Khóa luận Đánh giá hiệu quả sản xuất lúa tại xã Thanh Tiên, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ PHÁT TRIỂN ---- ---- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT LÚA TẠI XÃ THANH TIÊN, HUYỆN THANH CHƯƠNG, TỈNH NGHỆ AN Sinh viên thực hiện: Giáo viên hướng dẫn: Nguyễn Hoàng Thành TS. Trần Văn Hòa Lớp: K42B KTNN Khóa học: 2008 - 2012 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành 60 Qua bốn năm học tập và rèn luyện tại trường Đại Học Kinh Tế Huế, Đại Học Huế, ngoài sự nỗ lực của bản thân, sự dạy dỗ tận tình của quý thầy cô, cơ quan thực tập, sự động viên giúp đỡ của bạn bè và người thân, tôi đã hoàn thành khóa luận tốt nghiệp của mình. Cho phép tôi được bày tỏ lòng cám ơn sâu sắc tới: TS. Trần Văn Hòa – người đã trực tiếp tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành đề tài tốt nghiệp này. Toàn thể các thầy cô giáo của trường Đại Học Kinh Tế, Đại Học Huế. Đảng ủy, UBND, Ủy ban mặt trận tổ quốc, các đoàn thể và bà con nhân dân xã Thanh Tiên, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Gia đinh bạn bè, người thân đã động viên, giúp đỡ tôi học tập, thực tập và hoàn thành khóa luận này. Do thời gian và kinh nhiệm của bản thân còn hạn chế nên khóa luận không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong sự góp ý kiến của quý thầy cô và những ngươi quan tâm để đề tài được hoàn thiện hơn, cũng như giúp tôi nâng cao năng lực cho quá trình công tác sau này của bản thân. Huế, tháng 5 năm 2012 Sinh viên thực hiện Nguyễn Hoàng Thành Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành ii MỤC LỤC PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................1 PHẦN HAI: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .........................................4 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .......................................4 1.1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu ....................................................................4 1.1.1. Cơ sở lý luận..........................................................................................................4 1.1.1.1. Khái niệm và bản chất của hiệu quả kinh tế.......................................................4 1.1.1.2. Phương pháp xác định hiệu quả kinh tế .............................................................5 1.1.1.3. Điều kiện sinh thái và đặc điểm kỹ thuật của cây lúa ........................................6 1.1.1.3.1. Điều kiện sinh thái...........................................................................................6 1.1.1.3.2. Đặc điểm kỹ thuật của cây lúa.........................................................................8 1.1.1.4. Kỹ thuật thâm canh cây lúa ................................................................................8 1.1.1.5. Những nhân tố ảnh hưởng đến năng suất và hiệu quả sản xuất lúa .................10 1.1.1.5.1. Nhóm nhân tố tự nhiên ..................................................................................10 1.1.1.5.2. Nhóm nhân tố kinh tế - xã hội .......................................................................11 1.1.1.5.3. Các nhân tố kỹ thuật ......................................................................................12 1.1.1.6. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sản xuất lúa .............................................13 1.1.1.6.1. Chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất ................................................................13 1.1.1.6.2. Chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sản xuất ..............................................................13 1.1.2. Cơ sở thực tiễn.....................................................................................................14 1.1.2.1. Tình hình sản xuất lúa gạo trên thế giới ...........................................................14 1.1.2.2. Tình hình sản xuất lúa của Việt Nam ...............................................................15 1.1.2.3. Tình hình sản xuất lúa của tỉnh Nghệ An và huyện Thanh Chương ................17 1.1.2.3.1. Tình hình sản xuất lúa của tỉnh Nghệ An......................................................17 1.1.2.3.2. Tình hình sản xuất lúa của huyện Thanh Chương.........................................18 1.2. Tình hình cơ bản của xã Thanh Tiên......................................................................19 1.2.1. Vị trí địa lý...........................................................................................................19 1.2.2. Điều kiện tự nhiên ...............................................................................................20 1.2.3. Điều kiện kinh tế - xã hội ....................................................................................21 1.2.3.1. Tình hình sử dụng đất đai của xã......................................................................21 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành iii 1.2.3.2. Tình hình dân số và lao động ...........................................................................23 1.2.3.3. Tình hình cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật của xã ............................................26 1.2.3.4. Tình hình sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp của xã............................................27 1.2.4. Đánh giá chung tình hình cơ bản của xã .............................................................29 1.2.4.1. Về thuận lợi ......................................................................................................29 1.2.4.2. Về khó khăn......................................................................................................29 CHƯƠNG II: HIỆU QUẢ SẢN XUẤT LÚA CỦA XÃ THANH TIÊN, HUYỆN THANH CHƯƠNG, TỈNH NGHỆ AN .....................................................................31 2.1. Tình hình sản xuất lúa của xã Thanh Tiên qua ba năm 2009 – 2011.....................31 2.2. Hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2011 trên địa bàn xã Thanh Tiên .33 2.2.1. Nguồn lực của các hộ trồng lúa điều tra năm 2011.............................................33 2.2.1.1. Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra năm 2011 .....................33 2.2.1.2. Tình hình sử dụng đất đai của các hộ điều tra..................................................35 2.2.1.3. Tình hình trang bị cơ sở vật chất, kỹ thuật chủ yếu của các hộ trồng lúa điều tra năm 2011 ..................................................................................................................36 2.2.1.4. Tình hình thu nhập của các hộ điều tra ............................................................38 2.2.2. Kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra ..........................................40 2.2.2.1. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa của các hộ điều tra ...................................40 2.2.2.2. Giá trị sản xuất lúa của các hộ điều tra.............................................................41 2.2.2.3. Chi phí sản xuất lúa của cá hộ điều tra.............................................................43 2.2.2.3.1. Tình hình đầu tư thâm canh sản xuất lúa của các hộ điều tra........................43 2.2.2.3.2. Tình hình đầu tư cho sản xuất lúa Đông Xuân của các hộ điều tra .....................45 2.2.2.3.3. Tình hình đầu tư cho sản xuất lúa vụ Hè Thu của các hộ điều tra .........................48 2.2.2.4. Kết quả sản xuất lúa của các hộ điều tra .........................................................49 2.2.2.4.1. Kết quả sản xuất lúa Đông Xuân của các hộ điều tra....................................49 2.2.2.4.2. Kết quả sản xuất lúa Hè Thu của các hộ điều tra ..........................................50 2.2.2.5. Hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra ........................................................51 2.2.2.5.1. Hiệu quả sản xuất lúa Đông Xuân của các hộ điều tra..................................51 2.2.2.5.2. Hiệu quả sản xuất lúa Hè Thu của các hộ điều tra ........................................52 2.2.3. So sánh hiệu quả sản xuất lúa vụ Đông Xuân với vụ Hè Thu.............................54 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành iv 2.2.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra ...................................................................................................................................55 2.2.4.1. Ảnh hưởng của chi phí trung gian ....................................................................55 2.3.4.2. Ảnh hưởng của quy mô đất đai ........................................................................57 2.3.4.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới năng suất lúa dựa vào hàm sản xuất Cobb- Douglas ..........................................................................................................................60 CHƯƠNG III: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP .....................................................62 3.1. Định hướng chung ..................................................................................................62 3.2. Những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất lúa trên địa bàn xã Thanh Tiên.....................................................................................................................62 3.2.1. Giải pháp về kỹ thuật...........................................................................................62 3.2.2. Giải pháp về đất đai .............................................................................................64 3.2.3. Giải pháp về vốn..................................................................................................65 3.2.4. Giải pháp về khuyến nông...................................................................................65 3.2.5. Đầu tư cơ sở hạ tầng nông thôn...........................................................................65 3.2.6. Các giải pháp khác...............................................................................................65 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................67 I. Kết luận ......................................................................................................................67 II. Kiến nghị...................................................................................................................68 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành v DANH MỤC THUẬN NGỮ VIẾT TẮT BQC ĐVT KH-KT NN&PTNT TLSX XĐGN ĐBSH ĐBSCL HTX KT-XH BVTV SL GT HH LĐ GO IC VA CNH HĐH UBND NK NN BQ HT ĐX TN Bình quân chung Đơn vị tính Khoa học- kỹ thuật Nông nghiệp và phát triển nông thôn Tư liệu sản xuất Xóa đói giảm nghèo Đồng bằng sông Hồng Đồng bằng sông Cửu Long Hợp tác xã Kinh tế - xã hội Bảo vệ thực vật Số lượng Giá trị Hóa học Lao động Tổng giá trị sản xuất Chi phí trung gian Giá trị gia tăng Công nghiệp hóa Hiện đại hóa Ủy ban nhân dân Nhập khẩu Nông nghiệp Bình quân Hè Thu Đông Xuân Thu nhập Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: Sản lượng lúa của thế giới năm 2011...............................................................14 Bảng 2: Tình hình sản xuất lúa của Việt Nam qua 3 năm 2008 – 2010........................16 Bảng 3: Tình hình sản xuất lúa của huyện Thanh Chương qua 3 năm 2009 - 2011 ..............................................................................................................................18 Bảng 4: Tình hình sử dụng đất đai của xã Thanh Tiên năm 2011 ................................22 Bảng 5: Tình hình dân số và lao động của xã Thanh Tiên qua 3 năm 2009 - 2011......24 Bảng 6: Tình hình sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp của xã qua 3 năm 2009 – 2011 ....28 Bảng 7: Tình hình sản xuất lúa của xã qua 3 năm 2009 - 2011 ....................................31 Bảng 8: Tình hình sử dụng lao động của các hộ điều tra năm 2011 .............................34 Bảng 9: Tình hình sử dụng đất đai của các hộ điều tra năm 2011 ................................35 Bảng 10: Tình hình trang bị cơ sở vật chất, kỹ thuật chủ yếu của các hộ điều tra năm 2011..........36 Bảng 11: Tình hình thu nhập của các hộ điều tra năm 2011 .........................................38 Bảng 12: Diện tích, năng suất, sản lượng lúa của các hộ điều tra năm 2011................40 Bảng 13: Giá trị sản xuất (GO) lúa của các hộ điều tra năm 2011................................42 Bảng 14: Chi phí đầu tư hiện vật để sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2011..........43 Bảng 15: Chi phí trung gian để sản xuất lúa Đông Xuân của các hộ điều tra năm 2011 .....45 Bảng 16: Chi phí trung gian để sản xuất lúa Hè thu của các hộ điều tra năm 2011......48 Bảng 17: Giá trị gia tăng (VA) của các hộ điều tra năm 2011 ......................................49 Bảng 18: Giá trị gia tăng (VA) của các hộ điều tra năm 2011 ......................................50 Bảng 19: Hiệu quả sản xuất lúa Đông Xuân của các hộ điều tra năm 2011 .................51 Bảng 20: Hiệu quả sản xuất lúa Hè Thu của các hộ điều tra năm 2011.......................53 Bảng 21: Hiệu quả sản xuất lúa Đông Xuân và Hè Thu năm 2011 ..............................54 Bảng 22: Ảnh hưởng của chi phí trung gian tới kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2011...............................................................................................55 Bảng 23: Ảnh hưởng của quy mô đất đai tới kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2011 .....................................................................................................59 Bảng 24: Kết quả ước lượng hàm sản xuất Cobb-Douglas ...........................................60 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành vii ĐƠN VỊ QUY ĐỔI 1 sào 1 ha 1 tạ 1 tấn 500 m2 10000m2 = 20 sào 100 kg 1000kg Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành viii TÓM TẮT NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Thanh Tiên là một xã có truyền thống trồng lúa từ lâu đời, trong thời gian qua, nhờ công tác đẩy mạnh đầu tư thâm canh, áp dụng các giống mới vào sản xuất nên sản lượng lúa đạt được không ngừng tăng qua các năm, nhưng tốc độ tăng này vẫn còn chậm, chưa tương xứng vời tiềm năng mà xã đang có. Cùng với khí hậu nhiệt đới gồm hai mùa rõ rệt, một mùa nắng, nóng gay gắt và một mùa đông lạnh kéo dài đã chi phối rất lớn đến tình hình sản xuất lúa trên địa bàn xã. Xất phát từ thực tế đó, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiệu quả sản xuất lúa tại xã Thanh Tiên, huyện Thanh Chương, tỉnh Ngệ An”. Tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này với mục tiêu: Nghiên cứu hiệu quả sản xuất lúa của các hộ nông dân trên địa bàn xã Thanh Tiên, xác định các nhân tố ảnh hưởng đến năng suất, hiệu quả sản xuất lúa, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng suất lúa trên địa bàn xã. Trong quá trình thực hiện đề tài tôi đã sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp điều tra thu thập số liệu + Chọn địa điểm điều tra + Chọn mẫu + Số liệu - Phương pháp phân tổ thống kê - Sử dụng phương pháp hoạch toán chi phí và kết quả sản xuất - Sử dụng phương pháp so sánh - Sử dụng hàm Cobb-Douglas Giới hạn nghiên cứu của đề tài là: - Về mặt nội dung: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu hiệu quả kinh tế của việc sản xuất lúa. - Về mặt không gian: Nghiên cứu trên địa bàn các xóm 5,6,7 của xã Thanh Tiên. - Về mặt thời gian: Nghiên cứu hiệu quả sản xuất lúa của xã Thanh Tiên năm 2011. Trư ờn Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành 1 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ  Lý do chọn đề tài Sản xuất nông nghiệp không những cung cấp lương thực, thực phẩm cho con người, đảm bảo nguồn nguyên liệu cho các ngành công nghiệp nhẹ, công nghiệp chế biến, cung cấp các yếu tố sản xuất như lao động, vốn cho các ngành khác mà còn sản xuất ra các mặt hàng có giá trị xuất khẩu, tăng thêm nguồn thu ngoại tệ cho đất nước. Nhận thức được tầm quan trọng này, Đảng và Nhà nước ta đã coi việc phát triển nông nghiệp, nông thôn là mang tính chiến lược và cấp thiết. Văn kiện Đại Hội IX của Đảng đã ghi rõ: “Đẩy nhanh CNH - HĐH nông nghiệp, nông thôn. Xây dựng cơ cấu sản xuất nông nghiệp hợp lý, phát triển theo quy hoạch...." Với tốc độ tăng dân số như hiện nay, cùng với quá trình CNH - HĐH thì diện tích đất nông nghiệp nói chung và đất trồng lúa nói riêng đang ngày càng bị thu hẹp. Vì vậy việc đầu tư, tăng năng suất lúa là điều rất cần thiết. Sau hơn 20 năm đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp. Với điểm xuất phát từ một nền nông nghiệp lạc hậu mà hiện nay ta đã trở thành một quốc gia rất có lợi thế về nông nghiệp. Tốc độ tăng trưởng nhanh và ổn định, bình quân 4,5 %/năm. Là nước đứng thứ hai về xuất khẩu gạo, góp phần cải thiện đời sống vật chất, tinh thần cho người dân, tạo công ăn việc làm cho lực lượng lao động trong cả nước. Việt Nam là cái nôi của nền văn minh lúa nước, hạt gạo gắn liền với sự phát triển của dân tộc và việc sản xuất lúa gạo cho đến nay vấn là nền kinh tế chủ yếu của đất nước, với hơn 86 triệu người nhưng khoảng 56% tổng số dân là lao động nông nghiệp [13]. Từ đó có thể thấy sản xuất lúa gạo là ngành chính và mang lại thu nhập cho người dân nông thôn. Hòa vào dòng phát triển của xã hội, đời sống của người dân ngày càng được nâng cao thì nhu cầu về lương thực, thực phẩm ngày càng tăng nhưng đòi hỏi chất lượng và giá cả hợp lý. Đây là một thách thức không nhỏ đang đặt ra với người dân Việt Nam nói chung và nông thôn của huyện Thanh Chương nói riêng. Thanh Tiên là một xã có truyền thống trồng lúa từ lâu đời, trong thời gian qua, nhờ đẩy mạnh đầu tư thâm canh, áp dụng các giống mới vào sản xuất nên sản lượng Trư ờng Đạ i ọ c K in tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành 2 lúa đạt được không ngừng tăng qua các năm, nhưng tốc độ tăng này còn chậm, chưa tương xứng với tiềm năng mà xã đang có. Cùng với khí hậu nhiệt đới gồm hai mùa rõ rệt một mùa nắng nóng gay gắt và một mùa đông lạnh kéo dài đã chi phối rất lớn đến tình hình sản xuất lúa trên địa bàn xã. Xuất phát từ thực tế đó tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: "Đánh giá hiệu quả sản xuất lúa tại xã Thanh Tiên, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An" làm đề tài khoá luận của mình.  Mục tiêu nghiên cứu - Mục tiêu chung Đề tài tập trung nghiên cứu hiệu quả sản xuất lúa của các hộ nông dân trên địa bàn xã, xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tới năng suất và hiệu quả của cây lúa. Từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng suất, hiệu quả kinh tế hợp lý các yếu tố đầu vào cho việc sản xuất lúa ở xã Thanh Tiên. - Mục tiêu cụ thể + Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa nói riêng. + Nghiên cứu thực trạng đầu tư và đánh giá hiệu quả sản xuất lúa của các hộ trên địa bàn xã qua 3 năm (2009-2011), từ đó xác định các nhân tố ảnh hưởng đến năng suất lúa của các hộ nông dân. + Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng suất lúa trên địa bàn xã Thanh Tiên.  Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp điều tra, thu thập số liệu + Chọn địa điểm điều tra + Chọn mẫu Để đảm bảo hiệu quả sản xuất lúa được thể hiện rõ, tránh những sai số hoặc do lấy ngẫu nhiên, không phản ánh rõ được thực trạng đầu tư sản xuất lúa ở đây, tôi chọn 60 mẫu tương ứng với 60 hộ thuộc trên địa bàn xã. Các hộ điều tra được lấy ngẫu nhiên từ danh sách của xóm trưởng. + Số liệu Số liệu sơ cấp: Thông qua số liệu điều tra phỏng vấn trực tiếp các nông hộ. Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Nguyễn Hoàng Thành 3 Số liệu thứ cấp: Được lấy từ các nguồn: Phòng NN&PTNN huyện Thanh Chương, UBNN xã Thanh Liên, sách báo, internet - Phương pháp phân tổ thống kê Với mục đích là dùng để phân tổ số liệu điều tra, xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tới năng