Khóa luận Hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại Việt nam: Thực trạng và một số giải pháp phòng ngừa rủi ro

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG CHUYÊN NGÀNH TÀI CHÍNH QUỐC TẾ -------***------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: Hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại Việt nam: Thực trạng và một số giải pháp phòng ngừa rủi ro Sinh viên thực hiện : Hoàng Tú Anh Lớp : Anh 1 Khoá : 45 Giáo viên hướng dẫn : TS. Đặng Thị Nhàn Hà Nội, tháng 05/2010 i LỜI CẢM ƠN Khóa luận tốt nghiệp chuyên ngành Tài Chính Ngân Hàng với đề tài “Hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại Việt nam: Thực trạng và một số giải pháp phòng ngừa rủi ro” là thành quả đúc kết từ những kiến thức đã thu nhận được sau 4 năm học tập tại khoa Tài Chính Ngân Hàng trường Đại học Ngoại Thương của tác giả. Tôi muốn bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn chân thành tới Cô giáo, Tiến sỹ Trần Thị Lương Bình, khoa Tài Chính Ngân Hàng, trường Đại học Ngoại Thương, người đã hết lòng hướng dẫn tôi từ bước xây dựng đề cương đến khi triển khai nghiên cứu hoàn thành khóa luận. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Tài Chính Ngân Hàng, trường Đại học Ngoại Thương đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành khóa luận này. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới gia đình, bàn bè đã động viên, khích lệ tôi hoàn thành khóa luận này. Xin trân trọng cảm ơn! ii MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ KINH DOANH NGOẠI HỐI TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI.......................................... 5 1. Tổng quan về thị trƣờng ngoại hối ......................................................... 5 1.1. Khái niệm về thị trường ngoại hối .......................................................... 5 1.2. Đặc trưng của thị trường ngoại hối ......................................................... 5 1.3. Các chủ thể tham gia thị trường ngoại hối. .............................................. 7 2. Tổng quan về hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại. ................................................................................................... 8 2.1. Tổng quan về Ngân hàng thương mại ...................................................... 8 2.1.1. Khái niệm của Ngân hàng thương mại.................................................. 8 2.1.2. Chức năng của Ngân hàng thương mại ................................................ 9 2.2. Tổng quan về hoạt động kinh doanh ngoại hối ...................................... 10 2.2.1. Khái niệm về hoạt động kinh doanh ngoại hối .................................... 10 2.2.2. Đặc trưng cơ bản của hoạt động kinh doanh ngoại hối ...................... 11 2.2.3. Các nghiệp vụ cơ bản trong kinh doanh ngoại hối. ............................. 11 2.2.4. Vai trò của hoạt động kinh doanh ngoại hối đối với các Ngân hàng thương mại. .................................................................................................. 15 3. Các rủi ro trong kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại. ..................................................................................................................... 16 iii 3.1. Một số rủi ro thường gặp trong kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại. .................................................................................................. 16 3.1.1. Rủi ro tỷ giá. ....................................................................................... 16 3.1.2. Rủi ro lãi suất ..................................................................................... 16 3.1.3. Rủi ro do môi trường thông tin ........................................................... 17 3.1.4. Rủi ro hoạt động ................................................................................. 17 3.1.5. Rủi ro đạo đức. ................................................................................... 17 3.2. Nguyên nhân phát sinh rủi ro trong kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại........................................................................................... 18 3.3. Một số biện pháp phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại. ................................................................................ 20 4. Một số bài học kinh nghiệm về phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh ngoại hối ...................................................................................................... 22 CHƢƠNG II. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG VÀ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM ................................................................................................. 26 1. Thực trạng hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại Việt Nam .............................................................................................. 26 1.1. Các yếu tố tác động tới hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam. ......................................................................... 26 1.1.1. Yếu tố khách quan .............................................................................. 26 1.1.2. Yếu tố chủ quan .................................................................................. 30 1.2. Đánh giá chung hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại Việt nam. ................................................................................... 32 iv 1.2.1. Những thành tựu đạt được .................................................................. 32 1.2.2. Những hạn chế còn tồn tại .................................................................. 41 1.2.3. Cơ hội và thách thức đối với hoạt động kinh doanh ngoại hối của các Ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. ......................... 45 2. Thực trạng rủi ro thƣờng gặp trong hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại Việt Nam. ................................................. 46 2.1. Một số rủi ro thường gặp trong kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam. .................................................................................. 46 2.1.1. Rủi ro tỷ giá. ....................................................................................... 46 2.1.2. Rủi ro do môi trường thông tin ........................................................... 49 2.1.3. Rủi ro đạo đức .................................................................................... 50 2.1.4. Rủi ro do trình độ tác nghiệp. ............................................................. 52 2.1.5. Rủi ro do vận hành ............................................................................. 53 2.1.6. Rủi ro do quản lý ................................................................................ 53 2.2. Đánh giá thực trạng áp dụng các biện pháp phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam ............................ 54 CHƢƠNG III: CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM ................................................................................................. 57 1. Định hƣớng phát triển hoạt động kinh doanh ngoại hối của các Ngân hàng thƣơng mại Việt Nam trong thời gian tới. ....................................... 57 2. Các giải pháp phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh ngoại hối đối với các NHTM Việt Nam. ................................................................................. 58 2.1. Hoàn thiện công cụ quản lý rủi ro bằng hạn mức ................................... 58 v 2.2. Đa dạng hoá các loại ngoại tệ trong kinh doanh và đa dạng hoá các nghiệp vụ kinh doanh. .................................................................................. 60 2.3. Đổi mới công tác quản lý và tổ chức hoạt động kinh doanh ngoại hối. .. 61 2.4. Nhóm giải pháp về công nghệ. .............................................................. 62 2.5. Nhóm giải pháp về con người ................................................................ 63 3. Các kiến nghị. ......................................................................................... 64 3.1. Kiến nghị đối với Chính phủ và các Bộ ngành liên quan ....................... 64 3.2. Kiến nghị đối với NHNN ...................................................................... 65 KẾT LUẬN ................................................................................................. 69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 71 PHỤ LỤC.................................................................................................... 73 1 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ACB : Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu AUD : Đồng đôla Australia CAD : Đồng đôla Canađa CHF : Đồng Frăng Thụy Sỹ DTT :Doanh thu thuần EUR : Đồng tiền chung Châu Âu euro Eximbank : Ngân hàng thương mại cổ phần Xuất Nhập khẩu Việt Nam GBP : Đồng bảng Anh HDK : Đồng đôla HồngKông HĐDV : Hoạt động dịch vụ HĐTD : Hoạt động tín dụng JPY : Đồng yên Nhật KDNH : Kinh doanh ngoại hối NHNN : Ngân hàng Nhà Nước NHTM : Ngân hàng thương mại NHTMCP : Ngân hàng thương mại cổ phần Saccombank : Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Thương Tín Techcombank : Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ Thương Việt Nam TTLNH : Thị trường liên ngân hàng TTNT : Thị trường ngoại tệ USD : Đồng đôla Mỹ Vietcombank : Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam VND : Đồng Việt Nam 2 DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1: Doanh số giao dịch ngoại tệ của Techcombank ........................... 37 Bảng 2.2: Tỷ lệ tăng trưởng về doanh số giao dịch ngoại tệ trên TTLNH ..... 37 Bảng 2.3: Tỷ lệ tăng trưởng các giao dịch ngoại tệ tại các NHTM ............... 39 Bảng 2.4: Doanh thu từ hoạt động KDNH của một số NHTM Việt nam ...... 40 Bảng 2.5. Các khoản doanh thu chính của Saccombank từ 2007 - 2009 ...... 42 B ảng 2.6: Bảng tỷ trọng doanh số mua bán theo từng loại ngoại tệ tại Techcombank giai đoạn 2007 – 2009 .......................................................................... 44 Biểu 2.1: Các khoản doanh thu thuần của Techcombank từ năm 2006 - 2009 ..................................................................................................................... 43 3 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kinh doanh ngoại hối là một trong những hoạt động quan trọng của các Ngân hàng thương mại. Ngoài vai trò hỗ trợ các hoạt động như thanh toán quốc tế, đầu tư nước ngoài, kinh doanh ngoại hối còn là hoạt động có thể đem lại nguồn lợi nhuận khổng lồ cho các Ngân hàng thương mại, song ngược lại cũng là hoạt động tiềm ẩn rất nhiều rủi ro. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, khi thị trường tài chính quốc tế đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn thì để có được những nguồn thu lớn từ hoạt động kinh doanh ngoại hối đòi hỏi các ngân hàng cần phải có những giải pháp hữu hiệu để thúc đẩy phát triển các nghiệp vụ đồng thời nâng cao công tác quản trị rủi ro đối với hoạt động này. Trong những năm qua, hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam đã từng bước phát triển cả về quy mô nghiệp vụ cũng như đa dạng hóa các sản phẩm kinh doanh. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam cũng còn tồn tại nhiều mặt hạn chế về kỹ năng thực hiện nghiệp vụ, cách thức tổ chức hoạt động quản lý kinh doanh cũng như công tác quản trị rủi ro. Trước tình hình đó, tác giả đã lựa chọn vấn đề “Hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại Việt Nam: Thực trạng và một số giải pháp phòng ngừa rủi ro” làm đề tài nghiên cứu cho khóa luận tốt nghiệp. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của khóa luận là hiểu được những lý luận chung về hoạt động kinh doanh ngoại hối, các biện pháp quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại, từ đó thấy được hoạt động 4 kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại Việt Nam phát triển đến đâu và còn hạn chế những gì, công tác quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại Việt Nam có những thành tựu và còn tồn tại những yếu kém gì. Trên cơ sở đó, tìm ra các giải pháp và đề xuất những kiến nghị để thúc đẩy hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại Việt Nam phát triển. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, các rủi ro thường gặp và các biện pháp quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối được áp dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong hoạt động kinh doanh ngoại hối ở các ngân hàng thương mại Việt Nam. 4. Phương pháp nghiên cứu Khóa luận đã vận dụng tổng hợp các phương pháp so sánh, thống kê, tổng hợp, phân tích kết hợp với các bảng, biểu minh họa và phân tích. 5. Kết cấu Ngoài lời mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục thuật ngữ viết tắt, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, phần nội dung khóa luận gồm có 3 chương: Chương I: Những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại Chương II: Thực trạng hoạt động và rủi ro trong kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại Việt Nam Chương III: Một số giải pháp phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng thương mại Việt Nam. 5 CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ KINH DOANH NGOẠI HỐI TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1. Tổng quan về thị trƣờng ngoại hối 1.1. Khái niệm về thị trường ngoại hối Quá trình toàn cầu hóa kinh tế với sự luân chuyển hàng hóa và các nguồn lực giữa các quốc gia đã làm phát sinh nhu cầu mua bán (chuyển đổi) các đồng tiền khác nhau trên thị trường. Hoạt động mua bán các đồng tiền khác nhau đó được diễn ra trên thị trường, và thị trường này gọi là thị trường ngoại hối. Hiểu một cách khái quát thì thị trường ngoại hối là bất cứ đâu diễn ra việc mua, bán các đồng tiền khác nhau. Trong thực tế, do các hoạt động mua bán tiền tệ xảy ra chủ yếu là giữa các ngân hàng nên theo nghĩa hẹp, thị trường ngoại hối được định nghĩa là nơi mua bán các đồng tiền khác nhau giữa các ngân hàng, tức là thị trường liên ngân hàng (Interbank). Như vậy, với cách hiểu phổ biến nêu trên, đối tượng mua bán trên thị trường ngoại hối chỉ bao gồm các đồng tiền khác nhau hay là các ngoại tệ mà không bao gồm các giấy tờ có giá ghi bằng ngoại tệ hay vàng tiêu chuẩn quốc tế. Trong phạm vi khóa luận này, khi đề cập đến đối tượng mua bán trên thị trường ngoại hối tác giả cũng chỉ giới hạn ở các đồng tiền khác nhau đó. 1.2. Đặc trưng của thị trường ngoại hối TTNH có những đặc điểm sau: - TTNH hay còn được gọi là thị trường không gian chính là do tính chất không giới hạn về không gian của thị trường này. Đây cũng là sự khác 6 biệt của TTNH so với các thị trường tài chính khác trên thế giới. Cứ ở đâu diễn ra hoạt động mua bán các đồng tiền thì ở đó có thị trường ngoại hối. Ngày nay, các phương tiện thông tin hiện đại như điện thoại, telex, fax, SWIFT, hệ thống giao dịch điện tử đã giúp những nhà giao dịch ngoại hối duy trì liên lạc một cách hiệu quả mà không cần đến một địa điểm giao dịch cụ thể nào. - TTNH rất đặc biệt so với các thị trường khác trên thế giới, nó còn được gọi là thị trường không ngủ do thị trường này hầu như không có giới hạn về thời gian. Sự chênh lệch múi giờ giữa các khu vực trên thế giới đã làm cho thị trường này luôn hoạt động 24/24 giờ ở khắp mọi nơi trên thế giới. - Trung tâm của thị trường ngoại hối là thị trường liên ngân hàng với các thành viên chủ yếu là các NHTM, nhà môi giới và Ngân hàng Trung ương. - TTNH do có tính toàn cầu hóa và tính chuẩn cao nên dù các tỷ giá được yết trên các thị trường khác nhau nhưng có sự chênh lệch không đáng kể. - Đây là thị trường có tính nhạy cảm cao với các sự kiện kinh tế, chính trị, xã hội…của các quốc gia, đặc biệt là đối với chính sách tiền tệ của các nước phát triển. Ngày nay, cùng với sự gia tăng nhu cầu đầu tư quốc tế và trao đổi thương mại giữa các quốc gia nên nhu cầu mua bán trao đổi ngoại tệ cũng diễn ra khá sôi động. Hơn nữa với sự hỗ trợ đắc lực của internet, điện thoại, fax, hệ thống giao dịch trực tuyến đã tạo điều kiện cho các giao dịch trên thị trường này diễn ra một cách thuận lợi, nhanh chóng hơn. Những yếu tố đó đã góp phần thúc đẩy TTNH ngày càng phát triển mạnh hơn. 7 1.3. Các chủ thể tham gia thị trường ngoại hối. Khi TTNH mới ra đời, điều kiện tối thiểu để có thể tham gia vào thị trường này là phải có từ 10 đến 50 triệu USD để bắt đầu và mục đích chính để tham gia vào thị trường này là đáp ứng nhu cầu của các ngân hàng và các công ty khổng lồ trong ngành. Tuy nhiên ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của TTNH và sự hỗ trợ đắc lực của công nghệ thông tin, đối tượng tham gia vào thị trường này đã trở nên đa dạng hơn. Căn cứ vào hình thái tổ chức của các thành viên tham gia thị trường có thể phân loại các thành viên như sau: - Các Ngân hàng thương mại: Các Ngân hàng thương mại tham gia vào thị trường này với vai trò: Thứ nhất là làm cho việc giao dịch giữa hai bên trở nên dễ dàng hơn. Trong trường hợp này, các NHTM đóng vai trò là người cung cấp dịch vụ cho khách hàng thông qua việc mua bán hộ cho nhóm khách hàng mua bán lẻ. Khi đó, các NHTM sẽ thu về một khoản phí từ cung cấp dịch vụ mà không chịu bất kỳ một rủi ro nào do hoạt động mua bán hộ gây ra. Thứ hai là ngân hàng tiến hành đầu cơ bằng cách mua bán tiền tệ, tức là kinh doanh cho chính mình. Trong trường hợp này, các NHTM phải chịu rủi ro do các hoạt động mua bán đó gây ra. - Các Ngân hàng Trung ương: Các NHTW của các quốc gia tham gia vào thị trường ngoại hối để đảm bảo lợi nhuận tài chính của chính quốc gia họ. Khi Ngân hàng Trung ương tham gia mua hoặc bán tiền tệ thì mục đích là để giữ vững giá trị đồng tiền, tác động lên tỷ giá theo hướng mà họ cho là có lợi cho đồng tiền nước họ. - Những nhà môi giới ngoại hối: 8 Các nhà môi giới tham gia thị trường với vai trò là người cung cấp dịch vụ và hưởng hoa hồng hoặc phí dịch vụ chứ không mua bán ngoại hối cho chính mình. Do vậy mà họ không phải chịu rủi ro do hoạt động môi giới của mình gây ra. - Các thành viên khác như các công ty đa quốc gia, các công ty xuất nhập khẩu, các cá nhân. Các thành viên này tham gia vào thị trường có thể với mục đích đầu cơ kiếm lời hoặc phục vụ cho hoạt động mậu dịch quốc tế hoặc để đầu tư hay phục vụ cho những mục đích cá nhân khác. 2. Tổng quan về hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các Ngân hàng thƣơng mại. 2.1. Tổng quan về Ngân hàng thương mại 2.1.1. Khái niệm của Ngân hàng thương mại Theo Luật các tổ chức tín dụng do Quốc hội khóa X thông qua ngày 12 tháng 12 năm 1997 và sửa đổi vào ngày 15/6/2004, định nghĩa: “Ngân hàng thương mại là một loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác có liên quan”. Theo Luật Ngân hàng Nhà nước được Quốc hội thông qua ngày 12/12/1997 và sửa đổi bổ sung 17/6/2003 quy định: “Hoạt động ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán” Như vậy có thể thấy rằng, NHTM đóng vai trò như là mạch máu của nền kinh tế, là cầu nối giữa các tổ chức và cá nhân, hút tiền từ nơi nhàn rỗi và bơm vào nơi khan thiếu. Nhờ vai trò đó mà các NHTM đã góp phần thúc đẩy các hoạt động trong nền kinh tế diễn ra một cách thuận lợi hơn. 9 2.1.2. Chức năng của Ngân hàng thương mại Các NHTM dù ở quốc gia nào cũng là nhóm trung gian tài chính lớn mà các chủ thể kinh tế giao dịch thường xuyên nhất. Với vị