Khóa luận Triển vọng phát triển thương mại điện tử ở các nước đang phát triển và một số giải pháp đối với Việt Nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG Khoa kinh tế và kinh doanh quốc tế chuyên ngành kinh tế đối ngoại ----------------------------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở CÁC NƢỚC ĐANG PHÁT TRIỂN VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI VIỆT NAM Sinh viên thực hiện : Nguyễn Thị Ánh Mai Lớp : Anh 15 Khoá : 45 Giáo viên hướng dẫn : ThS. Phạm Duy Hƣng HÀ NỘI, 05/2010 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ ............................... 5 I. Giới thiệu chung về thƣơng mại điện tử ........................................................... 5 1. Định nghĩa thương mại điện tử .......................................................................... 5 2. Đặc điểm của thương mại điện tử ...................................................................... 8 2.1. Hàng hóa trong thương mại điện tử .................................................................. 9 2.2. Đối tượng tham gia thương mại điện tử .......................................................... 12 2.3. Các hình thức giao dịch của thương mại điện tử ............................................. 13 3. Các phương tiện kỹ thuật phục vụ cho thương mại điện tử ............................. 13 II. Lợi ích và hạn chế của thƣơng mại điện tử ................................................... 15 1. Lợi ích của thương mại điện tử ........................................................................ 15 1.1. Lợi ích của thương mại điện tử đối với các tổ chức doanh nghiệp .................. 15 1.1.1. Mở rộng thị trường ...................................................................................... 15 1.1.2. Giảm chi phí, tăng lợi nhuận ........................................................................ 16 1.1.3. Giảm lượng hàng tồn kho ............................................................................ 19 1.1.4. Hỗ trợ công tác quản lý ................................................................................ 19 1.1.5. Nâng cao khả năng phục vụ và chăm sóc khách hàng thường xuyên ............ 20 1.2. Lợi ích của thương mại điện tử đối với người tiêu dùng .................................. 21 1.2.1. Mua sắm mọi nơi mọi lúc ............................................................................ 21 1.2.2. Nhiều hàng hóa, nhiều nhà cung cấp để lựa chọn ......................................... 21 1.2.3. Giá cả và phương thức giao dịch tốt ............................................................. 22 1.2.4. Chia sẻ thông tin nhanh chóng và dễ dàng ................................................... 23 1.3. Lợi ích của thương mại điện tử đối với xã hội ................................................. 24 1.3.1. Thúc đẩy nền công nghệ thông tin phát triển, tạo điều kiện sớm tiếp cận nền kinh tế số hóa .................................................................................................. 24 1.3.2. Nâng cao nhận thức của xã hội về công nghệ thông tin ................................ 24 1.3.3. Tăng cường lợi ích cho xã hội thông qua việc phát triển Chính phủ điện tử ........................................................................................................................... 25 2. Hạn chế của thương mại điện tử ...................................................................... 25 2.1. Sự thay đổi của môi trường kinh doanh .......................................................... 26 2.2. Chi phí đầu tư cao cho công nghệ ................................................................... 26 2.3. Khung pháp lý chưa hoàn thiện ...................................................................... 27 III. Một số điều kiện phát triển thƣơng mại điện tử .......................................... 27 1. Hạ tầng cơ sở về công nghệ .............................................................................. 27 2. Hạ tầng cơ sở về nhân lực ................................................................................ 27 3. Vấn đề bảo mật, an toàn ................................................................................... 28 4. Hệ thống thanh toán tài chính tự động ............................................................ 29 5. Vấn đề liên quan đến bảo vệ sở hữu trí tuệ ...................................................... 29 6. Vấn đề bảo vệ người tiêu dùng ......................................................................... 29 7. Hành lang pháp lý ............................................................................................ 30 CHƢƠNG II: TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở CÁC NƢỚC ĐANG PHÁT TRIỂN VÀ THỰC TRẠNG THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM ..................................................................................... 31 I. Triển vọng phát triển thƣơng mại điện tử ở các nƣớc đang phát triển ......... 31 1. Thực trạng phát triển thương mại điện tử ở các nước đang phát triển ........... 31 1.1. Những thành tựu mà các nước đang phát triển đã đạt được trong thương mại điện tử ............................................................................................................ 31 1.1.1. Mức độ sẵn sàng cho thương mại điện tử ..................................................... 31 1.1.2. Số lượng và chất lượng các hình thức giao dịch ........................................... 32 1.1.3. Hoạt động thương mại và đầu tư vào công nghệ thông tin ............................ 33 1.1.4. Xây dựng Chính phủ điện tử ........................................................................ 35 1.2. Những thách thức đối với việc phát triển thương mại điện tử ở các nước đang phát triển ...................................................................................................... 36 1.2.1. Sự lạc hậu về văn hóa số .............................................................................. 36 1.2.2. Lệ thuộc công nghệ ...................................................................................... 38 1.2.3. Bị động trong quá trình hoạch định chính sách chung .................................. 39 1.2.4. Thâm hụt thương mại và bảo hộ thị trường .................................................. 40 1.2.5. Đối diện với những bất ổn tài chính quốc tế ................................................. 40 1.2.6. Quyền sở hữu trí tuệ gây khó khăn cho việc tiếp cận tiến bộ khoa học kỹ thuật ...................................................................................................................... 41 2. Triển vọng phát triển thương mại điện tử ở các nước đang phát triển ............ 42 II. Thực trạng phát triển thƣơng mại điện tử ở Việt Nam ................................ 49 1. Thực trạng phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam .................................... 49 1.1. Thực trạng phát triển thương mại điện tử trong nền kinh tế quốc dân ............. 49 Việt Nam ............................................................................................................... 49 1.1.1. Nhận thức về thương mại điện tử đã có những chuyển biến tích cực ............ 49 1.1.2. Hoạt động tuyên truyền, đào tạo về thương mại điện tử được đẩy mạnh ...... 50 1.1.3. Ứng dụng CNTT trong hoạt động quản lý nhà nước bước đầu được xây dựng ...................................................................................................................... 51 1.1.4. Nhiều cơ quan, địa phương đã quan tâm tới vấn đề cung cấp dịch vụ công trực tuyến ...................................................................................................... 52 1.1.5. Môi trường pháp lý đang từng bước hoàn thiện ............................................ 53 1.1.6. Vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân bước đầu được quan tâm .............................. 53 1.1.7. Thanh toán điện tử tiếp tục phát triển nhanh và đang đi vào cuộc sống ........ 54 1.2. Thực trạng phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp Việt Nam ....................................................................................................................... 55 1.2.1. Mức độ sẵn sàng cho thương mại điện tử của doanh nghiệp Việt Nam ......... 55 1.2.2. Tình hình triển khai ứng dụng thương mại điện tử của doanh nghiệp Việt Nam ............................................................................................................... 57 2. Những thuận lợi và khó khăn trong việc phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam ............................................................................................................... 61 2.1. Khó khăn ........................................................................................................ 61 2.2. Thuận lợi ........................................................................................................ 63 CHƢƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM ..................................................................................... 67 I. Tính tất yếu phải phát triển thƣơng mại điện tử ở Việt Nam ........................ 67 II. Phƣơng hƣớng phát triển thƣơng mại điện tử của Việt Nam....................... 69 1. Mục tiêu phát triển ........................................................................................... 69 2. Định hướng phát triển ...................................................................................... 70 3. Phương hướng triển khai ................................................................................. 71 III. Một số giải pháp phát triển thƣơng mại điện tử ở Việt Nam ...................... 72 1. Giải pháp vĩ mô ................................................................................................. 72 1.1. Phát triển Chính phủ điện tử ........................................................................... 72 1.2. Tăng cường khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp trong thương mại điện tử ........................................................................................................................... 73 1.3. Nâng cao nhận thức của toàn dân về thương mại điện tử ................................ 75 1.4. Nâng cao chất lượng hạ tầng cơ sở nhân lực cho thương mại điện tử ............. 76 1.5. Hoàn thiện hạ tầng cơ sở pháp lý về thương mại điện tử ................................ 77 1.6. Tăng cường hợp tác quốc tế về thương mại điện tử ......................................... 78 1.7. Tiêu chuẩn hóa công nghiệp và thương mại .................................................... 79 1.8. Bảo mật an ninh thông tin ............................................................................... 79 1.9. Phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật công nghệ cho thương mại điện tử .............. 80 1.10. Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ và bảo vệ người tiêu dùng ................................. 83 2. Giải pháp vi mô ................................................................................................. 84 2.1. Xác định mục tiêu hoạt động kinh doanh chủ yếu ........................................... 84 2.2. Chủ động tích cực tham gia vào thương mại điện tử ....................................... 84 2.3. Nghiên cứu môi trường kinh doanh thương mại điện tử .................................. 86 2.4. Xây dựng phương án kinh doanh thương mại điện tử ...................................... 86 2.5. Chú trọng việc tham gia các sàn thương mại điện tử ...................................... 89 2.6. Tăng cường nguồn nhân lực về thương mại điện tử ........................................ 90 2.7. Nâng cao ý thức tuân thủ các quy định pháp luật về thương mại điện tử ......... 90 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 94 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Dữ liệu giao dịch của mặt hàng cà phê Việt Nam sang thị trường Mỹ năm 2008 ............................................................................................................... 10 Bảng 1.2. Thông tin giao dịch của một số mặt hàng nông sản Việt Nam sang thị trường Mỹ năm 2008 ........................................................................................ 11 Bảng 1.3. Thông tin được phân tích về giao dịch của một số mặt hàng nông sản Việt Nam sang thị trường Mỹ năm 2008.......................................................... 11 Bảng 1.4. Tốc độ và chi phí truyền gửi một bộ tài liệu 40 trang ............................. 18 Bảng 1.5. Chi phí giao dịch của một số loại hình dịch vụ ...................................... 23 Bảng 2.1. 20 quốc gia có nhiều người sử dụng Internet nhất .................................. 31 Bảng 2.2. Thống kê số liệu phát triển Internet Việt Nam ....................................... 43 Bảng 2.3. Mức độ sử dụng máy tính trong doanh nghiệp Việt Nam ....................... 56 Bảng 2.4. Điều kiện về kết nối mạng Internet trong doanh nghiệp Việt Nam ......... 57 Bảng 2.5. Mục đích sử dụng Internet trong doanh nghiệp Việt Nam ...................... 58 Bảng 2.6. Các phương thức nhận đơn đặt hàng điện tử của doanh nghiệp Việt Nam ...................................................................................................................... 58 Bảng 2.7. Tần suất cập nhật website của doanh nghiệp Việt Nam qua các năm 2005 - 2008 ........................................................................................................... 60 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Hàng hóa và dịch vụ số .......................................................................... 10 Hình 2.1. Tỉ lệ cước phí thuê bao Internet hàng tháng so với thu nhập bình quân đầu người ...................................................................................................... 37 Hình 2.2. Tỷ lệ nhân viên sử dụng máy tính thường xuyên cho công việc trong doanh nghiệp Việt Nam ......................................................................................... 56 Hình 2.3. Tỷ lệ doanh nghiệp Việt Nam có website qua các năm 2004 - 2008 ....... 59 Hình 2.4. Mức độ tham giao dịch và ký được hợp đồng điện tử sàn giao dịch thương mại điện tử của doanh nghiệp Việt Nam năm 2008 .................................... 60 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Tiếng Anh Chữ viết tắt Thuật ngữ tiếng Anh Thuật ngữ tiếng Việt ADSL Asymmetric Digital Subcriber Line Mạng băng thông rộng ATM Automatic Teller Machine Máy rút tiền tự động APEC Asia-Pacific Economic Co-operation Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á Thái Bình Dương B2B Business to Business Doanh nghiệp với doanh nghiệp B2C Business to Customer Doanh nghiệp với người tiêu dùng B2E Business to Employee Doanh nghiệp với người lao động B2G Business to Government Doanh nghiệp với Chính phủ C2B Customer to Business Người tiêu dùng với doanh nghiệp C2C Customer to Customer Người tiêu dùng với người tiêu dùng C2G Customer to Government Người tiêu dùng với Chính Phủ C/O Certificate of Origin Giấy chứng nhận xuất xứ EDI Electronic Data Interchange Trao đổi dữ liệu điện tử EITO European Information Technology Observatory Cơ quan theo dõi công nghệ thông tin châu Âu FAQs Frequently Ask Questions Những câu hỏi thường gặp G2B Government to Business Chính phủ với doanh nghiệp G2C Government to Customer Chính phủ với người tiêu dùng G2G Government to Gorvernment Chính phủ với Chính phủ ICTs Information Communication Technologies Công nghệ Thông tin – Truyền thông LAN Local Area Network Mạng cục bộ OECD Organisation for Economic Co- operation and Development Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế POS Point of Sale Máy tính tiền tự động WAN Wide Area Network Mạng diện rộng WTO World Trade Organisation Tổ chức Thương mại Thế giới Tiếng Việt Chữ viết tắt Thuật ngữ đầy đủ CĐ Cao đẳng CNTT Công nghệ thông tin CNTT-TT Công nghệ thông tin – Truyền thông CPĐT Chính phủ điện tử DN Doanh nghiệp ĐH Đại học TMĐT Thương mại điện tử VN Việt Nam 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kể từ khi nền kinh tế hàng hóa xuất hiện, thương mại tự do và tốc độ lưu thông hàng hóa luôn là động lực chủ yếu thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội. 1000 năm trước, con đường tơ lụa xuyên sa mạc qua nhiều quốc gia, nối các đế chế La Mã với đế chế Trung Hoa không chỉ mang tơ lụa và vàng bạc làm giàu cho nhiều nước mà còn giúp truyền bá công nghệ và triết lý. Những phát kiến địa lý vào thế kỷ 14, 15 không chỉ đem lại sự phồn vinh cho các cường quốc hàng hải mà còn là một tiền đề quan trọng hình thành nên chủ nghĩa tư bản và phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Sự phát triển của CNTT ngày nay mà đại diện tiêu biểu của nó là mạng Internet cũng có thể được nhìn nhận dưới cùng một góc độ với hai phát kiến trên, nhưng mang tính khác biệt về chất ở chỗ biên giới quốc gia bị vượt qua chỉ sau một cú nhấp chuột (Mouse click). Ảnh hưởng của Internet vì thế mang tính toàn cầu và nó trở thành một phần của quá trình toàn cầu hóa, vốn đã và đang biến đổi sâu sắc mọi mặt của đời sống, từ kinh tế, chính trị đến văn hóa, xã hội. Trên quan điểm lịch sử và biện chứng, có thể thấy, những tác động quyết định thách thức và cơ hội lớn nhất Internet đặt ra trong dài hạn nằm trong lĩnh vực kinh tế thương mại. Internet đặt nền tảng cho sự hình thành của TMĐT, trong đó người mua và người bán có thể liên lạc trực tiếp với nhau, không cần đến giấy tờ, càng không phải đối mặt thực thể. Dòng lưu chuyển thông tin và thương mại hàng hóa, dịch vụ trong không gian không có biên giới ấy mở ra khả năng giảm chi phí giao dịch, tiếp cận thị trường và thúc đẩy tiến bộ công nghệ, từ đó thay đổi cấu trúc của nền kinh tế thế giới. Các chuyên gia đều cho rằng TMĐT sẽ là xu hướng mới cho sự phát triển nền kinh tế toàn cầu. Bởi ngay từ khi xuất hiện, cùng với những tiện ích to lớn của mình, TMĐT đã thu hút được rất nhiều sự quan tâm của các quốc gia trên thế giới. Những quốc gia đi tiên phong trong phát triển TMĐT như Mỹ và một số nước châu Âu đã gặt hái được những thành công không nhỏ. Đơn cử như trường hợp của tập đoàn máy tính Dell Computer Corp, kể từ khi chào bán các sản phẩm của mình qua 2 www.Dell.com, hãng đã tạo được thế mạnh trong cuộc cạnh tranh với Compaq, trở thành công ty cung cấp máy tính hàng đầu thế giới vào năm 2000. Vào thời điểm đó, doanh thu của Dell đạt 50 triệu USD/ngày (khoảng 18 tỷ USD/năm). Hiện nay doanh số kinh doanh qua mạng của Dell.com đạt vào khoảng 50 tỷ USD/năm đối với các sản phẩm liên quan đến máy tính, từ thiết bị chuyển mạch (switch) đến máy in. Một ví dụ khác có thể dẫn ra ở đây là trường hợp của Google. Những dịch vụ mới mà Google tung ra tận dụng khả năng về công nghệ để tìm kiếm thư điện tử và file trên máy tính đã vượt ra ngoài phạm vi tìm kiếm trên web, giúp Google thực hiện được sứ mệnh tổ chức thông tin toàn cầu. Về mặt tài chính, Google đã chứng tỏ thành công với doanh số 12,799.55 triệu USD trong năm 2008, tính riêng quý I/2009 là 5,508.99 triệu USD. Những con số này đã đưa Google trở thành thương hiệu dẫn đầu thế giới hiện nay.1 Trong bối cảnh như vậy, các nước đang phát triển đã nhìn thấy ở TMĐT cơ hội phát triển cho tương lai, nhưng đồng thời lại phải đối mặt với thách thức trong hiện tại không dễ vượt qua về công nghệ, tri thức, v.v… trong khi vẫn còn đang chật vật tìm cách thoát ra khỏi vòng luẩn quẩn của đói nghèo và lạc hậu. Ưu tiên chính sách của các nước này, vì thế, là làm cách nào bắt kịp với sự phát triển của TMĐT trên thế giới, đồng thời đối phó với những nguy cơ đến từ quá trình đó. Ở nước ta, mối quan tâm dành cho TMĐT cũng đang tăng lên hàng ngày. Quyết định số 246/2005/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt “Chiến lược