Đồ án Mô hình mạng cảm nhận không dây WSN

Đồ án tốt nghiệp MỞ ĐẦU Ngày nay dưới sự phát triển rất mạnh mẽ của khoa học kĩ thuật nói chung và công nghệ thông tin nói riêng, mạng cảm nhận không dây ra đời là một trong những thành tựu cao của công nghệ chế tạo và công nghệ thông tin. Một trong các lĩnh vực của mạng cảm nhận không dây ( Wireless Sensor Network – WSN ) là sự kết hợp của việc cảm nhận, tính toán và truyền thông vào trong các thiết bị nhỏ gọn đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của con người cũng như phục vụ ngày một tốt hơn cho lợi ích của con người, làm cho con người không mất quá nhiều sức lực, nhân công nhưng hiệu quả công việc vẫn cao. Sức mạnh của WSN nằm ở chỗ khả năng triển khai một số lượng lớn các thiết bị nhỏ có khả năng tự thiết lập cấu hình của hệ thống. Sử dụng những thiết bị này để theo dõi theo thời gian thực, cũng có thể để giám sát điều kiện môi trường, theo dõi cấu trúc hoặc tình trạng thiết bị… Trong những nghiên cứu mới nhất hiện nay thì hầu hết các ứng dụng của WSN là giám sát môi trường từ xa hoặc có thể mang theo một thiết bị nhỏ gọn nhưng có sức mạnh có thể làm việc hiệu quả không kém một hệ thống thiết bị cồng kềnh. Ví dụ như có thể ứng dụng WSN vào trong công việc phòng cháy rừng bằng rất nhiều nút cảm biến tự động kết nối thành một hệ thống mạng không dây để có thể ngay lập tức phát hiện những vùng có khả năng cháy và gây cháy có thể đưa ra cảnh báo hoặc báo động cần thiết. Một trong những ưu điểm lớn của mạng không dây WSN là chi phí chiển khai và lắp đặt được giảm thiểu, dễ dàng lắp đặt vì kích thước nhỏ gọn, dễ sử dụng.Thay vì hàng ngàn km dây dẫn thông qua các ống dẫn bảo vệ, người lắp đặt chỉ làm công việc đơn giản là đặt thiết bị đã được lắp đặt nhỏ gọn vào vị trí cần thiết. Mạng có thể được mở rộng theo ý muốn và mục đích sử dụng của WSN, rất đơn giản ta chỉ việc thêm vào các thiết bị, linh kiện không cần thao tác phức tạp Trước xu thế phát triển nhanh chóng của mạng cảm nhận không dây, căn cứ vào tình hình thực tế của nước ta đang cần các hệ thống giám sát các thông số trong môi trường để phục vụ cho nhiều nghành, nhiều lĩnh vực đồ án đã chọn hướng nghiên cứu là Mô hình mạng cảm nhận không dây - WSN . Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 1 Đồ án tốt nghiệp Đồ án được chia làm 5 chương với nội dung được trình bày như sau: - Chương 1: Giới thiệu về mạng cảm nhận không dây. - Chương 2: Tổng quan về màn hình tinh thể lỏng - LCD và Vi điều khiển. - Chương 3: Màn hình LCD 1602A và vi điều khiển CC1010 - Chương 4: Phần mềm nhúng cho hệ đo nhiệt tự động - Chương 5: Cài đặt thử nghiệm trên hệ thống, các kết quả đạt được Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 2 Đồ án tốt nghiệp CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU VỀ MẠNG CẢM NHẬN KHÔNG DÂY (Wireless sensor Network - WSN) 1.1. Mạng cảm nhận không dây Mạng cảm nhận không dây (WSN) thu thập dữ liệu môi trường ra đời đáp ứng cho nhu cầu thu thập thông tin của môi trường tại một tập hợp các điểm xác định trong một khoảng thời gian xác định nhằm phát hiện các quy luận vận động và các đặc điểm thay đổi rất chậm của môi trường hoặc của đối tượng, mạng cảm nhận không dây thông thường bao gồm các nút mạng cảm nhận được phân bố trong một phạm vi không gian nhất định. Các nút cảm nhận này sẽ tiến hành đo đạc các thông số của môi trường như nhiệt độ, độ ẩm, độ mặn, độ PH, áp suất …Việc thu thập các thông tin này trong văn phòng, nhà kho, công xưởng, viện bảo tàng, trong công nghiệp, y tế, nông nghiêp, lâm nghiệp… WSN dường như đã trở thành giải pháp hấp dẫn vì mang đến sự tiện lợi về nhiều phương diện, và đặc biệt trong nhiều trường hợp thậm chí còn hạn chế được sự nguy hiểm cho con người trong những môi trường làm việc khắc nghiệt ( nút mạng thay thế cho sự làm việc trực tiếp của con người trong những môi trường có độc tính hay nhiệt độ cao, áp suất cao ... ). Một hệ thống WSN hoàn thiện còn có khả năng theo dõi và cảnh báo mức độ an toàn của môi trường hoặc định vị sự di chuyển các đối tượng trong phạm vi của nó. Tùy theo mục đích của mạng cảm nhận mà có thể thiết kế các nút mạng sao cho phù hợp.Các nút cảm nhận có bộ vi xử lý bên trong, thay vì gửi dữ liệu thô tới nút đích nó có thể tiến hành xử lý đơn giản và gửi về dữ liệu đã được xử lý theo yêu cầu. Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 3 Đồ án tốt nghiệp Hình 1.1: Minh họa mạng cảm nhận không dây cảnh báo sự cố Các nút mạng cảm nhận thu thập thông tin môi trường sau đó gửi về nút gốc ( nút cơ sở), nút gốc thường là cố định và được nối với PC, hoặc máy tính xách tay qua cổng RS232 việc đó nảy sinh những vấn đề như sự thiếu linh hoạt trong việc theo dõi ,dám sát trực tiếp môi trường, không cơ động… Hình 1.2 là mô hình của một mạng cảm nhận không dây truyền thống có nút gốc được nối cố định với máy vi tính hoặc máy tính xách tay. Nút cảm nhận CC1010 Nút cảm nhận CC1010 Nút cảm nhận  Nút gốc CC1010 Liên kết có dây  RS 232  PC CC1010 Liên kết không dây Hình 1.2: Mạng cảm nhận thông thường sử dụng CC1010 Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 4 Đồ án tốt nghiệp Từ đề tài cụ thể “CHƯƠNG TRÌNH THU NHẬN, XỬ LÝ DỮ LIỆU, CẢNH BÁO SỰ CỐ TRÊN NÚT MẠNG CẢM NHẬN KHÔNG DÂY (WSN), HIỂN THỊ BẰNG MÀN HÌNH TINH THỂ LỎNG - LCD ”. Sau đây em xin giới thiệu một ứng dụng của mạng cảm nhận WSN thu thập dữ liệu môi trường, giải quyết được đa số những nhược điểm của một mạng cảm nhận không dây thông thường, cụ thể đề tài sẽ đi vào tìm hiểu, phân tích thiết kế một nút mạng di động có khả năng thu nhận dữ liệu, xử lý, hiển thị lên màn hình LCD với kích thước nhỏ gọn, tiêu thụ ít năng lượng, tiết kiệm…Hình 1.3 minh họa một mô hình mạng cảm nhận sử dụng CC1010 được kết nối với một màn hình tinh thể lỏng. Cảm biến (Sensor)  VĐK CC1010  VĐK CC1010  LCD LK có dây LK không dây Hình 1.3: Hệ thống cảm nhận sử dụng CC1010 kết nối với LCD Ở đây LCD được gắn với bộ phận nhân dữ liệu ,xử lý và hiển thị kết quả lên màn hình LCD.Có thể coi đây như một nút mạng di động ,hoạt động tốt trong phạm vi của mạng cảm nhận không dây - WSN.Như vậy chúng ta không cần thiết phải có kết nối PC mà vãn có thể theo dõi được các thông số của môi trường cũng như tình trạng ở những nút mạng cảm nhận một cách linh hoạt và cơ động hơn rất nhiều. Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 5 Đồ án tốt nghiệp 1.2. Mô tả hệ thống Từ hình 1.3 ta thấy hệ thống gồm có 2 phần cơ bản là: 1.2.1. Các nút cảm nhận và truyền dữ liệu: Đại diện cho tất cả nút mạng cảm nhận, bao gồm các nút cảm nhận thông số cần đo, mạch tích hợp CC1010EM nhận, xử lý rồi truyền không dây đến nút di động. Mỗi nút cảm nhận trên đều được gán một địa chỉ cụ thể. Từ những phân tích lý thuyết ở trên ta có mô hình của nút mạng cảm nhận và truyền dữ liệu như sau : Angten phát CC1010 Sensor Hình 1.4: Mô hình nút cảm nhận và truyền dữ liệu Cảm biến-Sensor a) Khái niệm Trong các hệ thông đo lường, điều khiển mọi quá trình đều được đặc trưng bởi các trạng thái như nhiệt độ, áp suất, tốc độ, mô men…Các biến trạng thái này thường là các đại lượng không điện. Nhằm mục đích điều chỉnh, điều khiển các quá trình ta cần thu thập các thông tin, đo đạc, theo dõi sự biến thiên của các biến trạng thái của quá trình. Các bộ cảm biến thực hiện chức năng này chúng thu thập, đáp ứng với các tín hiệu và các kích thích, có thể nói chúng có thể so sánh như là tai, mắt của các hoạt động kha học và công nghệ của con người. Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 6 Đồ án tốt nghiệp Các bộ cảm biến thường được định nghĩa theo nghĩa rộng là thiết bị cảm nhận và đáp ứng với các tín hiệu và kích thích. Trong các hệ thống đo lường- điều khiển hiện đại, quá trình thu thập và xử lý tín hiệu thường do máy tính đảm nhiệm. b) Phân loại các loại cảm biến Ta có thể phân loại các loại cảm biến theo một số các đặc trưng sau: Theo nguyên lý chuyển đổi giữa đáp ứng và kích thích - Vật lý: Nhiệt điện, quang điện, quang từ, điện từ, nhiệt quang - Hóa học: Biến đổi hóa học, biến đổi điện hóa, phân tích phổ Theo dạng kích thích - Âm thanh: Biến, pha, phân cực, phổ, tốc độ truyền sóng… - Điện: Điện tích, dòng điện, điện thế, điện áp… - Từ: Từ trường, độ từ thẩm… - Quang: Biên, pha, phân cực, phổ… - Cơ: Lực, áp suất, gia tốc, vận tốc,khối lượng, tỷ trọng… - Nhiệt: Nhiệt độ, thông lượng, nhiệt dung, tỉ nhiệt… - Bức xạ: Kiểu, năng lượng, cường độ… - Ngoài ra còn có rất nhiều loại cảm biến tùy theo tính năng và phạm vi sử dụng… Theo chức năng mạng và đặc điểm của mỗi cấu hình mạng cảm nhận mà có thể sử dụng những loại cảm biến khác nhau ,Trong đồ án này cảm biến được chọn để nghiên cứu là loại cảm biến nhiệt độ có tên là LM61 có dạng IC. c) Đặc điểm IC LM61 : Biến đổi nhiệt độ cảm nhận được ra điện áp nối ra Khoảng cảm nhận từ -300C đến 1000C. Nguồn cung cấp 2,7V. Khoảng thay đổi điện áp nối ra là 10mV/0C Điện thế bù DC = 600mV. Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 7 Đồ án tốt nghiệp Khoảng thay đổi điện áp lối ra là từ 300mV đến 1600mV ứng với khoảng nhiệt độ từ -300C tới 1000C. IC cảm biến thu nhận thông tin của môi trường sau đó biến đổi thông tin đó thành đại lượng điện dưới dạng tín số hoặc tín hiệu tương tự ,sau đó được số hóa để có thể truyền đi trong mạng không dây.IC LM61 thu nhận thông tin nhiệt độ của môi trường sau đó biến đổi thành điện áp lối ra ( Dạng thông tin tương tự ). 1.2.2. Nút mạng di động( Nhận và hiển thị ) Bao gồm mạch tích hợp CC1010EM nhận dữ liệu của các nút cảm nhận ,xử lý ,sau đó hiển thị kết quả của mỗi nút lên mà hình LCD.Nút mạng di dộng trên vừa có thể thu nhận tín hiệu do các nút mạng cảm nhận truyền về, vừa xử lý để lấy thông tin càn thiết và trong quá trình xử lý dữ liệu có thể đưa ra các dạng cảnh báo khác nhau ví dụ bằng âm thanh, đóng mở hệ thống...trong báo cáo này nút mạng di động được kết nối với một màn hình tinh thể lỏng LCD, các kết quả và các cảnh báo của từng nút mạng (nếu có) sẽ được hiển thị trên màn hình LCD nói trên và loại LCD được sử dụng loại màn hình LCD 1602A 16x2 dòng. Angten thu LCD 1602A CC1010 Hình 1.5: Mô hình nút mạng di động Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 8 Đồ án tốt nghiệp 1.3. Kết luận Ở chương 1 em đã trình bày được một số những kiến thức cơ bản của mạng WSN. Các nội dung đã được trình bày: Mạng cảm nhận không dây. Mô hình mạng cảm nhận thông thường kết nối máy tính thông qua cổng nối tiếp RS-232. Mô hình mạng sử dụng vi điều khiển CC1010 có ghép nối với màn hình tinh thể lỏng – LCD. Mô tả hệ thống. Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 9 Đồ án tốt nghiệp CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ MÀN HÌNH TINH THỂ LỎNG – LCD VÀ VI ĐIỀU KHIỂN 2.1. Giới thiệu về Vi điều khiển Có thể nói hiện nay vi điều khiển đã được ứng dụng rất phổ biến ở Việt Nam đã và đang được ứng dụng rất nhiều vào tất cả các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống. Hiện nay trên thị trường có rất nhiều loại Vi điều khiển và được chia làm 3 loại chính đó là: Vi điều khiển họ 8051, PIC và Motorola. 2.2. Vi điều khiển. 2.2.1. Vi điều khiển là gì ? Vi điều khiển là một IC lập trình vì vậy vi điều khiển muốn sử dụng được phải được lập trình từ trước, mỗi phần cứng nhất định phải có một phần mềm riêng kèm theo, nói theo cách khác thì Vi điều khiển là một máy tính được tích hợp trên một chip, thường được dùng để điều khiển các thiết bị điện tử, Vi điều khiển thực chất là một hệ thống bao gồm một vi xử lý có hiệu xuất đủ dùng với giá thành thấp.Vi điều khiển thường được dùng để xây dựng các hệ thống nhúng nó xuất hiện nhiều trong các thiết bị điện tử (ví dụ như trong Mạng cảm nhận không dây WSN ). Hầu hết các Vi điều khiển ngày nay được xây dựng dựa trên kiến trúc VonNewman, kiến trúc này định nghĩa được 4 thành phần quan trọng của một hệ thống nhúng là lõi CPU, bộ nhớ chương trình thường là ROM và Flash, bộ nhớ dữ liệu-RAM, một hoặc một vài bộ định thời, các cổng vào ra chung. 2.2.2. Kiến trúc của Vi điều khiển Thực chất vi điều khiển cũng là một kiến trúc siêu nhỏ, gồm các linh kiện điện tử ở kích thước rất nhỏ có thể là micro hoặc là Nano, các linh kiện này được kết hợp với nhau và được nối với các thiết bị bên ngoài thông qua các chân của vi điều khiển vì vậy để bắt tay vào xây dựng một ứng dụng cụ thể của vi điều khiển ta cần phải hiểu rõ được kiến trúc của vi điều khiển. Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 10 Đồ án tốt nghiệp 2.2.3. Tập lệnh Tập lệnh chính là tập mã lệnh nhị phân. Bản chất của một tập lệnh là một tập hợp các mã nhị phân mà qua đó các đơn vị xử lý trung tâm (CPU) có thể nhận biết và thực hiện được. Vậy dữ liệu được CPU xử lý là các số nhị phân. Tập lệnh sẽ thực hiện các công việc chính sau đây : Tính toán các con số nhị phân. Các lệnh để chuyển các giá trị ra thành tín hiệu điện tử ở các chân linh kiện. Các lệnh di chuyển các giá trị giữa các thanh ghi. Các lệnh điều khiển con trỏ chương trình. Các tập lệnh được chia làm hai loại, tập lệnh RISC và tập lệnh CISC. 2.3. Lập trình cho Vi điều khiển Chương trình là một tập hợp các lệnh được tổ chức theo một trình tự hợp li để giải quyết các yêu cầu của người lập trình. Tập hợp tất cả lệnh gọi là một tập lệnh. Các họ Vi điều khiển đều có chung một tập lệnh, Các Vi điều khiển ngày nay được cải tiến thường ít thay đổi hoặc mở rộng tập lệnh mà chú trọng phát triển phần cứng. Lệnh của Vi điều khiển là các số nhị phân 8bit hay còn được gọi là mã máy. Các lệnh mang mã 00000000b đến 11111111b. Các mã lệnh này được đưa vào lưu trữ trong ROM, khi thực hiện chương trình Vi điều khiển đọc các mã lệnh này, giải mã lệnh, và thực hiện lệnh. Vì các lệnh của Vi điều khiển có dạng số nhị phân quá dài và khó nhớ, hơn nữa việc gỡ lỗi khi chương trình phát sinh lỗi rất phức tạp và kho khăn. Khó khăn náy được giải quyết với sự hỗ trợ của máy tính, người viết chương trình có thể viết chương trình cho Vi điều khiển bằng ngôn ngữ lập trình bậc cao, sau khi việc viết chương trình hoàn tất , các chương trình se chuyển các câu lệnh cấp cao thành mã máy một cách tự động. Các mã này sau đó được đưa (nạp) vào bộ nhớ ROM của Vi điều khiển, Vi điều khiển sẽ tìm đến đọc các lệnh từ ROM để thực hiện chương trình. Bản thân máy tính không thực Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 11 Đồ án tốt nghiệp hiện các mã máy này vì chúng không phù hợp với phần cứng máy tính, muốn thực hiện phải có chương trình mô phỏng dành riêng cho nó. Các chương trình dành cho Vi điều khiển có thể được viết bằng C++, C, Visual Basic, hoặc các ngôn ngữ cấp cao khác. 2.4. Màn hình tinh thể lỏng-LCD Màn hình tinh thể lỏng là loại thiết bị hiển thị được cấu tạo bởi các tế bào( Các điểm ảnh) chứa các tinh thể lỏng có khả năng thay đổi tính phân cực của ánh sáng do đó thay đổi cường độ ánh sáng khi truyền qua khi kết hợp với các kính lọc phân cực, chúng có rất nhiều ưu điểm và các ưu điểm nổi bật nhất là tiết kiệm năng lượng, phẳng, hình ảnh sáng chân thật, nhỏ gọn được ứng dụng rất nhiều trong thực tế như các thiết bị yêu cầu nhỏ gọn, tiêu thụ năng lượng ít như đồng hồ, điện thoại di động…ngoài ra trong xu thế phát triển mạnh của khoa học công nghệ màn hình tinh thể lỏng còn được ứng dụng rất nhiều trong cuộc sống như màn hình màu của máy tính và tivi. 2.5. Kết luận Trong chương 2 em đã nêu được một số các nội dung sau : - Giới thiệu về Vi điều khiển trong đó có các nội dung đã được trình bày như vi điều khiển là gì, kiến trúc của vi điều khiển, các tập lệnh của vi điều khiển. Trước khi bắt tay vào viết chương trình cho vi điều khiển chúng ta cần nắm rõ các đặc điểm của vi điều khiển nói chung để từ đó chọn ra được loại vi điều khiển mà mình muốn làm việc. - Màn hình tinh thể lỏng-LCD. Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 12 Đồ án tốt nghiệp CHƯƠNG 3: MÀN HÌNH LCD 1620A VÀ VI ĐIỀU KHIỂN CC1010 3.1. Màn hình tinh thể lỏng LCD 1602A Hiện nay trên thế giới có rất nhiều loại màn hình tinh thể lỏng khác nhau tùy theo mục đích sử dụng và đòi hỏi của công việc mà có những loại màn hình khác nhau, yêu cầu công việc càng cao thì các loại màn hình tinh thể lỏng lại có chất lượng khác nhau.Trong mô hình mạng cảm nhận WSN lại không cần dùng đến loại hiện đại và chất lượng hình ảnh quá cao mà chỉ cần dùng các loại màn hình đơn sắc ví dụ như loại 20x2 dòng, 20x4 dòng, ... do yêu cầu hiển thị của nút mạng không cao như chỉ đưa ra thông tin dạng ký tự hoàn toàn không cần màn hình hiển thị nhiều thông số vì vậy em chọn màn hình tinh thể lỏng-LCD1602A để hiển thị kết quả thu được của nút mạng sau khi đã tính toán sử lý dữ liệu thu được. Sau đây em xin trình bày về loại màn hình tinh thể lỏng LCD 1602A . Đặc điểm chung của màn hình tinh thể lỏng LCD 1602A LCD 1602A là màn hình loại 16 ký tự * 2 đường, là loại màn hình đơn sắc có một bộ ASCII chuẩn.Kiến trúc phần cứng gồm có 64 bytes CGRAM (Charactor-Genarator) đây là bộ nhớ dùng để lưu trữ những ký tự được định nghĩa sẵn bởi người dùng và có 80 bytes DDRAM dùng để lưu trữ những ký tự đặc biệt.Màn hình LCD có thể giao tiếp với vi xử lý thông qua một bus dữ liệu 8bit hoặc 4bit, khi làm việc LCD 1602A cần nguồn cung cấp là +5V. Có hai chế độ làm việc với màn hình LCD 1602A Chế độ 8 bit Chế độ 4 bit .Chúng ta hay dùng cách này vì đơn giản và tiết kiệm chân cho vi điều khiển, tuy nhiên phương pháp này có nhược điểm đó là tốc đọ chậm hơn so với khi làm việc ở chế độ 8 bit. Để có thể loạt động LCD 1602A yêu cầu 3 đường điều khiển từ vi điều khiển, Cụ thể như sau : Sinh viên: Đoàn Duy Hà – CT701  Trang 13 Đồ án tốt nghiệp Đường Enable(E) :cho phép truy nhập màn hình thông qua R/W hoặc đường RS. - Khi (E) = 0 LCD không cho phép và không quan tâm đến những tín hiệu từ R/W hoặc RS. - Khi (E) = 1 LCD sẽ kiểm tra trạng thái của hai đường điều khiển và trả lời phù hợp yêu cầu của đường điều khiển. Đường Read.Write (R/W): Xác định hướng của dữ liệu giữa LCD và vi điều khiển. - Khi (R/W) = 0 cho phép ghi thông tin lên LCD - Khi (R/W) = 1 đọc thông tin từ LCD. Đường Register Select (RS) :Dựa vào đường (RS) LCD sẽ làm rõ kiểu của dữ liệu trên đường dữ liệu. - Khi (RS) = 0 chọn thanh ghi mã lệnh, cho phép người dùng gửi lệnh lên LCD. - Khi (RS) = 1 chọn thanh ghi dữ liệu cho phép người dùng gửi dữ liệu cần hiển thị lên LCD. Hai đường A, K là nguồn +5V dùng để điều khiển độ sáng tối của màn hình LCD, LCD 1602A có 8 đường dữ liệu từ DB0 đến DB7, hai đường Vss và Vee điều khiển độ tương phản của LCD. 3.2. Cơ chế hoạt động và điều khiển hiển thị trên LCD Khi LCD được khởi động để sẵn sàng nhận dữ liệu hoặc lệnh cần thiết lập các đặc trưng của LCD như : độ dài giao diện, ghi mã lệnh (0x010) để tắt màn hình hiển thị, ghi mã lệnh (0x001) để xóa màn hình hiển thị, ghi mã lệnh hướng dịch chuyển của con trỏ, ghi mã lệnh cho phép hiển thị con trỏ ở trạng thái chờ, ghi mã lệnh (0x20) để cho phép chế độ 4bit làm việc.nếu nhận một ký tự nó sẽ ghi ký tự đó lên màn hình và di chuyển con trỏ sang phải một khoảng. Vùng con trỏ đánh dấu vùng tiếp theo là nơi ký tự tiếp theo được ghi