Khóa luận Tác động của Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu

Tr•êng ®¹i häc ngo¹i th•¬ng hµ néi Khoa kinh tÕ vµ kinh doanh quèc tÕ Chuyªn ngµnh kinh tÕ ®èi ngo¹i ********* o0o ******** kho¸ luËn tèt nghiÖp §Ò tµi: T¸c ®éng cña viÖt nam gia nhËp wto ®Õn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu SV thùc hiÖn : NguyÔn Thanh Loan Líp : Anh 14 Khãa : K42 A GV h•íng dÉn : PGS.tS. NguyÔn H÷u Kh¶i hµ néi, th¸ng 11 / 2007 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu LỜI MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 4 CHƢƠNG I: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU.... 7 I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ XUẤT NHẬP KHẨU ..................................................... 7 1.1. Khái niệm xuất nhập khẩu......................................................................................... 7 1.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của hoạt động xuất nhập khẩu................................................... 8 1.2.1 Mục tiêu nhiệm vụ của xuất khẩu .......................................................................... 8 1.2.2 Mục tiêu nhiệm vụ của nhập khẩu ......................................................................... 9 1.3.Vai trò của hoạt động xuất nhập khẩu ..................................................................... 10 1.3.1 Nhập khẩu ........................................................................................................... 10 1.3.2 Xuất khẩu ............................................................................................................ 12 II. CAM KẾT CỦA VIỆT NAM KHI GIA NHẬP WTO ............................................ 15 2.1. Cam kết về thuế nhập khẩu ...................................................................................... 15 2.1.1 Mức cam kết chung ............................................................................................... 15 2.1.2 Mức cam kết cụ thể ............................................................................................... 15 2.2. Cam kết về các biện pháp phi thuế quan ................................................................. 20 III. KINH NGHIỆM CỦA TRUNG QUỐC TRONG VIỆC XỬ LÝ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU SAU KHI GIA NHẬP WTO ............................................................................................................................ 22 3.1. Trung Quốc sau khi gia nhập WTO ........................................................................ 22 3.1.1 Những tác động tích cực của việc gia nhập WTO đến kinh tế Trung Quốc ............. 22 3.1.2 Những khó khăn và thách thức kinh tế Trung Quốc phải đối mặt khi gia nhập WTO ..................................................................................................................... 26 3.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ......................................................................... 29 3.2.1 Điều chỉnh chính sách kinh tế nhằm nâng cao sức cạnh tranh, tận dụng các lợi thế so sánh ..................................................................................................................... 29 3.2.2 Hoàn thiện hệ thống pháp luật cho phù hợp với điều cầu của WTO........................ 29 3.2.3 Vận dụng quy tắc và cơ chế của WTO để ứng phó có hiệu quả với các tranh chấp thương mại ..................................................................................................................... 30 3.2.4 Nắm vững và linh hoạt trong việc thực hiện các cam kết và quy định của WTO ...... 31 3.2.5 Đổi mới tư duy kinh tế ............................................................................................ 31 CHƢƠNG II: TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC GIA NHẬP WTO ĐẾN HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU CỦA VIỆT NAM ...................................................................................... 33 I. TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN TRƢỚC KHI GIA NHẬP WTO....................................................................... 33 1.1. Xuất khẩu ................................................................................................................ 33 1.1.1. Quy mô, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu ............................................................ 33 1.1.2. Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu ............................................................................ 34 1.1.3. Cơ cấu thị trường xuất khẩu ........................................................................... 35 1.1.4.Cơ cấu thành phần kinh tế tham gia xuất khẩu ................................................ 37 1.2. Nhập khẩu ................................................................................................................ 38 1.2.1 Quy mô, tốc độ tăng trưởng nhập khẩu ............................................................ 38 1.2.2 Cơ cấu mặt hàng nhập khẩu ............................................................................ 40 1.2.3 Cơ cấu thị trường nhập khẩu ........................................................................... 41 1.2.4 Cơ cấu thành phần kinh tế tham gia nhập khẩu ............................................... 42 1.3. Đánh giá ................................................................................................................... 43 1 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu II. TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU CỦA VIỆT NAM SAU KHI GIA NHẬP WTO................................................................................................... 45 2.1 Xuất khẩu ................................................................................................................. 45 2.1.1. Quy mô, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu .......................................................... 45 2.1.2. Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu .......................................................................... 47 2.1.3. Cơ cấu thị trường xuất khẩu ........................................................................ 48 2.1.4. Cơ cấu thành phần kinh tế tham gia xuất khẩu ............................................. 50 2.2 Nhập khẩu ................................................................................................................ 50 2.2.1. Quy mô, tốc độ tăng trưởng nhập khẩu ......................................................... 50 2.2.2. Cơ cấu mặt hàng nhập khẩu ......................................................................... 51 2.2.3. Cơ cấu thị trường nhập khẩu ........................................................................ 52 2.2.4. Cơ cấu thành phần kinh tế tham gia nhập khẩu ............................................ 53 2.3 Đánh giá .................................................................................................................. 54 III. TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC VIỆT NAM GIA NHẬP WTO ĐẾN HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU CỦA VIỆT NAM ....................................................................... 56 3.1 Tác động tích cực đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam ............................. 56 3.1.1 Mở rộng thị trường xuất nhập khẩu .............................................................. 56 3.1.2 Thúc đẩy cải cách trong nước ...................................................................... 57 3.1.3 Tạo điều kiện thuận lợi tiếp cận tiến bộ khoa học kỹ thuật công nghệ vào sản xuất và sự lựa chọn nguyên vật liệu đầu vào ...................................................... 58 3.1.4 Thúc đẩy sự phát triển của thương mại dịch vụ ............................................ 58 3.1.5 Thu hút vốn đầu tư nước ngoài ..................................................................... 59 3.1.6 Nâng cao thế và lực của Việt Nam trong đàm phán và giải quyết tranh chấp 60 3.1.7 Phát huy được lợi thế so sánh quốc gia, đưa hoạt động xuất nhập khẩu phát triển cả vể bề rộng lẫn bề sâu .................................................................................. 62 3.2 Tác động không thuận lợi đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam ................ 62 3.2.1 Sửa đổi và hoàn thiện hệ thống pháp luật phủ hợp với tiêu chuẩn quốc tế .... 62 3.2.2 Nguy cơ mất thị phần, thị trường và sức cạnh tranh của hàng hoá xuất nhập khẩu của Việt Nam ................................................................................................... 63 3.2.3 Thực hiện bảo hộ sở hữu trí tuệ (SHTT) ....................................................... 65 CHƢƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU THỰC HIỆN NHỮNG CAM KẾT KHI GIA NHẬP WTO ............................... 67 I. QUAN ĐIỂM, MỤC TIÊU VÀ ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU CỦA VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI .......................... 67 1.1. Quan điểm............................................................................................................... 67 1.1.1. Phát triển xuất nhập khẩu phải gắn với phát triển sản xuất, đảm bảo hiệu quả kinh tế xã hội, phát triển bền vững: .................................................................................. 67 1.1.2. Phát triển xuất - nhập khẩu phải dựa trên sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành phần kinh tế, các ngành kinh tế và vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN .................................................................................... 67 1.1.3.Thực hiện tự do hoá, gắn thị trường trong nước và nước ngoài: ............................. 68 1.2. Mục tiêu và định hướng........................................................................................... 68 1.2.1 Xuất khẩu ..................................................................................................... 68 1.2.2 Nhập khẩu .................................................................................................... 71 2 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu II. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY NHỮNG TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC VÀ HẠN CHẾ NHỮNG TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC CỦA VIỆC GIA NHẬP WTO ĐẾN HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU ................................................................... 72 2.1. Các giải pháp vĩ mô ................................................................................................. 72 2.1.1Cải cách hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách quản lý nền kinh tế ................... 72 2.1.2 Đẩy mạnh hoạt đông xúc tiến thương mại (XTTM) ............................................. 74 2.1.3 Xây dựng nền kinh tế thị trường và đổi mới cơ cấu nền kinh tế ........................... 75 2.1.4Nhận thức vai trò của khu vực kinh tế tư nhân (KTTN)và tạo điều kiện cho khu vực KTTN .................................................................................................................. 77 2.1.5 Nâng cao vai trò của các hiệp hội các ngành hàng ............................................. 79 2.1.6 Tích cực tham gia hơn nữa vào chuỗi giá trị toàn cầu ........................................ 80 2.2. Các giải pháp vi mô ................................................................................................. 81 2.2.1. Đổi mới tư duy kinh tế của doanh nghiệp ......................................................... 82 2.2.2. Nắm vững các cam kết cụ thể của Việt Nam khi gia nhập WTO ........................ 83 2.2.3. Đổi mới công nghệ và dây chuyền sản xuất ...................................................... 84 2.2.4. Xây dựng và quảng bá thương hiệu sản phẩm .................................................. 85 2.2.5. Ứng dụng thướng mại điện tử vào hoạt động kinh doanh.................................. 86 KẾT LUẬN ........................................................................................................................ 88 3 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Là thành viên chính thức của WTO - tổ chức thương mại lớn nhất hành tinh với 150 quốc gia, chiếm tới 85% tổng giá trị thương mại hàng hoá và 90% thương mại dịch vụ toàn cầu, Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội nhưng cũng sẽ phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức. Cơ hội lớn nhất mà WTO đem lại cho Việt Nam, đó là nền kinh tế có động lực đẩy mạnh cải cách và phát huy lợi thế cạnh tranh để tăng trưởng với chất lượng cao, phát triển với tốc độ nhanh. Tuy nhiên, thách thức cũng không phải là nhỏ, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với các đối thủ mạnh hơn ngay trên “sân nhà”, đồng thời phải tuân thủ những cam kết, quy định khắt khe của WTO. Những cơ hội và thách thức đó chia đều cho tất cả các ngành, các địa phương và tác động đến toàn bộ nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt là hoạt động kinh tế đối ngoại, trong đó quan trọng nhất là khu vực “đầu vào” và “đầu ra”. Tuy thời gian gia nhập WTO của nước ta tính đến nay chưa đầy một năm - khoảng thời gian quá ngắn để đánh giá một cách toàn diện những tác động của việc gia nhập WTO đối với nền kinh tế Việt Nam, và càng không đủ để nói về một xu thế phát triển mới trong lĩnh vực xuất nhập khẩu; nhưng chí ít qua đó ta có thể nhận thấy một dấu hiệu nào đó của một thời kỳ mới. Chính vì vậy, việc nghiên cứu kịp thời những biến động trong hoạt động xuất nhập khẩu và những tác động của việc gia nhập đối với hoạt động này là một việc vô cùng quan trọng và cần thiết trong thời điểm hiện nay, từ đó có thể chuẩn bị tốt hơn cho những bước đi tiếp theo. Việc này sẽ góp phần đánh giá những tác động ban đầu, từ đó kịp thời điều chỉnh những điểm bất cập, hạn chế những tiêu cực và phát huy các yếu tố tích cực, nhằm khai thác 4 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu và tận dụng hiệu quả nhất mọi cơ hội mà hội nhập kinh tế quốc tế mang lại cho Việt Nam. Chính vì tính cấp thiết và tầm quan trọng này mà tôi đã chọn đề tài: “Tác động của việc gia nhập WTO đối với hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam” làm đề tài cho khoá luận tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích chính của khoá luận này là nghiên cứu hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam, so sánh hoạt động xuất nhập khẩu giữa giai đoạn trước và sau khi gia nhập WTO, từ đó đánh giá những tác động của việc trở thành thành viên WTO đối với hoạt động xuất nhập khẩu. Tiếp đó, kiến nghị một số giải pháp nhằm phát huy hơn nữa những tác động tích cực và hạn chế những tác động tiêu cực do việc gia nhập WTO đem đến cho hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam. 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu Với mục đích trên, phạm vi nghiên cứu của đề tài không chỉ giới hạn trong việc nghiên cứu thực trạng hoạt động xuất nhập khẩu mà còn đi sâu vào phân tích, đánh giá những tác động của việc gia nhập WTO đối với hoạt động này. Đối tượng nghiên cứu tập trung chủ yếu vào hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá của Việt Nam, và thời gian nghiên cứu là từ năm 2001 đến nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Khoá luận sử dụng các phương pháp nghiên cứu như phương pháp phân tích – tổng hợp, phương pháp thống kê, so sánh - đối chiếu, phương pháp diễn giải – quy nạp…Bên cạnh đó, khoá luận còn sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu thư viện và trên internet. 5. Nội dung đề tài Khoá luận được chia thành 3 phần chính: - Chương I: Những lý luận cơ bản về hoạt động xuất nhập khẩu 5 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu - Chương II: Những tác động của việc gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam - Chương III: Một số giải pháp nhằm phát huy những tác động tích cực và hạn chế những tác động tiêu cực của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn thầy giáo, PGS.TS Nguyễn Hữu Khải, người đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành khoá luận này. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng mình, với sự tìm tòi phân tích cá nhân. Do những hạn chế về kiến thức, chắc chắn tôi sẽ không tránh khỏi những thiếu sót trong quá trình nghiên cứu và trình bày. Kính mong quý thầy cô và độc giả góp ý để tôi tiến bộ hơn trong những nghiên cứu tiếp sau. 6 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu CHƢƠNG I: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG XUẤT NHẬP KHẨU I. Khái quát chung về xuất nhập khẩu 1.1. Khái niệm xuất nhập khẩu Theo Từ điển bách khoa toàn thư, xuất khẩu là việc bán hàng hoặc dịch vụ ra thị trường nước ngoài; gồm hai loại hình: xuất khẩu hàng hoá hay còn gọi là xuất khẩu hữu hình và xuất khẩu dịch vụ (cho thuê tàu, bảo hiểm, ngân hàng, du lịch, chuyển giao công nghệ…) hay còn gọi là xuất khẩu vô hình. Còn nhập khẩu là việc đưa hàng hoá từ nước ngoài vào nước mình; cùng với xuất khẩu, tạo thành cán cân thương mại của một quốc gia. Nhập khẩu có thể được chia thành hai loại: nhập khẩu hàng hoá hay còn gọi là nhập khẩu hữu hình và nhập khẩu dịch vụ (thuê tàu, bảo hiểm, ngân hàng, tài chính, du lịch quốc tế, mua quyền sở hữu công nghiệp của nước ngoài) hay còn gọi là nhập khẩu vô hình. Theo Luật Thương mại Việt Nam 2005 (điều 28), xuất khẩu hàng hoá là việc hàng hoá được đưa ra khỏi lãnh thổ của Việt Nam hoặc đưa vào khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được coi là khu vực hải quan riêng theo quy định của pháp luật. Nhập khẩu hàng hoá là việc hàng hoá được đưa vào lãnh thổ Việt Nam từ nước ngoài hoặc từ khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được coi là khu vực hải quan riêng theo quy định của pháp luật. Theo Giáo trình kinh tế ngoại thương (Trường đại học ngoại thương - 2006), xuất khẩu là việc bán hàng hoá và dịch vụ cho nước ngoài, và nhập khẩu là việc mua hàng hoá và dịch vụ của nước ngoài. Tóm lại, nói một cách khái quát, xuất nhập khẩu là việc đưa hàng hoá hoặc dịch vụ ra hoặc vào Việt Nam, và được chia làm hai loại cơ bản là xuất nhập khẩu hữu hình và xuất nhập khẩu vô hình. Như vậy, xuất nhập khẩu chỉ là một bộ phận trong hoạt động thương mại vì “thương mại”, theo định nghĩa 7 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu của Luật Thương mại Việt Nam 2005, là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lời khác. 1.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của hoạt động xuất nhập khẩu 1.2.1 Mục tiêu, nhiệm vụ của xuất khẩu Mục tiêu của xuất khẩu Một doanh nghiệp có thể kinh doanh xuất nhập khẩu đơn giản chỉ vì lợi nhuận nhờ lợi thế trao đổi giữa các quốc gia. Một quốc gia, trong một giai đoạn nào đó, có thể thông qua xuất khẩu để trả nợ, để mua vũ khí hoặc để thực hiện các mục đích ngoại giao. Tuy nhiên, đối với một nền kinh tế, đó là mục tiêu dài hạn, nó không phải là mục tiêu trước mắt và cũng không đơn thuần chỉ là thu lợi nhuận. Mục tiêu quan trọng nhất của xuất khẩu đối với một nền kinh tế là đáp ứng được các nhu cầu của nền kinh tế đó, chẳng hạn như tạo công ăn việc làm, tăng dự trữ ngoại tệ, thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế… Nhiệm vụ của xuất khẩu Để thực hiện tốt các mục tiêu trên thì hoạt động xuất khẩu phải hướng vào thực hiện các nhiệm vụ sau: - Tận dụng, khai thác triệt để và hiệu quả mọi nguồn lực của đất nước như tài nguyên thiên nhiên, cơ sở vật chất, nguồn nhân lực… - Nâng cao năng lực sản xuất hàng xuất khẩu bằng cách tăng cường đầu tư chiều sâu để tăng nhanh khối lượng và kim ngạch xuất khẩu, đồng thời nâng cao chất lượng, sức cạnh tranh hàng hoá trên thị trường thế giới. - Tạo ra những mặt hàng, nhóm hàng xuất khẩu chủ lực đáp ứng những đòi hỏi của thị trường thế giới về chất lượng và số lượng, có sức hấp dẫn và có khả năng cạnh tranh cao. 8 Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến hoạt động xuất nhập khẩu - Mở rộng thị trường, đa dạng hoá mặ