Khóa luận Phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam trong nền kinh tế mở

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM TRONG NỀN KINH TẾ MỞ Sinh viên thực hiện :Tạ Thị Quỳnh Nhung Lớp : Anh 5 Khóa : 41B Giáo viên hướng dẫn: THS. Hoàng Xuân Bình Hà Nội, 11/2006 Lời mở đầu Năm 86 đã trở thành một mốc quan trọng với nền kinh tế Việt nam khi chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, “độ mở” của nền kinh tế đã dần được nới rộng, nhiều thành phần tham gia vào nền kinh tế hơn. Nhưng với thị trường bảo hiểm phi nhân thọ thị mãi đến 1993 với nghị định 100 CP của chính phủ về kinh doanh bảo hiểm, thì thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam mới có những biến đổi sâu sắc. Thị trường từ độc quyền chỉ có một công ty nhà nước đến nay đã đa dạng hóa được thành phần sở hữu doanh nghiệp đặc biệt là năm 1996 với sự ra đời của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, cơ cầu doanh nghiệp tham gia thị trường đã được hài hòa và sản phẩm kinh doanh đa dạng hơn trước. Thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam đã phát triển nhanh và ổn định bắt kịp với tốc độ phát triển chung của nền kinh tế, nâng cao dần vị thế của ngành trong cả ngành bảo hiểm nói riêng và trong toàn nền kinh tế nói chung. Mặc dù đạt được những bước phát triển quan trọng xong thị trường bảo hiểm phi nhân thọ lại đang phải đối mặt với khó khăn không nhỏ trong một nền kinh tế ngày càng mở hơn. Khóa luận “Phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam trong nền kinh tế mở” tập trung vào nghiên cứu về thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam, từ sự ra đời và phát triển cũng như thực trạng của thị trường này trong một số năm gần đây, đến phân tích những thành tựu cũng như những bất cập của thị trường trên cơ sở đó đề ra các biện pháp nhằm phát triển thị trường một cách lành mạnh đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế mở hiện nay. Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục viết tắt, danh mục bảng biểu, và tài liệu tham khảo thì khóa luận này được chia ra làm 3 chương: - Chương I: Tổng quan về bảo hiểm phi nhân thọ và thị trường bảo hiểm phi nhân thọ - Chương II: Thực trạng thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam một số năm trở lại đây - Chương III: Giải pháp phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam Trong quá trình thức hiện khóa luận tốt nghiệp “Phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam trong nền kinh tế mở” em đã nhận được sự động viên và giúp đỡ từ nhiều phía. Trước hết em xin cảm ơn các thầy cô giáo trường ĐH Ngoại Thương Hà Nội, những người đã dạy dỗ em trong xuốt những năm học ở giảng đường, và đặc biệt em xin vô cùng cảm ơn THS Hoàng Xuân Bình, người đã nhiệt tình hướng dẫn em hoàn thành khóa luận này. Em cũng xin chân thành cảm ơn, PGS, TS Nguyễn Như Tiến, người đã định hướng cho em qua các bài giảng rất hay và hấp dẫn của bộ môn Bảo hiểm trong kinh doanh, Ông Đỗ Quốc Tuấn – Phòng Tổ chức tổng hợp thuộc Tổng công ty Tái bảo hiểm Việt Nam đã tạo điều kiện để em hoàn thành khóa luận này. Do hạn chế về tài liệu, thời gian, kinh nghiệm và khả năng của bản thân nên bài viết của em không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy em rất mong các thầy cô xem xét đánh giá để Khóa luận tốt nghiệp của em hoàn thiện hơn. Mục lục Lời mở đầu .................................................................................................. i Danh mục viết tắt ....................................................................................... ii Danh mục bảng ......................................................................................... iii Danh mục biểu ......................................................................................... iiii Chương I: Tổng quan về bảo hiểm phi nhân thọ và thị trường bảo hiểm phi nhân thọ .............................................................................................. 1 I. Bảo hiểm phi nhân thọ ......................................................................... 1 1. Khái niệm về bảo hiểm phi nhân thọ .................................................. 1 1.1 Khái niệm về bảo hiểm ................................................................... 1 1.2 Khái niệm bảo hiểm phi nhân thọ ................................................... 1 2. Các loại hình bảo hiểm phi nhân thọ .................................................. 2 2.1 Căn cứ vào phương thức triển khai ................................................ 2 2.2 Căn cứ vào đối tượng bảo hiểm ..................................................... 2 3. Các đặc trưng cơ bảo của bảo hiểm phi nhân thọ ............................. 3 II. Thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ..................................................... 3 1. Các sản phẩm trên thị trường BHPNT .............................................. 4 2. Các thành phần tham gia thi trường .................................................. 4 2.1 Người mua bảo hiểm hay còn gọi là người được bảo hiểm ............. 4 2.2 Người bán bảo hiểm hay còn gọi là người bảo hiểm ....................... 5 2.3 Tổ chức trung gian hay còn gọi là nhà môi giới, đại lý bảo hiểm là cầu nối giữa người mua vào người bán bảo hiểm .................................. 5 3. Các đặc trưng của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ....................... 5 3.1 Đặc trưng chung của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ .................. 5 3.2 Đặc trưng riêng của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ .................... 7 4. Một số quy luật của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ..................... 8 4.1 Quy luật về cung cầu ...................................................................... 8 4.2 Quy luật giá cả ............................................................................... 8 4.3 Quy luật cạnh tranh và liên kết ....................................................... 9 4.4 Quy luật số đông bù số ít ................................................................ 9 III. Quá trình phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ......................................................................................................... 10 1. Thị trường bảo hiểm Việt Nam trước nghị định 100/CP ................ 10 1.1 Giai đoạn từ năm 64 – 86 ............................................................. 10 1.1.1 Bảo hiểm thân tàu của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa 11 1.1.2 Hàng hóa vận chuyển đường biển ....................................... 11 1.1.3 Bảo hiểm thăm dò và khai thác dầu khí ............................... 12 1.2 Giai đoạn từ năm 86 – 93 (nghị định 100/CP) .............................. 13 2. Thị trường bảo hiểm phi nhân thọ sau nghị định 100/CP ............... 15 Chương II: Thực trạng thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam 19 I. Bối cảnh nền kinh tế mở của Việt Nam ............................................ 19 II. Thực trạng thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ............... 21 1. Thực trạng thị trường bảo hiểm phi nhân thọ từ phía người bán ... 22 1.1 Các doanh nghiệp kinh doanh BHPNT và thị phần của các doanh nghiệp kinh doanh BHPNT ................................................................. 22 1.2 Sản phẩm trên thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ......... 25 1.2.1 Bảo hiểm cháy ................................................................... 27 1.2.2 Bảo hiểm hàng hóa ............................................................ 30 1.2.3 Bảo hiểm kỹ thuật (bảo hiểm xây dựng và lắp đặt) ........... 34 1.2.4 Bảo hiểm dầu khí ............................................................... 36 1.2.5 Bảo hiểm thân tàu và trách nhiệm dân sự của chủ tàu (P & I) ..................................................................................................... 38 1.2.5.1 Bảo hiểm thân tàu ................................................... 38 1.2.5.2 Bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ tầu (P & I) ... 42 1.2.6 Bảo hiểm hàng không ........................................................ 42 1.2.7 Bảo hiểm xe cơ giới ........................................................... 43 1.2.8 Các loại hình bảo hiểm khác ............................................... 44 1.2.9 Xu thế phát triển các sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ ....... 45 1.3. Tình hình cạnh tranh trên thị trường ............................................ 46 1.3.1 Tình hình cạnh tranh trên thị trường qua phí bảo hiểm ........ 46 1.3.2 Tình hình cạnh tranh trên thị trường qua chất lượng sản phẩm ..................................................................................................... 47 1.3.3 Tình hình cạnh tranh trên thị trường qua dịch vụ sau bán hàng ..................................................................................................... 47 2. Thực trạng thị trường bảo hiểm phi nhân thọ từ phía người mua 48 2.1 Nhận thức của người dân về bảo hiểm phi nhân thọ đang được cải thiện .................................................................................................... 48 2.2 Dung lượng thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ............................. 48 3. Môi trường pháp lý ........................................................................... 50 3.1 Luật với người mua ...................................................................... 51 3.2 Luật với người bán ....................................................................... 52 4. Một số phân tích rút ra từ thực trạng thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam hiện nay............................................................................ 55 4.1. Những thành tựu đã đạt được....................................................... 55 4.2. Những vấn đề bất cập .................................................................. 57 4.2.1 Các quy định pháp luật vẫn còn thiếu, chồng chéo, mâu thuẫn, chưa theo kịp tốc phát triển của ngành bảo hiểm .............. 57 4.2.2 Các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ chưa có chiến lược phát triển dài hạn, thiếu kinh nghiệm quản lý, kỹ thuật chuyên ngành lẫn khả năng ứng dụng thông tin ....................................... 57 4.2.3 Các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ trong nước chưa có tiềm lực tài chính mạnh ............................................................... 59 4.2.4 Hiện tượng cạnh tranh dựa trên quan hệ, giảm phí còn phổ biến ............................................................................................. 59 III. Cơ hội và thách thức đối với thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ................................................................................................. 60 1. Cơ hội đối với thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam .......... 60 1.1 Một nền kinh tế tiếp tục phát triển tích cực và đạt mức tăng trưởng kinh tế cao, cơ sở pháp lý đang dần hoàn thiện, xã hội ổn định đời sống nhân dân được cải thiện là cơ sở vững chắc cho sự phát triển của thị trưởng bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam. ............................................. 60 1.2 Hợp tác quốc tế phát triển, mở của thị trường, đã tạo điều kiện lớn, cơ hội lớn cho sự phát triển của thị trưởng bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam .................................................................................................... 62 1.3 Tự do hóa - động lực phát triển cho thị trường bảo hiểm phi nhân thọ. ...................................................................................................... 63 1.4 Sự hoàn thiện dần của thị trường tài chính mở ra cơ hội mới cho thị trường bảo hiểm phi nhân thọ. ............................................................. 64 2 Thách thức đối với thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ... 65 1.1 Nền kinh tế hoạt động chưa hiệu quả, hệ thống văn bản pháp lý điều chỉnh hoạt động kinh doanh bảo hiểm chưa hoàn thiện. ............... 66 1.2 Cạnh tranh không lành mạnh ngày càng gia tăng. ........................ 66 1.3 Thách thức từ phía người tiêu dùng ............................................. 68 1.4 Thách thức từ chính bản thân các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ....................................................................................... 69 chương III: Giải pháp phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ......................................................................................................... 71 I. Chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam từ 2003 – 2010 trong đó có bảo hiểm phi nhân thọ ....................................................... .71 II. Cầu về bảo hiểm phi nhân thọ trong xã hội .................................... 72 1. Khách hàng là người tiêu dùng cá nhân ........................................... 72 2. Khách hàng là các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh ................... 73 III Giải pháp phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam trong thời gian tới. .................................................................................. 76 1. Giải pháp từ phía nhà nước ............................................................... 76 1.1 Hoàn thiện hệ thống pháp luật bảo hiểm ..................................... 76 1.1.1 Điều chỉnh lại những quy định chưa hợp lý và chưa rõ ràng. .................................................................................................... 76 1.1.2 Bổ sung các quy định còn thiếu .......................................... 78 1.2 Tăng cường năng lực làm luật và trình độ quản lý của các cán bộ nhà nước ............................................................................................ 81 1.3 Tăng cường kiểm tra giám sát về hoạt động của thị trường .......... 82 1.4 Tiếp tục hoàn thiện các quy định có liên quan đến thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường chứng khoán nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho toàn bộ nền kinh tế, bảo hiểm trong đó có bảo hiểm phi nhân thọ ... .......................................................................................................... 82 1.5 Đào tạo đội ngũ nhân sự chất lượng cao phục vụ ngành bảo hiểm .. .......................................................................................................... 83 2. Giải pháp từ phía hiệp hội bảo hiểm Việt Nam ............................... 84 2.1 Mạnh dạn cải tổ, giao chức quyền, đào tạo đội ngũ chuyền nghiệp trong quản lý...................................................................................... 85 2.2 Nâng cao vai trò của Hiệp hội bảo hiểm...................................... 85 3. Giải pháp từ phía các doanh ngiệp kinh doanh bảo hiểm ............... 86 3.1 Xây dựng chiến lược phát triển dài hạn ....................................... 86 3.2 Xây dựng văn hóa phục vụ khách hàng ....................................... 87 3.3 Nâng cao kỹ năng quản lý ........................................................... 88 3.4 Nâng cao kỹ năng bảo hiểm rủi ro phức tạp ................................ 89 3.5 Xây dựng hệ thống thu thập, lưu trữ, xử lý số liệu thông kê. ....... 89 3.6 Ứng dụng công nghệ thông tin .................................................... 90 3.7 Phát triển mạng lưới khách hàng ................................................. 90 3.8 Đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ bảo hiểm phi nhân thọ trên thị trường ............................................................... 91 3.9 Mở rộng hoạt động đầu tư để tăng tỷ xuất lợi nhuận của công ty, và làm cho vốn nhàn rỗi hoạt động hiệu quả hơn ................................... .92 3.10 Tăng cường khả năng tài chính. ................................................ 93 Kết luận .................................................................................................. 95 Tài liệu tham khảo Phụ lục Danh mục viết tắt BHPNT: Bảo hiểm phi nhân thọ BHNT: Bảo hiểm nhân thọ GDP: Tổng sản phẩm quốc nội WTO: Tổ chức thương mại quốc tế BTA: Hiệp định thương mại Việt Mỹ ASEAN: Hiệp hội các nước Đông Nam Á Danh mục bảng Bảng 1: Số lượng các doanh nghiệp qua các năm ..................................... 22 Bảng 2: Một số vụ tổn thất lớn trên thị trường bảo hiểm cháy nổ Việt Nam 01 – 6/06 ....................................................................................... 29 Bảng 3: Tỷ trọng hàng hóa xuất nhập khẩu tham gia bảo hiểm ................ 31 Bảng 4: Số vụ tổn thất và mức bồi thường trong nghiệp vụ bảo hiểm dầu khí qua các năm ........................................................................... 38 Bảng 5: Doanh thu và mức tăng trưởng của TTBHPNT qua các năm ...... 49 Bảng 6: Xếp hạng về thị trường bảo hiểm phi nhân thọ của các nước ...... 49 Bảng 7: Vốn đăng ký của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ trên thị trường Việt Nam 2004. ................................................................. 59 Bảng 8: Sản phẩm BHPNT và tỷ lệ khai thác các sản phẩm này .............. 75 Danh mục biểu Biểu 1: Thị phần của các doanh nghiệp trong các khối kinh tế – 2004, 2005 ..................................................................................................... 23 Biểu 2: Thị phần của các công ty trên thị trường bảo hiểm phi nhân thọ 2005 ............................................................................................. 24 Biểu 3: Thị phần các sản phẩm trên thị trường bảo hiểm phi nhân thọ 2005 ..................................................................................................... 26 Biểu 4: Doanh thu phí nghiệp vụ bảo hiểm cháy giai đoạn 1995 – 2005 ... 27 Biểu 5: Tỷ lệ tổn thất nghiệp vụ bảo hiểm cháy 01 – 05 ........................... 29 Biểu 6: Số tiền tham gia bảo hiểm hàng hóa 01 – 05 ................................ 32 Biểu 7: Biểu đồ phí bảo hiểm và tình hình bồi thường nghiệp vụ bảo hiểm hàng hóa 00 – 05 .......................................................................... 32 Biểu 8: Doanh thu phí và tỷ lệ tăng doanh thu phí nghiệp vụ bảo hiểm kỹ thuật 93 – 05 ................................................................................ 34 Biểu 9: Mức bồi thường và tỷ lệ tổn thất bảo hiểm kỹ thuật 93 – 05 ......... 35 Biểu 10: Doanh thu phí và tỷ lệ tổn thất trong nghiệp vụ bảo hiểm dầu khí (96 - 05) ........................................................................................ 36 Biểu 11: Số tiền và tỷ lệ phí bảo hiểm thân tàu 96 – 05 ............................ 40 Biểu 12: Tình hình kinh doanh bảo hiểm thân tàu 96 – 05 ........................ 41 Biểu 13: Mức độ đánh giá của người dân với BHPNT ............................. 73 Biểu 14: Vai trò của bảo hiểm với hoạt động kinh doanh ......................... 74 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Tạ Thị Quỳnh Nhung – Lớp Anh 5 K41B 1 Chƣơng I: TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VÀ THỊ TRƢỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ I. Bảo hiểm phi nhân thọ 1. Khái niệm về bảo hiểm phi nhân thọ 1.1 Khái niệm về bảo hiểm Bảo hiểm là một sự cam kết bồi thường của người bảo hiểm đối với người được bảo hiểm về những thiệt hại mất mát, của đối tượng bảo hiểm do một rủi ro đã thỏa thuận gây ra với những điều kiện người được bảo hiểm đã mua bảo hiểm cho đối tượng bảo hiểm đó và nộp một khoản tiền gọi là phí bảo hiểm(1). 1.2 Khái niệm bảo hiểm phi nhân thọ Trong bảo hiểm nếu căn cứ vào tính chất thì bảo hiểm được chia ra làm 2 loại: bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ. Nếu như bảo hiểm nhân thọ được định nghĩa là bảo hiểm liên quan đến tính mạng hoặc tuổi tác nhằm bù đắp cho người được bảo hiểm một khoản tiền khi hết hạn bảo hiểm hoặc khi người bảo hiểm chết hoặc bị thương tật vĩnh viễn, thì bảo hiểm phi nhân thọ lại được đinh nghĩa ngược lại. Vì vậy ta có thể đưa ra một khái niệm chung về bảo hiểm phi nhân thọ: Bảo hiểm phi nhân thọ bao gồm tất cả các nghiệp vụ không liên quan đến tính mạng hoặc