Khóa luận Hoạt động thanh toán quốc tế tại ngân hàng thương mại cổ phần xăng dầu petrolimex: thực trạng và giải pháp

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI ------    ------ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG TMCP XĂNG DẦU PETROLIMEX: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Họ và tên sinh viên : NINH THỊ THỦY Lớp : TRUNG 3 Khoá : 45 Giáo viên hướng dẫn : ThS. NGUYỄN VÂN HÀ HÀ NỘI, 05 - 2010 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU LỜI MỞ ĐẦU CHƢƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ ................................................................................................. 1 1. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA THANH TOÁN QUỐC TẾ ......................... 1 1.1. Khái niệm thanh toán quốc tế .................................................................. 1 1.2. Vai trò của thanh toán quốc tế ................................................................. 3 1.2.1. Thanh toán quốc tế đối với nền kinh tế ............................................. 3 1.2.2. Đối với các doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu ..................... 4 1.2.3. Đối với các NH thương mại .............................................................. 5 2. MỘT SỐ PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ PHỔ BIẾN .............. 6 2.1. Phương thức chuyển tiền.......................................................................... 8 2.1.1. Văn bản pháp lý điều chỉnh phương thức chuyển tiền ...................... 8 2.1.2. Khái niệm .......................................................................................... 8 2.1.3. Các bên liên quan trong phương thức chuyển tiền ............................ 9 2.1.4. Quy trình nghiệp vụ chuyển tiền ..................................................... 10 2.1.5. Rủi ro của phương thức thanh toán chuyển tiền.............................. 11 2.2. Phương thức nhờ thu .............................................................................. 12 2.2.1. Văn bản pháp lý điều chỉnh Nhờ thu ............................................... 12 2.2.2. Khái niệm ........................................................................................ 13 2.2.3. Các bên tham gia nhờ thu ................................................................ 13 2.2.4. Phương thức nhờ thu trơn ................................................................ 14 2.2.5. Phương thức nhờ thu kèm chứng từ ................................................ 16 2.3. Phương thức tín dụng chứng từ.............................................................. 20 2.3.1. Văn bản pháp lý liên quan ............................................................... 20 2.3.2. Khái niệm ........................................................................................ 21 2.3.3. Các bên tham gia trong phương thức tín dụng chứng từ ................. 23 2.3.4. Quy trình nghiệp vụ phương thức tín dụng chứng từ ...................... 24 2.3.5. Rủi ro của phương thức thanh toán L/C .......................................... 25 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG TMCP XĂNG DẦU PETROLIMEX ....................... 27 1. KHÁI QUÁT VỀ NGÂN HÀNG TMCP XĂNG DẦU PETROLIMEX ......... 27 1.1. Lịch sử hình thành và phát triển............................................................. 27 1.1.1. Lịch sử hình thành ........................................................................... 27 1.1.2. Các mốc phát triển ........................................................................... 28 1.2. Tình hình hoạt động kinh doanh ............................................................ 29 1.2.1. Huy động vốn .................................................................................. 31 1.2.2. Sử dụng vốn ..................................................................................... 31 1.2.3. Dịch vụ Ngân hàng và tác nghiệp ................................................... 32 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI PG BANK. ....................................................................................................................... 33 2.1. Tổ chức điều hành hoạt động TTQT ...................................................... 33 2.2. Các phương thức TTQT chủ yếu tại Ngân hàng PG Bank .................... 34 2.2.1. Phương thức chuyển tiền ................................................................. 34 2.2.2. Phương thức nhờ thu kèm chứng từ ................................................ 36 2.2.3. Phương thức thanh toán tín dụng chứng từ L/C. ............................. 41 2.3. Đánh giá hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng TMCP xăng dầu Petrolimex. ............................................................................................. 48 2.3.1. Các kết quả đạt được của hoạt động TTQT tại PG Bank ................ 48 2.3.2 Hạn chế và nguyên nhân của hoạt động TTQT tại PG Bank ........... 51 CHƢƠNG III: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG TMCP XĂNG DẦU PETROLIMEX................................................................................................... 57 1. Định hƣớng phát triển hoạt động TTQT tại Ngân hàng TMCP Xăng dầu Petrolimex. ................................................................................................................ 57 2. Giải pháp phát triển hoạt động TTQT tại Ngân hàng TMCP Xăng dầu Petrolimex ................................................................................................................. 58 2.1. Giải pháp về công tác quản lý nội bộ ..................................................... 58 2.1.1. Tăng cường công tác quản trị rủi ro TTQT ..................................... 58 2.1.2. Hoàn thiện mô hình quản lý điều hành hoạt động TTQT ............... 63 2.1.3. Có chính sách kinh doanh ngoại hối linh hoạt gắn liền với dịch vụ TTQT và tín dụng. ................................................................................ 64 2.1.4. Thực hiện kiểm toán hoạt động TTQT ............................................ 65 2.2. Giải pháp phát triển thị trường ............................................................... 66 2.2.1. Đa dạng hoá dịch vụ TTQT thông qua việc áp dụng các phương thức thanh toán chưa được sử dụng phổ biến ở Việt Nam ........................ 66 2.2.2. Thực hiện chiến lược Marketing ngân hàng .................................... 72 2.2.3. Phát triển dịch vụ tư vấn .................................................................. 73 2.2.4. Mở rộng quan hệ ngân hàng đại lý .................................................. 74 2.2.5. Mở rộng mạng lưới chân rết ở nước ngoài ...................................... 75 2.3. Giải pháp về công nghệ thông tin .......................................................... 76 2.4. Giải pháp về con người .......................................................................... 77 3. Một số kiến nghị để phát triển hoạt động TTQT tại PG Bank ........................ 77 3.1. Kiến nghị với Chính phủ ....................................................................... 77 3.2. Kiến nghị với NH nhà nước. .................................................................. 80 3.3. Kiến nghị đối với NH PG Bank ............................................................. 82 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 86 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt TTQT TMCP NHTM TMQT XNK TM NH M/T T/T NHNT NHTH NHXT D/P D/A D/OT L/C NHPH NHTB NHXN PG Bank SSI NHNN TCTD Nguyên văn Thanh toán quốc tế Thương mại cổ phần Ngân hàng thương mại Thương mại quốc tế Xuất nhập khẩu Thương mại Ngân hàng Mail Transfer (chuyển tiền bằng thư) Telegraphic Transfer (chuyển tiền bằng điện) Ngân hàng nhờ thu Ngân hàng thu hộ Ngân hàng xuất trình Document against payment (thanh toán đổi chứng từ) Document against acceptance (chấp nhận thanh toán đổi chứng từ Document against other terms and conditions (chấp nhận các điều kiện khác đổi chứng từ) Documentary Credit (Tín dụng chứng từ) Ngân hàng phát hành Ngân hàng thông báo Ngân hàng xác nhận Ngân hàng thương mại cổ phần xăng dầu Petrolimex Công ty cổ phần chứng khoán Sài Gòn Ngân hàng nhà nước Tổ chức tín dụng TCKT và DC TTTM B/L AWB SWIFT UNC XHCN CAD Tổ chức kinh tế và Dân cư Tài trợ thương mại Bill of Lading (Vận đơn đường biển) Air Way Bill (Vận đơn hàng không) Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication Ủy nhiệm chi Xã hội chủ nghĩa Cash against document (Thanh toán đổi chứng từ trả tiền) DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 1 : Các mốc phát triển của NH PG Bank Bảng 1: Các mốc phát triển của NH PG Bank………………………………….28 Bảng 2: Một số chỉ số tài chính nổi bật của PG Bank 2006 – 2009 .................... 30 Bảng 3: Cơ cấu nguồn vốn tại PG Bank năm 2006 - 2009 .................................. 31 Bảng 4: Tình hình thanh toán chuyển tiền tại PG Bank ...................................... 35 Bảng 5: Tình hình thanh toán nhờ thu tại PG Bank ............................................. 40 Bảng 6: Tình hình thanh toán L/C tại PG Bank năm 2009 .................................. 46 Bảng 7: Tình hình thanh toán L/C quý I năm 2010 ............................................. 47 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1: Tổng tài sản của NH PG Bank năm 2006 – 2009 ............................. 29 Biểu đồ 2 : Lợi nhuận trước thuế của PG Bank năm 2006 - 2009 ....................... 30 LỜI MỞ ĐẦU Tính cấp thiết của đề tài Trong xu thế hội nhập quốc tế về ngân hàng như hiện nay, thời cơ và thách thức đan xen lẫn nhau. Để có thể vượt qua các thách thức, khó khăn của quá trình hội nhập, các ngân hàng thương mại đang chủ động từng bước tái cơ cấu, mở rộng quy mô hoạt động, nâng cao năng lực quản lý điều hành, nâng cao hiệu quả kinh doanh của mình. Một trong những lĩnh vực kinh doanh vừa mang lại nguồn thu nhập quan trọng cho các ngân hàng, vừa tạo uy tín và tên tuổi cho các Ngân hàng trên thị trường quốc tế là hoạt động thanh toán quốc tế. Hoạt động thanh toán quốc tế có vai trò quan trọng trong việc tạo nên hiệu quả hoạt động kinh doanh của mỗi ngân hàng, đồng thời là một mắt xích quan trọng thúc đẩy các hoạt động khác của Ngân hàng phát triển. Đối với Ngân hàng TMCP Xăng dầu PG Bank nói riêng, hoạt động thanh toán quốc tế đã và đang phát huy được vai trò của nó đối với sự phát triển chung của toàn hệ thống Ngân hàng. Năm 2009 là năm đầu tiên Ngân hàng TMCP Xăng dầu Petrolimex cung cấp dịch vụ thanh toán quốc tế và đã có được những thành tựu nhất định. Song, trong điều kiện diễn biến kinh tế quốc tế phức tạp như hiện nay, các đối tác tham gia vào hoạt động kinh tế quốc tế còn nhiều yếu kém, sự cạnh tranh gay gắt giữa các ngân hàng, cộng thêm sự non yếu về kinh nghiệm trong nghiệp vụ đã khiến cho hoạt động thanh toán của Ngân hàng TMCP Xăng dầu Petrolimex phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức. Vì vậy việc nghiên cứu để tìm ra các giải pháp khả thi, khắc phục khó khăn, nâng cao hiệu quả hoạt động TTQT đã và đang trở thành một trong các vấn đề thu hút sự quan tâm đặc biệt của ban lãnh đạo Ngân hàng. Giải quyết tốt các vấn đề về hoạt động thanh toán quốc tế sẽ góp phần quan trọng, thiết thực, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển Ngân hàng TMCP Xăng dầu Petrolimex, giúp Ngân hàng vững bước hội nhập xu thế quốc tế về ngân hàng. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, tác giả chọn nội dung “Hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Thương mại cổ phần xăng dầu Petrolimex: thực trạng và giải pháp” làm đề tài cho khóa luận tốt nghiệp của mình. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu những lý luận chung và thực tiễn hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng TMCP xăng dầu Petrolimex, từ đó có cơ sở đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng, đồng thời đưa ra một số kiến nghị đối với Chính phủ, Ngân hàng nhà nước và đối với Ngân hàng. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Hoạt động thanh toán quốc tế rất rộng lớn, bao gồm nhiều lĩnh vực, nghiệp vụ khác nhau, song trong giới hạn đề tài nghiên cứu, khoá luận tập trung nghiên cứu và giải quyết các vấn đề liên quan đến hoạt động thanh toán quốc tế như nghiên cứu tổng quan về các phương thức thanh toán quốc tế đang được sử dụng phổ biến tại Ngân hàng thương mại Việt Nam, đồng thời nghiên cứu lý luận và thực tiễn về thực trạng hoạt động thanh toán quốc tế và các nhân tố ảnh hưởng tại một ngân hàng thương mại, cụ thể là Ngân hàng Thương mại cổ phần xăng dầu Petrolimex. Phƣơng pháp nghiên cứu Dựa trên phương pháp duy vật biện chứng, phương pháp thống kê, tổng hợp, khoá luận phân tích dựa trên thực tiễn hoạt động tại một Ngân hàng thương mại, đưa ra đánh giá trung thực, hướng tới một số giải pháp nhằm phát triển hoạt động tại Ngân hàng xăng dầu Petrolimex. Ngoài ra, khoá luận còn sử dụng một số tài liệu, sách báo, công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến đề tài khoá luận này. Kết cấu khoá luận Ngoài lời mở đầu và kết luận, luận văn được kết cấu trong 3 chương Chương I : Một số vấn đề cơ bản về hoạt động thanh toán quốc tế. Chương II: Thực trạng hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng thương mại cổ phần xăng dầu Petrolimex. Chương III: Giải pháp phát triển hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng hương mại cổ phần xăng dầu Petrolimex. Để hoàn thành tốt khoá luận này, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Thạc sỹ Nguyễn Vân Hà, cô giáo đã tận tình hướng dẫn tác giả trong suốt thời gian làm khoá luận. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn tới các cán bộ nhân viên phòng thanh toán quốc tế Ngân hàng Thương mại cổ phần xăng dầu Petrolimex đã nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp số liệu để tác giả có thể hoàn thành khoá luận. Mặc dù đã rất cố gắng song do thời gian có hạn, kiến thức của tác giả còn nhiều hạn chế, vì thế khoá luận không thể tránh khỏi những sai sót nhất định, tác giả rất mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý của các thầy cô giáo và các bạn. Xin chân thành cảm ơn. 1 CHƢƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ 1. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA THANH TOÁN QUỐC TẾ 1.1. Khái niệm thanh toán quốc tế Bất cứ quốc gia nào muốn phát triển kinh tế thì không chỉ dựa vào sản xuất trong nước mà còn giao dịch, quan hệ kinh tế với các nước khác. Quan hệ quốc tế giữa các nước bao gồm nhiều lĩnh vực như kinh tế, chính trị, ngoại giao, văn hoá, khoa học kỹ thuật… trong đó quan hệ kinh tế mà chủ yếu là quan hệ kinh tế ngoại thương chiếm vị trí chủ đạo. Quá trình tiến hành các hoạt động quốc tế dẫn đến những nhu cầu chi trả, thanh toán giữa các chủ thể ở các nước khác nhau, từ đó hình thành và phát triển hoạt động thanh toán quốc tế, và ngân hàng là cầu nối trung gian giữa các bên. “Thanh toán quốc tế (TTQT) là việc thực hiện các nghĩa vụ chi trả và quyền hưởng lợi về tiền tệ phát sinh trên cơ sở các hoạt động kinh tế và phi kinh tế giữa các tổ chức, cá nhân nước này với các tổ chức, cá nhân nước khác, hay giữa một quốc gia với tổ chức quốc tế, thông qua quan hệ giữa các ngân hàng của các nước liên quan”. [10, tr.157] Từ khái niệm trên cho thấy, thanh toán quốc tế phục vụ cho hai lĩnh vực hoạt động là kinh tế và phi kinh tế. Tuy nhiên, trong thực tế, giữa hai lĩnh vực hoạt động này thường giao thoa với nhau, không có một ranh giới rõ rệt. Hơn nữa, do hoạt động thanh toán quốc tế được hình thành trên cơ sở hợp đồng ngoại thương và phục vụ chủ yếu cho hoạt động ngoại thương, chính vì vậy, trong các quy chế về thanh toán và thực tế tại các NHTM, người ta thường phân hoạt động thanh toán thành hai lĩnh vực rõ rệt là thanh toán mậu dịch và thanh toán phi mậu dịch. 2 Thanh toán phi mậu dịch là việc thực hiện thanh toán không liên quan đến hàng hoá, cung ứng dịch vụ cho nước ngoài. Đó là việc chi trả các chi phí của các cơ quan ngoại giao ở nước ngoài, các chi phí đi lại ăn ở của các đoàn khách nhà nước, tổ chức, cá nhân; các nguồn tiền quà biếu, trợ cấp từ nước ngoài…[10, tr.158] Thanh toán mậu dịch là quan hệ thanh toán dựa trên cơ sở trao đổi hàng hoá và các dịch vụ theo giá cả quốc tế. Các bên mua bán chịu sự ràng buộc bởi các điều kiện, điều khoản trong hợp đồng thương mại. Mỗi hợp đồng phải quy định rõ vai trò, trách nhiệm của mỗi bên, phương thức thanh toán, đồng tiền thanh toán, điều kiện thương mại…[10, tr.158] Đồng tiền dùng trong thanh toán ngoại thương có thể là đồng tiền của nước người bán, nước người mua hoặc đồng tiền của nước thứ ba. Do đó việc lựa chọn đồng tiền thanh toán phải được hai bên mua bán bàn bạc, thống nhất và ghi cụ thể trong hợp đồng. Các đồng tiền được sử dụng chủ yếu trong thanh toán quốc tế có thể là Quyền rút vốn đặc biệt SDR, EURO, hay đồng tiền mạnh của một số nước như USD, GBP, JPY…Vì vậy việc thanh toán sẽ liên quan tới vấn đề tỷ giá. Bên cạnh việc lựa chọn đồng tiền trong TTQT, các bên còn quy định một số chứng từ kèm theo, phù hợp với luật quốc gia và thông lệ quốc tế. Số lượng và cách thức lập sẽ phụ thuộc vào phương thức TTQT mà các bên thoả thuận trong hợp đồng. Các chứng từ này có thể trở thành đối tượng mua bán, chuyển nhượng giữa các ngân hàng. Về cơ bản, TTQT phát sinh trên cơ sở hợp đồng mua bán quốc tế, là khâu cuối cùng trong một chu trình mua bán hàng hoá, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân thuộc các quốc gia khác nhau. Nếu công tác TTQT được tổ chức tốt, được thực hiện nhanh chóng, an toàn, chính xác sẽ rút ngắn được thời gian chu chuyển vốn, giảm bớt và khắc phục được những rủi ro liên quan tới sự biến động của tiền tệ, góp phần thúc đẩy hoạt động ngoại thương phát triển. 3 Trong xu thế toàn cầu hoá ngày nay, với sự tác động mạnh mẽ của thành tựu khoa học kỹ thuật, cùng xu hướng đổi mới của thời đại, quan hệ quốc tế đã và đang chuyển sang một thời kỳ mới. Sự giao lưu hàng hoá không còn bị giới hạn bởi chế độ chính trị mỗi quốc gia, TTQT mở rộng. Vì vậy nội dung TTQT của mỗi nước cũng phải đổi mới cho phù hợp với xu thế của thời đại. Như vậy quan hệ kinh tế quốc tế một nước biểu hiện một cách tập trung thông qua thương mại quốc tế (TMQT), dẫn đến sự ra đời của TTQT và ngược lại TTQT làm đòn bẩy cho TMQT ngày càng phát triển. Nó chính là một yếu tố quan trọng để đánh giá hiệu quả hoạt động kinh tế đối ngoại. 1.2. Vai trò của thanh toán quốc tế Hoạt động TTQT không chỉ có vai trò quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế của một quốc gia mà còn có vai trò quan trọng trong hoạt động của các doanh nghịêp XNK và các ngân hàng TM 1.2.1. Thanh toán quốc tế đối với nền kinh tế Hoạt động TTQT gắn liền với quá trình phát triển của TMQT, và là bộ phận trong chiến lược phát triển kinh tế đối ngoại quốc gia. Khi một quốc gia thực hiện chính sách mở cửa nền kinh tế thì hầu hết các lĩnh vực kinh tế đều tham gia vào hoạt động kinh tế đối ngoại, nhằm mở rộng hoạt động kinh tế đối ngoại, trọng tâm là ngoại thương, mà ưu tiên hàng đầu là xuất khẩu, tăng cường thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài nhằm khai thác các tiềm năng trong nước. Thông qua hoạt động xuất khẩu sẽ góp phần thiết thực trong việc tăng nguồn thu ngoại tệ về cho đất nước, nhờ đó tăng khả năng nhập khẩu công nghệ, máy móc thiết bị hiện đại về phục vụ phát triển nền kinh tế, đảm bảo tốc độ phát triển nền kinh tế, cải thiện cán cân thanh toán, tăng tích luỹ ngoại tệ…Vì vậy việc thúc đẩy các giao dịch thương mại quốc tế nói chung và hoạt động thanh toán nói riêng là mục tiêu phát triển kinh tế hàng đầu của các quốc gia. 4 Hoạt động TTQT càng phát triển thì càng mở rộng và thúc đẩy các quan hệ kinh tế đối ngoại, tăng cường vị thế của mỗi quốc gia trên trường quốc tế.