Dự đoán thống kê về sản lượng cao su của Việt Nam giai đoạn 2005 - 2007

Lêi nãi ®Çu Dù ®o¸n thèng kª lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu th«ng qua sö dông c¸c tµi liÖu thèng kª lÞch sö vÒ hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi ®Ó tiÕn hµnh suy diÔn cho t­¬ng lai.V× thÕ nh÷ng th«ng tin vÒ ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª rÊt cÇn cho c¸c nhµ qu¶n lÝ,c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi. ViÖc xuÊt khÈu s¶n phÈm c©y c«ng nghiÖp lµ mét trong nh÷ng mòi nhän cña nÒn kinh tÕ n­íc ta.Vµ c©y cao su ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n chñ chèt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n,c©y cao su ®­îc xÕp vµo mét trong m­êi mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam víi 75-80% s¶n l­îng cao su s¶n xuÊt lµ ®Ó xuÊt khÈu.V× vËy ho¹t ®éng xuÊt khÈu cao su cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc gi¶i quýet vÊn ®Ò ®Çu ra,ph¸t triÓn cao su ViÖt Nam. Trong thêi gian qua do mÊt ®i thÞ tr­êng truyÒn thèng lµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa nªn xuÊt khÈu cao su bÕ t¾c ë ®Çu ra,chóng ta hoµn toµn bÞ ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu cã n¨m s¶n l­îng cao nh­ng gi¸ thµnh l¹i thÊp do bÞ søc Ðp gi¸.Nguån gèc cña viÖc bÞ Ðp gi¸ lµ do c¸c nhµ qu¶n lÝ cña n­íc ta ch­a cã ®­îc nh÷ng ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vÒ s¶n l­îng trong t­¬ng lai ®Ó cã thÓ chñ ®éng t×m ®­îc thÞ tr­êng ®Çu ra æn ®Þnh cho c©y cao su ViÖt Nam. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi: +Kh¸i qu¸t mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn c¬ b¶n vÒ dù ®o¸n thèng kª +Ph©n tÝch tæng quan thùc tr¹ng ph¸t triÓn s¶n l­îng cao su ViÖt Nam giai ®o¹n 1997-2004 +Dù ®o¸n thèng kª t×nh h×nh ph¸t triÓn s¶n l­îng cao su ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2007 +§Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn s¶n l­îng cao su ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi KÕt cÊu cña ®Ò tµi: §Ò tµi ®­îc hoµn thµnh gåm 3 ch­¬ng,ngo¹i trõ lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn. Ch­¬ng I:Tæng quan vÒ dù ®o¸n thèng kª Ch­¬ng II:Dù ®o¸n thèng kª vÒ s¶n l­îng cao su cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2007 Ch­¬ng III:Quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn s¶n l­îng cao su ViÖt Nam Ch­¬ng I Tæng quan vÒ dù ®o¸n I_Kh¸i niÖm,ý nghÜa vµ nhiÖm vô cña ph©n tÝch vµ dù do¸n thèng kª. Dù ®o¸n hiÓu theo nghÜa chung nhÊt lµ ®i x¸c ®Þnh møc ®é hoÆc tr¹ng th¸i cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai vµ ®· cã mét lÞch sö ph¸t triÓn l©u dµi.Tõ xa x­a,c¸c h×nh thøc dù ®o¸n s¬ khai nhÊt ®ùoc thÓ hiÖn d­íi d¹ng c¸c c©u tiªn tri,nh÷ng lêi bãi to¸n vµ trong thêi gian nµy th× dù ®o¸n kh«ng ®­îc vËn dông mét c¸ch khoa häc vµ tÝch cùc trong x· héi v× ®©y lµ n¬i ngù trÞ cña t«n gi¸o vµ triÕt häc duy t©m ®èi víi qu¸ tr×nh nhËn thøc t­¬ng lai.§Õn thÕ kØ 16-17 khi c¸c khoa häc tù nhiªn nh­ to¸n häc ,vËt lÝ häc,ho¸ häc…ph¸t triÓn th× c¸c dù ®o¸n cã tÝnh khoa häc míi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn.C¬ së cña c¸c dù ®o¸n lµ lÝ luËn cña khoa häc bao gåm c¸c quy luËt cã tÝnh logic liªn quan chÆt chÏ víi nhau.Trong thêi k× ®Çu,c¸c dù ®o¸n ®­îc x¸c ®Þnh trong thêi gian vµ kh«ng gian cô thÓ nªn cã ®é chÝnh x¸c cao,sau ®ã xuÊt hiÖn nhiªu hiÖn t­îng phøc t¹p chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè nh­ sù tiÐn bé cña khoa häc kÜ thuËt,sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi,c¸c yÕu tè vÒ chÝnh trÞ vµ t©m lÝ ®ßi hái ph¶i ph¸t triÓn c¸c ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n ®Ó nhËn thøc hiÖn t­îng.Tr¶i qua mét thêi gian dµi ph¸t triÓn c¸c nµh khoa häc ®· ®óc kÕt vµ ®­a ra ®­îc nh÷ng kh¸i niÖm chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ nhÊt vÒ dù ®o¸n ®ã lµ:Dù ®o¸n thãng kª lµ nªu lªn mét c¸h tæng hîp b¶n chÊt cô thÓ vµ tÝnh quy luËt cña hiÖn t­îng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh biÓu hiÖn b»ng sè l­îng,tÝnh to¸n møc ®é t­¬ng lai cña hiÖn t­îng nh»m ®­a ra nh÷ng c¨n cø cho quyÕt ®Þnh qu¶n lÝ. Ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª cã ý nghÜa quan träng trong nghiªn cøu thèng kª.§©y lµ kh©u cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª.Cã ý nghÜa vÒ nhËn thøc hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi vµ møc ®é nhÊt ®Þnh gãp phÇn c¶i t¹o hiÖn t­îng kinh tÐ x· héi. NhiÖm vô chung cña ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª lµ ph¶i nªu râ ®­îc b¶n chÊt cô thÓ,tÝnh quy luËt sù ph¸t triÓn trong t­¬ng lai cña hiÖn t­îng kinh tÐ x· héi nghiªn cøu.Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu mµ thùc hiÖn toµn bé nhiÖm vô trong ph¹m vi réng hoÆc hÑp hay chØ thùc hiÖn mét phÇn. Nh÷ng yªu cÇu trong ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª:§Ó ®¶m b¶o kÕt qu¶ ®óng ®¾n,kh¸ch quan,h¹n chÕ sai lÖch,ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª pahØ tu©n theo c¸c yªu cÇu sau: +Ph¶i tiÕn hµnh trªn c¬ së ph©n tÝch lÝ luËn kinh tÕ x· héi.Do c¸c hiÖn t­îng cã tÝnh chÊt vµ xu thÕ ph¸t triÓn kh¸c nhau,cã nh÷ng hiÖn t­îng ph¸t triÓn theo h­íng t¨ng lªn nh­ng còng cã hiÖn t­îng gi¶m ®I lµ tèt.V× vËy th«ng qua ph©n tÝch lÝ luËn ta hiÓu ®ùoc tÝnh chÊt xu h­íng cña hiÖn t­îng,trªn c¬ së ®ã míi dïng sè liÖu vµ ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt cô thÓ cña nã. +Ph¶i c¨n cø vµo toµn bé sù viÖc vµ ®Æt chóng trong mèi rµng buéc lÉn nhau.Ta thÊy sù tån t¹i cña hiÖn t­îng kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ tæng céng gi¶n ®¬n c¸c mÆt cña nã.Mµ lµ c¸c mÆt liªn kÕt víi nhau,mÆt nµy lµ c¬ së cho mÆt kia ®ång thêi chóng chÞu sù t¸c ®éng lÉn nhau.Do ®ã khi ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª ph¶i sö dông mét lo¹t tµi liÖu,mçi tµi liÖu ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña hiÖn t­îng nh»m thÊy ®­îc b¶n chÊt cña hiÖn t­îng. +§èi víi hiÖn t­îng cã tÝnh chÊt vµ h×nh thøc ph¸t triÓn kh¸c nhau ph¶i ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau.Mçi ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª chØ cã ý nghÜa vµ t¸c dông ®èi víi mét lo¹t hiÖn t­îng,chän ph­¬ng ph¸p thÝch hîp lµ ph¶i dùa vµo yªu cÇu,môc ®Ých ph©n tÝch vµ dù ®o¸n dùa vµo sè liÑu thu thËp,t¸c dông mçi ph­¬ng ph¸p. II_Mét sè ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª 1.Mét sè ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch 1.1.Ph­¬ng ph¸p ph©n tæ: Ph©n tæ th«ng kª lµ c¨n cø vµo mét hay mét sè tiªu thøc n¸o ®ã ®Ó tiÕn hµnh ph©n chia c¸c ®¬n vÞ cña hiÖn t­îng nghiªn cøu thµnh c¸c tæ vµ c¸c kiÓu tæ cã tÝnh chÊt kh¸c nhau.Ph©n tæ thèng kª thùc chÊt lµ nghiªn cøu c¸i chung vµ c¸i riªng mét c¸ch kÕt hîp.C¸c ®Æc tr­ng sè l­îng cña tæ gióp ta thÊy ®­îc ®Æc tr­ng cña c¸c tæng thÓ,nhËn thøc ®­îc b¶n chÊt vµ quy luËt cña hiÖn t­îng.Tæng thÓ nghien cøu ®­îc chia thµnh c¸c tæ cã quy m«,®Æc ®iÓm kh¸c nha,mÆt l­îng vµ quan hÖ sè l­îng cña c¸c tæ ph¶n ¸nh møc ®é kÕt cÊu cña hiÖn t­îng vµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc. *Cã c¸c lo¹i ph©n tæ sau: +Ph©n tæ theo tiªu thøc thuéc tÝnh lµ viÖc ph©n chia c¸c tæ c¨n cø vµo sù kh¸c nhau vÒ lo¹i h×nh,tr­êng hîp cã sè lo¹i h×nh t­¬ng ®èi Ýt cã thÓ coi mçi lo¹i h×nh lµ mét tæ.Tr­êng hîp cã nhiÒu lo¹i h×nh ph¶i ghÐp mét sè lo¹i h×nh nhá vµo mét tæ theo nguyªn t¾c:c¸c lo¹i h×nh nhá ®­îc ghÐp víi nhau phaØ gièng nhau hoÆc gÇn gièng nhau vÒ tÝnh chÊt nµo ®ã hoÆc c«ng dông kinh tÕ x· héi. +Ph©n tæ theo tiªu thøc sè l­îng:Trong c¸ch ph©n tæ nµy,viÖc x¸c ®Þnh c¸c tæ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt c¨n cø vµo l­îng biÕn kh¸c nhau cña tiªu thøc,tuú vµo l­îng biÕn cña tiªu thøc thay ®æi nhiÒu hay Ýt mµ ph©n tæ ®­îc gi¶i quyÕt k¸hc nhau.Ngoµi ra cßn chó ý ®Õn ®¬n vÞ tæng thÓ ®Ó x¸c nhËn sè tæ thÝch hîp. Tr­êng hîp l­îng biÕn cña tiªu thøc biÕn thiªn lín,cÇn chó ý tíi mèi quan hÖ gi÷a l­îng vµ chÊt trong ph©n tæ,xem l­îng biÕn tÝch luü ®Õn mét møc ®é nµo th× chÊt cña l­îng biÕn míi thay ®æi vµ lµm n¶y sinh mét sè kh¸c,tõ ®ã ph©n tæ cho thÝch hîp.Nh­ vËy mçi tæ sÏ bao gåm mét ph¹m vi l­îng biÕn víi hai giíi h¹n râ rÖt,giíi h¹n d­íi lµ biÕn l­îng nhá nhÊt cña tæ,nÕu v­ît qua giíi h¹n nµy th× chÊt thay ®æi vµ chuyÓn sang tæ kh¸c.TØ sè chªnh lÖch gi÷a giíi h¹n trªn vµ giíi h¹n d­íi cña mçi tæ gäi lµ kho¶ng c¸ch tæ,ph©n tæ trªn ®­îc gäi lµ ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ. Khi ph©n tæ cã thÓ dùa vµo mét tiªu thøc hoÆc nhiÒu tiªu thøc,tr­êng hîp ph©n tæ ®Ó biÎu hiÖn mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc gäi lµ ph©n tæ liªn hÖ,c¸c tiªu thøc trong ph©n tæ liªn hÖ ®­îc thµnh hai lo¹i:Tiªu thøc nguyªn nh©n(tiªu thøc g©y ¶nh h­ëng,sù biÕn ®éng cña nã dÉn ®Õn sù biÕn ®éng cña tiªu thøc kh¸c).Cã thÓ ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a hai tiªu thøc(mét nguyªn nh©n mét kÕt qu¶)hay ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a nhiÒu tiªu thøc(nhiÒu tiªu thøc nguyªn nh©n,mét tiªu thøc kÕt qu¶) 1.2.Ph­¬ng ph¸p håi quy vµ t­¬ng quan: Håi quy t­¬ng quan lµ ph­¬ng ph¸p to¸n häc ®­îc vËn dông trong thèng kª ®Ó biÓu hiÖn vµ ph©n tÝch mèi liªn hÖ t­¬ng quan gi÷a c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi. Liªn hÖ t­¬ng quan lµ mèi liªn hÖ kh«ng hoµn toµn chÆt chÏ gi÷a c¸c hiÖn t­îng nghiªn cøu tøc lµ khi hiÖn t­îng nµy thay ®æi th× cã thÓ lµm cho hiÖn t­îng kh¸c cã liªn quan còng thay ®æi theo nh­ng kh«ng cã ¶nh h­ëng hoµn toµn quyÕt ®Þnh.Phwong ph¸p t­¬ng quan ®­îc vËn dông ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ kh«ng hoµn toµn chÆt chÏ gi÷a c¸c hiÖn t­îng hoÆc c¸c tiªu thøc,c¸c tiªu thøc ®­îc chän bao giê còng cã mét tiªu thøc kÕt qu¶,sè cßn l¹i lµ tiªu thøc nguyªn nh©n.Trong thèng kª ph­¬ng ph¸p t­¬nng quan nghiªn cøu mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh(mèi liªn hÖ t­¬ng quan gi÷a c¸c tiªu thøc biÓu hiÖn ®ùoc b»ng ®­êng th¼ng) vµ phi tuyÕn tÝnh(mèi liªn hÖ t­¬ng quan gi÷a c¸c tiªu thøc biÓu hiÖn thµnh c¸c ®­êng cong cã h×nh d¹ng kh¸c nhau)th«ng qua c¸c d¹ng ph­¬ng tr×nh håi quy kh¸c nhau. *NhiÖm vô cña ph­¬ng ph¸p nµy: X¸c ®Þnh tÝnh chÊt vµ h×nh thøc cña mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc nghiªn cøu cã thÓ ®­îc biÓu hiÖn d­íi d¹ng moo h×nh nµo,tuyÕn tÝnh hay phi tuyÕn tÝnh,nghÞch hay thuËn,sau ®ã lËp ph­¬ng tr×nh håi qui ®Ó thÓ hiÖn mèi liªn hÖ vµ tÝnh c¸c tham sè cu¶ ph­¬ng tr×nh,gi¶i thÝch c¸c tham sè.ViÖc chän ph­¬ng tr×nh håi quy ®Ó biÓu hiÖn ph¶i dùa trªn c¬ së ph©n tÝch-lÝ luËn thùc tÕ,b¶n chÊt mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn t­îng nghiªn cøu kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p thèng kª kh¸c nhau nh­ ph­¬ng ph¸p ®å thÞ,ph­¬ng ph¸p ph©n tæ,sè b×nh qu©n hoÆc dùa vµo nghiªn cøu cã tõ tr­íc vÒ hiÖn nay,nÕu tiªu thøc cã mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh ph­¬ng tr×nh håi qui cã d¹ng
Trong ®ã:
:trÞ sè ®iÒu chØnh tiªu thøc y(tiªu thøc kÕt qu¶)theo quan hÖ phô thuéc víi tiªu thøc x. x lµ trÞ sè cña tiªu thøc nguyªn nh©n a lµ tham sè tù do kh«ng phô thuéc vµo x,nãi lªn ¶nh h­ëng cña nh©n tè kh¸c ®èi víi y. b lµ hÖ sè håi qui,nãi lªn møc ®é ¶nh h­ëng cña x ®èi víi y. NÕu mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc lµ t­¬ng quan phi tuyÕn tÝnh,ph­¬ng tr×nh håi qui cã thÓ cã d¹ng ph­¬ng tr×nh parabol bËc hai,ph­¬ngt r×nh parabol,hay ph­¬ng tr×nh hµm mò…tuú theo tÝnh chÊt cña mèi liªn hÖ. Ph­¬ng tr×nh parabol bËc hai cã d¹ng
Dïng trong tr­êng hîp khi tiªu thøc nguyªn nh©n t¨ng(hoÆc gi¶m)víi l­îng ®Òu nhau th× tiªu thøc kÕt qu¶ biÕn ®éng víi l­îng kh«ng ®Òu nhau (nhanh hoÆc chËm h¬n) Ph­¬ng tr×nh hypebol cã d¹ng
Dïng trong tr­êng hîp c¸c trÞ sè cña tiªu thøc nguyªn nh©n t¨ng th× tiªu thøc kÕt qu¶ gi¶m kh«ng ®Òu,lóc ®Çu gi¶m nhanh sau gi¶m chËm dÇn. Ph­¬ng tr×nh hµm mò
VËn dông nh­ trÞ sè cña tiªu thøc kÕt qu¶ thay ®æi theo cÊp sè nh©n,nghÜa lµ tèc ®é ph¸t triÓn gÇn gièng nhau. TÝnh theo chØ tiªu nh­ hÖ sè t­¬ng quan,tØ sè t­¬ng quan nh»m ®¸nh gi¸ tr×nh ®é chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ: *HÖ sè t­¬ng quan dïng trong tr­êng hîp cã mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh gi÷a hai tiªu thøc vµ cã c«ng thøc:
BiÕn ®æi c«ng thøc trªn ta cã c«ng thøc sau:
Víi

HÖ sè t­¬ng quan cã tÝnh chÊt sau: -Cã trÞ sè -1
khi r mang dÊu (+) ta cã t­¬ng quan thuËn,khi r mang dÊu (-)ta cã t­¬ng quan nghÞch. -Khi r=
gi÷a x vµ y cã liªn hÖ hµm sè. -Khi r=0 gi÷a x vµ y kh«ng cã liªn hÖ tuyÕn tÝnh. -TrÞ sè cña r cµng gÇn
mèi liªn hÖ gi÷a x vµ y cµng chÆt chÏ. *Tû sè t­¬ng quan:Dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ t­¬ng quan phi tuyÕn tÝnh chØ tiªu nµy chØ tÝnh to¸n trªn c¬ së so s¸nh c¸c lo¹i ph­¬ng sai ph¶n ¸nh ®é biÕn thiªn cña y.
=
Trong ®ã:
lµ ph­¬ng sai chung ph¶n ¸nh ®é biÕn thiªn cña y do ¶nh h­ëng cña tÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n.
lµ ph­¬ng sai ph¶n ¸nh sù biÕn thiªn cña tiªu thøc do ¶nh h­ëng cña c¸c tiªu thøc nguyªn nh©n kh¸c trõ tiªu thøc x.
lµ ph­¬ng sai ph¶n ¸nh ®é biÕn thiªn cña y do ¶nh h­ëng cña riªng tiªu thøc nguyªn nh©n x. TÝnh chÊt cña
:cã trÞ sè trong ph¹m vi 0
. -Khi
=1 gi÷a hai tiªu thøc cã mèi liªn hÖ hµm sè. -Khi
=0 gi÷a hai tiªu thøc kh«ng cã mèi liªn hÖ nµo c¶.
còng ®ùoc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh gi÷a hai tiªu thøc.Tr­êng hîp ®¸nh gi¸ mèi liªn hÖ t­¬ng quan tuyÕn tÝnh gi÷a nhiÒu tiªu thøc ng­êi ta dïng hÖ sè t­¬ng quan béi.TÝnh hÖ sè co gi·n ®Ó gi¶i thÝch ý nghÜa cña mèi liªn hÖ.Tr­êng hîp liªn hÖ tuyÕn tÝnh gi÷a hai tiªu thøc,hÖ sè co gi·n tÝnh theo c«ng thøc E=
Trong ®ã: E lµ hÖ sè co gi·n b lµ hÖ sè håi qui Tr­êng hîp phi tuyÕn tÝnh : gi¶ sö d¹ng parabol,hÖ sè co gi·n tÝnh theo c«ng thøc : E=(b+cx)
TØ sè t­¬ng quan cã h¹n chÕ lµ kh«ng nªu ®­îc ph­¬ng h­íng cña mèi liªn hÖ. 1.3.Ph­¬ng h­íng d·y sè thêi gian: D·y sè thêi gian lµ c¸c d·y trÞ sè cña chØ tiªu thèng kª ®­îc s¾p xÕp theo thø tù thêi gian. Mçi d·y sè thêi gian gåm hai phÇn:Thêi gian vµ chØ tiªu hiÖn t­îng nghiªn cøu.C¶ hai thµnh phÇn nµy biÕn ®æi ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian. Cã hai lo¹i d·y sè thêi gian: +D·y sè thêi k× biÓu hiÖn quy m« (khèi l­îng)cña hiÖn t­îng trong tõng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. +D·y sè thêi ®iÓm biÓu hiÖn quy m« (khèi l­îng) cña hiÖn t­îng t¹i nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. +D·y sè thêi gian cho phÐp thèng kª nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian,v¹ch râ tÝnh xu h­íng vµ tÝnh qui luËt cña sù ph¸t triÓn trªn c¬ së ®ã dù ®o¸n møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­ong lai. Khi x©y dùng d·y sè thêi gian ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÊt cã thÓ so s¸nh ®­îc gi÷a c¸c møc ®é trong d·y sè.Cô thÓ lµ thèng nhÊt vÒ néi dung vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh cña chØ tiªu,ph¹m vi cña tæng thÓ nghiªn cøu,kho¶ng thêi gian trong d·y sè. §Ó ph©n tÝch râ thêi gian,thèng kª th­êng sö dông c¸c chØ tiªu sau: +Sè b×nh qu©n theo thêi gian:Ph¶n ¸nh møc ®é ®­îc hiÓu cña c¸c møc ®é tuyÖt ®èi trong mét d·y sè thêi gian. §èi víi d·y sè thêi k× møc ®é b×nh qu©n theo thêi gian ®­îc tÝnh theo c«ng thøc:
Trong ®ã:y
(i=1,2…n)cã møc ®é cña d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau. §èi víi d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau th× møc ®é binh qu©n theo thêi gian tÝnh theo:
Trong ®ã y
(i=1,2…n) cã c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau møc ®é thêi gian b×nh qu©n tÝnh nh­ sau:
=
Trong ®ã:
(
lµ ®é dµi thêi gian cã møc ®é y
. L­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi: Ph¶n ¸nh sù thay ®æi vÒ trÞ sè tuyÖt ®èi cña chØ tiªu cña hai thêi gian nghiªn cøu.NÕu møc ®é cña hiÖn t­îng t¨ng th× trÞ sè cña chØ tiªu mang dÊu(-). L­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn (hay tõng tõ)lµ chªnh lÖch gi÷a møc ®é k× nghiªn cøu (y
) vµ møc ®é cña thêi k× ®øng liÒn tr­íc ®ã (
) nh»m ph¶n ¸nh møc t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi gi÷a hai thêi gian liÒn nhau c«ng thøc tÝnh:
L­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)tuyÖt ®èi ®Þnh gèc(hay tÝnh dån)lµ chªnh lÖch gi÷a møc ®é k× nghiªn cøu(
)vµ møc ®é mét k× ®­îc chän lµm gèc cè ®Þnh,th­êng lµ møc ®é ®Çu tiªn(
)nh»m ph¶n ¸nh møc t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi. C«ng thøc tÝnh:
L­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)tuyÖt ®èi b×nh qu©n lµ sè b×nh qu©n cña c¸c l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)tuþªt ®èi liªn hoµn. C«ng thøc tÝnh:
Tèc ®é ph¸t triÓn: Ph¶n ¸nh xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng qua thêi gian.Cã c¸c lo¹i tèc ®é ph¸t triÎn sau: Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn: Lµ tØ sè gi÷a møc ®é k× nghiªn cøu (
) víi møc ®é ®· ®øng liÒn tr­íc ®ã (
) chØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng gi÷a hai thêi gian liÒn nhau. C«ng thøc tÝnh
Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc:Lµ tØ sè gi÷a møc ®é k× nghiªn cøu(
)víi møc ®é ®Çu tiªn(
)chØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng trong c¸c kho¶ng thêi gian dµi. C«ng thøc tÝnh:
Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n ph¶n ¸nh tèc ®é ph¸t triÓn ®¹i diÖn cho tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn.TÝnh theo c«ng thøc:
Tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m)ph¶n ¸nh møc ®é cña hiÖn t­îng nghiªn cøu gi÷a hai thêi gian ®· t¨ng(+)hoÆc gi¶m(-) bao nhiªu lÇn(hoÆc bao nhiªu phÇn tr¨m). Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn (hay tõng thêi k×) lµ tØ sè so s¸nh gi÷a l­îng t¨ng (hoÆc l­îng gi¶m) liªn hoµn víi møc ®é k× gèc liªn hoµn:
Hay
(nÕu
tÝnh b»ng % th×
) Tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m)®Þnh gèc lµ tØ sè so s¸nh gi÷a l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)®Þnh gèc víi møc ®é k× gèc cè ®Þnh.
Hay
(nÕu
tÝnh b¨ng phÇn tr¨m th×
) Tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m)b×nh qu©n lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi nãi lªn nhÞp ®iÖu t¨ng(hoÆc gi¶m)®¹i diÖn trong thêi k× nhÊt ®Þnh C«ng thøc tÝnh
NÕu tÝnh b»ng phÇn tr¨m th×
Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng(hoÆc gi¶m):Ph¶n ¸nh cø 1% t¨ng(hoÆc gi¶m)cña tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m) liªn hoµn th× øng víi mét trÞ sè tuyÖt ®èi lµ bao nhiªu. C«ng thøc tÝnh
Do cã sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè.Ngoµi c¸c yÕu tè chñ yÕu,c¬ b¶n,quyÕt ®Þnh xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng,cßn cã nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn g©y ra nh÷ng sai lÖch khái xu h­íng.V× vËy ®Ó ph©n tÝch,thèng kª ®­îc chÝnh x¸c cÇn sö dông c¸c ph­íng ph¸p thÝch hîp nh»m lo¹i bá t¸c ®éng nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn,nªu râ ®­îc xu h­íng vµ tÝnh qui luËt cña ph¸t triÓn.Trong ph©n tÝch theo d·y sè thêi gian,thèng kª th­êng sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p sau ®Ó biÓu hiÖn xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng: +Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian:®ùoc sö dông khi mét d·y sè cã kho¶ng c¸ch thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n vµ cã nhiÒu møc ®é mµ ch­a ph¶n ¸nh ®­îc xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng.Cã thÓ më réng kho¶ng c¸ch thêi gian tõ ngµy sang tuÇn,tõ th¸ng sang quý..b»ng c¸ch céng gi¶n ®¬n c¸c møc ®é cu¶ d·y thêi gian cò thµnh mét møc ®é míi t­¬ng øng víi thêi gian ®­îc më réng. +Ph­¬ng ph¸p sè b×nh qu©n tr­ît:ph­¬ng ph¸p nµy dùa trªn mét viÖc tÝnh to¸n mét d·y thêi gian gåm c¸c sè b×nh qu©n tr­ît(sè b×nh qu©n di ®éng) nh»m san b»ng ¶nh h­ëng cu¶ c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn ,thÓ hiÖn râ xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng. Sè b×nh qu©n tr­ît lµ sè b×nh qu©n céng cña mét nhãm nhÊt ®Þnh c¸c møc ®é cña d·y sè,®ù¬c tÝnh b»ng c¸ch lÇn l­ît lo¹i trõ dÇn c¸c møc ®é ®Çu,®ång thêi thªm vµo c¸c møc ®é tiÕp the,sao cho sè l­îng c¸c møc ®é tham gia tÝnh sè b×nh qu©n kh«ng thay ®æi. VÊn ®Ò quan träng tÝnh sè b×nh qu©n trù¬t lµ viÖc x¸c ®Þnh nhãm bao nhiªu møc ®é ®Ó tÝnh to¸n.§iÒu nµy tuú thuéc vµo tÝnh chÊt biÕn ®éng cña hiÖn t­îng vµ sè lù¬ng møc ®é cña d·y sè nhiÒu hay Ýt.Sè b×nh qu©n trù¬t cµng ®ù¬c tÝnh tõ nhiÒu møc ®é th× cµng cã t¸c dông san b»ng ¶nh h­áng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn nh­ng mÆt kh¸c l¹i lµm gi¶m c¸c møc ®é cña d·y sè b×nh qu©n tr­ît,do ®ã lµm gi¶m kh¶ n¨ng nãi râ xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng trong suèt thêi gian nghiªn cøu. +Ph­¬ng ph¸p håi qui:cã t¸c dông ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian th«ng qua mét ph­¬ng tr×nh håi qui.Ph­¬ng tr×nh nµy x©y dùng trªn c¬ së d·y sè thêi gian,víi biÕn lµ thêi gian(+)vµ cã d¹ng tæng qu¸t nh­ sau:
Trong ®ã
lµ møc ®é lÝ thuyÕt.
lµ c¸c tham sè Dùa vµo tÝnh chÊt cña c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian mµ lùa chän d¹ng ph­¬ng tr×nh håi qui cho thÝch hîp.D¹ng ph­¬ng tr×nh ®­êng th¼ng th­êng ®­îc sö dông khi c¸c l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau,d¹ng ph­¬ng tr×nh hµm mò th­êng ®­îc sö dông khi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau… +Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô:mét sè hiÖn t­îng kinh tÕ-x· héi th­êng cã sù biÕn ®éng lÆp ®i lÆp l¹i trong tõng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh,®ã lµ sù biÕn ®éng thêi vô nguyªn nh©n g©y ra biÕn ®éng thêi vô lµ do ¶nh h­ëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tËp qu¸n sinh ho¹t cña d©n c­.BiÕn ®éng th­êng g©y ra t×nh tr¹ng khi th× qu¸ khÈn tr­¬ng,lóc th× thu hÑp ho¹t ®éng cña mét sè nghµnh ®ång thêi cßn ¶nh h­ëng ®Õn c¸c nghµnh cã liªn quan.V× vËy nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô sÏ gióp chóng ta chñ ®éng trong c«ng t¸c qu¶n lÝ x· héi,h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô ®èi víi biÕn ®éng s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t x· héi. §Ó biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô,ph­¬ng tr×nh th­êng ®ù¬c sö dông trong thèng kª lµ tÝnh chØ sè thêi vô. C«ng thøc tÝnh
Trong ®ã
lµ chØ sè thêi vô cña thêi gian i.
lµ sè b×nh qu©n cña c¸c møc ®é cña c¸c thêi gian cïng tªn
lµ sè b×nh qu©n chung cña tÊt c¶ c¸c møc ®é trong d·y sè §èi víi d·y sè thêi gian mµ møc ®é cïng th­ßi k× tõ n¨m tr­íc qua n¨m sau lu«n t¨ng,®Ó tÝnh chØ sè biÕn ®éng thêi vô tr­íc hÕt ph¶i chän hµm håi qui