Khóa luận Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI    KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VIỆT NAM Giáo viên hướng dẫn: THS. VŨ THỊ HẠNH Sinhviên thực hiện: LẠI HUYỀN TRANG Lớp: ANH 19 - K42 KTNT Hà Nội - 2007 Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 5 CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ NĂNG LỰC ............................................ 7 CẠNH TRANH ................................................................................................................ 7 I. Về cạnh tranh trong nền kinh tế thị trƣờng ............................................................... 7 1. Khái niệm và phân loại về cạnh tranh ........................................................................ 7 1.1.Khái niệm về cạnh tranh ............................................................................................ 7 1.2. Vai trò của cạnh tranh.............................................................................................. 8 1.2.1. Tính tất yếu của cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường .......................................... 8 1.2.2. Vai trò của cạnh tranh đối với họat động của doanh nghiệp .................................... 8 1.3. Phân loại cạnh tranh ............................................................................................... 10 2. Khái niệm về sức cạnh tranh, năng lực cạnh tranh và các cấp độ của năng lực cạnh tranh .............................................................................................................................. 12 2.1 Khái niệm về sức cạnh tranh, năng lực cạnh tranh ................................................. 12 2.2. Các cấp độ của năng lực cạnh tranh ....................................................................... 13 2.2.1 Năng lực cạnh tranh cấp độ quốc gia .................................................................... 13 2.2.2 Năng lực cạnh tranh của sản phẩm hàng hóa ......................................................... 15 II. Những vấn đề lí luận về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp............................ 15 1. Khái niệm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .................................................. 15 2. Các chỉ tiêu phản ánh năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ................................ 16 2.1. Doanh số.................................................................................................................. 16 2.2. Thị phần của doanh nghiệp..................................................................................... 16 2.3. Lợi nhuận ................................................................................................................ 17 2.4. Tỷ suất lợi nhuận..................................................................................................... 18 2.5. Tỷ suất doanh thu trên vốn ...................................................................................... 18 2.6. Tỷ lệ chi phí marketing trên tổng doanh thu ........................................................... 18 2.7. Năng suất lao động .................................................................................................. 18 3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ....................... 19 3.1. Các yếu tố bên ngoài doanh nghiệp ......................................................................... 20 3.1.1.Nhóm các nhân tố thuộc môi trường vĩ mô .............................................................. 20 3.1.2 Nhóm các nhân tố thuộc môi trường vi mô .............................................................. 22 3.2. Các nhân tố bên trong doanh nghiệp ...................................................................... 25 Sinh viên Lại Huyền Trang 1 Lớp A19K42 KTNT Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam 3.2.1. Nguồn nhân lực ..................................................................................................... 25 3.2.2. Trình độ công nghệ ................................................................................................ 26 3.2.3. Sản phẩm ............................................................................................................... 27 3.2.4. Qui mô, khả năng tài chính, kinh nghiệm quản lí... ................................................ 28 4. Các hình thức cạnh tranh giữa doanh nghiệp .......................................................... 29 4.1. Cạnh tranh về sản phẩm ......................................................................................... 29 4.2. Cạnh tranh về giá cả ............................................................................................... 30 4.3. Cạnh tranh trong thiết lập mạng lưới kênh phân phối............................................ 31 4. 4. Cạnh tranh thông qua các hoạt động xúc tiến quảng cáo ...................................... 31 4.5. Cạnh tranh bằng hoạt động dịch vụ trước trong và sau khi bán hàng .................... 32 5. Tính tất yếu khách quan của việc nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam ...................................................................................................... 32 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VIỆT NAM TRONG NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY ................................ 35 I. Đánh giá sơ bộ năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam thông qua một số chỉ tiêu cơ bản ............................................................................................. 35 1. Về qui mô và số lƣợng doanh nghiệp ........................................................................ 35 2. Về mô hình tổ chức và quản lí .................................................................................. 36 3. Về nguồn nhân lực ..................................................................................................... 36 4. Về sản phẩm của các doanh nghiệp xuất khẩu ........................................................ 37 5. Chiến lƣợc phân phối ................................................................................................ 39 6. Về vấn đề thƣơng hiệu............................................................................................... 41 7. Hoạt động nghiên cứu thị trƣờng và lựa chọn thị trƣờng mục tiêu ........................ 41 8. Trình độ công nghệ.................................................................................................... 44 II. Thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam trong một số ngành xuất khẩu chủ chốt ................................................................................. 44 1.1. Thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu dệt may Việt Nam ........................................................................................................................................ 44 1.1.1. Về số lượng và qui mô doanh nghiệp ..................................................................... 44 1.1.2. Thực trạng nguồn vốn đầu tư:................................................................................ 45 1.1.3. Thực trạng thiết bị, công nghệ ............................................................................... 46 1.1.4. Thực trạng nguồn nhân lực .................................................................................... 47 1.1.5. Thực trạng cung ứng nguyên liệu ........................................................................... 49 Sinh viên Lại Huyền Trang 2 Lớp A19K42 KTNT Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam 1.2. Một số kết quả đạt được trong sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp dệt may xuất khẩu Việt Nam trong thời gian qua ........................................................................ 50 1.2.1. Cơ cấu sản phẩm ................................................................................................... 50 1.2.2. Kim ngạch xuất khẩu ............................................................................................. 51 1.3. Đánh giá về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu dệt may Việt Nam ................................................................................................................................ 54 1.3.1. Chất lượng sản phẩm ............................................................................................. 54 1.3.2. Cơ cấu sản phẩm ................................................................................................... 55 1.3.3. Giá sản phẩm ........................................................................................................ 56 1.3.4. Nguồn nhân lực ..................................................................................................... 57 1.3.5. Khả năng cung cấp nguyên vật liệu ....................................................................... 57 1.3.6. Trình độ công nghệ và khả năng ứng dụng công nghệ ........................................... 58 1.3.7. Về xuất khẩu sản phẩm .......................................................................................... 60 1.3.8. Thương hiệu .......................................................................................................... 60 2. Các doanh nghiệp xuất khẩu chè .............................................................................. 61 2.1 Thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu chè Việt Nam... 61 2.1.1. Về số lượng và qui mô doanh nghiệp: .................................................................... 61 2.1.2. Thực trạng nguồn nhân lực: .................................................................................. 62 2.1.3. Về hiệu quả hoạt động kinh doanh ......................................................................... 63 2.1.4. Thực trạng các đối thủ cạnh tranh ......................................................................... 63 2.1.5. Thực trạng sản phẩm và chất lượng sản phẩm ....................................................... 64 2.1.6. Thực trạng giá ....................................................................................................... 67 2.1.7. Thực trạng thị trường, thị phần xuất khẩu: ............................................................ 67 2.1.8. Thực trạng nguồn cung cấp nguyên liệu ................................................................ 71 2.1.9. Thực trạng công nghệ và ứng dụng công nghệ ....................................................... 72 2.1.10. Về bộ máy tổ chức quản lí ................................................................................... 73 2.2. Đánh giá năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu chè Việt Nam ..... 73 2.2.1. Về qui mô và số lượng doanh nghiệp ..................................................................... 73 2.2.2. Về nguồn nhân lực ................................................................................................. 74 2.2.3. Về sản phẩm và chất lượng sản phẩm .................................................................... 75 2.2.4. Về trình độ công nghệ ............................................................................................ 75 CHƢƠNG III: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VIỆT NAM TRONG TÌNH HÌNH MỚI .................... 77 I. Bài học kinh nghiệm từ một số nƣớc trên thế giới .................................................... 77 Sinh viên Lại Huyền Trang 3 Lớp A19K42 KTNT Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam 1. Bài học từ phía Trung Quốc ..................................................................................... 77 2. Kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực của một số quốc gia khác ........................ 79 II. Những cơ hội và thách thức chủ yếu đối với các doanh nghiệp xuất khẩu khi Việt Nam gia nhập WTO và định hƣớng nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam trong tình hình mới ..................................................................... 81 1. Cơ hội ......................................................................................................................... 81 2. Thách thức ................................................................................................................. 81 3. Định hƣớng nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam trong bối cảnh hội nhập ................................................................................................ 82 III. Một số giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam trong giai đoạn hội nhập ...................................................................................... 83 1. Nhóm các giải pháp ở tầm vĩ mô ............................................................................... 83 1.1 Hoàn thiện chính sách ............................................................................................. 83 1.2 Hõ trợ doanh nghiệp về tài chính ............................................................................. 86 1.3. Hỗ trợ doanh nghiệp về công nghệ và thông tin...................................................... 88 1.4. Phát triển nguồn nhân lực cho các doanh nghiệp .................................................. 88 1.5. Hỗ trợ doanh nghiệp bảo vệ thương hiệu ................................................................ 89 2.1. Phát triển qui mô doanh nghiệp .............................................................................. 90 2.2. Tiết kiệm chi phí ...................................................................................................... 91 2.3. Nâng cao chất lượng của đội ngũ lao động và tăng năng suất lao động ................. 92 2.4. Nâng cao năng lực công nghệ của doanh nghiệp ................................................... 94 2.5. Xây dựng chiến lược cạnh tranh cho doanh nghiệp để đạt được những mục tiêu dài hạn ................................................................................................................................. 95 2.6. Xây dựng thương hiệu và uy tín của doanh nghiệp................................................. 97 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 100 Sinh viên Lại Huyền Trang 4 Lớp A19K42 KTNT Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Ngày 07/11/2006 vừa qua, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO sau hơn 11 năm đàm phán, mở rộng hơn nữa cho thƣơng mại và đầu tƣ nƣớc ngoài, thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế... Có thể nói việc Việt Nam gia nhập WTO là một bƣớc ngoặt lớn trong hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nói chung và các doanh nghiệp xuất khẩu nói riêng. Từ đây, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam sẽ có cơ hội lớn thu hút đầu tƣ và công nghệ tiên tiến, có khu vực thị trƣờng tự do, bình đẳng để phát triển các hoạt động kinh doanh... Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích trên, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam cũng phải đƣơng đầu với một thử thách lớn; đó là môi trƣờng cạnh tranh tự do không có sự bảo hộ của Nhà nƣớc, môi trƣờng khốc liệt với qui luật đào thải gay gắt, doanh nghiệp buộc phải có những nỗ lực mạnh mẽ để có thể tồn tại. Trƣớc bối cảnh đó, vấn đề nâng cao năng lực năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam trong bối cảnh hội nhập, đã và đang trở nên hết sức cấp thiết cả về lí luận và thực tiễn. Với hi vọng đóng góp một phần nào vào việc giải quyết vấn đề này, tôi đã chọn đề tài: “Nâng cao năng lực cạnh tranh cua doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài: - Làm rõ thêm về mặt lí luận năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. - Đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam để đƣa ra những giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp này trong giai đoạn hội nhập. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Về mặt lí luận, luận văn cần phải trả lời các câu hỏi sau: + Thế nào là năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp? + Có những tiêu chí nào để đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp? + Có những nhân tố nào có thể ảnh hƣởng đến năng lực canh tranh của doanh nghiệp? Sinh viên Lại Huyền Trang 5 Lớp A19K42 KTNT Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam + Tại sao phải nghiên cứu nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, nhất là trong bối cảnh hội nhập hiện nay? - Về mặt thực tiễn, nhiệm vụ của luận văn là: + Đánh giá đƣợc thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Tuy nhiên, do đây là một đề tài tƣơng đối rộng; nên trong khuôn khổ của khoá luận này, tôi xin đƣợc đánh giá một cách sơ bộ thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam nói chung, sau đó sẽ đi vào đánh giá chi tiết hơn khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu hai ngành hàng chính của cơ cấu xuất khẩu Việt Nam: xuất khẩu chè và xuất khẩu hàng dệt may. + Đƣa ra các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam trong thời gian tới. Tôi xin trân trọng cảm ơn cô giáo - Thạc sĩ Vũ Thị Hạnh đã nhiệt tình giúp đỡ tôi thực hiện khoá luận này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo của trƣờng Đại học Ngoại Thƣơng, cám ơn trƣờng đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành khoá luận. TÁC GIẢ Sinh viên Lại Huyền Trang 6 Lớp A19K42 KTNT Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH I. Về cạnh tranh trong nền kinh tế thị trƣờng 1. Khái niệm và phân loại về cạnh tranh 1.1.Khái niệm về cạnh tranh Một đặc trƣng của nền kinh tế thị trƣờng là sự cạnh tranh khốc liệt diễn ra từng phút từng giây. Cạnh tranh tồn tại cùng với sự tồn tại của kinh tế thị trƣờng, ở đâu có sản xuất trao đổi hàng hoá thì ở đó có cạnh tranh. Và cạnh tranh trở thành động lực phát triển cho nên sản xuất xã hội. Cạnh tranh là một khái niệm rộng, tồn tại trong mọi lĩnh vực xã hội chứ không chỉ riêng trong kinh doanh. Có rất nhiều khái niệm khác nhau về cạnh tranh: - Theo Marx thì "Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh gay gắt giữa các nhà đầu tƣ nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi nhất trong sản xuất và tiêu thụ hàng hoá để thu đƣợc lợi nhuận siêu ngạch". - Theo từ điển kinh doanh xuất bản năm 1993 ở Anh thì "Cạnh tranh trong cơ chế thị trƣờng là sự ganh đua, sự kình địch giữa các nhà kinh doanh nhằm giành tài nguyên sản xuất cùng một loại về phía mình ". Một cách tổng hợp nhất có thể đƣa ra khái niệm về cạnh tranh nhƣ sau: “Cạnh tranh là một quá trình tranh đấu mà trong đó, các chủ thể kinh tế ganh đua nhau, tìm mọi biện pháp để đạt được mục đích chủ yếu của mình như: chiếm lĩnh thị trường, giành lấy khách hàng, cũng như đảm bảo tiêu thụ có lợi nhất, nhằm nâng cao vị thế của mình trên thương trường”. Ở Việt Nam, đề cập đến “cạnh tranh“, một số nhà khoa học cho rằng, cạnh tranh là vấn đề dành lợi thế về giá cả hàng hóa, dich vụ và đó là phƣơng thức để có đƣợc lợi nhuận cao cho các chủ thể kinh tế. Nói khác đi, mục đích trực tiếp của hoạt động cạnh tranh trên thị trƣờng của các chủ thể kinh tế là giành lợi thế để hạ thấp giá các yếu tố “đầu vào” sao cho mức chi phí là thấp nhất