Khóa luận Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI -------***------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA MỘT SỐ NGÀNH DỊCH VỤ VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ KHU VỰC VÀ QUỐC TẾ TRONG LĨNH VỰC THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ Họ và tên sinh viên : Cao Văn Dũng Lớp : Anh 19 Khoá : 42E – KT&KDQT GVHD : TS. Đỗ Hương Lan Hà Nội - Tháng 11/2007 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ MỤC LỤC Lêi më ®Çu .................................................................................................................. 1 Ch•¬ng 1: Lý luËn chung ................................................................................... 4 I. DÞch vô vµ th•¬ng m¹i dÞch vô quèc tÕ.......................................................... 4 1. DÞch vô ........................................................................................................ 4 1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña dÞch vô ........................................................ 4 1.2. DÞch vô b¶o hiÓm vµ vËn t¶i biÓn ............................................................ 6 1.2.1. DÞch vô b¶o hiÓm ............................................................................ 6 1.2.2. DÞch vô vËn t¶i biÓn ......................................................................... 9 2. Th•¬ng m¹i dÞch vô ................................................................................... 13 2.1. Kh¸i niÖm ............................................................................................ 13 2.2 Vai trß cña th•¬ng m¹i dÞch vô ®èi víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ............ 15 2.2.1. Th•¬ng m¹i dÞch vô gãp phÇn vµo viÖc t¨ng tr•ëng th•¬ng m¹i quèc tÕ .................................................................................................... 15 2.2.2. Th•¬ng m¹i dÞch vô gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t• trªn toµn thÕ giíi .................................................................................................... 16 2.2.3. Th•¬ng m¹i dÞch vô gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm ............ 16 2.3. C¸c nguyªn t¾c ph¸p lý c¨n b¶n cña GATS ®èi víi th•¬ng m¹i dÞch vô 17 2.3.1. Nguyªn t¾c tèi huÖ quèc (MFN) .................................................... 17 2.3.2. Nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia (NT) vµ tiÕp cËn thÞ tr•êng ................. 17 II. Lý luËn chung vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ......... 20 1. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ........................................................................... 20 1.1 Kh¸i niÖm héi nhËp kinh tÕ ................................................................... 20 1.2 Néi dung héi nhËp kinh tÕ ..................................................................... 21 1.3 Néi dung héi nhËp kinh tÕ trong lÜnh vùc th•¬ng m¹i dÞch vô ................ 23 2. N¨ng lùc c¹nh tranh.................................................................................. 24 2.1 Kh¸i niÖm vÒ c¹nh tranh........................................................................ 24 2.2 Kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh ............................................. 26 2.3. Kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh cña dÞch vô: ......................................... 27 2.4. C¸c yÕu tè cÊu thµnh nªn n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh dÞch vô ......... 28 Ch•¬ng 2: N¡NG LùC C¹NH TRANH NGµNH VËN T¶I BIÓN Vµ NGµNH DÞCH Vô b¶o hiÓm VIÖT NAM trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ...................................................................................................... 29 I. Thùc tr¹ng ngµnh dÞch vô b¶o hiÓm ViÖt Nam .......................................... 29 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ 1. Thùc tr¹ng c¸c doanh nghiÖp dÞch vô b¶o hiÓm ViÖt Nam tr•íc khi héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi ............................................................................... 29 1.1 B¶o hiÓm nh©n thä ................................................................................ 30 1.1.1. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng ....................................................................... 30 1.1.2. ThÞ phÇn ........................................................................................ 31 1.1.3. S¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä ......................................................... 31 1.2 B¶o hiÓm phi nh©n thä........................................................................... 33 1.3 T¸i b¶o hiÓm ......................................................................................... 34 1.4 M«i giíi b¶o hiÓm ................................................................................. 35 2. ThÞ tr•êng b¶o hiÓm ViÖt Nam sau giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi ... 35 2.1. C¸c cam kÕt cña ViÖt Nam khi héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ t¸c ®éng ®Õn ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam .................................................................... 36 2.1.1. Néi dung c¸c cam kÕt .................................................................... 36 2.1.2 §¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng cña c¸c cam kÕt ®èi víi ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam ........................................................................................................ 36 2.2. T×nh h×nh thÞ tr•êng b¶o hiÓm ViÖt Nam sau khi héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi ................................................................................................................... 41 2.3. §¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh dÞch vô b¶o hiÓm trong bèi c¶nh hội nhËp nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ............................................. 44 2.3.1. Nh÷ng thuËn lîi ............................................................................. 44 2.2.2 Nh÷ng mÆt h¹n chÕ ......................................................................... 47 II. Thùc tr¹ng ngµnh vËn t¶i biÓn ViÖt Nam .................................................. 53 1. Thùc tr¹ng chung cña ngµnh vµ cña c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i biÓn ViÖt Nam tr•íc khi héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi ....................................................... 53 1.1 T×nh h×nh ®éi tµu biÓn vµ vËn t¶i quèc tÕ ............................................... 53 1.1.1 §¸nh gi¸ ho¹t ®éng ........................................................................ 54 1.1.2. ThÞ phÇn ........................................................................................ 55 1.1.3. Tuæi tµu trung b×nh ........................................................................ 56 1.1.4. C¬ cÊu ®éi tµu biÓn ....................................................................... 57 1.2. HÖ thèng c¶ng biÓn t¹i ViÖt Nam ......................................................... 58 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ 1.2.1. Tæng quan vÒ c¶ng biÓn ViÖt Nam ................................................. 59 1.2.2. T×nh h×nh khai th¸c c¶ng biÓn ........................................................ 59 1.3. C¸c dÞch vô hµng h¶i phô trî ................................................................ 61 1.3.1. Kh¸i qu¸t vÒ dÞch vô hµng h¶i ViÖt Nam ........................................ 61 1.3.2. Thùc tr¹ng dÞch vô hµng h¶i .......................................................... 61 1.3.3. ChÊt l•îng dÞch vô vµ n¨ng lùc kinh doanh ................................... 63 2. T×nh h×nh c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i biÓn ViÖt Nam sau khi héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ ..................................................................................... 64 2.1. C¸c cam kÕt cña ViÖt Nam trong lÜnh vùc vËn t¶i biÓn ......................... 64 2.1.1. Néi dung c¸c cam kÕt trong lÜnh vùc vËn t¶i biÓn........................... 64 2.2.2. T¸c ®éng cña c¸c cam kÕt ®èi c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i biÓn ViÖt Nam ........................................................................................................ 65 2.2. T×nh h×nh vËn t¶i biÓn ViÖt Nam sau khi héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi ........ 69 2.3. Ph©n tÝch n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh dÞch vô vËn t¶i biÓn ViÖt Nam ................................................................................................................... 70 2.3.1. Nh÷ng lîi thÕ ................................................................................. 70 2.3.2. Nh÷ng mÆt h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ......... 73 Ch•¬ng 3: Mét sè kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p cho ngµnh dÞch vô b¶o hiÓm vµ vËn t¶i biÓn ........................................................................................... 78 I. §èi víi ngµnh b¶o hiÓm ................................................................................ 78 1. §èi víi nhµ n•íc ....................................................................................... 78 1.1. §iÒu chØnh nh÷ng quy ®Þnh ch•a hîp lý vµ ch•a râ rµng ...................... 78 1.2 Bæ sung c¸c quy ®Þnh cßn thiÕu ............................................................. 78 1.3. LÊp trèng c¸c ph©n ®o¹n thÞ tr•êng bá ngá ........................................... 81 1.4. T¨ng c•êng n¨ng lùc lµm luËt, kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¸c c¸n bé qu¶n lý nhµ n•íc ................................................................................................................... 81 1.5 X©y dùng hÖ thèng thu thËp, l•u tr÷, xö lý, chia sÎ sè liÖu thèng kª b¶o hiÓm vµ c¬ chÕ cung cÊp th«ng tin cho c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ............. 82 1.6 TiÕp tôc hoµn thiÖn thÞ tr•êng tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ thÞ tr•êng chøng kho¸n .......................................................................................................... 82 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ 1.7. §µo t¹o nh©n sù chÊt l•îng cao phôc vô ngµnh b¶o hiÓm ..................... 83 2. C¸c khuyÕn nghÞ ®èi víi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm .......................................... 84 2.1 X©y dùng chiÕn l•îc ph¸t triÓn dµi h¹n ................................................. 84 2.2 X©y dùng v¨n ho¸ phôc vô kh¸ch hµng.................................................. 85 2.3 N©ng cao kü n¨ng qu¶n lý ..................................................................... 85 2.4 N©ng cao kü n¨ng b¶o hiÓm c¸c rñi ro phøc t¹p ..................................... 86 2.5 X©y dùng hÖ thèng thu thËp, l•u tr÷, xö lý sè liÖu thèng kª ................... 87 2.6. øng dông c«ng nghÖ th«ng tin .............................................................. 87 2.7 Ph¸t triÓn m¹ng l•íi kh¸ch hµng truyÒn thèng ....................................... 87 2.8 T¨ng c•êng kh¶ n¨ng tµi chÝnh .............................................................. 87 II. §èi víi ngµnh vËn t¶i biÓn .......................................................................... 89 1. §Þnh h•íng ph¸t triÓn VËn t¶i biÓn ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. ....... 89 ChiÕn l•îc ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i biÓn ViÖt Nam cña Bé Giao th«ng vËn t¶i vµ Côc Hµng h¶i ViÖt Nam .......................................................... 89 1.1. §éi tµu biÓn ......................................................................................... 89 1.2. HÖ thèng c¶ng biÓn .............................................................................. 89 1.3. VÒ an toµn hµng h¶i vµ dÞch vô hµng h¶i vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc hµng h¶i ................................................................................................................... 90 2. KhuyÕn nghÞ ®èi víi ngµnh dÞch vô vËn t¶i biÓn ....................................... 90 2.1. C¸c gi¶i ph¸p ®èi víi ChÝnh phñ ........................................................... 90 2.1.1. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ hµng h¶i .................................... 91 2.1.2. §Çu t• cho ph¸t triÓn vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ thu hót ®Çu t• n•íc ngoµi vµo lÜnh vùc dÞch vô vËn t¶i biÓn. ............................... 92 2.1.3. TiÕp tôc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh dÞch vô vËn t¶i biÓn ......................................................................................... 93 2.1.4. T¨ng c•êng c«ng t¸c xóc tiÕn th•¬ng m¹i, më réng thÞ tr•êng dÞch vô vËn t¶i biÓn ......................................................................................... 93 2.1.5. Më réng c¸c lo¹i h×nh vµ ph•¬ng thøc cung cÊp dÞch vô vËn t¶i biÓn ................................................................................................................ 94 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ 2.1.6 N©ng cÊp chÊt l•îng ®éi ngò nh©n lùc ho¹t ®éng trong ngµnh, tõ ®ã n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ dÞch vô vËn t¶i biÓn cña ViÖt Nam. ..... 95 2.1.7. §Èy m¹nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc cÊp phÐp ®Çu t•, ®¨ng ký kinh doanh. ........................................................................... 97 2.1.8. §¶m b¶o an toµn giao th«ng trªn biÓn ........................................... 97 2.2. C¸c kiÕn nghÞ ®èi víi doanh nghiÖp vËn t¶i biÓn ViÖt Nam .................. 97 2.2.1 N©ng cao n¨ng lùc ®i biÓn cña ®éi tµu biÓn ViÖt Nam : .................. 97 2.2.2. §èi víi hÖ thèng c¶ng biÓn ........................................................... 99 2.2.3 §èi víi dÞch vô hµng h¶i phô trî................................................. 102 2.2.4. C¸c gi¶i ph¸p kh¸c ...................................................................... 103 KÕt luËn .................................................................................................................. 105 Tµi liÖu tham kh¶o ........................................................................................... 106 danh môc ch÷ viÕt t¾t ................................................................................... 108 danh môc c¸c b¶ng biÓu ................................................................................ 109 Phô lôc .................................................................................................................... 110 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ LỜI MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Hội nhập kinh tế thế giới đang trở thành xu thế của thời đại mở ra các cơ hội cho các quốc gia hòa chung vào dòng chảy kinh tế của thế giới đặc biệt lĩnh vực thƣơng mại dịch vụ. Trong những năm gần đây, nền kinh tế quốc gia đã có sự tăng trƣởng mạnh mẽ trong đó có phần đóng góp rất lớn của lĩnh vực thƣơng mại dịch vụ. Để có đƣợc những bƣớc đi vững chắc trong khu vực và trên thế giới, chúng ta không thể không nhắc đến vai trò của chính phủ và nhà nƣớc ta trong nỗ lực đƣa nƣớc ta bƣớc lên sân khấu lớn của khu vực và thế giới. Hiện nay, Việt Nam là thành viên của hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), và gần đây đã là thành viên chính thức của tổ chức thƣơng mại thế giới (WTO), chính thức bƣớc vào một giai đoạn phát triển mới, thực hiện các nghĩa vụ, cam kết trên bình diện khu vực và quốc tế. Để phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh của thƣơng mại dịch vụ Việt Nam nói chung và các ngành dịch vụ nói riêng, chúng ta cần phải có cái nhìn tổng thể đồng thời phải đánh giá đƣợc ảnh hƣởng của nền kinh tế thế giới đối với các doanh nghiệp Việt Nam, những cơ hội và thách thức trong quá trình hội nhập, những thuận lợi và hạn chế để từ đó xây dựng các giải pháp và đƣa ra những kiến nghị cần thiết nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngành dịch vụ trong thời gian tới. Vì vậy việc nghiên cứu đề tài “Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ” là rất cần thiết. 2. Mục đích nghiên cứu đề tài: Đề tài nghiên cứu làm rõ những vấn đề sau: Làm rõ cơ sở lý luận liên quan đến lĩnh vực thƣơng mại dịch vụ, dịch vụ bảo hiểm, dịch vụ vận tải biển, vấn đề hội nhập kinh tế khu vực và thế giới, năng lực cạnh tranh của ngành nói chung và doanh nghiẹp nói riêng. Đánh giá thực trạng và năng lực cạnh tranh của hai ngành dịch vụ bảo hiểm và vận tải biển trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. 1 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ Phân tích các tác động của việc hội nhập kinh tế khu vực và thế giới đối với hai ngành dịch vụ bảo hiểm và vận tải biển, các điểm mạnh và điểm yếu của ngành nhằm tìm ra giải pháp và đƣa ra khuyến nghị thích hợp cho việc nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngành dịch vụ bảo hiểm và vận tải biển trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Khoá luận tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận về năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ trong bối cảnh hội nhập quốc tế và thực tiễn tại Việt Nam. Tuy nhiên, khóa luận không nghiên cứu tất cả các ngành dịch vụ Việt Nam mà chỉ tập trung nghiên cứu lĩnh vực bảo hiểm và vận tải biển (theo phân loại của WTO) trong giai đoạn từ 1997 đến nay. Để giúp ngƣời đọc thấy đƣợc thực chất năng lực cạnh tranh của 2 ngành dịch vụ Việt Nam nêu trên khoá luận tập trung vào nghiên cứu đánh giá năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong 2 lĩnh vực bảo hiểm và vận tải biển nhằm tìm ra giải pháp nâng cao hơn nữa năng lực cạnh tranh của Việt Nam trong lĩnh vực này trong bối cảnh hội nhập. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phƣơng pháp phân tích duy vật biện chứng và duy vật lịch sử cùng các quan điểm của Đảng Cộng Sản Việt Nam để phân tích đối tƣợng nghiên cứu. Ngoài ra luận văn cũng sử dụng một số phƣơng pháp phân tích - tổng hợp, thống kê, phƣơng pháp so sánh, phƣơng pháp logic, phƣơng pháp thực chứng và dự báo… 5. Bố cục khóa luận Ngoài các phần mở đầu, kết luận, dang mục các bảng biểu, danh mục chữ viết tắt, mục lục, và tài liệu tham khảo, bố cục khóa luận sẽ đƣợc chia làm ba phần nhƣ sau: Chƣơng I: Lý luận chung Chƣơng II: Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm và vận tải biển trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. Chƣơng III: Một số kiến nghị và giải pháp để nâng cao năng lực cạnh tranh của dịch vụ bảo hiểm và vận tải biển Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. 2 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ Do thời gian nghiên cứu và trình độ còn hạn chế nên khóa luận không tránh khỏi có những hạn chế và sai sót. Tác giả mong sẽ nhận đƣợc ý kiến đóng góp của thầy cô giáo. Trong quá trình nghiên cứu, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến nhà trƣờng và các cơ quan tổ chức ban ngành đặc biệt là cô giáo hƣớng dẫn T.S Đỗ Hƣơng Lan đã giúp đỡ và hƣớng dẫn em hoàn thành khóa luận này. Tác giả Cao Văn Dũng 3 Năng lực cạnh tranh của một số ngành dịch vụ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong lĩnh vực thương mại dịch vụ CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG I. DỊCH VỤ VÀ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ QUỐC TẾ 1. Dịch vụ 1.1. Khái niệm và đặc điểm của dịch vụ Trong vài năm qua Việt Nam đang tích cực đẩy nhanh tiến trình hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế trong nhiều lĩnh vực quan trọng nhƣ thƣơng mại, đầu tƣ, an ninh quốc phòng và văn hóa xã hội. Việt Nam đang là một thành viên tích cực trong hiệp hội quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), ký hiệp định song phƣơng (BTA) với Hoa Kỳ