Khóa luận Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI -------***------- KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÀNH DU LỊCH VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ Sinh viên thực hiện : Trần Việt Dũng Lớp : Nga Khoá : 42G – Khoa KT&KDQT Giáo viên hƣớng dẫn : ThS. Vũ Thị Hiền Hà Nội – Tháng 11/2007 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AFAS ASEAN Framework Hiệp định chung ASEAN về Agreement on Services Dịch vụ APEC Asia - Pacific Economic Diễn đàn hợp tác châu á - Cooperation Thái Bình Dương ASEAN Association of Southeast Hiệp hội các quốc gia Đông Nam á Asian Nations ASEANTA Asean Tourism Association Hiệp hội du lịch phi lợi nhuận các quốc gia Đông Nam á FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Gross Domestic Products Tổng sản phẩm quốc nội MICE Meeting Incentive Du lịch kết hợp hội họp, khen Convention Exibition thưởng, hội nghị, triển lãm ODA Official Development Hỗ trợ phát triển chính thức Assitance OECD Organization for Economic Tổ chức Hợp tác và Phát triển Cooperation and Kinh tế Development PATA Pacific Asia Travel Hiệp hội lữ hành Châu á - Thái Association Bình Dương SARS Severe acute respiration Hội chứng hô hấp cấp tính nặng syndrome TOEIC Test of English for Chứng chỉ tiếng Anh quốc tế về International Communication giao tiếp TITC Tourism Information Trung tâm tin học du lịch Technology Center UNESCO United Nations Educational Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Scientific and Cultural Văn hoá của Liên hiệp quốc Organization UNWTO The United Nations World Tổ chức du lịch Thế giới trực Tourism Organization thuộc Liên hợp quốc WB World Bank Ngân hàng Thế giới WEF The world Econimic Forum Diễn đàn kinh tế Thế giới WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại Thế giới WTTC World Travel & Tourism Hội đồng du lịch và lữ hành Council Thế giới ITDR Institute for Tourism Viện nghiên cứu phát triển du lịch Development Research MỤC LỤC Lêi më ®Çu ............................................................................................... 1 Ch•¬ng I: Tæng quan vÒ dÞch vô du lÞch vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh du lÞch trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. ................................................................................... 4 I. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n ............................................................................... 4 1. DÞch vô du lÞch .................................................................................. 4 1.1. Kh¸i niÖm vÒ dÞch vô du lÞch ........................................................ 4 1.2. Ph©n lo¹i dÞch vô du lÞch ............................................................ 6 1.2.1. XÐt theo h×nh th¸i vËt chÊt ..................................................... 6 1.2.2. XÐt theo c¬ cÊu tiªu dïng ..................................................... 6 1.2.3. XÐt theo tÝnh chÊt tham gia vµo dÞch vô du lÞch .................... 7 1.2.4. XÐt theo néi dung ................................................................. 7 1.3. §Æc ®iÓm cña dÞch vô du lÞch ...................................................... 7 1.4. C¸c ngµnh nghÒ kinh doanh chÝnh trong lÜnh vùc dÞch vô du lÞch 9 1.4.1. Kh¸ch s¹n vµ nhµ hµng .......................................................... 9 1.4.2. Kinh doanh l÷ hµnh ............................................................. 10 1.4.3. Kinh doanh vËn chuyÓn kh¸ch du lÞch ................................. 10 1.4.4. Kinh doanh ph¸t triÓn khu du lÞch, ®iÓm du lÞch .................. 11 1.4.5. Kinh doanh c¸c dÞch vô du lÞch kh¸c ................................... 11 2. C¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh .............................................. 12 2.1. C¹nh tranh ................................................................................. 12 2.2. N¨ng lùc c¹nh tranh .................................................................. 12 2.2.1. N¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia .............................................. 13 2.2.2. N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp/ ngµnh .................... 13 2.2.3. N¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm ...................................... 15 3. C¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh dÞch vô du lÞch 16 3.1. HÖ sè tham gia vµo thÞ tr•êng quèc tÕ (tÝnh theo sè l•îng kh¸ch du lÞch quèc tÕ) ................................................................................. 17 3.2. Gi¸ c¶ dÞch vô du lÞch ................................................................ 17 3.3. ChÊt l•îng s¶n phÈm chñ yÕu cña ngµnh ................................... 18 3.4. ChÊt l•îng nguån nh©n lùc ........................................................ 19 3.5. ChÊt l•îng c¬ së h¹ tÇng ........................................................... 20 II. Héi nhËp vÒ du lÞch cña ViÖt Nam vµ sù cÇn thiÕt n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh du lÞch ............................................. 21 1. Héi nhËp vÒ du lÞch cña ViÖt Nam ................................................ 21 1.1. Cam kÕt vÒ dÞch vô du lÞch cña ViÖt Nam khi gia nhËp WTO ..... 21 1.2 Héi nhËp vÒ du lÞch cña ViÖt Nam trong ASEAN ........................ 24 2. C¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi ngµnh du lÞch ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp ..................................................................................... 27 2.1. Nh÷ng c¬ héi ®èi víi ngµnh du lÞch ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ .......................................................................... 27 2.2. Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi ngµnh du lÞch ViÖt Nam trong giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ .................................................................... 29 3. Sù cÇn thiÕt n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam ............................................................................................. 30 III. Kinh nghiÖm n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét sè n•íc trªn thÕ giíi ........................................................................................................ 32 1. Kinh nghiÖm n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh ngµnh du lÞch Th¸i Lan 32 2. Kinh nghiÖm n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh du lÞch Malaixia .............................................................................................. 34 3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam .............................. 35 Ch•¬ng II: §¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay ................................ 37 I. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam ... 37 II. Nh÷ng lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh du lÞch cña ViÖt Nam ........ 39 III. §¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam 42 1. §¸nh gi¸ thÞ phÇn cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam ............................ 42 2. §¸nh gi¸ vÒ gi¸ c¶ cña dÞch vô du lÞch ........................................... 45 3. §¸nh gi¸ vÒ chÊt l•îng cña c¸c s¶n phÈm du lÞch cña ViÖt Nam . 47 4. §¸nh gi¸ chÊt l•îng nguån nh©n lùc ............................................. 50 5. §¸nh gi¸ ChÊt l•îng c¬ së h¹ tÇng du lÞch .................................... 55 IV. §¸nh gi¸ chung vÒ mét sè thµnh tùu vµ h¹n chÕ cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam ................................................................................................ 63 1. Mét sè thµnh tùu chñ yÕu cña Ngµnh du lÞch ViÖt Nam ............... 63 1.1. HiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi ngµy cµng lín vµ toµn diÖn ................ 63 1.2 N©ng cao nhËn thøc vÒ du lÞch .................................................... 64 1.3. Qu¶ng b¸ th•¬ng hiÖu du lÞch ViÖt Nam ra thÞ tr•êng quèc tÕ. . 65 1.4. ChÊt l•îng s¶n phÈm vµ dÞch vô du lÞch lu«n ®•îc c¶i tiÕn vµ n©ng cao. .......................................................................................... 65 2. Nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi ngµnh du lÞch ViÖt Nam ............................ 66 2.1. C¸c s¶n phÈm du lÞch cña ViÖt Nam cßn nghÌo nµn vµ chÊt l•îng s¶n phÈm thÊp .................................................................................. 66 2.2. Ngµnh du lÞch ViÖt Nam thiÕu nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é cao vµ chuyªn nghiÖp. .................................................................................. 67 2.3. ChÊt l•îng c¬ së h¹ tÇng vÉn yÕu kÐm ....................................... 67 2.4. Nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt marketing, qu¶ng b¸ vµ tiÕp thÞ th•¬ng hiÖu du lÞch ViÖt Nam ra quèc tÕ ...................................................... 68 Ch•¬ng III: C¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ............................................................. 69 I. Quan ®iÓm héi nhËp, ®Þnh h•íng, môc tiªu ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam................................................................................................................. 69 1. Quan ®iÓm héi nhËp vµ ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch .................. 69 2. §Þnh h•íng vµ môc tiªu ph¸t triÓn ngµnh du lÞch giai ®o¹n ®Õn n¨m 2010 tÇm nh×n 2020 .................................................................... 70 II. C¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña du lÞch ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ..................... 71 1. Nhãm gi¶i ph¸p ®èi víi nhµ n•íc .................................................. 71 1.1. T¨ng c•êng hç trî vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn du lÞch nh• c¸c ngµnh xuÊt khÈu kh¸c vµ ®•a ra tÇm nh×n dµi h¹n vÒ ®Çu t• nhµ n•íc vµo ph¸t triÓn du lÞch ........................................................................ 71 1.2. Thu hót sù tham gia tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp du lÞch còng nh• c¸c thµnh phÇn kh¸c vµo qu¸ tr×nh x©y dùng vµ triÓn khai kÕ ho¹ch chiÕn l•îc ph¸t triÓn du lÞch ....................................... 73 1.3. Ph¸t huy vai trß chñ chèt cña Tæng côc du lÞch trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch ViÖt Nam ............................................. 73 1.4. N©ng cÊp vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, tµi nguyªn du lÞch, c¬ së vËt chÊt kü thuËt du lÞch.......................................................................... 75 1.5. T¨ng c•êng ho¹t ®éng th«ng tin du lÞch ..................................... 77 1.6. Ph¸t triÓn ho¹t ®éng Marketing qu¶ng b¸ du lÞch ...................... 78 1.7. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc theo h•íng chuyªn nghiÖp ho¸ cao ... 79 1.8. T¨ng c•êng thu hót vèn ®Çu t• n•íc ngoµi ................................. 80 1.9. §¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc vÒ du lÞch ........................................... 81 1.10. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp t• nh©n .............................................. 82 1.11. Ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ...................................................... 82 2. Gi¶i ph¸p ®èi víi hiÖp héi .............................................................. 82 3. Nhãm gi¶i ph¸p ®èi víi doanh nghiÖp du lÞch ............................... 83 3.1. TËp trung nguån lùc hç trî hoµn thiÖn nh÷ng s¶n phÈm du lÞch chñ ®¹o ®i ®«i víi tiÕp tôc ph¸t triÓn s¶n phÈm du lÞch míi. ............. 83 3.2 Phèi hîp ho¹t ®éng du lÞch víi c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c .............. 83 3.3. X©y dùng Website du lÞch ........................................................... 86 3.4. N©ng cao chÊt l•îng nguån nh©n lùc du lÞch ............................. 87 KÕt luËn ................................................................................................. 89 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: Mẫu cam kết của ngành dịch vụ du lịch và dịch vụ liên quan .......... 21 Bảng 2: Thị phần và biến động về lượng khách du lịch quốc tế đến Việt Nam trong giai đoạn 1990 – 2006 ........................................................................ 42 Bảng 3: Đánh giá năng lực cạnh tranh về giá của ngành du lịch Việt Nam.. 44 Bảng 4: Đánh giá năng lực cạnh tranh về nguồn nhân lực của ngành du lịch Việt Nam ..................................................................................................... 49 Bảng 5: Đánh giá năng lực cạnh tranh cơ sở hạ tầng du lịch của Việt Nam. 54 Bảng 6: Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) thời kỳ 1995 – 2006 vào hoạt động du lịch ................................................................................................. 62 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày 7/11/2006 Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Tổ chức thương mại thế giới WTO. Việc trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương mại thế giới là một sự kiện có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, là yếu tố thúc đẩy và hỗ trợ mạnh mẽ quá trình cải cách bên trong của nước ta, thu hút và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực bên ngoài, khơi dậy và phát huy tiềm năng, thế mạnh của đất nước. Gia nhập WTO sẽ mở ra một giai đoạn phát triển mới, giai đoạn phát triển trong bối cảnh hội nhập sâu và toàn diện vào nền kinh tế thế giới đang biến đổi nhanh chóng, đưa lại những cơ hội và thuận lợi, khó khăn và thách thức lớn đan xen cho tất cả các lĩnh vực, trong đó không thể không kể đến hoạt động du lịch. Toàn ngành du lịch sẽ vừa phải tuân thủ các quy tắc và cam kết với WTO, vừa chịu sự tác động mạnh mẽ của bối cảnh quốc tế có nhiều biến động phức tạp. Trong bối cảnh mới đó, nhằm thực hiện nhiệm vụ mà Đại hội X của Đảng đã nhấn mạnh: “Phát triển mạnh và nâng cao chất lượng hoạt động du lịch, đa dạng hoá sản phẩm và loại hình du lịch” và chủ trương nêu ra từ Đại hội IX là: “Phát triển du lịch thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn”, cần phát triển du lịch với quy mô lớn hơn, tốc độ nhanh và bền vững hơn, chất lượng hơn và hiệu quả hơn, nhanh chóng thu hẹp khoảng cách về phát triển du lịch với các nước đứng đầu khu vực, góp phần thiết thực để sớm đưa nước ta thoát ra khỏi tình trạng kém phát triển. Để ngành du lịch có thể phát triển mạnh và vững bước trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, yêu cầu cấp bách hiện nay là phải đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ du lịch Việt Nam, để từ đó có thể tìm ra các giải pháp để nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành. Với mong 1 muốn góp một phần ý kiến của mình vào việc đánh giá thực trạng và đưa ra giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam trong bối cảnh mới, em đã chọn đề tài “Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế” để làm đề tài khoá luận tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ du lịch Việt Nam, những điểm mạnh, điểm yếu, thách thức và cơ hội đối với ngành du lịch Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế. - Học tập kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch ở một số nước có ngành du lịch phát triển trên thế giới. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng: Những lý luận cơ bản về dịch vụ du lịch, năng lực cạnh tranh; thực trạng năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. - Thời gian: Nghiên cứu sự phát triển của ngành du lịch Việt Nam trong giai đoạn từ năm 1990 đến nay. - Không gian: Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển ngành du lịch của một số nước trong khu vực: Thái Lan, Malaixia. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Đề tài sử dụng phương pháp quan sát thực tế, phân tích thống kê, tổng hợp so sánh để đưa ra các đánh giá, nhận định. 2 - Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các phương pháp khác như: phương pháp tiếp cận lịch sử/logic, phương pháp duy vật biện chứng,... 5. Kết cấu của khoá luận Ngoài phần mục lục, mở đầu, kết luận, các tài liệu trích dẫn và tham khảo, khóa luận được bố cục thành 3 chương: Chƣơng 1: Tổng quan về dịch vụ du lịch và năng lực cạnh tranh của ngành du lịch trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Chƣơng 2: Đánh giá năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Chƣơng 3: Các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Do thời gian và trình độ còn nhiều hạn chế, khóa luận chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, em mong nhận được sự thông cảm, góp ý, phê bình của các thầy cô và bạn bè để khóa luận được hoàn thiện hơn và cũng là để có thêm luận cứ, cơ sở để tiếp tục nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn nữa về vấn đề này trong thời gian tới. Để có thể hoàn thành khóa luận này, em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa Kinh tế và kinh doanh quốc tế, đặc biệt sự giúp đỡ và hướng dẫn tận tình của cô giáo - Thạc sĩ Vũ Thị Hiền trong suốt thời gian qua. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 01 tháng 11 năm 2007 Sinh viên Trần Việt Dũng 3 CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ DỊCH VỤ DU LỊCH VÀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÀNH DU LỊCH TRONG XU THẾ HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ. I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN 1. Dịch vụ du lịch Du lịch là một ngành kinh tế dịch vụ. Do vậy nó cũng mang những đặc tính chung của dịch vụ. Sản phẩm của ngành du lịch chủ yếu là dịch vụ, không tồn tại dưới dạng vật thể, không lưu kho lưu bãi, không chuyển quyền sở hữu khi sử dụng. Trong những năm gần đây, thế giới đã chứng kiến sự bùng nổ của hoạt động du lịch trên toàn cầu. Du lịch đã trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia và kinh tế du lịch đã góp phần không nhỏ vào sự phát triển của kinh tế thế giới. Du lịch đã trở thành một hiện tượng quen thuộc trong đời sống con người và ngày càng phát triển phong phú cả về chiều rộng và chiều sâu. Vậy dịch vụ du lịch là gì? 1.1. Khái niệm về dịch vụ du lịch Về khái niệm dịch vụ du lịch, trên thế giới nhiều học giả đã đưa ra các khái niệm khác nhau đi từ nhiều góc độ tiếp cận khác nhau. Luật Du lịch Việt Nam (2006) định nghĩa: Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định. Còn theo cách định nghĩa của Giáo trình kinh tế du lịch thì dịch vụ du lịch là kết quả mang lại nhờ các hoạt động tương tác giữa những tổ chức cung ứng du lịch và khách du lịch và thông qua các hoạt động 4 tương tác đó để đáp ứng nhu cầu của khách du lịch và mang lại lợi ích cho tổ chức cung ứng du lịch. Nhắc đến dịch vụ du lịch, chúng ta có thể nghĩ ngay đến một số khái niệm như là: ngành du lịch, doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ du lịch và khách du lịch. Ngành du lịch, được định nghĩa theo nghĩa rộng, là khu vực kinh tế bao gồm tất cả các ngành phục vụ khách du lịch. Ngành du lịch được định nghĩa một cách đơn giản là một bộ phận của nền kinh tế, có chung một chức năng, đó là phục vụ nhu cầu của khách du lịch. Do đó, ngành công nghiệp này được định nghĩa gắn liền với thị trường riêng biệt của nó và bao gồm tất cả các nhà cung cấp dịch vụ du lịch, những người có nguồn thu từ khách du lịch. Tuy nhiên, trên thực tế, rất khó để định nghĩa ngành du lịch chính xác là bao gồm những cái gì, những doanh nghiệp gì và bên cạnh các công ty du lịch trực tiếp (như công ty lữ hành, lưu trú và người cung cấp dịch vụ vận chuyển khách du lịch), là những doanh nghiệp mà nghiệp vụ kinh doanh của họ hoàn toàn, hay chủ yếu phụ thuộc vào khách du lịch, chúng ta cũng có thể thấy còn tồn tại rất nhiều doanh nghiệp du lịch gián tiếp (như nhà cung cấp dịch vụ giải trí, văn hoá và thể thao; những người bán lẻ, những doanh nghiệp cung cấp dịch vụ tài chính, thậm chí cả những công ty xây dựng khách sạn và các cơ sở hạ tầng du lịch khác), đó là những doanh nghiệp chỉ phụ thuộc một phần vào du lịch, còn phần cơ bản trong tác nghiệp kinh doanh của họ là phục vụ nhu cầu của dân cư của