Khóa luận Mô hình quản trị: tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp trong các doanh nghiệp nhà nước

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH CHUYÊN NGÀNH KINH DOANH QUỐC TẾ -----  ----- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: MÔ HÌNH QUẢN TRỊ: TÁCH QUYỀN CHỦ SỞ HỮU RA KHỎI QUYỀN QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC Sinh viên thực hiện : Nguyễn Thị Tú Quyên Lớp : Anh 4 Khóa : 44 Giáo viên hướng dẫn : TS. Lê Thị Thu Thủy Hà Nội - 2009 LỜI CẢM ƠN Khóa luận “Mô hình quản trị: tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp trong các doanh nghiệp nhà nước” đã được hoàn thành dưới sự hướng dẫn tận tình, chu đáo của cô giáo, Tiến sỹ Lê Thị Thu Thủy. Em xin gửi lời cảm ơn đến những người đã giúp em chuẩn bị và hoàn thành khóa luận này. Đặc biệt, em xin chân thành cảm ơn cô giáo, Tiến sỹ Lê Thị Thu Thủy đã dành nhiều thời gian và bằng kinh nghiệm cũng như kiến thức của mình đưa ra những hướng dẫn cho em trong quá trình làm khóa luận. Em cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc của mình tới toàn thể các thầy cô giáo trong khoa Quản Trị kinh doanh cũng như tất cả các thầy cô giáo trong trường Đại học Ngoại thương về những bài giảng quý báu trong suốt thời gian em theo học tại trường, góp phần tạo cho em nền tảng để phát triển kiến thức của mình. Cuối cùng, em xin gửi lời biết ơn chân thành tới toàn thể gia đình và bạn bè em, những người đã giúp đỡ, động viên em hoàn thành khóa luận này. Hà Nội ngày 15/05/2009 Sinh viên Nguyễn Thị Tú Quyên DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Bảng 1: Gia tăng tự chủ đối với các doanh nghiệp nhà nước trong thập niên 1980 (%) ...................................................................................................... 23 Bảng 2 : So sánh và phân tích quyền tự chủ của doanh nghiệp nhà nước trong mối quan hệ giữa doanh nghiệp nhà nước và nhà nước ................................ 53 Hình 1 : Các quyền kinh doanh của doanh nghiệp ........................................ 28 Hình 2: Những đặc điểm của doanh nghiệp nhà nước................................... 36 Hình 3: Các tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhà nước ................................. 37 Hình 4: Các loại hình doanh nghiệp nhà nước .............................................. 39 Hình 5: Sơ đồ tổ chức quản lý hành chính nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước ............................................................................................................. 61 Hình 6: Sơ đồ mô hình quản lý nhà nước đối với Tập đoàn Dầu khí. ........... 68 Hình 7: Sơ đồ mô hình tổ chức quản lý vốn của doanh nghiệp nhà nước cấp Chính phủ. .................................................................................................... 85 Hình 8: Mô hình tổ chức quản lý vốn của doanh nghiệp nhà nước tại các bộ quản lý ngành. .............................................................................................. 87 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ LêI Më §ÇU ........................................................................................................ 1 CH¦¥NG I: NH÷NG VÊN §Ò Lý LUËN CHUNG VÒ QU¶N TRÞ DOANH NGHIÖP NHµ N•íc. .......................................................................................... 5 I. TæNG QUAN VÒ DOANH NGHIÖP NHµ N•íc. .................................... 5 1. Doanh nghiÖp nhµ n•íc .............................................................................. 5 1.1. Kh¸i niÖm vÒ doanh nghiÖp nhµ n•íc .................................................. 5 1.2. Kh¸i qu¸t vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nhµ n•íc 8 2. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ quyÒn chñ së h÷u ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n•íc vµ quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp. .......................................................... 9 2.1. Mét sè kh¸i niÖm ................................................................................... 9 2.1.1. QuyÒn së h÷u ................................................................................... 9 2.1.2. QuyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp ......................................................... 11 2.2. Mèi quan hÖ gi÷a quyÒn chñ së h÷u vµ quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp ................................................................................................................... 13 II. M¤ H×NH t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp nhµ n•íc .............................................................. 15 1. QuyÒn së h÷u t¸ch khái quyÒn sö dông ................................................... 15 2. M« h×nh t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp nhµ n•íc ........................................................................................................ 16 2.1 QuyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong doanh nghiÖp nhµ n•íc vµ tÝnh tÊt yÕu cña nã .................................................................................................. 16 2.2 Néi dung quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong doanh nghiÖp nhµ n•íc ................................................................................................................... 18 Iii kinh nghiÖm cña trung quèc trong viÖc thùc hiÖn t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc ............................. 21 1. Lý do lùa chän nghiªn cøu Trung Quèc .................................................. 21 2. TiÕn tr×nh c¶i c¸ch thùc hiÖn qu¶n trÞ doanh nghiÖp .............................. 22 3. Mét sè bµi häc kinh nghiÖm rót ra cho ViÖt Nam ................................... 29 Ch•¬ng ii: thùc tr¹ng cña viÖc t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc ë viÖt nam ................................................................ 32 i. doanh nghiÖp nhµ n•íc viÖt nam .............................................. 32 1. Vµi nÐt vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ n•íc ViÖt Nam. .. 32 2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp nhµ n•íc vµ ph©n lo¹i doanh nghiÖp nhµ n•íc ë ViÖt Nam .................................................................................................... 34 2.1 Kh¸i niÖm doanh nghiÖp nhµ n•íc ...................................................... 34 2.2 Ph©n lo¹i doanh nghiÖp nhµ n•íc ë ViÖt Nam .................................... 36 3. Vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n•íc trong nÒn kinh tÕ............................ 39 3.1 Doanh nghiÖp nhµ n•íc gi÷ vai trß, vÞ trÝ then chèt, lµ c«ng cô, chç dùa kinh tÕ cho nhµ n•íc thùc hiÖn sù qu¶n lý nhµ n•íc ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung mét c¸ch cã hiÖu lùc, cã hiÖu qu¶. ........................ 39 3.2 Doanh nghiÖp nhµ n•íc ®ãng vai trß bæ sung thÞ tr•êng khi cÇn thiÕt. ................................................................................................................... 40 3.3 Doanh nghiÖp nhµ n•íc ®ãng vai trß lµ lùc l•îng quan träng ®Ó th«ng qua ®ã Nhµ n•íc thùc hiÖn chøc n¨ng x· héi. .......................................... 40 II. qu¸ tr×nh thùc hiÖn t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc ë viÖt nam. ............................................................................ 41 1. Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung. ............................................. 41 1.1 C¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vÒ vai trß qu¶n lý cña nhµ n•íc ®èi víi nÒn kinh tÕ n•íc ta. ................................................................................... 41 1.2 NhËn xÐt. .............................................................................................. 43 2. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr•êng ®Þnh h•íng x· héi chñ nghÜa. ................... 44 2.1 Vai trß cña Nhµ n•íc ®èi víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ................ 44 2.2 Giai ®o¹n ®Çu ¸p dông quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp. ........................ 46 2.3 Giai ®o¹n ¸p dông LuËt doanh nghiÖp nhµ n•íc 1995 ....................... 51 2.4 Giai ®o¹n ¸p dông luËt doanh nghiÖp nhµ n•íc 2003 ......................... 52 2.4.1 LuËt doanh nghiÖp nhµ n•íc 2003 . ................................................ 52 2.4.2 NhËn xÐt ......................................................................................... 56 2.4.3 NghÞ ®Þnh sè 133/2005/N§-CP ..................................................... 57 Iii. thùc tr¹ng ¸p dông chÕ ®é chñ qu¶n, tõng b•íc t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n•íc trong mét sè ngµnh. ..... 59 1. Néi dung chÕ ®é chñ qu¶n cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n•íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc. ............................................................................... 59 1.1 LuËt tæ chøc ChÝnh phñ ngµy 25/12/2001 vµ NghÞ ®Þnh sè 86/2002/N§-CP ngµy 05/11/2002 ............................................................. 59 1.2 NghÞ ®Þnh sè 39/CP quy ®Þnh vÒ §iÒu lÖ mÉu Tæng c«ng ty nhµ n•íc . ................................................................................................................... 61 2. Bé C«ng th•¬ng ........................................................................................ 62 3. Bé Giao th«ng vËn t¶i ............................................................................... 64 4. Ngµnh DÇu khÝ ViÖt Nam ......................................................................... 66 5. Ngµnh Hµng kh«ng ViÖt Nam .................................................................. 69 Iv Mét sè nhËn xÐt vÒ thùc tr¹ng cña viÖc t¸ch quyÒn chñ së h÷u víi quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc ...................................................................... 71 1. Mét sè •u ®iÓm. ........................................................................................ 71 2. Mét sè nh•îc ®iÓm. .................................................................................. 72 2.1 ChÕ ®é hµnh chÝnh chñ qu¶n vµ sù qu¶n lý láng lÎo phÇn vèn cña nhµ n•íc t¹i c¸c doanh nghiÖp ......................................................................... 72 2.2 VÊn ®Ò së h÷u vµ vÊn ®Ò quyÒn tù chñ................................................. 73 2.3 Mét sè nh•îc ®iÓm kh¸c ...................................................................... 74 Ch•¬ng iii: mét sè gi¶i ph¸p ®Ó ®Èy m¹nh viÖc thùc hiÖn t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc ................................. 76 I. C¸c ®Þnh h•íng nh»m ®Èy m¹nh viÖc t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc. ..................................................................... 76 1.1 Nhµ n•íc vµ sù b×nh ®¼ng víi c¸c doanh nghiÖp trong vai trß mét nhµ ®Çu t•. ........................................................................................................ 77 1.1.1 Vai trß nhµ ®Çu t• cña nhµ n•íc. .................................................... 77 1.1.2 ChuyÓn tõ sù can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n•íc sang Nhµ n•íc lµm chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m« ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n•íc. ........................ 77 1.2 §Èy m¹nh chÊt l•îng qu¶n lý bé m¸y Nhµ n•íc. ................................ 78 1.3 Qu¶n lý vèn cña nhµ n•íc t¹i doanh nghiÖp. ...................................... 79 II. gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh viÖc t¸ch quyÒn chñ së h÷u ra khái quyÒn qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc ..................................................................................... 80 2.1 Lµm râ vµ thùc hiÖn tèt chøc n¨ng qu¶n lý nÒn kinh tÕ cña Nhµ n•íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. .......................................................................... 80 2.2 TiÕp tôc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc ................................. 82 2.3 T¨ng c•êng viÖc qu¶n lý vèn cña Nhµ n•íc ®èi víi nguån vèn Nhµ n•íc trong c¸c doanh nghiÖp. ................................................................... 83 2.4 X©y dùng, hoµn thiÖn tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan qu¶n lý vèn Nhµ n•íc t¹i doanh nghiÖp. ...................................................................... 84 2.5 T¨ng c•êng hÖ thèng chÕ ®Þnh cña Nhµ n•íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n•íc .................................................................................................... 87 2.5.1 Hoµn thiÖn c«ng cô ph¸p luËt ......................................................... 87 2.5.2 Ban hµnh NghÞ ®Þnh h•íng dÉn thi hµnh LuËt doanh nghiÖp 2005 vÒ mét sè vÊn ®Ò: ......................................................................................... 89 2.6 Xãa bá chÕ ®é hµnh chÝnh chñ qu¶n vµ t¨ng c•êng quyÒn tù chñ vÒ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cho c¸c doanh nghiÖp. ............................................................ 90 2.6.1 VÒ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ............................................................. 91 2.6.2 VÒ ®Çu t• vµ ®æi míi, hiÖn ®¹i hãa c«ng nghÖ ................................. 92 2.6.3 VÒ c¬ chÕ sö dông lao ®éng, tiÒn l•¬ng ........................................... 93 2.6.4 VÒ tæ chøc bé m¸y vµ nh©n lùc ....................................................... 94 2.7 H×nh thµnh ®éi ngò nh÷ng nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp giái. ............... 95 KÕt luËn .......................................................................................................... 99 Tµi liÖu tham kh¶o ................................................................................. 102 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Doanh nghiệp nhà nước là một bộ phận cấu thành quan trọng của kinh tế nhà nước. Sự tồn tại của khu vực kinh tế nhà nước nói chung và doanh nghiệp nhà nước rói riêng không phải là một vấn đề mới lạ. Trên thế giới hầu như nước nào cũng tồn tại kinh tế nhà nước và doanh nghiệp nhà nước kể cả là các nước tư bản chủ nghĩa. Sự khác nhau chỉ là ở quy mô, tỷ trọng của nó do mục đích và những điều kiện cụ thể của mỗi nước quy định. Ở nước ta sự ra đời và phát triển của hệ thống doanh nghiệp nhà nước có ý nghĩa hết sức quan trọng, đây là lực lượng vật chất bảo đảm cho sự thắng lợi của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thực hiện chức năng điều tiết vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường và góp phần đảm bảo sự ổn định về chính trị, kinh tế – xã hội của đất nước. Trong công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng từ đại hội Đảng lần thứ VI đến nay, vấn đề quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp và quản trị doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng được chú trọng đến. Đại hội Đảng lần VI đánh dấu bước đột phá trong việc đảm bảo quyền tự chủ của doanh nghiệp nhà nước: “Phải đổi mới cơ chế quản lý, bảo đảm cho các đơn vị kinh tế quốc doanh có quyền tự chủ, thực sự chuyển sang hạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa, lập lại trật tự, kỉ cương trong hoạt động kinh tế”. Tuy nhiên việc phân định giữa quản lý kinh tế của Nhà nước và quản trị kinh doanh của doanh nghiệp vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế xã hội mà nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này là do “Vai trò của Nhà nước và thị trường chưa được làm rõ và chưa có sự thống nhất”, nhiệm vụ kinh tế của Nhà nước chưa được cụ thể hóa trong công tác chỉ đạo hoạt động và quản lý nền kinh tế của Nhà nước: có những nội dung dàn trải, có những nội dung lại quá đi vào chi tiết, chưa có sự tách 2 bạch vai trò của Nhà nước với tư cách là chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước với vai trò quản lý chung của Nhà nước. Nền kinh tế Việt Nam đang trên đà hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới. Sự hội nhập này đem lại rất nhiều thuận lợi nhưng cũng không ít những thách thức với nền kinh tế. Ngày nay nền kinh tế thế giới đang dần dần từng bước trở thành môi trường chung và do đó cạnh tranh kinh tế ngày một quyết liệt hơn, việc phân biệt và làm sáng tỏ vai trò chủ sở hữu của Nhà nước với vai trò quản trị kinh doanh của doanh nghiệp trong mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là cần thiết được nghiên cứu. Do vậy em đã lựa chọn đề tài “ MÔ HÌNH QUẢN TRỊ: TÁCH QUYỀN CHỦ SỞ HỮU RA KHỎI QUYỀN QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC” làm đề tài cho khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Dựa trên cơ sở của việc nghiên cứu thực trạng mô hình và cơ chế quản lý của Nhà nước đối với doanh nghiệp để hệ thống hóa các quan điểm về doanh nghiệp nhà nước, quyền của chủ sở hữu và quyền quản trị kinh doanh của doanh nghiệp. Từ đó khóa luận đưa ra kiến nghị một số những biện pháp trong quản trị doanh nghiệp nhằm tiếp tục thực hiện thắng lợi công cuộc Đổi mới do Đảng khởi xướng, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn tại các doanh nghiệp nhà nước, đảm bảo tính tự chủ kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước trong cơ chế thị trường. 3. Đối tƣợng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu Khóa luận lấy vấn đề tách quyền chủ sở hữu và quyền quản trị doanh nghiệp trong các doanh nghiệp nhà nước làm đối tượng nghiên cứu. Khóa luận có những nghiên cứu tại một số cơ quan quản lý nhà nước có nhiệm vụ chủ sở hữu các Tổng công ty 91. Nhiệm vụ của khóa luận là làm rõ các căn cứ lý luận và thực tiễn việc tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp của các 3 doanh nghiệp nhà nước. Tổng kết và đánh giá quá trình thực hiện tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp, đảm bảo tính tự chủ sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước. Ngoài ra khóa luận cũng có nhiệm vụ là đưa ra được những kiến nghị tập trung vào các vấn đề như thay đổi hình thức quản trị các hoạt động của doanh nghiệp để nâng cao tính tự chủ trong kinh doanh; đảm bảo quản lý tài sản của Nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước… 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Khóa luận được nghiên cứu dựa trên các nguyên lý lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, quan điểm đường lối của Đảng và chính sách pháp luật của nhà nước về phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, đổi mới các doanh nghiệp nhà nước trong điều kiện kinh tế thị trường. - Nghiên cứu, tham khảo thông tin tư liệu và kế thừa các công trình nghiên cứu trước đây, nghiên cứu các văn bản pháp luật hiện hành để thu thập thêm các thông tin cần thiết. - Sử dụng các phương pháp nghiên cứu phổ biến trong khoa học kinh tế như: phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, đánh giá, so sánh… 5. Kết cấu khóa luận Khóa luận gồm 101 trang. Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của khóa luận được chia thành 3 chương như sau: Chƣơng I: Những vấn đề lý luận chung về quản trị doanh nghiệp nhà nƣớc. Chương này đã đưa ra một số khái niệm về doanh nghiệp nhà nước cũng như khái quát quá trình hình thành và phát triển của doanh nghiệp nhà nước. Chương cũng có những nghiên cứu cơ bản về quyền sở hữu, quyền quản trị doanh nghiệp và mô hình quản trị tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp nhà nước. Trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm 4 của Trung Quốc trong việc thực hiện tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp, chương đã rút ra một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Chƣơng II: Thực trạng của việc tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp trong các doanh nghiệp nhà nƣớc ở Việt Nam. Chương này đưa ra cái nhìn tổng quan về doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam: sự hình thành và phát triển cũng như vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế quốc dân. Đồng thời chương đã nghiên cứu quá trình thực hiện tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp trong các doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam dựa trên các quy định của pháp luật. Sau cùng chương nghiên cứu đến thực trạng của vấn đề tại một số Bộ, ngành ở nước ta và rút ra một số nhận xét. Chƣơng III: Một số giải pháp để đẩy mạnh việc thực hiện tách quyền chủ sở hữu ra khỏi quyền quản trị doanh nghiệp trong các doanh nghiệp nhà nƣớc. Dựa trên các kết quả đã thu được ở chương II, chương cuối cùng này đã đưa ra một số phương hướng và giải pháp nhằm đẩy