Khóa luận Hoạt động nhượng quyền thương mại tại Việt Nam và phương hướng phát triển trong thời gian tới

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH CHUYÊN NGÀNH KINH DOANH QUỐC TẾ -----  ----- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: HOẠT ĐỘNG NHƯỢNG QUYỀN THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM VÀ PHƯƠNG HƯỚNG PHÁT TRIỂN TRONG THỜI GIAN TỚI Sinh viên thực hiện : Nguyễn Hồng Nga Lớp : Anh 2 Khóa : 44A - QTKD Giáo viên hướng dẫn : ThS. Nguyễn Thị Thu Trang Hà Nội - 2009 MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ më ®Çu ........................................................................................................................ 1 Ch•¬ng I: Tæng quan vÒ Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i .................... 5 I. Kh¸i niÖm Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ..................................................................... 5 1. Kh¸i niÖm Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i (NQTM) ............................................................... 5 2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ............................................ 6 2.1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i trªn thÕ giíi ............. 6 2.2. LÞch sö h×nh thµnh ph¸t triÓn t¹i ViÖt Nam ................................................................ 7 3. C¸c ®Æc ®iÓm cña Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i .................................................................... 8 4. Vai trß cña Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ............................................................................... 9 5. C¸c nh©n tè quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña ph•¬ng thøc kinh doanh NQTM ...................................................................................................................................................... 10 5.1. B¶n s¾c th•¬ng hiÖu ..................................................................................................... 11 5.2. VÞ trÝ ............................................................................................................................... 11 5.3. Nç lùc tiÕp thÞ ............................................................................................................... 11 5.4. ChiÕn l•îc dµi h¹n ....................................................................................................... 12 5.5. Qu¶n lý con ng•êi ....................................................................................................... 12 II. C¸c h×nh thøc Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ........................................................... 12 1. C¨n cø vµo lÜnh vùc kinh doanh: ......................................................................................... 12 1.1. Nh•îng quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm .......................................................................... 12 1.2. Nh•îng quyÒn kinh doanh s¶n xuÊt .......................................................................... 13 1.3. Nh•îng quyÒn cung cÊp dÞch vô ................................................................................ 13 1.4. Nh•îng quyÒn sö dông c«ng thøc kinh doanh ......................................................... 13 2. C¨n cø vµo c¸c h×nh thøc mua franchise: .......................................................................... 14 2.1. Mua “single-unit franchise” (Mua franchise riªng lÎ) ........................................... 14 2.2. Mua “Master Franchise” (Mua Franchise ®éc quyÒn) ......................................... 14 2.3. Mua “Area development Franchise” (Mua Franchise ph¸t triÓn khu vùc) ........ 15 2.4. Liªn doanh (joint – venture) ....................................................................................... 16 III. Ph©n biÖt Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i víi c¸c h×nh thøc kinh doanh kh¸c ..... 16 1. Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i vµ ChuyÓn giao c«ng nghÖ .................................................. 17 2. Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i vµ Ho¹t ®éng li-x¨ng ............................................................ 18 3. Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i vµ §¹i lý th•¬ng m¹i ............................................................ 19 4. Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i vµ B¸n hµng ®a cÊp ............................................................... 19 5. Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i vµ Uû th¸c mua b¸n hµng ho¸ ............................................. 20 6. Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i vµ Hîp t¸ c kinh doanh ......................................................... 20 IV. Lîi Ých, h¹n chÕ cña Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ................................................ 20 1. Lîi Ých cña Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ............................................................................. 21 1.1. §èi víi bªn nh•îng quyÒn .......................................................................................... 21 1.2. §èi víi bªn nhËn quyÒn ............................................................................................... 23 1.3. §èi víi nÒn kinh tÕ vµ x· héi ..................................................................................... 26 2. H¹n chÕ cña Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ........................................................................... 26 2.1. §èi víi bªn nh•îng quyÒn .......................................................................................... 27 2.2. §èi víi bªn nhËn quyÒn............................................................................................... 28 2.3. §èi víi nÒn kinh tÕ vµ x· héi .................................................................................... 29 Ch•¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam .......................................................................................................... 31 I. T×nh h×nh ho¹t ®éng Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i trªn thÕ giíi ............................ 31 1. NhËn ®Þnh chung vÒ thùc tr¹ng ho¹t ®éng Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i trªn thÕ giíi. .. 31 2. Mét sè th•¬ng hiÖu Franchise næi tiÕng ë n•íc ngoµi ..................................................... 34 2.1. Chuçi cöa hµng thøc ¨n nhanh McDonald’s ........................................................... 34 2.2. Chuçi cöa hµng tiÖn Ých 7-Eleven .............................................................................. 35 2.3. Chuçi kh¸ch s¹n Marriott ........................................................................................... 35 2.4. TËp ®oµn b¸n ®å ¨ n nhanh Subway .......................................................................... 36 II. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam ....................... 37 1. NhËn ®Þnh chung ................................................................................................................... 37 2. Ho¹t ®éng nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i cña mét sè doanh nghiÖp ®iÓn h×nh t¹i ViÖt Nam ...................................................................................................................................................... 40 2.1. Ho¹t ®éng nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i cña KFC t¹i ViÖt Nam............................... 40 2.2. Cafe Trung Nguyªn ...................................................................................................... 43 2.3. Chuçi cöa hµng Phë 24 ............................................................................................... 49 3. Mét sè doanh nghiÖp ch•a thµnh c«ng víi Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam 59 3.1. T×nh h×nh NQTM t¹i c¸c doanh nghiÖp ch•a thµnh c«ng t¹i ViÖt Nam ................... ................................................................................................................................................ 59 3.2. Nguyªn nh©n thÊt b¹i .................................................................................................. 59 III. Thùc tiÔn thùc thi c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam .............................................................................................................................. 60 1. Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý liªn quan ®Õn ho¹t ®éng NQTM t¹i ViÖt Nam .......................... 60 1.1. Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam .................... ................................................................................................................................................ 60 1.2. QuyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn khi tham gia Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ................ ................................................................................................................................................ 61 1.3. Thñ tôc ®¨ng ký ho¹t ®éng Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i .......................................... 63 1.4. Quy ®Þnh lÖ phÝ ®¨ng ký ho¹t ®éng Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ............................ 63 1.5. C¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vÒ Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam ...... 64 2. Nh÷ng thuËn lîi vµ kÕt qu¶ b•íc ®Çu trong viÖc thùc thi c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ NQTM t¹i ViÖt Nam ................................................................................................................ 64 3. Nh÷ng bÊt cËp vÒ mÆt ph¸p lý liªn quan ®Õn Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i .................... 65 3.1. LuËt ch•a s¸t thùc tÕ, thiÕu chÆt chÏ ......................................................................... 65 3.2. VÒ thñ tôc ®¨ng ký ho¹t ®éng Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ...................................... 66 3.3. VÊn ®Ò x©y dùng, cung cÊp B¶n giíi thiÖu vÒ NQTM ............................................. 67 3.4. Nh÷ng quy ®Þnh ®èi kh¸ng, “dÉm ch©n” gi÷a c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan ................................................................................................................................... 69 Ch•¬ng III: Ph•¬ng h•íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam trong thêi gian tíi ................ 71 I. Ph•¬ng h•íng ph¸t triÓn Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i trong thêi gian tíi .......... 71 1. Ho¹t ®éng kinh doanh nh•îng quyÒn ngµy cµng ph¸t triÓn t¹i ViÖt Nam .................... 71 2. TiÒm n¨ng ph¸t triÓn Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam ..................................... 73 2.1. Ph¸t triÓn v× më cöa thÞ tr•êng b¸n lÎ ...................................................................... 73 2.2. ViÖt Nam ®· lµ thµnh viªn thø 150 cña tæ chøc Th•¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ..... 76 2.3. ThÞ tr•êng franchise t¹i ViÖt Nam cßn s¬ khai ........................................................ 76 2.4. Kinh tÕ ViÖt Nam t¨ ng tr•ëng m¹nh, chÝnh trÞ æn ®Þnh, d©n sè ®«ng. ................. 77 2.5. §©y lµ thêi ®iÓm thÝch hîp cho ViÖt Nam ph¸t triÓn Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i 78 2.6. Franchise rÊt phï hîp víi c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa chiÕm ®a sè ë ViÖt Nam hiÖn nay ................................................................................................................................. 78 3. Nh÷ng ngµnh cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh doanh nh•îng quyÒn t¹i ViÖt Nam ......... 80 3.1. Ngµnh thùc phÈm ......................................................................................................... 80 3.2. C¸c ngµnh hµng b¸n lÎ ................................................................................................ 82 3.3. Gi¸ o dôc vµ ®µo t¹o ..................................................................................................... 83 3.4. Thêi trang ...................................................................................................................... 83 II. C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ho¹t ®éng Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam...... ....................................................................................................................................... 85 1. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ phÝa Nhµ n•íc ..................................................................................... 85 1.1. Hoµn thiÖn khung ph¸p lý vÒ Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam ............... 85 1.2. Cã c¸c chÝnh s¸ch •u ®·i, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp nh•îng quyÒn ......... 85 1.3. Quan t©m ®Õn c«ng t¸c gi¸ o dôc, ®µo t¹o vÒ Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i............ 86 1.4. X©y dùng c¸c ch•¬ng tr×nh qu¶ng b¸ th•¬ng hiÖu quèc gia, hç trî cho sù ph¸t triÓn th•¬ng hiÖu cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ......................................................... 86 1.5. Thµnh lËp HiÖp héi Franchise quèc gia, liªn kÕt hîp t¸ c víi c¸c tæ chøc, HiÖp héi Franchise quèc tÕ ................................................................................................................ 86 2. Nhãm gi¶i ph¸p tõ phÝa c¸c Doanh nghiÖp tham gia Nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ........ 87 2.1. Gi¶i ph¸p tõ phÝa doanh nghiÖp nh•îng quyÒn ....................................................... 88 2.2. Gi¶i ph¸p tõ phÝa doanh nghiÖp nhËn quyÒn ........................................................... 92 3. Nhãm c¸c gi¶i ph¸p kh¸c .................................................................................................... 96 KÕt luËn .................................................................................................................. 98 Tµi liÖu tham kh¶o ........................................................................................ 100 PHỤ LỤC Lời cảm ơn Trƣớc tiên, em xin chân thành cảm ơn đến các thầy cô giáo trong trƣờng Đại học Ngoại thƣơng, những ngƣời đã truyền thụ và trang bị cho chúng em các kiến thức nền tảng cũng nhƣ chuyên môn cần thiết và bổ ích giúp chúng em tự tin hơn với công việc trong tƣơng lai. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Trang - Giảng viên môn Quản trị chiến lƣợc, khoa Quản trị kinh doanh. Cô đã truyền đạt cho em một cách dễ hiểu nhất về quản trị nói chung và quản trị chiến lƣợc nói riêng, đã giúp đỡ và tận tình hƣớng dẫn em hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp này. Cuối cùng, em xin cảm ơn gia đình, ngƣời thân và bạn bè đã luôn động viên, giúp đỡ em hết lòng trong suốt thời gian qua. Ngƣời viết: Nguyễn Hồng Nga DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT EU : Liên minh Châu Âu DNNVV : Doanh nghiệp nhỏ và vừa NQTM : Nhƣợng quyền thƣơng mại TP : Thành phố TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh UFOC : (Uniform Franchise Offering Circular) - Bản giới thiệu Nhƣợng quyền thƣơng mại WTO : Tổ chức Thƣơng mại thế giới DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ BẢNG 1: BẢNG PHÍ NHƢỢNG QUYỀN CỬA HÀNG KFC ............................. 41 BẢNG 2: TOP 10 THỊ TRƢỜNG BÁN LẺ PHÁT TRIỂN NHẤT THẾ GIỚI NĂM 2008 CỦA AT KEARNEY.................................................................................... 74 SƠ ĐỒ 1: MÔ HÌNH FRANCHISE TỔNG QUÁT ............................................... 16 BIỂU ĐỒ 1: SỰ PHÁT TRIỂN CÁC CỬA HÀNG PHỞ 24 QUA CÁC NĂM ..... 52 BIỂU ĐỒ 2: TĂNG TRƢỞNG GDP QUA CÁC NĂM ........................................ 77 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam đã chính thức là thành viên thứ 150 của Tổ chức Thƣơng mại thế giới (WTO) đánh dấu bƣớc hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế quốc tế. Và đến ngày 01/01/2009 vừa qua đã chính thức mở cửa thị trƣờng bán lẻ theo cam kết khi gia nhập WTO. Các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế cũng nhƣ ngƣời dân Việt Nam mong chờ gì khi Việt Nam ra biển lớn, đó là một nền kinh tế phát triển, một xã hội phồn thịnh, và quan trọng hơn cả là nâng cao đời sống của ngƣời dân. Khi kinh tế phát triển thì tiếng nói trên trƣờng quốc tế sẽ có sức nặng hơn rất nhiều, ngƣời dân Việt Nam cũng sẽ đƣợc tiếp cận với những tiến bộ, những thành tựu để làm phong phú thêm đời sống của mình, chúng ta đã có thể dễ dàng nhận thấy sự thay đổi này trong thời gian qua và sẽ còn tiếp tục có những thay đổi tích cực trong tƣơng lai. Vậy làm thế nào nền kinh tế Việt Nam có thể phát triển và trở nên hùng mạnh nhƣ các quốc gia Mỹ, Nhật hay các nƣớc EU, đó thật sự là một câu hỏi lớn không phải dễ dàng giải đáp đƣợc. Trong quá trình phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam sẽ mở cửa cho các thƣơng hiệu nƣớc ngoài thâm nhập vào thị trƣờng và đầu tƣ kinh doanh trong hầu hết các lĩnh vực thƣơng mại, trong đó có một hình thức kinh doanh đƣợc dùng phổ biến để thâm nhập vào thị trƣờng nƣớc ngoài cũng nhƣ mở rộng mạng lƣới hoạt động, đó là hình thức kinh doanh nhƣợng quyền thƣơng mại. Nhƣợng quyền thƣơng mại - phƣơng thức kinh doanh đƣợc đánh giá là một trong những thành tựu lớn nhất của Mỹ và các nƣớc phƣơng Tây đang thâm nhập vào Việt Nam. Mặc dù ở Việt Nam hình thức kinh doanh nhƣợng quyền thƣơng mại này còn mới mẻ nhƣng đã tỏ ra khá hiệu quả và Việt Nam có nhiều điều kiện, tiềm năng để phát triển phƣơng thức này, thị trƣờng nhƣợng quyền sẽ sôi động hơn, chuyên nghiệp hơn với sự nở rộ của khu vực kinh tế dịch vụ. Trong vài năm trở lại đây Nhƣợng quyền thƣơng mại mới chính thức đƣợc luật hoá và vẫn đang trong quá trình hoàn thiện về khung pháp lý. Nhận thấy đây là một phƣơng thức kinh doanh đã đƣợc chứng minh là thành công ở các nƣớc phát triển và đem lại rất nhiều lợi ích cho các doanh nghiệp tham gia nhƣợng quyền cũng nhƣ cho nền kinh tế - xã hội ở 2 các nƣớc này, nhƣng còn non trẻ và nhỏ bé về quy mô hoạt động tại thị trƣờng Việt Nam, và cũng chƣa có nhiều nghiên cứu hay sách về nhƣợng quyền làm cơ sở lý luận, thực tiễn để các doanh nghiệp và cá nhân quan tâm có điều kiện tìm hiểu sâu về vấn đề này. Thêm nữa hoạt động nhƣợng quyền thƣơng mại chắc chắn sẽ là một phƣơng thức kinh doanh đƣợc nhiều doanh nghiệp áp dụng trong chiến lƣợc phát triển của mình vì những đặc tính ƣu việt của nó, do vậy qua quá trình tham khảo và tìm hiểu, em quyết định chọn đề tài: “Hoạt động Nhượng quyền thương mại tại Việt Nam và Phương hướng phát triển trong thời gian tới” làm đề tài cho khoá luận tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu của Khóa luận Trên cơ sở tìm hiểu những vấn đề chung nhất của nhƣợng quyền thƣơng mại để hiểu bản chất hoạt động này là nhƣ thế nào, khoá luận đi sâu tìm hiểu, đánh giá hoạt động nhƣợng quyền thƣơng mại tại Việt Nam, phân tích những thƣơng hiệu kinh doanh nhƣợng quyền điển hình tại Việt Nam: về chiến lƣợc là gì, tiến trình thực hiện nhƣợng quyền ra sao và đã thu đƣợc những kết quả gì; những vấn đề pháp lý liên quan đến hoạt động nhƣợng quyền tại Việt Nam: kết quả bƣớc đầu và những bất cập còn tồn tại. Đồng thời nêu lên những tiềm năng cũng nhƣ thách thức mà môi trƣờng mang lại để từ đó đề xuất những giải pháp phát triển hoạt động kinh doanh nhƣợng quyền trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của Khóa luận Đối tƣợng nghiên cứu của khóa luận là những hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam liên quan đến vấn đề nhƣợng quyền thƣơng mại và những quy định trong chính sách và pháp luật của Việt Nam về hoạt động này. Phạm vi nghiên cứu của khoá luận là làm rõ khái niệm về nhƣợng quyền thƣơng mại, nhận định chung về tình hình nhƣợng quyền và một số thƣơng hiệu nhƣợng quyền nổi tiếng trên thế giới. Tiếp đó trở về với hoạt động nhƣợng quyền tại Việt Nam với một số doanh nghiệp điển hình hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh này. Mặt khác, khóa luận cũng tìm hiểu các quy định của pháp luật Việt Nam liên quan đến nhƣợng quyền thƣơng mại giới hạn trong một số các văn bản luật và dƣới luật điều chỉnh trực tiếp hoặc có liên quan đến hoạt động này. 4 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Khoá luận sử dụng phƣơng pháp luận nghiên cứu của chủ nghĩa Mác-Lênin về duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, phƣơng pháp nghiên cứu tại bàn, phân tích tổng hợp, hệ thống hoá và diễn giải. Bên cạnh đó, khoá luận còn sử dụng phƣơng pháp so sánh đối chiếu để làm rõ các vấn đề cần nghiên cứu, kết hợp lý luận với thực tiễn. 5. Bố cục của Khóa luận Nội dung của Khoá luận này gồm 3 chƣơng: Chương 1: Tổng quan về Nhƣợng quyền thƣơng mại Chương 2: Thực trạng hoạt động Nhƣợng quyền thƣơng mại tại Việt Nam Chương 3: Phƣơng hƣớng và giải pháp phát triển Nhƣợng quyền thƣơng mại trong thời gian tới 5 CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ NHƢỢNG QUYỀN THƢƠNG MẠI I. Khái niệm Nhƣợng quyền thƣơng mại 1. Khái niệm Nhƣợng quyền thƣơng mại (NQTM)