Khóa luận Đánh giá hiệu quả sử dụng đất canh tác trên địa bàn xã Sơn An, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh

ÑAÏI HOÏC HUEÁ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ KHOA KINH TEÁ VAØ PHAÙT TRIEÅN ----- ----- KHOÙA LUAÄN TOÁT NGHIEÄP ÑAÏI HOÏC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CANH TÁC TRÊN ĐỊA BÀN XÃ SƠN AN, HUYỆN HƯƠNG SƠN, TỈNH HÀ TĨNH Sinh viên thực hiện: Giảng viên hướng dẫn: Nguyễn Thị Thơm PGS.TS Nguyễn Văn Toàn Lớp: K45KTNN Niên khóa: 2011 - 2015 Huế 05/2015 Lời Cảm Ơn Đại học Kin h tế Hu ế Để thực hiện và hoàn thành đề tài này, em đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ tận tình về nhiều mặt của các tổ chức và cá nhân. Trước hết, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả các thầy cô giáo trường Đại học kinh tế Huế, đặc biệt là các thầy cô trong khoa Kinh tế và phát triển đã tận tình dạy dỗ, truyền đạt cho tôi kiến thức quý báu trong suốt khóa học. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn và xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Văn Toàn đã trực tiếp tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này. Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến tập thể cán bộ tại UBND xã Sơn An, các hộ dân trên địa bàn xã đã hướng dẫn, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi, cung cấp số liệu tài liệu cần thiết cho em trong suốt quá trình thực tập. Cuối cùng, em muốn bày tỏ lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã cổ vũ, động viên tinh thần cho em trong suốt thời gian qua. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song do kiến thức và năng lực bản thân có hạn, kinh nghiệm thực tiễn chưa nhiều nên không tránh khỏi những sai sót. Kính mong nhận được những đóng góp ý kiến quý báu của thầy cô và các bạn để bài khoá luận được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Huế, tháng 05 năm 2015 Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Thơm Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm i MỤC LỤC MỤC LỤC .......................................................................................................................................i DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT ........................................................................iv DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ.......................................................................................v DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU...............................................................................................vi ĐƠN VỊ QUY ĐỔI.......................................................................................................................vi TÓM TẮT NGHIÊN CỨU....................................................................................................... viii PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ ..............................................................................................................1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI...........................................................................................1 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU.....................................................................................................2 2.1. Mục tiêu chung.......................................................................................................................2 2.2. Mục tiêu cụ thể .......................................................................................................................2 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...........................................................................................2 3.1. Phương pháp điều tra thu thập thông tin, số liệu ...............................................................2 3.2. Phương pháp điều tra phỏng vấn hộ nông dân ...................................................................3 3.3. Phương pháp chuyên gia chuyên khảo................................................................................3 3.4. Phương pháp phân tích số liệu .............................................................................................3 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.......................................................................3 4.1. Đối tượng nghiên cứu.............................................................................................................3 4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................................3 PHẦN 2: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .......................................................................................4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .....................................4 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ..................................................................................................................4 1.1.1. Khái niệm hiệu quả và phương pháp xác định hiệu quả kinh tế....................................4 1.1.3. Vai trò, đặc điểm của đất đai trong nông nghiệp .............................................................7 1.1.3.1. Vai trò của đất đai trong nông nghiệp............................................................................7 1.1.3.2. Đặc điểm của đất đai trong nông nghiệp.......................................................................8 1.1.4. Những nguyên tắc trong sử dụng đất nông nghiệp hiện nay...........................................9 1.1.4.1. Bảo vệ nghiêm ngặt đất nông nghiệp, đảm bảo an ninh lương lương thực quốc gia9 1.1.4.2. Sử dụng đất nông nghiệp linh hoạt, tiết kiệm, hiệu quả và bền vững..........................9 1.1.5. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả sử dụng đất .................................................10 1.1.5.1. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả sử dụng đất...................................................................10 Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm ii 1.1.5.2. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất..................................................................11 1.1.6. Những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế sử dụng đất .......................................11 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN............................................................................................................13 1.2.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam .............................................................13 1.2.2. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp ở Huyện Hương Sơn, Tỉnh Hà Tĩnh....................16 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CANH TÁC Ở XÃ SƠN AN, HUYỆN HƯƠNG SƠN, TỈNH HÀ TĨNH ......................................................................18 2.1. TÌNH HÌNH CƠ BẢN CỦA XÃ SƠN AN ......................................................................18 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên..............................................................................................................18 2.1.1.1. Vị trí địa lý.......................................................................................................................18 2.1.1.2. Đặc điểm địa chất địa hình............................................................................................19 2.1.1.3. Đặc điểm khí hậu............................................................................................................19 2.1.1.4. Đặc điểm thủy văn nguồn nước ...................................................................................20 2.1.1.5. Thổ nhưỡng .....................................................................................................................20 2.1.1.6. Các nguồn tài nguyên.....................................................................................................20 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ..................................................................................................21 2.1.2.1. Thực trạng phát triển kinh tế .........................................................................................21 2.1.2.2. Tình hình dân số, lao động, việc làm và thu nhập.......................................................22 2.1.2.3. Đặc điểm cơ sở hạ tầng .................................................................................................25 2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và môi trường xã Sơn An ........27 2.1.3.1. Thuận lợi..........................................................................................................................27 2.1.3.2. Khó khăn..........................................................................................................................27 2.2. Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã sơn an ............................................28 2.2.1. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp của xã ..................................................................28 2.2.2. Cơ cấu đất canh tác của xã năm 2014. ...........................................................................31 2.2.3. Các loại hình sử dụng đất chủ yếu ở xã Sơn An.............................................................31 2.2.4. Năng suất, sản lượng các loại cây trồng hàng năm của xã Sơn An năm 2013, 2014.33 2.3. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CANH TÁC CỦA CÁC HỘ ĐIỀU TRA35 2.3.1. Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra...................................................35 2.3.2. Tình hình trang bị tư liệu sản xuất và vốn vay của các hộ điều tra..............................37 2.3.3. Tình hình đất đai của các hộ điều tra ..............................................................................38 2.3.6. Hiệu quả kinh tế sử dụng đất canh tác theo các công thức luân canh.........................44 2.3.6.1. Mức đầu tư chi phí của các hộ điều tra theo các CTLC.............................................44 Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm iii 2.3.6.2. Hiệu quả kinh tế của việc sử dụng đất canh tác của các hộ điều tra. .......................47 2.3.6.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất về mặt xã hội .............................................................50 2.3.6.4. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất về mặt môi trường.....................................................50 2.3.6.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất canh tác của xã Sơn An ............51 2.3.6.6. Phân tích SWOT .............................................................................................................53 CHƯƠNG 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CANH TÁC Ở XÃ SƠN AN ............................................................55 3.1. Tiềm năng, phương hướng sử dụng đất canh tác trên địa bàn xã Sơn An ......................55 3.1.1. Tiềm năng để phát triển sản xuất nông nghiệp trên đất canh tác.................................55 3.1.2. Phương hướng, định hướng sử dụng đất canh tác trên địa bàn xã ..............................55 3.1.2.1. Căn cứ để lựa chọn.........................................................................................................55 3.1.2.2. Định hướng nâng cao hiệu quả sử dụng đất canh tác trên địa bàn xã .....................55 3.1.3. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất canh tác tại xã Sơn An........................................................................................................................... 57 3.1.3.1. Giải pháp về quy hoạch, kế hoạch và chuyển dịch cơ cấu đất canh tác...................57 3.1.3.2. Đẩy mạnh thâm canh nông nghiệp,áp dụng công nghệ, nâng cao kĩ thuật canh tác. ............................................................................................................................... 58 3.1.3.3. Áp dụng các giải pháp về giống và kĩ thuật thâm canh............................................59 3.1.3.4. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực kiến thức về sản xuất, trình độ kỹ thuật cho hộ nông dân trên địa bàn xã........................................................................................................61 3.1.3.5. Giải pháp phát triển hệ thống CTLC, bố trí công thức luân canh hợp lí, đẩy mạnh thâm canh mở rộng diện tích.......................................................................................................62 3.1.3.6. Đầu tư phát triển công trình thủy lợi, công trình thoát lũ. Đồng thời làm tốt công tác quản lý đê điều và phòng chống lụt bão ..............................................................................64 3.1.3.7. Giải pháp về nguồn lực, khoa học và công nghệ ........................................................65 3.1.3.8. Giải pháp về vốn, thị trường và chế biến nông sản.....................................................65 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................67 1. Kết luận .....................................................................................................................................67 2. Kiến nghị...................................................................................................................................68 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................................. PHỤ LỤC.......................................................................................................................................... Đại học Kin h tế Huế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm iv DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT CTLC Công thức luân canh DT Diện tích DTGT Diện tích gieo trồng DTCT Diện tích canh tác GO Giá trị sản xuất VA Giá trị gia tăng IC Chi phí trung gian TC Tổng chi phí LĐ Lao động LĐNN Lao động nông nghiệp STT Số thứ tự ĐVT Đơn vị tính BVTV Bảo vệ thực vật SL Sản lượng UBND Uỷ ban nhân dân ĐX Đông Xuân HT Hè Thu Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1: Sơ đồ mối liên hệ vùng ...................................................................................18 Biểu đồ 1: Lịch thời vụ các loại cây trồng ....................................................................43 Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1: Tình hình sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam ........................................................15 Bảng 2: Diện tích, cơ cấu các loại đất nông nghiệp của huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh...17 Bảng 3: Dân số và lao động xã Sơn An qua 3 năm 2012 - 2014.............................................24 Bảng 4: Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp của xã qua 3 năm 2012 - 2014.......................30 Bảng 5: Cơ cấu diện tích các loại cây trồng hàng năm của xã Sơn An năm 2013,2014.......33 Bảng 6: Năng suất, sản lượng các loại cây trồng hàng năm của xã Sơn An ..........................35 Bảng 7: Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra ................................................36 Bảng 8: Tình hình trang bị tư liệu sản xuất và vốn vay của các hộ điều tra ...........................38 Bảng 9: Tình hình đất đai của các hộ điều tra ...........................................................................39 Bảng 10: Năng suất, sản lượng một số loại cây trồng chính của hộ điều tra năm 2014........40 Bảng 11: Một số công thức luân canh cây trồng chủ yếu của hộ điều tra ..............................42 Bảng 12: Mức đầu tư chi phí của hộ điều tra trên một đơn vị diện tích.................................46 Bảng 13: Hiệu quả kinh tế sử dụng đất canh tác của các CTLC của hộ điều tra ...................49 Bảng 14: Phân tích SWOT về tình hình sử dụng đất canh tác trên địa bàn xã Sơn An ........53 Bảng 15: Định hướng sản xuất nông nghiệp đến năm 2015....................................................56 Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm vii ĐƠN VỊ QUY ĐỔI 1 sào = 500 m2 1 ha = 20 sào = 10.000 m2 1 tạ = 100 kg 1 tấn = 1000 kg Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm viii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Đất đai là tài nguyên vô cùng quý giá của mỗi quốc gia, là điều kiện cho sự tồn tại và phát triển của sự sống trên Trái Đất. Đất đai được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau, đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp đất đai lại có vai trò rất quan trọng. Ngày nay, quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa diễn ra mạnh mẽ đồng thời dân số ngày càng gia tăng, nhu cầu con người lấy các sản phẩm lấy từ đất ngày càng cao, các hoạt động dịch vụ nhà ở làm cho quỹ đất ngày càng bị thu hẹp. Do đó vấn đề cấp thiết đặt ra cần được quan tâm, chú trọng là con người phải khai thác và sử dụng đất như thế nào cho hợp lý nhằm mang lại hiệu quả trong việc sử dụng đất đai. Qua thời gian nghiên cứu về tình hình sử dụng đất đai nông nghiệp ở xã Sơn An, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, tôi nhận thấy rằng tiềm năng vốn có, các nguồn lực của vùng rất phong phú. Tuy nhiên, các nông hộ lại chưa khai thác hết, hiệu quả kinh tế sử dụng đất canh tác còn chưa cao. Xuất phát từ những vấn đề trên, tôi đã chọn đề tài: “Đánh giá hiệu quả sử dụng đất canh tác trên địa bàn xã Sơn An Huyện Hương Sơn Tỉnh Hà Tĩnh” để thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu thực trạng sử dụng đất canh tác của xã, từ đó tìm ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế sử dụng đất canh tác tại đây.  Mục tiêu nghiên cứu + Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề hiệu quả sử dụng đất. + Phân tích thực trạng sử dụng đất canh tác của các hộ nông dân ở xã Sơn An, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. + Đưa ra một số kết luận, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất canh tác trong thời gian tới. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp điều tra thu thập thông tin, số liệu Phương pháp điều tra phỏng vấn hộ nông dân Phương pháp chuyên gia chuyên khảo Phương pháp phân tích số liệu  Các kết quả đạt được + Đề tài nêu được những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của xã ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất canh tác của xã trong thời gian tới. Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm ix + Đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế sử dụng đất canh tác phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội trên địa bàn xã. Đại học Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: PGS.TS Nguyễn Văn Toàn SVTH: Nguyễn Thị Thơm 1 PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người. Đất đai là nền tảng để định cư và tổ chức các hoạt động kinh tế xã hội, nó không chỉ là đối tượng lao động mà còn là tư liệu sản xuất không thể thay thế được, đặc biệt là đối với sản xuất nông nghiệp. Việt Nam coi nông nghiệp là một ngành chiếm vị trí quan trọng trong nền kinh tế nên việc sử dụng đất nông nghiệp sao cho có hiệu quả là một trong những vấn đề cần được quan tâm hơn cả. Xã hội phát triển, dân số tăng nhanh kéo theo những đòi hỏi ngày càng tăng về lương thực thực phẩm, chỗ ở cũng như các nhu cầu về văn hóa, xã hội. Con người đã tìm mọi cách để khai thác đất đai nhằm thỏa mãn những nhu cầu ngày càng tăng đó. Như vậy đất đai, đặc biệt là đất nông nghiệp có hạn về diện tích nhưng lại có nguy cơ bị suy thoái dưới tác động của thiên nhiên và sự thiếu ý thức của con người trong quá trình sản xuất. Đó còn chưa kể đến sự suy giảm về diện tích đất nông nghiệp do quá trình đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, trong khi khả năng khai hoang đất mới lại rất hạn chế. Riêng đối với nước ta, nông nghiệp chiếm vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, thu hút khoảng 70% dân số và 60% lao động của cả nước. Do đó để có thể tiến hành nhanh công cuộc CNH- HĐH đất nước thì mục tiêu trước mắt là phải công nghiệp hóa nông thôn. Muốn làm được điều này thì phải ngừng nâng cao thu nhập cho người nông dân mà trước hết là phải nâng cao hiệu quả của ngành sản xuất nông nghiệp trong đó nâng cao hiệu quả kinh tế sử dụng đất canh tác đóng vai trò quan trọng. Do đó để nâng cao hiệu quả sử