®­îc mét quü nµo ®ã th× kh«ng ph¶i chØ qu¶n lý ®­îc khèi l­îng tÜnh cña nã t¹i mét thêi ®iÓm, mµ quan träng h¬n lµ ph¶i qu¶n lý ®­îc l­u l­îng cña nã trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. T­¬ng tù nh­ vËy, quü BHXH còng ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån thu kh¸c nhau vµ ®­îc sö dông ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH cho ng­êi thô h­ëng vµ c¸c chi phÝ qu¶n lý kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. V× vËy, quü BHXH ph¶i tÝnh to¸n sao cho nguån thu ®ñ lín vµ ph¶i “ch¶y” vµo “bÓ” liªn tôc ®Ó ®¶m b¶o c¸c chi phÝ - “®Çu ra” cña BHXH kh«ng chØ hiÖn t¹i mµ c¶ trong t­¬ng lai. Khi møc “ch¶y” ra lín, nh÷ng ng­êi ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn BHXH ph¶i t×m c¸ch ®Ó t¨ng c­êng nhiÒu h¬n møc “ch¶y” vµo. Theo quan niÖm vÒ quü nãi chung nh­ trªn, th× quü BHXH lµ tËp hîp nh÷ng ®ãng gãp b»ng tiÒn cña nh÷ng ng­êi tham gia BHXH (bao gåm ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc trong mét sè tr­êng hîp) vµ c¸c nguån thu hîp ph¸p kh¸c, h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ng­êi ®­îc thô h­ëng BHXH vµ gia ®×nh hä khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do bÞ gi¶m, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc bÞ mÊt viÖc lµm vµ chi phÝ cho c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô BHXH. Nh­ vËy, quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng, ®ång thêi lµ mét quü dù phßng; nã võa mang tÝnh kinh tÕ, võa mang tÝnh chÊt x· héi rÊt cao vµ lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Nguån h×nh thµnh quü BHXH. Quü BHXH ®­îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, tuú thuéc vµo ph¸p luËt BHXH vµ tuú thuéc vµo môc ®Ýnh hÖ thèng BHXH cña mçi n­íc. Nh×n chung, nguån h×nh thµnh quü BHXH cã thÓ gåm sù tham gia cña Nhµ n­íc, sù ®ãng gãp cña ng­êi sö dông lao ®éng, sù ®ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH, thu nhËp tõ l·i ®Çu t­ cña quü BHXH vµ c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c. Trong c¸c nguån trªn, kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng lµ chñ yÕu. §èi víi hÖ thèng BHXH ®· cã thêi gian ho¹t ®éng ®ñ lín th× c¸c kho¶n l·i tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ lµ nguån kh¸ quan träng. Tuy nhiªn, viÖc quyÕt ®Þnh h×nh thµnh c¸c thµnh phÇn cña nguån quü BHXH kh«ng thuÇn tuý mang tÝnh kü thuËt mµ cßn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña mçi quèc gia. ë mét sè quèc gia ph¸t triÓn quü BHXH phÇn lín lµ c¸c kho¶n thu tõ thuÕ, nhÊt lµ c¸c kho¶n thuÕ ®Æc biÖt nh­ r­îu, thuèc l¸ dïng ®Ó chi tr¶ cho c¸c dÞch vô y tÕ vµ ch¨m sãc søc khoÎ. Quü BHXH ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së thuÕ th­êng ®­îc ¸p dông cho hÖ thèng BHXH toµn d©n, cho c¶ nh÷ng ng­êi tham gia lùc l­îng lao ®éng vµ kh«ng tham gia lùc l­îng nµy. §a sè c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, quü BHXH ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së cã sù ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Ng­êi lao ®éng khi tham gia BHXH ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n trªn c¬ së tiÒn l­¬ng/thu nhËp cña m×nh. L­u ý r»ng kho¶n ®ãng gãp BHXH cña ng­êi lao ®éng kh¸c víi ®ãng thuÕ ë chç ®ãng gãp BHXH ®Ó t¨ng phóc lîi cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng. Ng­êi sö dông còng cã nghÜa vô ®ãng gãp BHXH cho ng­êi lao ®éng mµ m×nh thuª m­ín hoÆc sö dông. Kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi sö dông lao ®éng th­êng ®­îc tÝnh trªn c¬ së b»ng mét tû lÖ nµo ®ã trªn tæng quü l­¬ng cña ®¬n vÞ vµ ®­îc tÝnh vµo chi phÝ trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. Mét hÖ thèng BHXH trong ®ã quü BHXH chñ yÕu sö dông ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, kh«ng cã sù ®ãng gãp hoÆc hç trî tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc gäi lµ hÖ thèng tù trang tr¶i. C¸c kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng cã thÓ lµ tû lÖ nµo ®ã theo thu nhËp hoÆc b»ng mét tû lÖ theo mét møc cè ®Þnh (møc cè ®Þnh cã thÓ lµ møc l­¬ng tèi thiÓu hoÆc møc l­¬ng trung b×nh x· héi). ë nhiÒu n­íc, nÕu c¸c møc ®ãng dùa theo thu nhËp c¸ nh©n thÞ tr­êng cã quy ®Þnh møc giíi h¹n thu nhËp (sµn vµ trÇn). Ng­êi cã thu nhËp d­íi møc sµn th× kh«ng tham gia BHXH mµ do Nhµ n­íc hç trî (theo hÖ thèng trî gióp x· héi cña an sinh x· héi). Ng­êi cã thu nhËp cao h¬n møc trÇn còng chØ tham gia BHXH theo møc trÇn ®ã hoÆc kh«ng tham gia BHXH mµ tham gia vµo b¶o hiÓm th­¬ng m¹i (b¶o hiÓm nh©n thä). Cã nh÷ng n­íc, ngoµi hÖ thèng chung cßn cã hÖ thèng BHXH chØ cã ng­êi lao ®éng ®ãng gãp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt (th­êng lµ hÖ thèng BHXH tù nguyÖn). HÖ thèng nµy ¸p dông cho nh÷ng ®èi t­îng ch­a tham gia BHXH theo quy ®Þnh chung (th­êng ë nh÷ng n¬i kh«ng cã quan hÖ chñ - thî); còng cã n­íc ¸p dông cho c¶ nh÷ng ng­êi ®· tham gia vµo hÖ thèng chung, nh­ng cã nhu cÇu tho¶ m·n cao h¬n. Nh­ vËy, xÐt vÒ mÆt b¶n chÊt, dï cã thùc hiÖn theo nhiÒu m« h×nh kh¸c nhau, chØ cã hai c¸ch t¹o nguån BHXH lµ kh«ng ph¶i ®ãng gãp (Nhµ n­íc tµi trî th«ng qua thuÕ) vµ ®ãng gãp (cña ng­êi lao ®éng vµ/hoÆc cña ng­êi sö dông lao ®éng). C¶ hai c¸ch thøc t¹o nguån quü BHXH (thuÕ vµ ®ãng thuÕ) ®Òu ®­îc ®­a vµo tiªu chuÈn lao ®éng cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO). Trong c«ng ­íc sè 102 vÒ c¸c tiªu chuÈn tèi thiÓu vÒ BHXH cña ILO ®· quy ®Þnh: “C¸c chi phÝ cho c¸c trî cÊp BHXH vµ c¸c chi phÝ vÒ qu¶n lý cña hÖ thèng BHXH ph¶i ®­îc tµi trî tõ quü BHXH b»ng c¸ch ®ãng gãp BHXH hoÆc b»ng thuÕ hoÆc kÕt hîp c¶ hai c¸ch ®ã, theo nh÷ng thÓ thøc ®Ó gi¶m bít t×nh tr¹ng khã kh¨n cho ng­êi thiÕu thèn ph­¬ng tiÖn sèng cã l­u ý tíi t×nh h×nh kinh tÕ tõng n­íc thµnh viªn vµ nh÷ng nhãm ng­êi ®­îc b¶o vÖ”. HiÖn nay, ®¹i ®a sè c¸c n­íc cã BHXH ®Òu thùc hiÖn theo c¸ch ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp BHXH. Víi c¸ch thøc nµy, mét c¸ch chung nhÊt, c¬ cÊu nguån thu cña quü BHXH nh­ sau: Qt =§L§+§SDL§+§NN+TNP+L§T+TK Trong ®ã: §L§: kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng tõ tiÒn l­¬ng/thu nhËp; §SDL§: kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi SDL§; §NN: sù ®ãng gãp/hç trî cña Nhµ n­íc trong mét sè tr­êng hîp; TNP: kho¶n nép ph¹t cña c¸c doanh nghiÖp/®¬n vÞ chËm nép BHXH; L§T:kho¶n l·i do ®Çu t­ phÇn nhµn rçi cña quü BHXH; Tk: c¸c nguån thu hîp ph¸p kh¸c cña quü BHXH; Mét ®Æc ®iÓm rÊt c¬ b¶n cña BHXH trong c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ sù ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng diÔn ra trong thêi gian kh¸ dµi (20 ®Õn 30 n¨m ®èi víi c¸c chÕ ®é BHXH dµi h¹n) vµ thêi gian thô h­ëng cña hä còng rÊt l©u (tõ 10 - 15 hoÆc 20 n¨m sau). V× vËy, c¸c kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng (c¸c nguån c¬ b¶n h×nh thµnh quü BHXH) ph¶i ®­îc tÝnh to¸n, ®iÒu chØnh cho phï hîp, cã tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè l¹m ph¸t, ®Çu t­ vµ sù thay ®æi møc sèng cña d©n c­. H¬n n÷a, còng ph¶i tÝnh ®Õn møc h­ëng cña ng­êi nghØ h­u sau 15-20 n¨m, khi møc sèng chung cña d©n c­ ®· thay ®æi rÊt nhiÒu (n©ng lªn). §©y lµ nh÷ng tÝnh to¸n c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh c©n ®èi quü BHXH theo m« h×nh quü cã sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH. Quü BHXH h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng ®· t¹o ra kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng rñi ro