Đề tài Vấn đề mở rộng đối tượng tham gia của bảo hiểm xã hội Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Th× b¶o hiÓm x· héi ngµy mét ph¸t triÓn vµ tr­ëng thµnh nhanh chãng. B¶o hiÓm x· héi lµ mét trong nh÷ng bé phËn cÊu thµnh vµ ®ãng vai trß quan träng trong c¸c chÝnh s¸ch x· héi. Quan ®iÓm nµy thÓ hiÖn tÝnh thèng nhÊt cao c¶ cña c¸c n­íc vÒ tÝnh x· héi cña b¶o hiÓm x· héi. Nã lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu vµ cã tÝnh æn ®Þnh trong hÖ thèng chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi. Môc tiªu cña b¶o hiÓm x· héi lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng­êi lao ®éng trong tr­êng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp mÊt viÖc lµm. Nh­ng trong thùc tÕ, t¹i ®Êt n­íc ta sè l­îng lao ®éng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi cßn rÊt h¹n chÕ. Sù h¹n chÕ nµy do nh÷ng nguyªn nh©n nµo? vµ lµm sao ®Ó nghµnh b¶o hiÓm x· héi më réng ®­îc ®èi t­îng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi . Do vËy viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi “vÊn ®Ò më réng ®èi t­îng tham gia cña b¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam”.SÏ gióp chóng ta phÇn nµo biÕt ®­îc nguyªn nh©n tõ ®ã ®­a ra mét sè nhËn xÐt vÒ khã kh¨n vµ thuËn lîi cña viÖc më réng vµ nh÷ng kiÕn nghÞ gióp c¬ quan b¶o hiÓm x· héi më réng ®­îc ®èi t­îng tham gia. Tõ ®ã gióp nghµnh b¶o hiÓm x· héi ph¸t triÓn ngµy cµng v÷ng m¹nh. §¸p øng ®­îc yªu cÇu x· héi ®Æt ra. Do cã sù h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng vµ thêi gian nªn bµi viÕt ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vµ cßn nÆng vÒ lý luËn, em rÊt mong ®­îc sù ®ãng gãp chØ b¶o cña c¸c thÇy, c« ®Ó bµi viÕt ®­îc hoµn thiÖn h¬n. §Ó hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña gi¸o viªn h­íng dÉn Th¹c sü Ph¹m ThÞ §Þnh, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Ch­¬ng I B¶o hiÓm x· héi vµ sù cÇn thiÕt më réng ®èi t­îng tham gia. I.Thùc tr¹ng b¶o hiÓm x· héi trong thêi gian võa qua. 1.sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm x· héi n­íc ta trong nh÷ng n¨m võa qua. Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng, trªn c¬ së hiÕn ph¸p n¨m 1946 cña n­íc ViÖt Nam D©n Chñ Céng Hoµ, chÝnh phñ ®· ban hµnh mét lo¹t c¸c s¾c lÖnh quy ®Þnh vÒ c¸c chÕ ®é, trî cÊp èm ®au, tai n¹n, h­u trÝ cho c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc (cã s¾c lÖnh 29/SL ngµy 12/3/1947 ; s¾c lÖnh 76/SL ngµy 20/5/1950 vµ s¾c lÖnh ngµy 22/5/1950). C¬ së ph¸p lý tiÕp theo cña b¶o hiÓm x· héi ®­îc thÓ hiÖn trong hiÕn ph¸p n¨m 1959. HiÕn ph¸p n¨m 1959 cña n­íc ta ®· thõa nhËn c«ng nh©n viªn chøc cã quyÒn ®­îc trî cÊp b¶o hiÓm x· héi. QuyÒn nµy ®­îc cô thÓ ho¸ trong ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc, ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 218/CP ngµy 27/12/1961 vµ ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 161/CP ngµy 30/10/1964 cña chÝnh phñ. Suèt trong nh÷ng n¨m th¸ng kh¸ng chiÕn chèng x©m l­îc, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi n­íc ta ®· ®ãng gãp phÇn æn ®Þnh vÒ mÆt thu nhËp, æn ®Þnh cuéc sèng cho c«ng nh©n viªn chøc, qu©n nh©n vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn rÊt lín vÒ ®éng viªn søc ng­êi søc cña cho th¾ng lîi trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m l­îc thèng nhÊt ®Êt n­íc. §Æc ®iÓm cña thêi kú nµy lµ: Nguån kinh phÝ hoµn toµn do ng©n s¸ch nhµ n­íc cÊp. ¸p dông b¾t buéc cho c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc. Quü tµi chÝnh B¶o HiÓm X· Héi n»m trong ng©n s¸ch nhµ n­íc. B¶o hiÓm x· héi ®­îc thùc hiÖn bëi tæng liªn ®oµn lao ®éng vµ bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi. B¶o hiÓm x· héi thùc hiÖn d­íi n¨m chÕ ®é. Tõ n¨m 1986, ViÖt Nam tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh tÕ vµ tiÕn hµnh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. Sù thay ®æi míi vÒ c¬ chÕ kinh tÕ ®ßi hái cã nh÷ng thay ®æi t­¬ng øng vÒ chÝnh s¸ch x· héi nãi chung vµ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nãi riªng. HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· nªu râ: “Nhµ n­íc thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®èi c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc vµ ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm x· héi kh¸c ®èi víi ng­êi lao ®éng”. Trong v¨n kiÖn §¹i héi VII cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam còng ®· chØ râ, cÇn ®æi míi chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi theo h­íng mäi ng­êi lao ®éng vµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã nghÜa vô ®ãng b¶o hiÓm x· héi, thèng nhÊt t¸ch quü b¶o hiÓm x· héi ra khái ng©n s¸ch. TiÕp ®Õn v¨n kiÖn §¹i Héi §¶ng lÇn thø VIII còng ®· nªu lªn “më réng ®èi t­îng b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ng­êi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.” Nh­ vËy, c¸c v¨n kiÖn trªn cña ®¶ng vµ nhµ n­íc lµ nh÷ng c¬ së ph¸p lý quan träng cho viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi n­íc ta theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Ngay sau khi bé luËt lao ®éng cã hiÖu lùc ngµy 26/1/1995. chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 vÒ ®iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ng­êi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Néi dung cña b¶n ®iÒu lÖ gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu cña ®¶ng vµ nhµ n­íc ®Ò ra, gãp phÇn c«ng b»ng vµ sù tiÕn bé x· héi, gãp phÇn lµnh m¹nh ho¸ thÞ tr­êng lao ®éng vµ ®ång thêi ®¸p øng ®­îc sù mong mái cña ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña c¶ n­íc. 2.B¶n chÊt cña b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ng­êi lao ®éng. 2.1 Kh¸i qu¸t vÒ c¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi. ë n­íc ta ngoµi b¶o hiÓm x· héi chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi cßn cã cøu trî x· héi vµ ­u ®·i x· héi. Cøu trî x· héi lµ sù gióp ®ì cña nhµ n­íc vµ x· héi vÒ thu nhËp vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c ®èi víi mäi thµnh viªn cña x· héi, trong nh÷ng tr­êng hîp bÞ bÊt h¹nh, rñi ro, nghÌo ®ãi kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tù lo cuéc sèng tèi thiÓu cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. Sù gióp ®ì nµy ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸c quü dù phßng cña nhµ n­íc, b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt cña c¸c tæ chøc x· héi vµ nh÷ng ng­êi h¶o t©m. ­u ®·i x· héi lµ sù ®·i ngé ®Æc biÖt c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nhµ n­íc, cña x· héi nh»m ®Òn ®¸p c«ng lao ®èi víi nh÷ng ng­êi hay mét sè bé phËn x· héi cã nhiÒu cèng hiÕn cho x· héi. Ch¼ng h¹n nh÷ng ng­êi cã c«ng víi ®Êt n­íc, liÖt sÜ vµ th©n nh©n liÖt sÜ, th­¬ng binh, bÖnh binh v v...®Òu lµ nh÷ng ®èi t­îng ®­îc h­ëng sù ®·i ngé cña nhµ n­íc, cña x· héi. ­u ®·i x· héi tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ sù bè trÝ ban ¬n mµ nã lµ chÝnh s¸ch cã môc tiªu chÝnh trÞ - kinh tÕ - x· héi, gãp phÇn cñng cè thÓ chÕ chÝnh trÞ cña nhµ n­íc tr­íc m¾t vµ l©u dµi ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cña x· héi. MÆc dï cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau vÒ ®èi t­îng vµ ph¹m vi song b¶o hiÓm x· héi, cøu trî x· héi, ­u ®·i x· héi ®Òu lµ nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña mét quèc gia. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy lu«n bæ sung cho nhau, hç trî nhau vµ tÊt c¶ ®Òu gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi. 2.2 B¶n chÊt cña b¶o hiÓm x· héi Con ng­êi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tr­íc hÕt ph¶i ¨n ë mÆc vµ ®i l¹i ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®ã, ng­êi ta ph¶i lao ®éng ®Ó lµm ra nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt. Khi s¶n phÈm t¹o ra ngµy cµng nhiÒu th× cuéc sèng con ng­êi ngµy cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, x· héi ngµy cµng v¨n minh h¬n.nh­ vËy viÖc tho¶ m·n c¸c nhu cÇu sinh sèng vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi phô thuéc vµo chÝnh kh¶ n¨ng cña hä. nh­ng trong thùc tÕ, kh«ng ph¶i lóc nµo con ng­êi còng chØ gÆp thu©n lîi, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ mäi ®iÒu kiÖn sèng b×nh th­êng. Tr¸i l¹i cã rÊt nhiÒu tr­êng hîp khã kh¨n bÊt lîi, Ýt nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm cho ng­êi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c. ch¼ng h¹n bÊt ngê bÞ èm ®au hay bÞ tai n¹n trong lao ®éng, mÊt viÖc lµm hay khi tuæi giµ kh¶ n¨ng lao déng vµ kh¶ n¨ng tù phôc vô bÞ suy gi¶m ....khi r¬i vµo nh÷ng tr­êng hîp nµy c¸c nhu cÇu trong cuéc sèng kh«ng v× thÕ mµ mÊt ®i, tr¸i l¹i cßn t¨ng lªn, thËm trÝ cßn xuÊt hiÖn thªm mét sè nhu cÇu míi nh­ cÇn ®­îc ®iÒu trÞ vµ ch÷a bÖnh khi èm ®au, tai n¹n th­¬ng tËt nÆng cÇn ph¶i cã ng­êi ch¨m sãc vµ nu«i d­ìng v.v... bëi vËy muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng, con ng­êi vµ x· héi ph¶i t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau nh­: san sÎ, ®ïm bäc lÉn nhau trong néi bé céng ®ång;®i vay, ®i xin hoÆc dùa vµo sù cøu trî cña nhµ n­íc v.v...râ rµng, nh÷ng c¸ch ®ã lµ hoµn toµn thô ®éng vµ kh«ng ch¾c ch¾n. Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, viÖc thuª m­ín nh©n c«ng trë nªn phæ biÕn. Lóc ®Çu, ng­êi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nh­ng vÒ sau ®· ph¶i cam kÕt b¶o ®¶m cho ng­êi lµm thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai n¹n, thai s¶n v.v...trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c tr­êng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ ng­êi chñ kh«ng ph¶i chi mét ®ång nµo. nh­ng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä mét lóc ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. V× thÕ m©u thuÉn chñ - thî ph¸t sinh, giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ ph¶i thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng ®Õn nhiÒu mÆt ®êi sèng kinh tÕ x· héi .Do vËy nhµ n­íc ph¶i ®øng ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ m©u thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt t¨ng c­êng ®­îc vai trß cña Nhµ N­íc mÆt kh¸c buéc c¶ giíi chñ vµ giíi thî ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh hµng th¸ng ®­îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së x¸c suÊt x¶y ra ®èi víi ng­êi lµm thuª. Víi c¸ch hiÓu nh­ trªn, b¶n chÊt cña b¶o hiÓm x· héi ®­îc thÓ hiÖn ë mét sè néi dung chñ yÕu sau ®©y: - B¶o hiÓm x· héi lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, mèi quan hÖ thuª m­ín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× b¶o hiÓm x· héi cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng cña b¶o hiÓm x· héi hay b¶o hiÓm x· héi kh«ng v­ît qóa t×nh tr¹ng kinh tÕ cña mçi n­íc. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong b¶o hiÓm x· héi ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a 3 bªn: bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi, bªn b¶o hiÓm x· héi, vµ bªn ®­îc b¶o hiÓm x· héi. Bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi cã thÓ chØ lµ ng­êi lao ®éng hoÆc c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Bªn b¶o hiÓm x· héi (bªn nhËn nhiÖm vô b¶o hiÓm x· héi) th«ng th­êng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ N­íc lËp ra vµ b¶o trî. Bªn ®­îc b¶o hiÓm x· héi lµ ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn thiÕt. - Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong b¶o hiÓm x· héi cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña con ng­êi nh­: èm ®au, tai n¹n lao ®éng bÖnh nghÒ nghiÖp...hoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng tr­êng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh­: tuæi giµ thai s¶n v.v...®ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. - PhÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®­îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®­îc tån tÝch l¹i. Nguån quü nµy do bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi ®ãng gãp lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®­îc sù hç trî cña nhµ n­íc. - Môc tiªu cña b¶o hiÓm x· héi lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng­êi lao ®éng trong tr­êng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc mÊt viÖc lµm. II. T×nh h×nh tham gia b¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam hiÖn nay. 1.Sè ng­êi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay. Theo bé luËt lao ®éng vÒ b¶o hiÓm x· héi, trong ®ã quy ®Þnh c¸c ®èi t­îng sau ®©y ph¶i ¸p dông c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi : - Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. - Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn. - Ng­êi lao déng viÖt nam lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp; trong c¸c c¬ quan, tæ chøc n­íc ngoµi hoÆc tæ chøc quèc tÕ t¹i viÖt nam, trõ tr­êng hîp §iÒu ­íc quèc tÕ mµ Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh kh¸c. - Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô thuéc c¬ quan hµnh chÝnh, sù nghiÖp, c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ. - Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc dÞch vô thuéc lùc l­îng vò trang. - Ng­êi gi÷ chøc vô d©n cö , bÇu cö lµm viÖc trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp; ng­êi lµm viÖc trong c¸c c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ tõ trung ­¬ng ®Õn cÊp huyÖn. C¸c ®èi t­îng trªn ®i häc, thùc tËp, c«ng t¸c ®iÒu d­ìng ë ngoµi n­íc mµ vÉn h­ëng tiÒn l­¬ng hoÆc tiÒn c«ng th× còng thuéc ®èi t­îng thùc hiÖn b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc. Tuy nhiªn, sè ng­êi ®­îc tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi ë n­íc ta vÉn rÊt thÊp. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 2001 cho chóng ta thÊy: tæng sè ng­êi ®­îc tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi lµ:4.403.870 ng­êi, t¨ng 161.140 ng­êi so víi n¨m 2000 cã nghÜa lµ sè ng­êi chØ t¨ng 3.8% so víi n¨m 2000. C¨n cø vµo nh÷ng con sè trªn cã thÓ cho ta thÊy mét c¸ch râ nÐt r»ng tèc ®é t¨ng ®èi t­îng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi vÉn cßn rÊt h¹n chÕ. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh gÇn hoµn toµn sè ®èi t­îng tham gia nµy lµ thuéc lo¹i ®èi t­îng ph¶i tham gia b¾t buéc.Trong ®ã phÇn lín lµ ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c khu vùc nhµ n­íc. Chóng ta còng cã thÓ rÔ rµng lý gi¶i ®­îc t×nh tr¹ng trªn bëi v× nh÷ng ®èi t­îng nµy lµm c«ng ¨n l­¬ng, h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc. ë ®©y ng­êi sö dông lao déng chÝnh lµ nhµ n­íc (®ãng 15% so víi tæng quü l­¬ng). Cßn l¹i mét tû lÖ t­¬ng ®èi nhá trong tæng sè tham gia lµ ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc ngoµi quèc doanh cã sö dông 10 lao ®éng trë lªn, c¸c doanh nghiÖp liªn doanh, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi... ®©y còng lµ mét thùc tr¹ng ë viÖt nam chóng ta. Cã thÓ ®­a ra mét sè lý do c¬ b¶n chñ yÕu sau: Tr×nh ®é nhËn thøc cña ng­êi lao ®éng vÒ b¶o hiÓm x· héi ch­a cao. Hä chØ xuy nghÜ tr­íc m¾t lµ kh«ng muèn mÊt ®i 5% tõ tiÒn l­¬ng cña m×nh. §©y lµ thu nhËp cã thÓ gióp hä chi tiªu cho cuéc sèng ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng gia ®×nh cã møc sèng thÊp, Ýt cã tÝch luü. - C¸c doanh nghiÖp lµ phÝa ng­êi sö dông lao ®éng hä ph¶i ®ãng gãp mét phÇn t­¬ng ®èi lín cho ng­êi lao ®éng mµ hä sö dông(15% tæng quü l­¬ng). Do vËy hä t×m c¸ch nÐ tr¸nh chèn ®ãng. §iÒu nµy dÉn ®Õn sè l­îng lao ®éng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi ch­a cao. - Quy chÕ qu¶n lý c«ng t¸c thu cña c¬ quan b¶o hiÓm x· héi ch­a cao lµm cho c¸c chñ sö dông lao ®éng cã thÓ chèn tr¸nh ®­îc. 2.Tæng sè lùc l­îng lao ®éng cña n­íc ta hiÖn nay. 2.1.Kh¸i niÖm lùc l­îng lao ®éng. Lùc l­îng lao ®éng lµ bé phËn cña nguån lao ®éng bao gåm nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, ®ang lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp song cã nhu cÇu t×m viÖc. Nh­ vËy lùc l­îng lao ®éng lµ bé phËn t¹o ra s¶n phÈm cho x· héi gãp phÇn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. 2.2.Lùc l­îng lao ®éng ë n­íc ta hiÖn nay. Víi ®Æc thï cña n­íc ta lµ mét ®Êt n­íc ®ang ph¸t triÓn. N­íc ta cã mét c¬ cÊu d©n sè trÎ, quy m« cña lao ®éng chiÕm 59.3% d©n sè. Víi ®Æc ®iÓm c¬ cÊu trªn cho ta thÊy mét sè lîi thÕ vµ h¹n chÕ cña nguån lao ®éng sau: - ThuËn lîi: víi ®Æc ®iÓm cña d©n sè n­íc ta lµ d©n sè trÎ. Do ®ã, ®©y lµ lùc l­îng råi rµo cho viÖc s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, hµng ho¸ vµ dÞch vô phôc vô qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc; lùc l­îng lao ®éng trÎ cã søc khoÎ, n¨ng ®éng ,s¸ng t¹o trong lao ®éng. §Æc biÖt cã mét lùc l­îng lao ®éng ®­îc ®µo t¹o qua tr­êng líp. Hä cã thÓ lµm viÖc trong nh÷ng nghµnh nghÒ nÆng nhäc, nh÷ng nghµnh nghÒ ®ßi hái kü thuËt cao. - Khã kh¨n: §©y lµ lùc l­îng lao ®éng trÎ mÆc dï ®­îc qua ®µo t¹o nh­ng cßn nÆng vÒ lý thuyÕt, thiÕu kinh nghiÖm thùc tiÔn do vËy ®ßi hái ph¶i qua rÌn luyÖn trong thùc tÕ. Ngoµi ra,tÝnh æn ®Þnh trong c«ng viÖc ch­a cao. Lùc l­îng lao ®éng ë n­íc ta chñ yÕu tËp trung ë n«ng th«n. Theo sè liÖu thèng kª cho thÊy 73% lùc l­îng lao ®éng tËp trung ë n«ng th«n. §©y lµ khu vùc cã ®Æc thï lµ lao ®éng theo mïa vô thu nhËp thÊp chØ kho¶ng 255.000(®ång)/1 ng­êi/1 th¸ng.Thu nhËp trong gia ®×nh phÇn lín lµ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu tèi thiÓu. Sè lao ®éng cßn l¹i (27% ) lµ lao ®éng lµm viÖc trong lÜnh vùc nhµ n­íc, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi... Sè lao ®éng lµm viÖc trong lÜnh vùc nµy cã thu nhËp æn ®Þnh ®­îc sù qu¶n lý cña nhµ n­íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch ®èi víi ng­êi lao ®éng. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ hiÖn nay t×nh h×nh ®ãng b¶o hiÓm x· héi cho ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cßn hiÖn t­îng trèn tr¸nh vµ nî ®äng nhiÒu. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cã sö dông lao ®éng mµ kh«ng thuéc diÖn ®ãng b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc th× tham gia cßn h¹n chÕ. Trong ®Ò tµi nµy, chóng ta sÏ tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu ®Ó cã thÓ ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p t¨ng c­êng c«ng t¸c thu quü ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cßn nî ®äng vµ chèn tr¸nh. §©y lµ nh÷ng doanh nghiÖp thuéc diÖn b¾t buéc ph¶i ®ãng b¶o hiÓm x· héi cho ng­êi lao ®éng. Më réng cho nh÷ng ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp kh«ng thuéc diÖn b¾t buéc cã thÓ tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi. §Æc biÖt lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc n«ng th«n cã thÓ tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi. §¶m b¶o quyÒn lîi c«ng b»ng ®èi víi mäi ng­êi lao ®éng trong x· héi( kh«ng ph©n biÖt ngµnh nghÒ, giµu nghÌo... ). III. Sù cÇn thiÕt më réng ®èi t­îng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi viÖt nam. 1.Vai trß cña b¶o hiÓm x· héi trong hÖ thèng an sinh x· héi ë viÖt nam. ViÖt nam lµ mét n­íc ®«ng d©n (77 triÖu ng­êi, ®øng hµng thø 12 trªn thÕ giíi), nh­ng l¹i lµ mét trong nh÷ng n­íc nghÌo nhÊt thÕ giíi (víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi ch­a ®Õn 400USD/n¨m). V× vËy, an sinh x· héi nãi chung vµ b¶o hiÓm x· héi nãi riªng cã ý nghÜa rÊt to lín ®èi víi ng­êi d©n vµ ng­êi lao ®éng. Qua gÇn 40 n¨m thùc hiÖn, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· ph¸t huy dÇn tõng b­íc, tõ chç ®èi t­îng b¶o hiÓm x· héi chØ lµ c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc, ®Õn nay ®· më réng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. TÝnh ®Õn nay ®· cã kho¶ng 4 triÖu ng­êi tham gia b¶o hiÓm x· héi vµ gÇn 2 triÖu ng­êi ®ang h­ëng c¸c trî cÊp b¶o hiÓm x· héi th­êng xuyªn. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· gãp phÇn to lín vµo viÖc æn ®Þnh ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng thô h­ëng b¶o hiÓm x· héi; gãp phÇn æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, so víi tû lÖ lao ®éng c¶ n­íc th× tû lÖ lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi cßn thÊp. Nh÷ng ng­êi lao ®éng trong khu vùc phi kÕt cÊu, lao ®éng trong khu vùc n«ng nghiÖp vµ lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cã sö dông d­íi 10 lao ®éng ch­a ®­îc tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi, ch­a ®­îc sù b¶o vÖ cña hÖ thèng. §iÒu nµy ®· lµm t¨ng nguy c¬ g¸nh nÆng cña hÖ thèng an sinh x· héi. NghÜa lµ t¨ng nguy c¬ cho c¸c chi phÝ c«ng céng ®Ó trî gióp cho c¸c ®èi t­îng nµy. Theo mét sè dù b¸o, d©n sè n­íc ta tiÕp tôc t¨ng trong 20 n¨m tíi, mÆc dï tèc ®é t¨ng ®· gi¶m. cã thÓ thÊy ®iÒu nµy qua c¸c sè liÒu sau: §¬n vÞ tÝnh: 1000 (ng­êi) n¨m  D©n sè  D©n sè tõ 15 – 49 tuæi   2000  77.700  21.066   2005  82.500  23.663   2010  87.400  25.501   2015  92.300  25.958   2020  97.100  26.237   (Nguån: ch­¬ng tr×nh môc tiªu ph¸t triÓn d©n sè – uû ban d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh). §Õn nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû nµy, d©n sè n­íc ta sÏ ®¹t 100 triÖu ng­êi vµ lùc l­îng lao ®éng kho¶ng 49 triÖu ng­êi. §©y lµ lùc l­îng lao ®éng ®«ng ®¶o cã thÓ tham gia b¶o hiÓm x· héi nÕu nh­ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®­îc më réng vµ nh­ vËy sÏ cã kho¶ng 50% d©n c­ ®· ®­îc b¶o vÖ bëi hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia. Hay nãi c¸ch kh¸c, nguy c¬ rñi ro trong lao ®éng cña gÇn 50% d©n c­ ®· ®­îc b¶o vÖ bëi c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. §iÒu nµy ®· gi¶m chi phÝ c«ng céng ®Ó ®Ó thùc hiÖn c¸c trî gióp x· héi tèi thiÓu. XÐt d­íi khÝa c¹nh kinh tÕ, khi c¸c chi phÝ c«ng céng cho trî gióp x· héi gi¶m ®i th× sè tiÒn tõ ng©n s¸ch vµ x· héi sÏ ®­îc ®Çu t­ vµo c¸c lÜnh vùc kh¸c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµm cho ®êi sèng cña ng­êi d©n ®­îc “an sinh” h¬n. §©y lµ ý nghÜa rÊt lín lao cña sù më réng vµ ph¸t triÓn b¶o hiÓm x· héi trong hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia. HÖ thèng b¶o hiÓm x· héi ®­îc më réng gãp phÇn gi¶m bít nh÷ng ®èi t­îng cÇn trî gióp x· héi. HiÖn nay ë viÖt nam, nh÷ng ®èi t­îng cÇn trî gióp rÊt nhiÒu nh­ nh÷ng ng­êi giµ c« ®¬n kh«ng n¬i n­¬ng tùa ( kho¶ng 300.000 ng­êi), ng­êi tµn tËt (kho¶ng 4 triÖu), trÎ em må c«i hoÆc cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n (kho¶ng 200 ngµn ng­êi),ng­êi nghÌo (chiÕm 11% sè hé c¶ n­íc)... nh÷ng ®èi t­îng nµy ( kh«ng ph¶i tÊt c¶) nÕu ®­îc tham gia vµo c¸c hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi ( hoÆc b¾t buéc hoÆc tù nguyÖn ), ®Æc biÖt lµ lao ®éng n«ng th«n vµ n«ng d©n, n¬i chiÕm 80% d©n sè vµ trªn 70% lùc l­îng lao ®éng c¶ n­íc, th× hä phÇn nµo ®­îc sù b¶o vÖ cña hÖ thèng, ®­îc sù san sÎ cña