Khóa luận Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu – lý thuyết và ý nghĩa thực tiễn với các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI ---------***------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP §Ò tµi: BẢO HIỂM TÍN DỤNG XUẤT KHẨU – LÝ THUYẾT VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN VỚI CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VIỆT NAM Sinh viªn thùc hiÖn : Lª Thµnh C«ng Líp : A7 Khãa : K45 Gi¸o viªn h•íng dÉn : TS. TrÞnh ThÞ Thu H•¬ng Hà Nội, tháng 5/ 2010 MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1 Chương 1:LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO HIỂM TÍN DỤNG XUẤT KHẨU ......................... 4 I. Tín dụng xuất khẩu (export credit) .................................................................................. 4 1. Khái niệm ................................................................................................................................... 4 2. Các rủi ro trong tín dụng xuất khẩu .......................................................................................... 4 2.1. Rủi ro về kinh tế .................................................................................................................. 4 2.2. Rủi ro về chính trị ................................................................................................................ 6 II. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu (ECI-export credit insurance) .......................................... 6 1. Khái niệm ................................................................................................................................... 6 2. Nguyên lý cơ bản ........................................................................................................................ 8 3. Các điều khoản chính của hợp đồng bảo hiểm tín dụng xuất khẩu .......................................... 9 3.1. Phạm vi bảo hiểm ................................................................................................................ 9 3.2. Hạn mức tín dụng ...............................................................................................................10 3.3. Tỷ lệ được bảo hiểm ...........................................................................................................11 3.4. Phí bảo hiểm .......................................................................................................................12 3.5. Nghĩa vụ của Người được bảo hiểm ....................................................................................13 3.6. Thanh toán bồi thường/Xác định tổn thất.............................................................................15 3.7. Thế quyền ...........................................................................................................................16 3.8. Chuyển nhượng quyền thanh toán bồi thường .....................................................................17 3.9. Tiền tệ trong đơn bảo hiểm .................................................................................................17 3.10. Yêu cầu bảo hiểm và bản câu hỏi quản lý tín dụng ..............................................................18 4. So sánh với các loại hình bảo hiểm thương mại khác .............................................................. 19 5. Người cấp Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ................................................................................. 20 5.1. Các công ty bảo hiểm ..........................................................................................................20 5.2. Các ngân hàng ....................................................................................................................21 5.3. Các tổ chức tín dụng xuất khẩu ...........................................................................................23 5.4. Bảo hiểm tín dụng Nhà nước và bảo hiểm tín dụng thương mại ...........................................24 Chương 2: THỰC TRẠNG BẢO HIỂM TÍN DỤNG VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN VỚI CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VIỆT NAM ............................................................ 27 I. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu trên thế giới ..................................................................... 27 1. Toàn cảnh về Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu trên thế giới ...................................................... 27 2. Kinh nghiệm thực hiện bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Mỹ (US Eximbank) ......................... 30 2.1. Khái quát thị trường bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Mỹ ......................................................30 2.2. Kinh nghiệm bảo hiểm của tổ chức tiêu biểu: Ngân hàng xuất nhập khẩu Mỹ- US Eximbank .......................................................................................................................................33 3. Kinh nghiệm thực hiện bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Pháp (Coface) .................................. 49 3.1. Toàn cảnh thị trường bảo hiểm tín dụng xuất khẩu của Pháp ...............................................49 3.2. Kinh nghiệm bảo hiểm tín dụng xuất khẩu của Coface ........................................................50 II. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Việt Nam ...................................................................... 66 1. Lý do ra đời bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Việt Nam .......................................................... 66 2. Lợi ích của bảo hiểm tín dụng xuất khẩu đối với các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam ..... 67 2.1. Tạo cơ hội tiếp cận vốn cho các doanh nghiệp Việt Nam .....................................................68 2.2. Giảm thiểu rủi ro cho các doanh nghiệp khi cấp tín dụng xuất khẩu .....................................69 2.3. Cung cấp thông tin khách hàng cho các doanh nghiệp xuất khẩu .........................................69 3. Đặc điểm bảo hiểm tín dụng xuất khẩu tại Việt Nam hiện nay ............................................... 70 3.1. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Việt Nam vẫn là một lĩnh vực mới mẻ .................................70 3.2. Thị trường bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Việt Nam phát triện chậm ..................................70 4. Các cản trở với việc phát triển Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Việt Nam ............................. 71 4.1. Áp lực về chi phí ................................................................................................................71 4.2. Kĩ năng chuyên môn ...........................................................................................................72 4.3. Nhận thức kém của doanh nghiệp xuất khẩu về vai trò của bảo hiểm trong buôn bán quốc tế 73 4.4. Hệ thống chính sách và pháp luật chưa kiện toàn .................................................................74 Chương 3: GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA BẢO HIỂM TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CHO CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VIỆT NAM .......................... 76 I. Giải pháp về mặt pháp lý ................................................................................................ 76 1. Kiện toàn khung pháp lý về bảo hiểm tín dụng xuất khẩu...................................................... 76 1.1. Cơ quan chủ quản, kiểm soát...............................................................................................77 1.2. Qui định điều chỉnh.............................................................................................................78 2. Đơn giản hóa các thủ tục hành chính ....................................................................................... 78 3. Hoàn thiện các công cụ giám sát và hệ thống thông tin ........................................................... 81 II. Giải pháp về mặt tài chính .............................................................................................. 83 1. Đối với doanh nghiệp xuất khẩu .............................................................................................. 83 1.1. Tiếp cận nguồn vốn đảm bảo bằng hợp đồng bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ..........................83 1.2. Thay đổi thói quen nhập CIF, bán FOB ...............................................................................85 2. Đối với công ty, tổ chức tín dụng, bảo hiểm ............................................................................. 85 2.1. Tiếp cận nguồn vốn từ phía nhà nước ..................................................................................85 2.2. Nâng cao hiệu quả các hoạt động đầu tư ..............................................................................86 3. Đối với nhà nước ...................................................................................................................... 87 KẾT LUẬN ............................................................................................................................. 94 PHỤ LỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TỪ VIẾT STT Ý NGHĨA TẮT Compagnie Francaise d'Assurance pour le Commerce 1 Coface Exterieur (Coafce): công ty chuyên ngành bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Pháp 2 ECA export credit agency: tổ chức tín dụng xuất khẩu 3 ECI export credit insurance: bảo hiểm tín dụng xuất khẩu 5 L/C thư tín dụng Organisation for Economic Co-operation and 6 OECD Developmen: tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế Petro vietnam insurance: công ty bảo hiểm dầu khí Việt 7 PVI Nam US Export-import bank of the united states: ngân hàng xuất 8 Eximbank nhập khẩu Mỹ Vietnam development bank: ngân hàng phát triển Việt 9 VDB Nam 10 WTO world trade organisation: tổ chức kinh tế thế giới DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: So sánh bảo hiểm tín dụng xuất khẩu với bảo hiểm hàng hóa ............ 20 Bảng 2: So sánh bảo hiểm tín dụng xuất khẩu của US Eximbank và khu vực tư nhân ở Mỹ ...................................................................................................... 32 Bảng 3: Mức phí tối thiểu của US Eximbank hiện nay (USD) ........................ 42 Bảng 4: Kết quả hoạt động bảo hiểm tín dụng xuất khẩu của US Eximbank... 46 Bảng 5: Kết quả hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ của US Eximbank ......... 46 Bảng 6: Tiêu chuẩn đánh giá các mức độ rủi ro của Coface ........................... 53 Bảng 7: Một số kết quả hoạt động của Coface ................................................ 65 Đồ thị 1: Số doanh nghiệp và khu vực hành chính ở Mỹ được US Eximbank hỗ trợ xuất khẩu .................................................................................................. 47 Đồ thị 2: Giá trị xuất khẩu của các khu vực ở Mỹ được US Eximbank hỗ trợ ....................................................................................................................... 48 LỜI MỞ ĐẦU Tính cấp thiết của đề tài: Việt Nam cũng như đa số các quốc gia đang phát triển khác có nền kinh tế với tỉ trọng xuất khẩu rất lớn. Trong những năm qua, tỉ trọng đóng góp của xuất khẩu vào GDP ngày càng tăng. Có được kết quả trên là nhờ sự tích cực lao động sáng tạo của tất cả các ngành. Tuy nhiên không thể phủ nhận trong đó có rất nhiều sự hỗ trợ của nhà nước từ các biện pháp thưởng thành tích xuất khẩu hay trợ giá xuất khẩu. Nhưng kể từ khi chúng ta là thành viên chính thức của WTO, các biện pháp trên không còn được phép áp dụng. Để duy trì vị thế của xuất khẩu, chúng ta phải tìm ra các giải pháp mới, các giải pháp tiên tiến, hiện đại theo kịp các nước phát triển trong xu thế hội nhập. Một trong các giải pháp đó là Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu, một công cụ bảo hiểm về tài chính giúp các doanh nghiệp tránh các rủi ro thanh toán trong thương mại quốc tế và tiếp cận nguồn vốn hiệu quả. Đây là một lĩnh vực mới mẻ có rất nhiều cơ hội nhưng cũng nhiều thử thách. Vì thế, người viết quyết định chọn đề tài: “Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu: lý thuyết và ý nghĩa thực tiễn với các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam” cho bài khóa luận tốt nghiệp. Hướng nghiên cứu của đề tài: Trong phạm vi nghiên cứu của bài khóa luận, người viết tập trung nghiên cứu bảo hiểm tín dụng xuất khẩu với cơ sở lý thuyết lấy từ nguồn của các hiệp hội, tổ chức kinh tế và tín dụng xuất khẩu lớn trên thế giới (như hiệp hội Bern, tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế OECD, tổ chức kinh tế thế giới WTO…) kết 1 hợp với các tài liệu hội thảo sưu tập được về bảo hiểm tín dụng xuất khẩu để làm rõ các vấn đề lý luận. Ý nghĩa thực tiễn với các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam sẽ được xem xét trên cơ sở lợi ích mà bảo hiểm tín dụng xuất khẩu của các tổ chức bảo hiểm lớn trên thế giới đã mang lại cho xuất khẩu (phạm vi bài khóa luận sẽ tập trung nghiên cứu 2 mô hình củ thể của Mỹ và Pháp). Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu là một lĩnh vực mới và có rất nhiều nhánh nhỏ nhưng trong phạm vi bài khóa luận này, người viết chỉ tập trung vào các sản phẩm Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu phục vụ trực tiếp cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xuất nhập khẩu (không bao gồm các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực tài chính ngân hàng và đầu tư chứng khoán) Kết cầu đề tài Bài khóa luận ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và danh mục biểu bảng sẽ trình bày các vấn đề sau:  Chương 1: Lý thuyết khái quát nhất về Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu  Chương 2: Thực trạng áp dụng trên thế giới và ở Việt Nam  Chương 3: Các giải pháp đề xuất nhằm thúc đẩy hoạt động Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam Phương pháp nghiên cứu: Trong phạm vi bài khóa luận này, người viết tập trung phân tích, đánh giá ý các khía cạnh bảo hiểm tín dụng xuất khẩu trên các phương pháp: 2  Thu thập thông tin thứ cấp  Phân tích duy vật biện chứng và duy vật lịch sử Do thực tiễn bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ở Việt Nam hiện nay vẫn còn là một lĩnh vực mới mẻ nên trong quá trình nghiên cứu đề tài không tránh khỏi những hạn chế, người viết rất mong nhận được sự đóng góp của độc giả để giúp cho đề tài được hoàn thiện hơn. Người viết xin chân thành cảm ơn tới sự đóng góp tich cực bạn bè và đặc biệt là sự hướng dẫn nhiệt tình TS. Trịnh Thị Thu Hương –Khoa kinh tế và kinh doanh quốc tế- trường đại học Ngoại Thương để giúp cho bài khóa luận được hoàn chỉnh. 3 Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO HIỂM TÍN DỤNG XUẤT KHẨU I. Tín dụng xuất khẩu (export credit) 1. Khái niệm Trước khi tìm hiểu khái niệm về bảo hiểm tín dụng xuất khẩu, ta cần hiểu rõ, thế nào là “tín dụng xuất khẩu”. Theo hiệp hội Bern1, “Tín dụng xuất khẩu” được hiểu là khoản tín dụng người xuất khẩu cấp cho người nhập khẩu (còn được coi là tín dụng thương mại) hoặc khoản cho vay trung và dài hạn, dùng để tài trợ cho các dự án và cung cấp vốn cho hoạt động xuất khẩu hàng hoá. Tín dụng xuất khẩu bao gồm tín dụng cấp trong thời gian trước khi gửi hàng hoặc hoàn thành dự án và thời gian sau khi giao hàng, nhận hàng hoặc khi hoàn thành dự án. 2. Các rủi ro trong tín dụng xuất khẩu 2.1. Rủi ro về kinh tế a. Sự bất tín chấp của người nhập khẩu Trong thương mại quốc tế tín chấp là hành động phổ biến nhằm thúc đẩy việc thực hiện các hợp đồng xuất nhập khẩu. Tín chấp trong thương mại quốc tế 1 Hiệp hội Berne viết tắt là BU, là Hiệp hội quốc tế của các công ty bảo hiểm tín dụng và đầu tư và là tổ chức quốc tế hàng đầu trong lĩnh vực bảo hiểm tín dụng xuất khẩu và đầu tư 4 là việc người nhập khẩu thông qua uy tín của mình thực hiện các khoản tín dụng xuất khẩu. Tuy nhiên, hoạt động này bản thân nó đã tiềm ẩn nhiều rủi ro và hiện tượng bất tín chấp của người nhập khẩu là không ít. Trên thế giới đã xảy ra rất nhiều vụ lừa đảo liên quan đến hành vi bất tín chấp trong thanh toán của người nhập khẩu với các khoản tín dụng thương mại, và đương nhiên người gánh chịu hậu quả nặng nề và trực tiếp nhất là các doanh nghiệp xuất khẩu. Tiếp theo đó, sự bất tín chấp trong thanh toán này cũng ảnh hưởng đến kim ngạch xuất nhập khẩu của các quốc gia. Tuy nhiên, để thúc đẩy xuất khẩu và mở rộng thị trường, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu vẫn mạo hiểm cấp tín dụng xuất khẩu và chấp nhận rủi ro như là một sự đánh đổi. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu bảo hiểm cho rủi ro trên làm cho các doanh nghiệp xuất khẩu yên tâm hơn khi cấp các khoản tín dụng thương mại này. b. Người nhập khẩu không có khả năng thanh toán Trước tình hình kinh tế thế giới luôn tiềm ẩn những bất ổn, việc một doanh nghiệp phải đối mặt với các khó khăn về tài chính là phổ biến. Khi kí kết hợp đồng xuất nhập khẩu, người xuất khẩu không thể tính toán hết được rủi ro tài chính vói người nhập khẩu. Bị cuốn vào vòng xoáy chung của sự khủng hoảng hoặc do một sai lầm trong chiến lược kinh doanh dẫn đến thua lỗ, doanh nghiệp nhập khẩu hoàn toàn có thể rơi vào tình trạng phá sản hoặc mất khả năng thanh toán. Khi đó tất nhiên các khoản tín dụng xuất khẩu cấp cho các doanh nghiệp này trở thành nợ khó đòi, nếu may mắn có đòi được thì cũng mất rất nhiều thời gian và chi phí. Trong tình hình kinh tế không ngừng biến đổi, cạnh tranh trong kinh doanh ngày càng khôc liệt, một sự luân chuyển chậm của vốn hoàn toàn có thể lấy mất các cơ hội làm ăn tốt của các doanh nghiệp xuất khẩu. Vì vậy, để bảo 5 vệ quyền lợi cho người xuất khẩu, bảo hiểm tín dụng xuất khẩu bảo hiểm cho rủi ro người nhập khẩu mất khả năng thanh toán. 2.2. Rủi ro về chính trị Rủi ro về chính trị bao gồm: các rủi ro về chiến tranh,hậu quả chiến tranh, nổi loạn hoặc cách mạng; các rủi ro về chuyển đổi chính sách, pháp luật và cấm thanh toán. Trong đó, rủi ro về thay đổi chế độ chinh trị dẫn đến các thay đổi trong chính sách xuất nhập khẩu của nước nhập khẩu là quan trong hơn cả. Không phải quốc gia nào cũng có chế độ chính trị ổn định. Trên thế giới các cuộc đình công, bạo loạn xảy ra thương xuyên, những sự kiện này làm trì hoãn khả năng sản xuất của các doanh nghiệp. Sự thay đổi chính quyền lãnh đạo đột ngột luôn đi kèm các chính sách mới, mà đôi khi các chính sách này gây bất lợi cho thương vụ làm ăn tưởng chừng tốt đẹp trong chế độ cũ. Các doanh nghiệp xuất khẩu khi cấp tín dụng thương mại cho người nhập khẩu không thể lường trước hết được các rủi ro về chính trị kể trên. Ngoài ra bảo hiểm tín dụng xuất khẩu còn bảo hiểm các rủi ro bất khả kháng khác liên quan đến tín dụng xuất khẩu, các rủi ro này được qui định cụ thê tuỳ vào từng công ty, từng quốc gia. II. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu (ECI-export credit insurance) 1. Khái niệm Vậy bảo hiểm tín dụng xuất khẩu là gì? Theo tổng hợp các định nghĩa của một số tổ chức tín dụng xuất khẩu lớn trên thế giới2: 2 Bern union, US Eximbank, Coface, Sinosure, KECI 6 Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu (ECI) là dịch vụ chủ yếu được cung cấp bởi tổ chức tín dụng xuất khẩu (ECA – Export Credit Agency). Nó đề cập đến việc bảo vệ và bồi thường cho người xuất khẩu khi họ cấp tín dụng thương mại hoặc bảo vệ và bồi thường cho các ngân hàng khi ngân hàng cho vay trung – dài hạn. Phạm vi bảo hiểm của bảo hiểm tín dụng xuất khẩu bao gồm các khiếu nại tổn thất do không thanh toán những khoản phải thu ngắn hạn, phát sinh từ hoạt động buôn bán hoặc những khoản cho vay trung – dài hạn vì lý do chính trị, thương mại. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu được triển khai nhằm cải thiện cán cân thanh toán, tạo thêm việc làm, phát triển kỹ năng tài chính của người xuất khẩu, nâng cao nhận thức của các ngân hàng về tín dụng xuất khẩu, hỗ trợ hoạt động xuất khẩu vì lợi ích quốc gia cũng như tăng cường hoạt động hối đoái nhờ có sự hỗ trợ của các khoản đầu tư nước ngoài. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu là hình thức bảo đảm tài chính cho nhà xuất khẩu trong các hợp đồng xuất nhập khẩu có điều kiện thanh toán theo hình thức tín dụng mở (open account) –những hình thức tín dụng với thủ tục đơn giản dựa trên uy tín của đối tác, trước rủi ro nợ xấu, mất khả năng thanh toán của nhà