Khóa luận Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG --------***-------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP [ơĐề tài: PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG TRONG ĐIỀU KIỆN VIỆT NAM GIA NHẬP WTO Sinh viên thực hiện : TRẦN HẢI YẾN Lớp : ANH 6 Khóa : K41B - KTNT Giáo viên hướng dẫn : TS. NGUYỄN ĐÌNH THỌ Hà Nội, 11 - 2006 Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B i MỤC LỤC Danh mục các từ viết tắt v Danh mục các bảng biểu vi Danh mục các hình vi Phần mở đầu 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG ỞVIỆT NAM 1.1.MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ TÀI CHÍNH 3 1.1.1. Khái niệm thị trƣờng dịch vụ tài chính ............................................... 3 1.1.2. Khái quát chung về thị trƣờng dịch vụ Ngân hàng Dịch vụ ngân hàng 5 1.1.2.1.Dịch vụ trên thị trƣờng ngân hàng ..................................................... 5 1.1.2.2.Các nhà cung cấp dịch vụ ngân hàng................................................. 7 1.1.3.Các yếu tố cấu thành thị trƣờng dịch vụ ngân hàng ............................. 8 1.1.3.1.Các đối tƣợng có nhu cầu sử dụng dịch vụ ngân hàng ....................... 8 1.1.3.2.Giá cả các dịch vụ tài chính .............................................................. 8 1.1.3.3.Hệ thống quản lý Nhà nƣớc đối với hoạt động của thị trƣờng dịch vụ tài chính ................................................................................................. 11 1.2.CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN TỚI MỞ CỬA HỘI NHẬP THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG ............................................................................................................... 19 1.2.1. Hội nhập quốc tế thị trƣờng dịch vụ tài chính – lĩnh vực ngân hàng ... 19 1.2.1.1.Bản chất Hội nhập Quốc tế về Dịch vụ Tài chính ............................. 20 1.2.1.2.Các xu hƣớng quốc tế hóa trong hoạt động ngân hàng tại Việt Nam . 23 1.2.2. Cơ hội và thách thức đối với một nền kinh tế khi quyết định mở cửa hội nhập thị trƣờng dịch vụ tài chính – lĩnh vực ngân hàng........................ 24 1.2.3. Quá trình cải cách và mở cửa thị trƣờng dịch vụ tài chính của Trung Quốc – Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ...................................... 27 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG, QUÁ TRÌNH CẢI CÁCH VÀ MỞ CỬA CỦA THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG Ở VIỆT NAM 2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG VIỆT NAM .......................................................................... 31 2.1.1. Khái quát chung về cơ cấu ngành ngân hàng Việt Nam ...................... 31 Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B ii 2.1.1.1. Cơ cấu của ngành ngân hàng Việt Nam ............................................ 31 2.1.1.2. Sự phát triển của các dịch vụ ngân hàng tại Việt Nam ...................... 34 2.1.1.3. Các nhân tố kinh tế vĩ mô ảnh hƣởng tới hoạt động của thị trƣờng dịch vụ ngân hàng Việt Nam .................................................................. 43 2.1.2. Những cam kết và nghĩa vụ của Việt Nam khi mở cửa hội nhập thị trƣờng dịch vụ ngân hàng .................................................................. 49 2.1.2.1. Hiệp định thƣơng mại Việt Nam – Hoa Kỳ (BTA) ........................... 49 2.1.2.2. Hiệp định chung về thƣơng mại Dịch vụ (GATS) và tổ chức thƣơng mại thế giới WTO ........................................................................... 50 2.2 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG VIỆT NAM ........................................................................................................ 51 2.2.1. Kết quả hoạt động kinh doanh thị trƣờng dịch vụ ngân hàng Việt Nam51 2.2.1.1 Các chỉ số tài chính cơ bản ............................................................... 51 2.2.1.2 Lợi nhuận và các chỉ số kinh doanh khác .......................................... 53 2.2.2. Những thành tựu đạt đƣợc của thị trƣờng dịch vụ ngân hàng Việt Nam55 2.2.2.1 Môi trƣờng ngành cạnh tranh ............................................................ 55 2.2.2.2 Nhu cầu cao về dịch vụ ngân hàng .................................................... 56 2.2.2.3 Các ngành liên quan tới ngành ngân hàng ......................................... 57 2.2.3. Những tồn tại của thị trƣờng dịch vụ ngân hàng Việt Nam ................. 58 2.2.3.1 Về năng lực tài chính ........................................................................ 58 2.2.3.2 Về trình độ công nghệ, thông tin và quản trị điều hành ..................... 59 2.2.3.3 Về nhân lực ...................................................................................... 59 2.2.3.4 Môi trƣờng ngành và năng lực cạnh tranh ......................................... 59 2.3. PHÂN TÍCH NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG VIỆT NAM KHI MỞ CỬA HỘI NHẬP – MÔ HÌNH PHÂN TÍCH SWOT ....... 61 2.3.1. Điểm mạnh ........................................................................................ 61 2.3.1.1 Môi trƣờng kinh tế vĩ mô ổn định ..................................................... 61 2.3.1.2 Về đối tác chiến lƣợc ........................................................................ 62 2.3.1.3 Vị thế thị trƣờng ............................................................................... 62 2.3.2. Điểm yếu............................................................................................ 63 2.3.2.1 Về thể chế......................................................................................... 63 2.3.2.2 Về cơ cấu.......................................................................................... 64 2.3.2.3 Về tài chính ...................................................................................... 65 Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B iii 2.3.2.4 Về năng lực ...................................................................................... 66 2.3.3. Cơ hội ................................................................................................ 67 2.3.3.1 Mở rộng quy mô thị trƣờng ............................................................... 67 2.3.3.2 Sự tham gia của ngân hàng nƣớc ngoài ............................................. 68 2.3.4. Thách thức ......................................................................................... 69 2.3.4.1 Phía cung của ngành ngân hàng ........................................................ 69 2.3.4.2 Phía cầu của ngành ngân hàng .......................................................... 70 2.3.4.3 Hiện đại hóa ngân hàng .................................................................... 71 2.3.4.4 Cổ phần hóa ngân hàng ..................................................................... 72 CHƢƠNG III: ĐỊNH HƢỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỂ PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG Ở VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN VIỆT NAM GIA NHẬP WTO 3.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƢỜNG NGÂN HÀNG KHI VIỆT NAM GIA NHẬP VÀO WTO ................................................................................................. 73 3.1.1. Định hƣớng chung về chiến lƣợc phát triển thị trƣờng dịch vụ ngân hàng và tiến trình hội nhập kinh tế ............................................................. 73 3.1.1.1. Quan điểm có tính nguyên tắc về phát triển dịch vụ ngân hàng ........ 73 3.1.1.2. Mục tiêu phát triển dịch vụ ngân hàng ............................................. 74 3.1.1.3. Định hƣớng chiến lƣợc phát triển lĩnh vực ngân hàng trong hội nhập kinh tế quốc tế ................................................................................ 75 3.1.2. Định hƣớng phát triển đối với một số sản phẩm dịch vụ ngân hàng chủ yếu .................................................................................................... 76 3.1.2.1. Dịch vụ huy động vốn ...................................................................... 76 3.1.2.2. Dịch vụ tín dụng và đầu tƣ cho nền kinh tế ...................................... 77 3.1.2.3. Dịch vụ thanh toán ........................................................................... 78 3.1.2.4. Dịch vụ ngoại hối và các dịch vụ khác ............................................. 79 3.1.3. Đối với các đối tƣợng kinh doanh và sử dụng dịch vụ ngân hàng ....... 79 3.1.3.1.Đối với Ngân hàng Nhà nƣớc ........................................................... 79 3.1.3.2. Đối với các NHTM Nhà nƣớc .......................................................... 82 3.1.3.3.Đối với các ngân hàng thƣơng mại cổ phần ....................................... 84 3.1.3.4.Đối với các quỹ tín dụng nhân dân .................................................... 85 3.1.3.5. Đối với DN và khách hàng sử dụng ................................................. 86 Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B iv 3.2.MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỂ PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN GIA NHẬP WTO..................................................... 88 3.2.1.Đối với Chính phủ và Ngân hàng Nhà nƣớc ........................................ 88 3.2.1.1.Về môi trƣờng pháp lý và chính sách ................................................ 88 3.2.1.2.Về chiến lƣợc phát triển và hội nhập ................................................. 89 3.2.2.Đối với các tổ chức cung cấp các dịch vụ ngân hàng ........................... 91 3.2.2.1.Về hệ thống tổ chức và quản lý ......................................................... 91 3.2.2.2. Hiện đại hóa công nghệ ngân hàng ................................................... 94 3.2.2.3.Tăng cƣờng năng lực tài chính .......................................................... 97 Kết luận................................................................................................................ 99 Tài liệu tham khảo Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ATM Thẻ/máy rút tiền tự động ATM ACB Ngân hàng Thƣơng mại Châu á AFTA Hiệp định chung về thƣơng mại tự do ASEAN BTA Hiệp định Thƣơng mại Việt Mỹ BTC Trung tâm đào tạo ngân hàng CAR Hệ số An toàn Vốn DNNN Doanh nghiệp Nhà nƣớc DSTTNK Doanh số thanh toán nhập khẩu DSTTXK Doanh số thanh toán xuất khẩu FDI Đầu tƣ Trực tiếp Nƣớc ngoài GATS Hiệp định Chung về Thƣơng mại Dịch vụ HTX Hợp tác xã IAS Chuẩn mực kế toán quốc tế IMF Quỹ Tiền tệ Quốc tế MFN Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc MNC Công ty đa Quốc gia MOF Bộ Tài chính MPI Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ NDT Đồng nhân dân tệ (Trung Quốc) NHTMCP Ngân hàng Thƣơng mại Cổ phần NHTMNN Ngân hàng Thƣơng mại Nhà nƣớc NHTMNN Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam No&PTNT Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn NPL Nợ Quá Hạn OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế PBC Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc POC Địa điểm rút tiền PTTT Phƣơng tiện thanh toán ROA Tỷ lệ sau thuế trên Tổng tài sản ROE Tỷ lệ sau thuế trên Vốn tự có SPB Ngân hàng Chính sách SWOT Điểm mạnh-điểm yếu-cơ hội-thách thức SWAP Hoán đổi ngoại tệ TCTD Tổ chức Tín dụng TMQD Thƣơng mại Quốc doanh UNDP Tổ chức Phát triển Liên hợp quốc USD Đô la Mỹ VAS Chuẩn mực kế toán Việt Nam VND Đồng Việt Nam WB Ngân hàng Thế giới Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B vi WTO Tổ chức Thƣơng mại Thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1: Lộ trình chính sách ................................................................................... 22 Bảng 2: Ngân hàng và các tổ chức tín dụng phi ngân hàng tại Việt Nam ............... 31 Bảng 3: Thị phần của các ngân hàng thƣơng mại Việt Nam .................................. 32 Bảng 4: Thị phần của các ngân hàng nƣớc ngoài tại Việt Nam .............................. 34 Bảng 5: Tình hình huy động vốn của các NHTMNN, 2001 – 2005 ........................ 36 Bảng 6: Doanh số thanh toán xuất, nhập khẩu – Vietcombank, 2001 – 2005 ......... 38 Bảng7: Quy mô hệ thống ngân hàng Việt Nam...................................................... 51 Bảng8: Vốn chủ sở hữu của một số NHTMCP, 2001 – 2005 ................................. 52 Bảng 9: Hệ số an toàn vốn của các NHTMNN, 2004 – 2005 ................................. 52 Bảng10: Lợi nhuận trƣớc thuế của một số NHTMCP ............................................ 53 Bảng11: Lợi nhuận sau thuế của các NHTMNN .................................................... 54 Bảng12 : Tỷ lệ lợi nhuận sau thuế trên Tổng tài sản (ROA) của một số NHTMCP 54 Bảng13: Tỷ lệ lợi nhuận sau thuế trên Vốn tự có (ROE) của một số NHTMCP ..... 55 Bảng14: Chỉ số ROA và ROE của các NHTMNN, 2005 ....................................... 55 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1: Số lƣợng tài khoản mở tại các ngân hàng Việt Nam, 2001 – 2005 ............ 35 Hình 2a, 2b: Thẻ tín dụng nội địa và quốc tế phát hành ......................................... 39 Hình 3: Cơ cấu vốn đầu tƣ toàn xã hội, 2001 – 2005 ............................................. 43 Hình 4: Cơ cấu cán cân vốn của Việt Nam, 2001 – 2004 ....................................... 44 Hình 5: Tăng trƣởng tổng phƣơng tiện thanh toán, 2000 – 2005 ............................ 45 Hình 6: Cơ cấu tổng phƣơng tiện thanh toán năm 2004 ......................................... 46 Hình 7: Tín dụng đối với từ nền kinh tế, 2001 – 2005 ........................................... 47 Hình 8: Huy động vốn từ nền kinh tế, 2001 – 2005 .............................................. 48 Hình 9: Lợi nhuận trƣớc thuế của hệ thống ngân hàng Việt Nam, 2000 – 2005 ..... 53 Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B 1 PHẦN MỞ ĐẦU Hội nhập kinh tế toàn cầu là một trong những hiện tượng kinh tế toàn cầu nổi bật nhất cuối thế kỷ 20 và những năm đầu của thế kỷ 21. Các nền kinh tế phát triển đang ngày càng đẩy mạnh sự gia tăng các luồng thương mại và đầu tư trên toàn thế giới. Trong bối cảnh quá trình toàn cầu hoá dĩên ra mạnh mẽ như vậy, các nền kinh tế đang phát triển cũng đang dần mở cửa cùng với việc tăng cường của các thể chế kinh tế quốc tế và quyền lực của các công ty xuyên quốc gia trên phạm vi toàn cầu. Ngày nay, hội nhập kinh tế là một xu thế không thể tránh khỏi đối với tất cả các quốc gia trên thế giới. Để bắt nhịp với xu thế đó, Việt Nam đã chủ động tham gia vào quá trình hội nhập quốc tế: ký kết hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ và đã gia nhập vào Tổ chức thương mại thế giới (WTO) – ngày 07/11/2006, đồng thời tham gia vào nhiều tổ chức kinh tế quốc tế cũng như các hiệp định thúc đẩy quan hệ thương mại song phương khác. Trong bối cảnh hội nhập đó, có thể nói thị trường dịch vụ ngân hàng là một trong những ngành nhận được sự quan tâm hàng đầu của Nhà nước và được xếp vào diện các ngành chủ chốt, cần được tái cơ cấu nhằm ngân cao năng lực cạnh tranh. Điều này là do ngân hàng là một trong những lĩnh vực hết sức nhạy cảm và phải mở cửa gần như hoàn toàn theo các cam kết gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO. Hệ thống ngân hàng Việt Nam sẽ phải đối mặt với những thách thức như thế nào, tận dụng các cơ hội của quá trình hội nhập mang lại ra sao, đồng thời làm cách nào có thể biến thách thức thành cơ hội để không những có thể giành thế chủ động trong tiến trình hội nhập mà còn không phải chịu thua thiệt ngay trên “sân nhà”. Điều này đòi hỏi hệ thống ngân hàng Việt Nam phải có sự chuẩn bị kỹ càng, phải nỗ lực lớn trong quá trình cải cách và phải phối hợp chặt chẽ với các Chính phủ và các cơ quan bộ ngành để có thể định hướng phát triển bền vững. Vì vậy, việc nghiên cứu thực trạng ngành ngân hàng Việt Nam để từ đó đề xuất một số các giải pháp phát triển thị trường dịch vụ tài chính – ngành ngân hàng đã và đang trở thành một yêu cầu mang tính cấp thiết trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu sắc như hiện nay. Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B 2 Dựa trên cơ sở đó, tôi đã chọn đề tài: “Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO” làm đề tài cho nghiên cứu khóa luận của mình. Mục đích nghiên cứu - Nêu rõ thực trạng phát triển của hệ thống ngành ngân hàng Việt Nam hiện nay, dùng làm cơ sở để phân tích năng lực cạnh tranh của các ngân hàng Việt Nam – dưới góc độ mô hình SWOT trong quá trình mở cửa hội nhập thị trường dịch vụ tài chính khi Việt Nam gia nhập WTO. - Đề xuất một số giải pháp để phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: là hệ thống các ngân hàng tại Việt Nam - Pham vi nghiên cứu: do khuôn khổ của khóa luận nên chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển, những điểm mạnh, điểm yếu của hệ thống các ngân hàng Việt Nam có ảnh hưởng tới quá trình mở cửa hội nhập thị trường dịch vụ tài chính, và các cơ hội, thách thức mà ngành ngân hàng Việt Nam phải đối mặt trong quá trình hội nhập kinh tế. Phương pháp nghiên cứu: Vận dụng tổng hợp các phương pháp phi thực nghiệm, phương pháp thống kê và một số phương pháp khác để làm rõ kết quả nghiên cứu. Kết cấu khóa luận Ngoài phần mở đầu và kết luận, khóa luận được kết cấu làm 3 chương: Chương I : TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG ỞVIỆT NAM Chương II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG, QUÁ TRÌNH CẢI CÁCH VÀ MỞ CỬA CỦA THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG Ở VIỆT NAM Chương III: ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT ĐỂ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG Ở VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN VIỆT NAM GIA NHẬP WTO Phát triển thị trường dịch vụ ngân hàng trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO Trần Hải Yến – Anh6-K41B 3 Do thời gian nghiên cứu và hạn chế về năng lực nghiên cứu nên khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong có được sự ủng hộ và góp ý của các thầy cô trong trường, các bạn độc giả để khóa luận được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Chương I: Tổng quan về thị trường dịch vụ ngân hàng ở Việt Nam Trần Hải Yến – Anh6-K41B 3 CHƢƠNG I TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƢỜNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG Ở VIỆT NAM 1.1.MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ TÀI CHÍNH 1.1.1. Khái niệm thị trƣờng dịch vụ tài chính Theo Phillip Cotler: Dịch vụ là mọi hoạt động và kết quả mà một bên có thể cung cấp cho bên kia và chủ yếu là vô hình, và không dẫn đến quyền sở hữu một cái gì đó. Sản phẩm của nó có thể có hay không gắn liền với một sản phẩm vật chất. Dịch vụ tài chính gắn liền với nền kinh tế thị trường. Đó là các loại hình dịch vụ theo cách hiểu chung bao gồm: dịch vụ ngân hàng; dịch vụ trên thị trường vốn; dịch vụ bảo hiểm; dịch vụ kế toán, kiểm toán, tư vấn tài chính… Dịch vụ tài chính đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế: nó giúp cho việc tăng cường chuyên môn hóa trong nền kinh tế, đồng thời tạo ra sự thay đổi lớn trong việc xóa dần và chuyển từ độc quyền cung cấp dịch vụ của Nhà nước sang các thành phần kinh tế khác; là quá trình làm gia tăng giá trị của sản phẩm phục vụ cho tiêu dùng và xuất khẩu, góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp. Khái niệm dịch vụ tài chính tuy là một khái niệm mới nhưng khái niệm này đã được nghiên cứu khá nhiều và được nhìn nhận dưới nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, do tính chất quan trọng của nó đối với sự phát triển của nền kinh tế, nhất là trong bối cảnh mở cửa và hội nhập như hiện nay thì cần phải có một cách hiểu chung và thống nhất để thuận lợi cho việc phát triển lĩnh vực này tại mỗi nước v