Đề tài Vai trò của truyền thống văn hóa phương Đông đối với liên kết doanh nghiệp

Trước sức mạnh của tưbản Phương Tây, Tôn Dật Tiên lo lắng cho người Trung Quốc “nhưmột đống cát rời”, năm bè, bẩy mảng không thể liên kết được. Theo đuôi “người Mỹ xấu xí”, “người Nhật xấu xí”, Bá Dương cũng công bố “Người Trung Hoa xấu xí” gây nên tranh cãi xôn xao trong và ngoài Trung Quốc [ ]. Không rõ họ xấu xí đến mức nào, song người Hoa đang góp vốn, góp sức làm nên sức mạnh kinh tế ngày càng hùng mạnh những khu vực kinh tế do họ kiểm soát. Luật pháp mở đường cho người dân tự do kinh doanh, song sức mạnh tiềm ẩn nào đã liên kết những đồng vốn hạn hẹp thành dòng thác tưbản lớn. Trước Trung Quốc, người Nhật, người Nam Hàn, Đài Loan, Singapore cũng đã thành công trong việc liên kết những hạt cát rời thành những đại tập đoàn, liên tục làm cho giới tưbản phương Tây kinh ngạc. Luật pháp kiểu phương Tây cho người ta quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh, tự do lập hội, song sử dụng cái quyền đó, khuếch trương sự cần cù, tính tương ái và ý chí kinh doanh lại diễn ra theo những phong cách Châu á [ 2 ]. Từ 150 năm nay, cung cách kinh doanh của người Nhật, người Nam * Khoa Luật, ĐHQG HN, nghiadp@vnu.edu.vn; (bài viết này được chỉnh sửa dựa trên Chương IX, Chuyên khảo Luật kinh tế (Chương trình sau đại học), NXB ĐHQG HN, [2004] của tác giả. 1 Bản dịch của Nguyễn Hồi Thủ, NXB Văn Nghệ, Westminster, CA, 1997. Cuốn tản văn này ít có giá trị khoa học, song đã gây được sự tò mò của người đọc vì cách mô tả tật xấu của người Hoa. 2 Trong phần viết này, tôi sử dụng những tài liệu chủ yếu sau đây: Richard Whitley, Business Systems in East Asia: Firms, Markets and Societies, Sage Publications Ltd, London, 1992; Min Chen, Asian Management Systems: Chinese, Japanese and Korean Styles of Business, Routlegde, London, 1995;Gary G. Hamilton (ed), Asian Business Networks, Walter de Gruyter, Berlin, New York, 1996, Frank Juergen Richter, Business Networks in Asia: Promises, Doubts, and Perspectives, Quorum Books, London, Connecticut, 1999. Chuong trỡnh Gi?ng d?y Kinh t?Fulbright Niờn khúa 2004ư2005 Lu?t và Kinh t? Buụn cú b?n, bỏn cú phu?ng Ph?m Duy Nghia 2 Hàn, người Trung Quốc đều có những điểm khác với phương Tây; những xứ sở này không cần nhiều luật sư, thẩm phán, không thường xuyên tranh tụng nhưnước Mỹ [ 3 ]. Đằng sau cái biển công ty trách nhiệm hữu hạn hay công ty cổ phần là những thói quen kinh doanh cũ của người Phương Đông. Vậy nên, từ việc biên soạn pháp luật, cho đến khi hành nghề của luật sư, nếu không hiểu lệ của người Việt Nam thì không thể thành công. Một cử nhân luật, nếu chỉ biết thuộc lòng các điều luật được soạn thảo từ phòng điều hoà nhiệt độ, sẽ mau chóng trở nên vô dụng dưới cái nắng chói chang ngoài đời. Phần viết dưới đây tập trung nghiên cứu những thói quen truyền thống tác động tới cách quản lý và liên kết giữa các doanh nhân nước ta. Nếu một công ty chỉ có hai vợ chồng và một vài thành viên khác trong gia đình tham gia, thì các quy định của Luật doanh nghiệp 1999 về quyền của thành viên công ty, hội đồng thành viên, bảo vệ thành viên thiểu số, sẽ trở nên xa lạ và thừa thãi. Điều này cũng có thể đúng cho những công ty khác, khi các thành viên cưxử với nhau nhưngười thân trong một gia đình lớn. Triết lý sống của người Phương Đông làm cho chi phí giám sát (agency cost) không trở thành trọng tâm của doanh nghiệp dân doanh