Khóa luận Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH CHUYÊN NGÀNH KINH DOANH QUỐC TẾ -------***------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: HOẠT ĐỘNG CỦA THỊ TRƢỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN Họ và tên sinh viên : Trƣơng Thị Thu Hƣơng Lớp : Anh 6 Khóa : 44 Giáo viên hƣớng dẫn : TS Nguyễn Thu Thủy Hà Nội - 11/2009 Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển Mục lục Danh mục chữ viết tắt Danh mục bảng, biểu đồ Lời mở đầu Chương 1: LÝ LUẬN TỔNG QUAN VỀ TRÁI PHIẾU VÀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU ............................................................................................. 1 1.1. Tổng quan về trái phiếu ........................................................................ 1 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của trái phiếu ........................................ 1 1.1.2. Phân loại trái phiếu .................................................................... 2 1.1.3. Những nguồn lợi tức tiềm năng của trái phiếu ........................... 5 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến giá trái phiếu .................................... 5 1.1.5. Rủi ro trong đầu tư trái phiếu ..................................................... 7 1.2. Tổng quan về thị trường trái phiếu....................................................... 10 1.2.1. Khái niệm về thị trường trái phiếu ............................................ 10 1.2.2. Vai trò của thị trường trái phiếu ................................................ 11 1.2.3. Các chủ thể tham gia thị trường trái phiếu ................................ 16 1.2.4. Các hình thức giao dịch trái phiếu ............................................. 20 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến thị trường trái phiếu ................................. 22 1.3.1. Sự ổn định về kinh tế, chính trị ................................................. 22 1.3.2. Môi trường pháp lý ................................................................... 23 1.3.3. Sự tham gia của các chủ thể ...................................................... 23 1.2.4. Lòng tin của nhà đầu tư ............................................................ 24 1.4. Định mức tín nhiệm ............................................................................. 25 1.4.1. Khái niệm về định mức tín nhiệm ............................................. 25 1.4.2. Sự cần thiết của việc xây dựng hệ thống định mức tín nhiệm .... 25 Kết luận chương 1 ...................................................................................... 27 Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM ................................................................................... 28 2.1. Khái lược sự hình thành và phát triển của thị trường trái phiếu Việt Nam .................................................................................................... 28 2.1.1. Cơ sở pháp lý cho quá trình phát triển của thị trường trái phiếu .. 28 2.1.2.Quá trình hình thành và phát triển của thị trường trái phiếu Việt Nam .................................................................................................... 30 2.2. Tình hình hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam ...................... 32 2.2.1. Tình hình phát hành trái phiếu .................................................... 32 2.2.1.1. Trái phiếu Chính phủ ........................................................... 32 2.2.1.2. Trái phiếu doanh nghiệp ...................................................... 39 2.2.2. Tình hình giao dịch trái phiếu ..................................................... 47 2.3. Đánh giá hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam ....................... 50 2.3.1. Đánh giá chung ........................................................................... 50 2.3.2. Những kết quả đạt được .............................................................. 52 2.3.3. Những hạn chế ............................................................................ 55 2.4. Phân tích nguyên nhân của những hạn chế .......................................... 59 2.4.1. Quy mô của thị trường còn nhỏ, tính thanh khoản thấp ............... 59 2.4.2. Thiếu đội ngũ các nhà tạo lập thị trường ..................................... 62 2.3.3. Thiếu tổ chức xếp hạng tín nhiệm chuyên biệt ............................ 65 2.4.4. Nhận thức của các doanh nghiệp, nhà đầu tư về trái phiếu còn hạn chế ....................................................................................................... 68 2.4.5. Tính cạnh tranh của trái phiếu còn thấp ...................................... 70 2.4.6. Hệ thống pháp luật chưa phù hợp ............................................... 71 Kết luận chương 2 ...................................................................................... 72 Chương 3: MỘT SỐ ĐỀ XUẤT PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM ................................................................................................ 73 3.1. Nhận định chung về thị trường trái phiếu Việt Nam trong Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển thời gian tới ................................................................................................ 73 3.1.1. Cơ hội và thách thức dể phát triển thị trường trái phiếu trong thời gian tới ................................................................................................ 73 3.1.2. Quan điểm và định hướng phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam của Chính phủ ............................................................................ 75 3.2. Bài học kinh nghiệm từ phát triển thị trường trái phiếu một số nước trên thế giới ................................................................................................ 77 3.2.1. Thị trường trái phiếu Mỹ........................................................... 78 3.2.3. Thị trường trái phiếu các nước Đông Á..................................... 79 3.3. Một số đề xuất nhằm phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam ........... 81 3.3.1. Ổn định môi trường kinh tế vĩ mô, khuyến khích tiết kiệm, đầu tư ............................................................................................................... 81 3.3.2. Đa dạng hoá các các loại trái phiếu, nâng cao tính thanh khoản cho thị trường ............................................................................................. 82 3.3.3. Phát triển các nhà tạo lập thị trường nhằm thúc đẩy hoạt động của thị trường trái phiếu ............................................................................. 86 3.3.4. Xây dựng và phát triển hệ thống ĐMTN ở Việt Nam................ 88 3.3.5. Nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp và nhà đầu tư về thị trường trái phiếu .................................................................................... 91 3.3.6. Hoàn thiện hệ thống pháp lý liên quan đến hoạt động của thị trường trái phiếu .................................................................................... 92 Kết luận chương 3 ...................................................................................... 94 Kết luận Tài liệu tham khảo Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển Danh mụ c chữ viế t tắ t ADB Ngân hàng Phát triể n Châu Á ĐMTN Đị nh mức tín nhiệ m KBNN Kho bạ c Nhà nước NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mạ i NHTW Ngân hàng Trung ương OTC Thị trường chứng khoán phi tậ p trung SGDCK Sở giao dị ch chứng TPCP Trái phiế u chính phủ TPCQĐP Trái phiế u chính quyề n đ ị a phương TPDN Trái phiế u doanh nghiệ p TTGDCK Trung tâm giao dị ch chứng khoán TTTP Thị trường trái phiế u Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển Danh mục bảng, biểu đồ Bảng Bảng 1: Giá trị trái phiếu Chính phủ Việt Nam phát hành từ 2003-2008 ... 32 Bảng 2: Tốc độ tăng trưởng TPCP của các nước Đông Á năm 2007 .......... 33 Bảng 3: Kết quả trúng thầu tín phiếu kho bạc từ năm 2000 đến 2007 ......... 36 Bảng 4: Tỷ lệ phần trăm giá trị TPCP so với GDP của Việt Nam .............. 38 Bảng 5: Tỷ lệ phần trăm giá trị TPC so với GDP của Trung Quốc và Hàn Quốc (%) ........................................................................................... 38 Bảng 6: Khối lượng TPDN của Việt Nam phát hành từ 2005 đến 2008 ...... 40 Bảng 7: Tình hình phát hành TPDN của các nước Đông Á từ 2006 đến tháng 6/2008.............................................................................................. 41 Bảng 8: Tình hình phát hành TPDN tại Việt Nam từ năm 2006 đến 30/06/2008 ........................................................................................... 42 Biểu đồ Biểu đồ 1: Giá trị trái phiếu phát hành của Việt Nam từ 2005 đến 2008 ..... 44 Biểu đồ 2: Cơ cấu thời hạn trái phiếu của Việt Nam ................................... 45 Biểu đồ 3: Lãi suất trái phiếu của Việt Nam ............................................... 47 Biểu đồ 4: So sánh giá trị trái phiếu niêm yết và giao dịch tại TTGDCK Hà Nội ....................................................................................................... 49 Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển PHẦN MỞ ĐẦU TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trái phiế u là mộ t công cụ hữu hiệ u giúp chính phủ , chính quyề n đ ị a phương và các doanh nghiệ p huy đ ộ ng vố n cho đ ầ u tư phát triể n. Đồ ng thờ i, trái phiế u cũ ng là mộ t công cụ trên thị trường chứng khoán giúp nhà đ ầ u tư mua bán kiếm lợ i và hạ n chế rủ i ro. Việ c có mặ t củ a thị trường trái phiế u đ ã làm đ a dạ ng hơn cho thị trường tài chính, khắ c phụ c mộ t số hạ n chế củ a thị trường này và tạ o đ iề u kiệ n cho việ c luân chuyể n vố n đ ầ u tư , nâng cao khả nă ng tiế t kiệm củ a xã hộ i. Chính vì vai trò quan trọ ng củ a thị trường trái phiế u mà các nước có nề n kinh tế thị trường phát triể n và cả các nước có nề n kinh tế đ ang phát triể n đ ề u quan tâm đ ế n thị trường này. Ở Việ t Nam, trái phiế u lầ n đ ầ u tiên đ ược phát hành năm 1983-1985 dướ i hình thức trái phiế u xây dựng Tổ quố c. Đế n nay Việ t Nam đ ã có rấ t nhiề u loạ i trái phiế u đ ược phát hành: Trái phiế u chính phủ , trái phiế u chính quyề n đ ị a phương, trái phiế u doanh nghiệ p vớ i mụ c đ ích và thờ i gian đ áo hạ n khác nhau. Theo đ ánh giá củ a Bộ Tài chính, thị trường trái phiế u thờ i gian qua đ ã có sự phát triể n đ áng ghi nhậ n, cụ thể về hệ thố ng cơ chế , chính sách đ ố i vớ i hoạ t đ ộ ng thị trường trái phiế u đ ế n nay đ ã đ ược ban hành tương đ ố i đ ầ y đ ủ , bao quát hầ u hế t các hoạ t đ ộ ng phát hành và giao dị ch trái phiế u, tạ o ra nề n tả ng cầ n thiế t đ ể khuyế n khích, thúc đ ẩ y, đ a dạ ng hoá các hình thức huy đ ộ ng vố n trung dài hạ n thông qua phát hành trái phiế u. Về mặ t đ iề u hành thị trường, Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển năm 2008, thị trường trái phiế u có nhiề u biế n đ ộ ng. Lãi suấ t trái phiế u Chính phủ tiế p tụ c đ ược đ iề u hành linh hoạ t, theo sát diễ n biế n thực tế củ a thị trường, đ áp ứng yêu cầ u phát triể n thị trường vố n, từng bước phố i hợp nhị p nhàng vớ i đ iề u hành chính sách tiề n tệ củ a NHNN và làm cơ sở cho các hoạ t đ ộ ng huy đ ộ ng vố n trong giai đ oạ n hiệ n nay. Về mặ t số lượng trái phiế u đ ược phát hành cũ ng không ngừng tă ng. Tuy nhiên, thị trường trái phiế u Việ t Nam cũ ng biể u hiệ n nhiề u hạ n chế . Theo số liệ u thố ng kê củ a AseanBondOnline thì đ a số trái phiế u ở Việ t Nam là trái phiế u Chính phủ , chỉ mộ t số doanh nghiệ p đ ược phép phát hành trái phiế u như : Tậ p đ oàn đ iệ n lực Việ t Nam, Công ty Tài chính cổ phầ n dầ u khí, Công ty đ ầ u tư phát triể n đ ường cao tố c… mụ c đ ích là đ ể đ ầ u tư các dự án dài hạ n. Mặ t khác trên thị trường chứng khoán nước ta mớ i chủ yế u diễ n ra các giao dị ch cổ phiế u, còn các giao dị ch trái phiế u còn hạ n chế , phầ n lớn là mua và nắm giữ đ ế n đ áo hạ n. Để nâng cao hiệ u quả củ a việ c huy đ ộ ng vố n, nhằm thực hiệ n nhiệm vụ phát triể n kinh tế - xã hộ i, đ áp ứng nhu cầ u hộ i nhậ p kinh tế thế giớ i, thì phát triể n thị trường trái phiế u Việ t Nam trở thành mộ t kênh huy đ ộ ng vố n nhanh, hiệ u quả , giả i quyế t các nhu cầ u vố n cho các dự án đ ầ u tư , bù đ ắ p thâm hụ t ngân sách củ a Chính phủ , đ áp ứng nhu cầ u vố n phụ c vụ cho quá trình sả n xuấ t và tái sả n xuấ t mở rộ ng củ a các doanh nghiệ p cũ ng như tạ o thêm hàng hoá cho thị trường là nhu cầ u đ ặ t ra đ ố i vớ i Chính phủ và cả các doanh nghiệ p. Xuấ t phát từ lý do trên em đ ã chọ n đ ề tài nghiên cứu về : Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển “HOẠT ĐỘNG CỦA THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU VIỆT NAM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN” MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Thứ nhấ t: Hệ thố ng hóa các vấ n đ ề cơ bả n về trái phiế u và thị trường trái phiế u Thứ hai: Trên cơ sở lý luậ n trên đ ánh giá tình hình hoạ t đ ộ ng củ a thị trường trái phiế u nước ta Thứ ba: Từ những hạ n chế còn tồ n tạ i đ ưa ra mộ t số đ ề xuấ t nhằm phát triể n thị trường trái phiế u trong thờ i gian tớ i ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đố i tượng nghiên cứu củ a khóa luậ n là vấ n đ ề liên quan đ ế n hoạ t đ ộ ng phát hành và giao dị ch trái phiế u chính phủ và trái phiế u củ a các doanh nghiệ p Việ t Nam. Bên cạ nh đ ó khóa luậ n cũ ng xem xét hoạ t đ ộ ng củ a thị trường trái phiế u mộ t số nướ c như : Mỹ , các nước Đông Á đ ể so sánh và có cái nhìn tổ ng thể hơn về thị trường trái phiế u nướ c ta. Về thờ i gian, giớ i hạ n nghiên cứu củ a khóa luậ n là hoạ t đ ộ ng củ a thị trường trái phiế u Việ t Nam từ năm 2000 đ ế n nă m 2008. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để giả i quyế t các mụ c đ ích mà đ ề tài hướng đ ế n, em đ ã vậ n dụ ng lý thuyế t các môn họ c: Thị trường tài chính, Tài chính doanh nghiệ p, Đầ u tư tài chính, Chứng khoán… làm nề n tả ng lý luậ n; bên cạ nh đ ó em sử dụ ng phương pháp thố ng kê và phương pháp tổ ng hợp số liệ u đ ể đ ánh giá Trường Đại học Ngoại Thương Khoa quản trị kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển về tình hình hoạ t đ ộ ng củ a thị trường trái phiế u Việ t Nam; sử dụ ng phương pháp so sánh vớ i mộ t số thị trường trái phiế u các nước đ ể đ ánh giá thêm về thị trường trái phiế u Việ t Nam, vậ n dụ ng kinh nghiệm củ a các nước làm cơ sở đ ề xuấ t các giả i pháp phù hợp, nhằm thúc đ ẩ y thị trường trái phiế u Việ t Nam vậ n đ ộ ng và phát triể n. KẾT CẤU CỦA KHÓA LUẬN Khóa luậ n chia làm 3 phầ n Chươ ng 1: Lý luậ n tổ ng quan về trái phiế u và thị trường trái phiế u Chươ ng 2: Thực trạ ng hoạ t đ ộ ng củ a thị trường trái phiế u Việ t Nam Chươ ng 3: Mộ t số đ ề xuấ t phát triể n thị trường trái phiế u Việ t Nam Trường Đại học Ngoại Thương Khoa Quản trị Kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển 1 Chương 1: LÝ LUẬN TỔNG QUAN VỀ TRÁI PHIẾU VÀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU 1.1. Tổng quan về trái phiếu 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của trái phiếu 1.1.1.1. Khái niệm Trái phiếu là một giấy chứng nhận nợ dài hạn được ký kết giữa chủ thể phát hành (Chính phủ hay doanh nghiệp) và người cho vay, đảm bảo một sự chi trả lợi tức định kỳ và hoàn lại vốn gốc cho người cầm trái phiếu ở thời điểm đáo hạn. Trên giấy chứng nhận nợ này có ghi mệnh giá của trái phiếu và tỷ suất lãi trái phiếu [6; trang 32]. 1.1.1.2. Các đặc điểm của trái phiếu Một trái phiếu thông thường có các đặc điểm sau: + Mệnh giá: là số tiền thanh toán cho người sở hữu trái phiếu tại thời điểm đáo hạn của trái phiếu. Số tiền gốc được ghi cụ thể trên mỗi trái phiếu. Do đó, giá trị số tiền gốc còn được gọi là giá trị đáo hạn (maturity value) hay mệnh giá (face value) của trái phiếu. Ví dụ: tiền gốc của mỗi trái phiếu do Chính phủ Mỹ phát hành thường là 1.000 USD, ở Việt Nam trái phiếu có mệnh giá là bội số của 100.000 đồng. + Lãi suất định kỳ (coupon): là tỷ lệ lãi hàng năm tính trên mệnh giá trái phiếu mà tổ chức phát hành phải thanh toán cho người đầu tư trong suốt thời hạn của trái phiếu. + Thời hạn: là thời hạn trái phiếu từ ngày phát hành cho đến ngày đáo hạn. Ngoài những đặc điểm trên, mỗi đợt trái phiếu được phát hành có thể được gắn kèm theo những đặc tính riêng khác nữa nhằm đáp ứng nhu cầu cụ thể của một bên nào đó. Cụ thể là: + Trái phiếu có thể mua lại cho phép người phát hành mua lại chứng khoán trước khi đáo hạn khi thấy cần thiết. Đặc tính này có lợi cho người phát hành Trường Đại học Ngoại Thương Khoa Quản trị Kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển 2 song lại bất lợi cho người đầu tư, nên loại trái phiếu này có thể có lãi suất cao hơn so với những trái phiếu khác có cùng thời hạn. + Trái phiếu có thể bán lại: cho phép người nắm giữ trái phiếu được quyền bán lại trái phiếu cho bên phát hành trước khi trái phiếu đáo hạn. Quyền chủ động trong trường hợp này thuộc về nhà đầu tư, do đó lãi suất của trái phiếu này có thể thấp hơn so với những trái phiếu khác có cùng thời hạn. + Trái phiếu có thể chuyển đổi cho phép người nắm giữ nó có thể chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu thường, tức là thay đổi tư cách từ người chủ nợ trở thành người chủ sở hữu của công ty [6; trang 32-34]. 1.1.2. Phân loại trái phiếu 1.1.2.1. Căn cứ vào chủ thể phát hành Trái phiếu được chia thành hai loại chính: trái phiếu Chính phủ (TPCP), trái phiếu Chính quyền địa phương (TPCQĐP) và trái phiếu doanh nghiệp (TPDN). Trái phiếu Chính phủ và trái phiếu chính quyền địa phương Là chứng khoán nợ do Chính phủ hoặc Chính quyền địa phương phát hành nhằm mục đích bù đắp thiếu hụt ngân sách và tài trợ các dự án xây dựng các cơ sở hạ tầng, công trình phúc lợi công cộng trung ương và địa phương. Khoản nợ này được Chính phủ dùng ngân sách quốc gia để thanh toán. Xuất phát từ nhu cầu chi tiêu của Chính phủ hay Chính quyền địa phương, có thể phát hành trái phiếu: ngắn hạn, trung hạn hay dài hạn. Có các loại trái phiếu tiêu biểu: - Trái phiếu kho bạc: là trái phiếu nợ trung, dài hạn từ 5 đến 30 năm hay hơn nữa, do kho bạc phát hành khi huy động vốn để bổ sung bù đắp ngân sách… - Trái phiếu đô thị: là trái phiếu dài hạn từ 10 đến 30 năm do Chính phủ hay Chính quyền địa phương phát hành nhằm huy động vốn tài trợ cho các dự án đầu tư hạ tầng. Trường Đại học Ngoại Thương Khoa Quản trị Kinh doanh Hoạt động của thị trường trái phiếu Việt Nam và giải pháp phát triển 3  Trái phiếu doanh nghiệp Là chứng khoán nợ do các doanh nghiệp phát hành với mục đích huy động vốn cho đầu tư phát triển. Các doanh nghiệp phát hành trái phiếu khi muốn huy động một số vốn lớn và có tính chất dài hạn, khi đó doanh nghiệp là người đi vay và cam kết trả cho người mua trái phiếu cả gốc và lãi theo những quy định trong hợp đồng phát hành trái phiếu. Để quyết định việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp cần căn cứ vào các nhân tố: tình hình của doanh nghiệp, tình hình thị trường, tình hình lãi suất ngân hàng, tính chất của dự án đầu tư. Trái phiếu doanh nghiệp có rất nhiều loại, tùy thuộc vào điều kiện, sự tính toán của doanh nghiệp có thể lựa chọn một trong những loại trái phiếu đặc trưng sau để phát hành: - Trái phiếu thế chấp (mortagage