Khóa luận Nghiên cứu, xây dựng mô hình quản lý dữ liệu y tế tại Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ Nguyễn Thị Thu Phương NGHIÊN CỨU, XÂY DỰNG MÔ HÌNH QUẢN LÝ DỮ LIỆU Y TẾ TẠI VIỆT NAM KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC HỆ CHÍNH QUY Ngành: Công Nghệ Thông Tin HÀ NỘI - 2010 2ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ Nguyễn Thị Thu Phương NGHIÊN CỨU, XÂY DỰNG MÔ HÌNH QUẢN LÝ DỮ LIỆU Y TẾ TẠI VIỆT NAM KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC HỆ CHÍNH QUY Ngành: Công Nghệ Thông Tin Cán bộ hướng dẫn: Nguyễn Ngọc Hóa HÀ NỘI - 2010 LỜI CẢM ƠN Trước khi trình bày nội dung khóa luận, em xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Tiến sỹ Nguyễn Ngọc Hóa – bộ môn các hệ thống thông tin đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, sửa chữa những sai sót trong suốt thời gian em thực hiện khóa luận này. Em xin chân thành cám ơn ban lãnh đạo bệnh viện đa khoa Xanh-pon, phòng CNTT bệnh viện Phổi trung ương đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình tiến hành khảo sát tìm hiểu các hoạt động của hệ thống và các nghiệp vụ của bệnh viện. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô trong khoa CNTT- đại học Công Nghệ -ĐH Quốc Gia Hà Nội đã giảng dạy trang bị những kiến thức cơ bản và giúp đỡ em trong quá trình học tập để tich lũy được những kiến thức quý báu. Cuối cùng em xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè đã luôn giúp đỡ, động viên em trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu vừa qua. Hà Nội, tháng 5 năm 2010 Sinh viên Nguyễn Thị Thu Phương TÓM TẮT NỘI DUNG Hiện nay, nhu cầu cần có một hệ quản trị cơ sở dữ liệu y tế quốc gia tại Việt Nam ngày càng trở nên cấp thiết. Đây cũng chính là một trong số những cơ sở dữ liệu quốc gia được nhà nước quan tâm và thúc đẩy xây dựng trong thời gian tới. Với việc có được một cơ sở dữ liệu (CSDL) y tế cấp quốc gia, việc khám/chữa bệnh của người dân sẽ trở nên thuận lợi hơn, cả về mặt thủ tục hành chính, lẫn về khía cạnh khoa học y tế. Chính vì thế, khoá luận tốt nghiệp này hướng đến việc nghiên cứu, tìm hiểu và đưa ra một mô hình quản lý dữ liệu y tế, tập trung trước mắt đến các vấn đề như quản lý bệnh nhân, vết khám bệnh, bệnh viện, thuốc… Tuy việc kiểm nghiệm mô hình mới chỉ dừng lại ở chức năng quản lý bệnh nhân (do thời gian có hạn), nhưng cũng cho phép minh chứng những tiềm năng lớn của việc có được một CSDL y tế mức quốc gia. MỤC LỤC NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG .........................................................................1 HÀ NỘI - 2010 .........................................................................................................................................1 NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG .........................................................................2 HÀ NỘI - 2010 .........................................................................................................................................2 LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................1 TÓM TẮT NỘI DUNG ......................................................................................1 BẢNG KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT .............................................................1 CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU .......................................................................................1 1.1 Hiện trạng ngành y tế Việt Nam và việc ứng dụng CNTT .................................................................1 1.2 Giải pháp .............................................................................................................................................2 CHƯƠNG 2: KHẢO SÁT NGHIỆP VỤ ...........................................................3 VÀ MÔ TẢ BÀI TOÁN ......................................................................................3 2.1 Khảo sát mô hình quản lý tại các bệnh viện ......................................................................................3 2.2 Khả năng tin học hóa .........................................................................................................................5 2.4 Mô tả bài toán .....................................................................................................................................7 2.5 Thuận lợi và khó khăn khi ứng dụng dự án ........................................................................................8 CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH DỮ LIỆU .................................................................10 3.1 Các thành phần dữ liệu chính ...........................................................................................................10 3.2 Mô hình cơ sở dữ liệu .......................................................................................................................10 3.2.1 Dữ liệu quản trị hệ thống .........................................................................................................10 3.2.2 Dữ liệu quản lý danh mục và bệnh viện ..................................................................................10 3.2.3 Dữ liệu bệnh nhân ....................................................................................................................18 CHƯƠNG 4 THIẾT KẾ CHỨC NĂNG ..........................................................24 4.1Quản lý hệ thống ...............................................................................................................................24 4.2 Quản lý danh mục .............................................................................................................................24 4.3 Quản lý bệnh viện .............................................................................................................................25 4.4 Quản lý bệnh nhân ............................................................................................................................26 CHƯƠNG 5 MÔ HÌNH PHÂN TÁN DỮ LIỆU .............................................28 5.1 Khái niệm chung ..............................................................................................................................28 5.2. Mô hình kiến trúc của Hệ Quản Trị CSDL Phân Tán ....................................................................29 5.2.1 Mô hình kiến trúc phân tán khách đại lý (client-server) .........................................................29 5.2.2 Mô hình phân tán hệ ngang hàng ...........................................................................................31 5.2.3 Mô hình hệ phân tán phức hợp ..............................................................................................33 5.3 Thiết kế CSDL phân tán ..................................................................................................................33 5.4 Ứng dụng cơ sở dữ liệu phân tán trong bài toán ..............................................................................35 CHƯƠNG 6: THỰC NGHIỆM ........................................................................37 6.1 Lựa chọn môi trường cài đặt và phát triển .......................................................................................37 6.2 Giao diện chương trình ....................................................................................................................37 6.2.1 Giao diện về nhập các thông tin chung của bệnh nhân ..........................................................37 6.2.2 Giao diện quản lý điều trị bệnh của bệnh nhân ......................................................................39 6.2.3 Giao diện quản lý các xét nghiệm ..........................................................................................40 6.2.4 Giao diện quản lý các chẩn đoán hình ảnh .............................................................................40 6.2.5 Giao diện quản lý phẫu thuật ..................................................................................................41 KẾT LUẬN ........................................................................................................42 ..........................................................................................................................................................42 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................43 2 BẢNG KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ đầy đủ Chữ viết tắt 1 Bệnh Nhân BN 2 Bệnh Viện BV 3 Công Nghệ Thông Tin CNTT 4 Cơ Sở Dữ Liệu CSDL CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU 1.1 Hiện trạng ngành y tế Việt Nam và việc ứng dụng CNTT Hiện nay, Việt Nam có 1.024 bệnh viện công với 126772 giường bệnh. Ở khu vực tư nhân, đến nay cả nước có 68 bệnh viện với hơn 4.000 giường bệnh, hơn 30.000 phòng khám, dịch vụ y tế tư nhân. Trung bình mỗi bệnh viện có 300- 500 bác sỹ với số lượt khám bệnh trung bình 2500/ngày/bệnh viện dẫn đến các bệnh viện luôn trong tình trạng quá tải đặc biệt là tại các bệnh viện tuyến Trung ương. Việc ứng dụng CNTT trong y tế: Bộ y tế đánh giá cao việc ứng dụng công nghệ thông tin trong y tế và xem việc CNTT hóa trong y tế là cấp bách - Bộ y tế đã ban hành nhiều quyết định số 952/QĐ-BYT nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc ứng dụng CNTT trong ngành y tế (thành lập ban chỉ đạo triển khai ứng dụng và phát triển CNTT trong ngành y tế…) - Trước đây bộ y tế đã phát hành 2 phần mềm Bsoft (1999) và Medisoft (2003) tuy nhiên cả hai phần mềm này nhằm phục vụ cho việc báo cáo với các mẫu báo cáo chuẩn mà chưa ứng dụng nhiều trong việc quản lý y tế. Trong khi người dân rất mất thời gian và công sức khi đi khám tại nhiều bệnh viện khác nhau, các y bác sỹ cũng rất khó khăn trong việc tìm hiểu bệnh án bệnh nhân. Chính vì vậy việc lưu trữ bệnh án đóng vai trò rất quan trọng trong giải pháp quản lý bệnh viện. Có thể thấy rất rõ các lợi ích khi ứng dụng CNTT trong quản lý y tế: lưu trữ khai thác dữ liệu nhanh và chính xác. Việc khai thác dữ liệu có ảnh hưởng lớn đến quản lý và chuyên môn: thống kê số liệu, giám sát các hoạt động, hội chẩn, … - Trong đề án chính phủ điện tử của Chính Phủ, quản lý y tế là một mảng quan trọng. Tình hình ứng dụng CNTT trong y tế: - Theo khảo sát của Bộ y tế chỉ có 5% bệnh viện trang bị phần mềm quản lý y tế.Vì thế CNTT hóa ngành y tế là nhu cầu cấp bách của ngành y tế Việt Nam. - Các bệnh viện đã ứng dụng CNTT mức độ triển khai rất khác nhau đặc biệt là việc ứng dụng toàn diện và đạt được hiệu quả không nhiều - Các bệnh viện đã ứng dụng chỉ mới dừng lại ở mức nội bộ trong bệnh viện chưa có sự liên kết giữa các bệnh viện 1.2 Giải pháp Do nhu cầu thực tế cấp bách, giải pháp đưa ra là xây dựng một hệ thống quản lý y tế cộng đồng trên phạm vi cả nước nhằm phục vụ nhu cầu quản lý bệnh nhân của các bệnh viện và các dịch vụ y tế qua mạng Internet. Đối tượng nghiên cứu: mô hình quản lý các bệnh viện 2 CHƯƠNG 2: KHẢO SÁT NGHIỆP VỤ VÀ MÔ TẢ BÀI TOÁN 2.1 Khảo sát mô hình quản lý tại các bệnh viện Hình 1: Mô hình quản lý tổng thể tại bệnh viện Lãnh đạo Bệnh viện gồm có Giám đốc và các phó giám đốc, là những cán bộ được Bộ trưởng Bộ Y tế bổ nhiệm, được thực hiện theo quy trình, thủ tục của Bộ Y tế và chịu trách nhiệm về toàn bộ các hoạt động của Bệnh viện. Về cơ cấu tổ chức Bệnh viện gồm các phòng chức năng, các khoa lâm sàng, các khoa cận lâm sàng. Khám bệnh: • Bệnh viện là nơi tiếp nhận mọi người bệnh đến cấp cứu, khám bệnh, chữa bệnh nội trú và ngoại trú theo các chế độ chính sách Nhà nước quy định. • Tổ chức khám sức khỏe và chứng nhận sức khỏe theo quy định của Nhà nước. • Có trách nhiệm giải quyết toàn bộ bệnh tật từ các nơi chuyển đến cũng như tại địa phương nơi bệnh viện đóng. Tổ chức khám giám định sức khỏe khi hội đồng giám định y khoa trung ương hoặc tỉnh, thành phố trưng cầu, khám giám định pháp y khi cơ quan bảo vệ pháp luật trưng cầu. Đào tạo cán bộ y tế: • Bệnh viện là cơ sở thực hành để đào tạo cán bộ y tế ở bậc trung học, đại học và trên đại học. • Tổ chức đào tạo liên tục cho các thành viên trong bệnh viện và tuyến dưới nâng cao trình độ chuyên môn. • Các thành viên trong bệnh viện phải mẫu mực trong thực hiện quy chế bệnh viện và quy định kỹ thuật bệnh viện Nghiên cứu khoa học về y học: • Bệnh viện là nơi thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học, ứng dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật vào việc khám bệnh, chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe người bệnh. • Tổ chức thực hiện các đề tài nghiên cứu về y học và ứng dụng những tiến bộ kỹ thuật y học ở cấp Nhà nước, cấp Bộ, cấp Cơ sở, chú trọng nghiên cứu y học cổ truyền kết hợp với y học hiện đại và các phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc. Kết hợp với các bệnh viện chuyên khoa đầu ngành để phát triển kỹ thuật của bệnh viện. • Nghiên cứu dịch tễ học cộng đồng trong công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu. Chỉ đạo tuyến dưới về chuyên môn kỹ thuật: • Hệ thống các bệnh viện được tổ chức theo tuyến kỹ thuật. Tuyến trên có trách nhiệm chỉ đạo kỹ thuật cho tuyến dưới. • Lập kế hoạch và tổ chức thực hiện việc chỉ đạo các bệnh viện tuyến dưới phát triển kỹ thuật chuyên môn nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị. 4 • Kết hợp với các bệnh viện tuyến dưới thực hiện chương trình và kế hoạch chăm sóc sức khỏe ban đầu trong khu vực Phòng bệnh: • Song song với khám bệnh, chữa bệnh thì phòng bệnh là nhiệm vụ quan trọng của bệnh viện. • Tuyên truyền giáo dục sức khỏe cho cộng đồng. • Phối hợp với các cơ sở y tế dự phòng thực hiện thường xuyên nhiệm vụ phòng bệnh, phòng dich. Hợp tác quốc tế: • Hợp tác với các tổ chức hoặc cá nhân ở nước ngoài theo đúng quy định của Nhà nước Quản lý kinh tế trong bệnh viện: • Thực hiện nghiêm chỉnh các quy định của Nhà nước về thu chi ngân sách của bệnh viện từng bước tổ chức thực hiện việc hoạch toán chi phí về khám bệnh chữa bệnh trong bệnh viên. • Có kế hoạch sử dụng hiệu quả cao ngân sách Nhà nước cấp. • Tạo thêm nguồn kinh phí từ các dịch vụ y tế: Viện phi, bảo hiểm y tế, đầu tư nước ngoài và đầu tư của các tổ chức kinh tế khác. 2.2 Khả năng tin học hóa Qua mô hình quản lý bệnh viện trên ta có thể phân tích hệ thống thành hai phân hệ chính: Quản lý hành chính: Quản lý nhân sự Quản lý vật tư trang thiết bị Quản lý vật tư hóa chất Quản lý thuốc Quản lý bệnh nhân: Quản lý tiếp nhận bệnh nhân Quản lý bệnh nhân nội trú Quản lý bệnh nhân ngoại trú Quản lý xét nghiệm Quản lý chẩn đoán hình ảnh Quản lý phẫu thuật thủ thuật Ngoài ra còn có phân hệ quản lý mạng. Trong khuôn khổ một khóa luận tốt nghiệp, do hạn chế về thời gian và những hạn chế về khả năng kinh nghiệm tôi chỉ tập trung vào quản lý bệnh nhân với mục đích chính lưu vết các kết quả khám chữa bệnh. 2.3 Quy trình khám bệnh và điều trị tại bệnh viện Khi bệnh nhân đến bệnh viện khám bệnh sẽ thực hiện qua các bước: Bệnh nhân đăng ký khám bệnh ở phòng khám. Y tá hành chính sẽ hướng dẫn bệnh nhân điền đầy đủ thông tin vào phiếu đăng ký khám bệnh. Bệnh nhân cầm giấy đăng ký qua bàn thu tiền để nộp phí khám bệnh, nếu là bệnh nhân có bảo hiểm y tế sẽ ra để đăng ký các thông tin về bảo hiểm y tế. Y tá hành chính sau khi thu tiền sẽ nhập các thông tin cần thiết của bệnh nhân vào máy(nếu là bệnh nhân mới đến khám, mã số bệnh nhân sẽ được tự động sinh ra, nếu là bệnh nhân đến tái khám sẽ kiểm tra thông tin khám bệnh trước của bệnh nhân qua mã số bệnh nhân), xếp số khám và phòng khám, bác sỹ khám cho bệnh nhân. Bác sỹ có trách nhiệm khám bệnh cho bệnh nhân cẩn thận, tỉ mỷ, yêu cầu bệnh nhân làm các xét nghiệm cận lâm sàng (nếu cần). Khi cho bệnh nhân làm các xét nghiệm cận lâm sàng cần có giấy chỉ định của bác sỹ điều trị chuyển đến khoa làm các xét nghiệm cận lâm sàng (chẩn đoán hình ảnh và xét nghiệm vi sinh, hóa sinh). Các bác sỹ làm xét nghiệm lâm sàng sẽ làm các xét nghiệm và lưu các kết quả của bệnh nhân vào dữ liệu bệnh nhân qua mã số của bệnh nhân. Sau đó bác sỹ điều trị có thể xem các kết quả này để đưa ra các chẩn đoán. Tại đây có các trường hợp xảy ra: Bệnh nhân không có bệnh: bác sỹ sẽ tư vấn và cho bệnh nhân về nhà Nếu chẩn đoán được bệnh và có thể điều trị ngoại trú: kê đơn thuốc cho bệnh nhân và cho bệnh nhân về nhà điều trị, hẹn ngày khám lại Nếu bệnh nhân nặng cần nhập viện: chẩn đoán bệnh và xếp bệnh nhân vào khoa bệnh phù hợp. Sau khi nhập viện bệnh nhân sẽ được làm bệnh án. Đây là nơi lưu trữ các thông tin cần thiết trong suốt quá trình chữa bệnh của bệnh nhân(tình trạng, triệu chứng, thuốc, phương pháp điều trị, bác sỹ điều trị chính, 6 các kết quả hội chẩn,…). Sau khi bệnh nhân khỏi bệnh được xuất viện các thông tin của bệnh nhân sẽ được phòng hành chính bệnh viện lưu trữ lại. Nếu bệnh nhân mắc những bệnh mà bệnh viện không đủ điều kiện để điều trị: tư vấn hướng dẫn cho bệnh nhân đến khám và điều trị tại các bệnh viện chuyên khoa khác. Trong quá trình khám bệnh của mình, bác sỹ sẽ nhập vào máy các thông tin về chẩn đoán, đơn thuốc, tình trạng của bệnh nhân vào máy để lưu trữ. 2.4 Mô tả bài toán Người dùng cuối: các bác sỹ điều trị, bệnh nhân, người quản trị hệ thống Mô tả bài toán: xây dựng CSDL lưu các thông tin của bệnh nhân không chỉ tại mỗi bệnh viện mà trên phạm vi toàn quốc dựa trên hệ CSDL phân tán và hệ thống mạng Internet. Mỗi bệnh nhân khi đến khám sẽ được cấp một thẻ khám chữa bệnh có mã số bệnh nhân và các thông tin cần thiết cơ bản về bệnh nhân (họ tên bệnh nhân, địa chỉ, nhóm máu, bệnh mãn tính). Mã số bệnh nhân này sẽ gắn liền với bệnh nhân khi họ đi khám ở bất cứ bệnh viện phòng khám nào. Với hệ thống dữ liệu phân tán xây dựng trên mạng Internet, người dùng cuối có thể sử dụng, truy cập ở bất cứ đâu. Các bác sỹ có thể truy cập xem thông tin của bệnh nhân đang điều trị hoặc cập nhập các thông tin điều trị bệnh nhân. Bệnh nhân cũng có thể truy cập để xem lại bệnh án và kết quả điều trị của mình. Các chức năng: Quản trị hệ thống:Quản trị người dùng Quản trị nhóm người dùng Phân quyền cho người dùng và nhóm người dùng Quản trị danh mục: Các danh mục bệnh viện, tỉnh, huyện, thuốc Quản lý bệnh viện: Quản lý về bác sỹ, các khoa và các phòng bệnh Quản lý bệnh nhân: Nhập và sửa thông tin về bệnh nhân(thông tin hành chính và thông tin điều trị) Báo cáo: lập các báo cáo theo các mẫu Các tiện ích: forum, tư vấn – hỏi đáp trực tuyến 2.5 Thuận lợi và khó khăn khi ứng dụng dự án Thuận lợi: Các bệnh viện sẽ có hệ thống quản lý y tế đồng bộ Các thông tin về bệnh nhân sẽ được quản lý trên máy tính, thực hiện bệnh án điện tử không cần phải lưu bệnh án trên giấy -> giảm chi phí về con người và tài chính Việc quản lý các thông tin về bệnh nhân được lưu và truy cập nhanh chóng giúp giảm thời gian thực hiện các thủ tục hành chính, bệnh nhân không còn phải chờ lâu và xếp hàng dài trước cửa phòng khám tiết kiệm thời gian của các nhân viên y tế cũng như của bệnh nhân nâng cao chất lượng phục vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Hệ thống phát triển dựa trên mạng Internet, bác sỹ và người bệnh có thể xem bệnh án trực tiếp tại bất cứ đâu, tính công khai, minh bạch trong khám chữa bệnh được nâng cao. Khi điều trị cho bệnh nhân, bác sỹ có thể xem và nắm bắt được tình trạng sức khỏe của bệnh nhân trước đây thông qua mã số bệnh nhân. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong tình huống bệnh nhân được chuyển cấp cứu bệnh nhân nặng bị hôn mê Với bệnh án điện tử được lưu trên mạng các bác sỹ có thể tiến hành hội chẩn online mà không cần phải gửi bệnh án qua đường bưu điện như hiện nay tiết kiệm thời gian và chi phí. Khó khăn: Về cơ sở hạ tầng: để triển khai dự án yêu cầu bệnh viện phải có cơ sở hạ tầng về phần cứng đáp ứng được nhu cầu hệ thống (server, hệ thống máy tính, hệ thống mạng lan và mạng Internet) -> chi phí đầu tư ban đầu khá lớn đối với các bệnh viện nhỏ tuyến huyện. Về con người: phải đào tạo đội ngũ cán bộ, bác sỹ, y tá có khả năng sử dụng CNTT thành thạo trong các bệnh viện. Về kỹ thuật: Vì hồ sơ bệnh án của mỗi bệnh nhân có các thông tin quan trọng nên việc bảo mật là vô cùng quan trọng để chống lại n