Khóa luận Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ Đào Quốc Trung ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ DI ĐỘNG VÀO THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC CHÍNH QUY Ngành: Tin học Cán bộ hướng dẫn: Thạc Sỹ Nguyễn Cảnh Hoàng HÀ NỘI - 2005 Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 2 LỜI CẢM ƠN Tôi xin cảm ơn các thầy cô trong khoa Công nghệ Thông tin trường Đại học Công Nghệ, Đại học Quốc Gia Hà Nội, đặc biệt là các thầy cô ở Bộ môn Mạng và Truyền Thông đã giúp đỡ tôi trưởng thành trong những năm học tập tu dưỡng. Chân thành cảm ơn các cán bộ của Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Công nghệ Phần mềm Selab đã tạo điều kiện cho chúng tôi thí nghiệm và triển khai tích hợp hệ thống trong quá trình làm khoá luận. Chúng tôi bày tỏ lòng biết ơn đối với thầy Nguyễn Cảnh Hoàng, anh Đặng Việt Dũng là những người đã nhiệt tình hướng dẫn giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài khoá luận này. Cảm ơn bạn Phan Trần Hùng đã cùng với chúng tôi chia sẻ những tài liệu và kinh nghiệm trong quá trình triển khai đề tài. Hà Nội, tháng 5 năm 2005 Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 3 TÓM TẮT NỘI DUNG Trong khóa luận này, chúng tôi sẽ trình bày về việc ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử. Phần đầu của khoá luận là tổng quan về công nghệ di động, các khái niệm cơ bản trong lĩnh vực điện toán di động số (mobile computing) và nghiên cứu sơ qua một số công nghệ di động phổ biến như GSM, CDMA, WireLess...Đặc biệt SMS, một phương tiện sẽ được dùng để xây dựng ứng dụng thử nghiệm cho khoá luận sẽ được nghiên cứu chi tiết hơn. Phần tiếp theo của khoá luận dành để trình bày về các khái niệm cơ bản của thương mại điện tử, một số mô hình thương mại điện tử và tình hình thương mại điện tử ở Việt Nam. Cũng trong phần này, chúng tôi dành nhiều thời gian để nghiên cứu về các khái niệm, cấu trúc và nguyên lí của một mô hình thương mại điện tử cho các thiết bị di động (mobile commerce), đưa ra một số ứng dụng điển hình của mobile commerce đối với các lĩnh vực trong cuộc sống. Phần thứ ba của khoá luận dành để trình bày về ứng dụng thử nghiệm, về cơ chế thanh toán trong giải pháp ví điện tử trong thương mại địên tử sử dụng SMS. Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 4 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ..............................................................................................................1 TÓM TẮT NỘI DUNG................................................................................................3 MỤC LỤC....................................................................................................................4 MỞ ĐẦU......................................................................................................................7 CHƯƠNG I. TỔNG QUAN VỀ CÔNG NGHỆ DI ĐỘNG ........................................9 1.1. Công nghệ di động ............................................................................................9 1.1.1 Thiết bị cầm tay ........................................................................................10 1.1.2. GSM.........................................................................................................13 1.1.3. CDMA .....................................................................................................14 1.1.4. GPRS .......................................................................................................19 1.1.5. Phần mềm trung gian ...............................................................................21 1.1.6. Các mạng không dây ...............................................................................23 1.1.7. Máy tính phục vụ .....................................................................................29 1.2. SMS................................................................................................................30 1.2.1. Một số nguyên lí cơ bản ..........................................................................31 1.2.2. Kiến trúc của SMS..................................................................................32 1.2.3. Các ứng dụng SMS..................................................................................36 CHƯƠNG II. THƯƠNG MẠI DI ĐỘNG .................................................................38 2.1. Thương mại điện tử.........................................................................................38 2.1.1 Một số khái niệm cơ bản...........................................................................39 2.1.2. Lợi ích của thương mại địên tử...............................................................40 2.1.3. Các yêu cầu trong thương mại điện tử.....................................................41 2.2. Thương mại điện tử dựa trên thiết bị di động .................................................42 2.2.1 Cấu trúc của một hệ thống mobile commerce ..........................................43 2.2.2. Các ứng dụng mobile commerce .............................................................47 2.2.3 Vấn đề thanh toán và bảo mật...................................................................50 2.3. Việt Nam với e-Commerce và m-Commerce .................................................54 2.3.1 Hiện trạng .................................................................................................54 2.3.2 Đánh giá....................................................................................................56 CHƯƠNG III. XÂY DỰNG ỨNG DỤNG THỬ NGHIỆM VỀ VÍ ĐIỆN TỬ HOẠT ĐỘNG DỰA TRÊN TIN NHẮN SMS ....................................................................................57 3.1. Ví điện tử ........................................................................................................58 Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 5 3.1.1. Khái niệm ví điện tử ...............................................................................58 3.1.2. Tại sao phải dùng ví điện tử ....................................................................59 3.2. Thử nghiệm hệ thống thanh toán qua SMS.....................................................61 3.2.1. Các yêu cầu và mục đích cần đạt được....................................................61 3.2.2. Phân tích và thiết kế hệ thống..................................................................61 Chương IV. TRIỂN KHAI ỨNG DỤNG THỬ NGHIỆM ........................................78 4.1. Giải pháp SelabSMS Server ..........................................................................78 4.2. Cài đặt ứng dụng thử nghiệm..........................................................................80 4.3. Kết quả thử nghiệm.........................................................................................81 KẾT LUẬN ................................................................................................................82 5.1. Đánh giá kết quả của khoá luận ......................................................................82 5.2. Định hướng tương lai ......................................................................................82 Tài liệu tham khảo......................................................................................................84 Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 6 Bảng các thuật ngữ viết tắt BSS base station system BTS base transceiver station EMS enhanced messaging service ETSI European Telecommunication Standard Institute GMSC gateway MSC for short message service GSM global system for mobile communication HLR home location register IWMSC short message service interworking mobile switching center MMS multimedia messaging service MO-SM mobile originated short message MS mobile station MSC mobile switching center MT-SM mobile terminated short message PLMN public land mobile network SC service center SME short message entity SMS GMSC short message service gateway MSC SMSC short message service center VLR visitor location register Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 7 MỞ ĐẦU Trong vài năm gần đây, sự phát triển nhanh của công nghệ di động đã tạo ra những thay đổi lớn trong nhiều lĩnh vực quan trọng như thương mại, giáo dục, y tế, giao thông, công nghiệp giải trí... Năm 2004, Việt Nam đã tiêu thụ 1,6 triệu máy điện thoại di động, tăng 50% so với năm 2003 ( Theo dự báo của các chuyên gia công nghệ và tập đoàn nghiên cứu thị trường GFK (www.gfk.com), năm 2005 doanh số điện thoại di động trên thị trường Việt Nam tiếp tục tăng với dự tính khoảng 2,4 triệu chiếc sẽ được bán. Trong khi đó, các nhà sản xuất không ngừng đưa ra những sản phẩm mới được tích hợp các tính năng và công nghệ hiện đại nhất với mức giá hợp lí góp phần tạo nên sự tăng trưởng chung của thị trường di động Việt Nam. Chính phủ và bộ bưu chính viễn thông (VNPT) đã đưa ra cơ chế đổi mới cùng với chủ trương xây dựng một thị trường di động sôi động, có sự cạnh tranh lành mạnh giữa những nhà cung cấp dịch vụ, đem lại lợi ích thật sự cho người sử dụng. Nhờ vậy, sự xuất hiện của các nhà cung cấp dịch vụ mới như S-Fone, CityPhone, Viettel và sắp tới là VP Telecom và Ha Noi Telecom sẽ làm cho thị trường di động nước nhà ngày càng khởi sắc. Tại khu vực Châu Á Thái Bình Dương, công nghệ di động đã trở nên phổ biến. Trên 164 triệu chiếc điện thoại cầm tay đã được bán trong năm 2004 (chưa tính số lượng tiêu thụ tại Nhật Bản, một cường quốc công nghệ của thế giới). Đây là một con số ấn tượng thể hiện tiềm năng phát triển của ngành điện toán di động trong tương lai. Về mặt công nghệ, người ta đã thống kê được, cứ trung bình 6 tháng sẽ có một phiên bản sản phẩm mới được tích hợp những công nghệ tiên tiến hơn thế hệ trước ( Hiện nay, những chiếc điện thoại đa phương tiên thế hệ thứ 3 (3G) đã được nghiên cứu chế tạo và bắt đầu được đưa vào sử dụng tại một số mạng di động ở Mỹ và Châu Âu, cùng với chuẩn công nghệ 3G với những thế mạnh vượt trội về băng thông truyền dữ liệu cũng như các tính năng đa phương tiện. Với các ưu thế đó, thiết bị di động nói chung và điện thoại di động nói riêng sẽ trở thành công cụ số trợ giúp đắc lực cho cuộc sống hiện đại. Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 8 Như vậy, với những thế mạnh rõ rệt của thiết bị di động và tính phổ cập mang tính toàn cầu, việc ứng dụng những tiện ích đa dạng nhằm phục vụ cuộc sống và thương mại là vấn đề rất đáng quan tâm, xét cả trên bình diện kinh tế, xã hội và công nghệ. Trong khoá luận này, chúng tôi tập trung nghiên cứu các xu thế, nguyên lí, cấu trúc của mô hình thương mại điện tử dựa trên thiết bị di động. Sau đó, chúng tôi xây dựng một ứng dụng thử nghiệm sử dụng tin nhắn SMS làm phương tiện để xác nhận và thực hiện các thanh toán thông qua hệ thống “ví điện tử”. Đây sẽ là một ứng dụng nhỏ làm ví dụ minh hoạ cho khả năng của thương mại điện tử dựa trên thiết bị di động. Ngành điện toán di động số (mobile computing) nói chung và thương mại điện tử dựa trên thiết bị di động (mobile commerce) nói riêng là những lĩnh vực rất rộng, bao gồm rất nhiều lĩnh vực khác như bảo mật, thanh toán, ngân hàng, công nghệ tác tử di động (mobile agent)...Trong khuôn khổ khoá luận này chúng tôi chỉ xem xét một số khía cạnh liên quan tới các xu thế, nguyên lí, cấu trúc của mô hình thương mại điện tử dựa trên thiết bị di động. Khoá luận sẽ không nghiên cứu chi tiết các công nghệ liên quan khác của thương mại điện tử dựa trên thiết bị di động như: bảo mật, ngân hàng, thanh toán, công nghệ tác tử di động (mobile agent)... Khoá luận bao gồm 4 chương Chương I: Tổng quan về các công nghệ di động phổ biến nhất, các yếu tố cấu thành một hệ thống thương mại điện tử nói chung và thương mại điện tử cho thiết bị di động (mobile commerce) nói riêng. Do khoá luận định huớng đến việc xây dựng một ứng dụng thanh toán thông qua thiết bị di động, có sử dụng tin nhắn SMS làm cơ chế điều khiển ví điện tử nên trong chương này chúng tôi cũng sẽ tập trung vào nghiên cứu sâu về SMS. Chương II: Các vấn đề chung về thương mại điện tử và thương mại điện tử dựa trên các hệ thống di động (mobile commerce) và các ứng dụng của nó. Chương này sẽ giới thiệu chi tiết về thương mại điện tử nói chung và đi sâu vào nghiên cứu mô hình thương mại điện tử dựa trên thiết bị di động, đồng thời đưa ra cấu trúc chi tiết của mô hình này. Cuối cùng, chúng tôi tập trung trình bày về các vấn đề liên quan tới thanh toán và các nguy cơ an ninh có thể ảnh hưởng tới hệ thống thương mại điện tử nhằm tìm ra giải pháp thanh toán hợp lí cho các giao thương trong thương mại điện tử. Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 9 Chương III: Tiếp tục đề cập đến việc thanh toán, vấn đề nan giải nhất trong các hệ thống thương mại điện tử thông thường và cả hệ thống thương mại điện tử dựa trên thiết bị di động. Trong đó, chúng tôi tập trung vào giải pháp “ví điện tử” được điều khiển thông qua tin nhắn SMS. Do chương này hướng tới một giải pháp cụ thể, chúng tôi sẽ tập trung để trình bày về bản phân tích thiết kế hệ thống thử nghiệm: “sử dụng tin nhắn SMS để điều khiển ví điện tử” Chương IV: Trình bày và cài đặt ứng dụng thử nghiệm mới xây dựng dựa trên hệ thống quản lí và điều khiển tin nhắn SMS của trung tâm công nghệ phần mềm thuộc đại học công nghệ, ĐHQGHN (seLab) Chương I do Ngô Văn Thứ thực hiện Chương II do Đào Quốc Trung thực hiện Chương III và chương IV do cả Ngô Văn Thứ và Đào Quốc Trung thực hiện. Trong khi triển khai ứng dụng thử nghiệm, chúng tôi sử dụng SMS portal của Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Công nghệ Phần mềm như một môi trường dịch vụ nền. Ứng dụng triển khai ví điện tử với cơ chế thanh toán qua SMS là do chúng tôi thực hiện. CHƯƠNG I. TỔNG QUAN VỀ CÔNG NGHỆ DI ĐỘNG 1.1. Công nghệ di động Vào đầu những năm 70 của thế kỷ 19, người ta biết đến những chiếc điện thoại đầu tiên gắn với phát minh của các nhà khoa học tiên phong A.G.Bell và E.Gay. Trong suốt 2 thế kỷ qua, đã có rất nhiều sáng chế phát minh khác thuộc lĩnh vực viễn thông, mở ra cả một ngành dịch vụ viễn thông đồ sộ. Điện thoại trở thành phương tiện liên lạc phổ biến nhất thế giới. Xuất hiện sau điện thoại cố định tròn một thế kỷ, chiếc điện thoại di động đầu tiên (Motorola Dyna) được giới thiệu tại New York vào năm 1973. Trong vòng 30 năm qua, thế giới đã chứng kiến sự phát triển vượt bậc của ngành công nghệ di động số. Điện thoại di động ngày càng trở nên cần thiết và tiện lợi. Ở những nước phát triển, hầu hết người dân đều sở hữu ít nhất một thiết bị di động. Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 10 Với sự bùng nổ của công nghệ số, ngày nay điện thoại di động đã được tích hợp rất nhiều tính năng số hiện đại như khả năng chụp ảnh số, chức năng đa phương tiện, khả năng kết nối không dây băng thông rộng...Chưa kể tới những dòng thiêt bị hỗ trợ cá nhân (PDA) có gắn chức năng điện thoại với hệ điều hành và phần mềm kèm theo không thua kém so với máy tính sách tay. Bên cạnh đó, điện thoại thế hệ thứ 3 (3G) cũng đang là niềm mơ ước của những người ham mê khám phá công nghệ mới. Ngày 16/03/1993 bộ bưu chính viễn thông (VNPT) đã thành lập công ty VMS Mobifone (công ty viễn thông cung cấp dịch vụ di động đầu tiên của Việt Nam) nhằm cung cấp dịch vụ di động 090 theo chuẩn công nghệ GSM ở tần số 900KHz. Chỉ sau 12 năm, thị trường di động Việt Nam đã có sự tham gia của rất nhiều nhà sản xuất thiết bị di động nổi tiếng thế giới, những nhà cung cấp giải pháp công nghệ và dịch vụ có kinh nghiệm từ Châu Âu, cùng với sự ra đời của một số nhà cung cấp dịch vụ di động trong và ngoài VNPT. Hơn 3,3 triệu thuê bao di động tính đến tháng 12 năm 2004 và tỷ lệ tăng trưởng trên 50% mỗi năm sẽ làm cho điện thoại di động phổ cập hơn cả điện thoại cố định. Không những thế, số thuê bao di động cũng lớn hơn nhiều lần so với số máy tính được nối mạng Internet trên toàn quốc. Qua những mốc trên và những đánh giá tổng quan, chúng ta có thể thấy tiềm năng vô cùng lớn của thiết bị di động số và những ứng dụng thực tiễn của nó trong cuộc sổng và thương mại. Sau đây là một số công nghệ di động phổ biến 1.1.1 Thiết bị cầm tay 1.1.1 .1. Phần cứng Một thiết bị cầm tay như thiết bị hỗ trợ cá nhân PDA (personal digital assistant) hoặc một chiếc điện thoại có hỗ trợ việc lướt web thường chứa rất nhiều tính năng của một chiếc máy tính hiện đại. Hơn thế, những thiết bị này còn có chứa chức năng đàm thoại, fax, PIM (quản lí thông tin cá nhân: personal information managers) như lịch làm việc, sổ địa chỉ...Nhưng thiết bị cầm tay khác một máy tính sách tay về khối lượng, kích thước, các giới hạn kỹ thuật mạng và các giới hạn băng thông...Giới hạn về băng thông khiến tất cả các ứng dụng đa phương tiện không thể hiển thị đầy đủ trên trình duyệt rút gọn (microbrowser), tuy nhiên với công nghệ wi-fi không dây mới Khoá luận tốt nghiệp - Ứng dụng công nghệ di động vào thương mại điện tử Ngô Văn Thứ, Đào Quốc Trung, K46, Trường Đại học Công nghệ. ĐHQG Hà Nội Trang 11 và chuẩn di động số thế hệ 3 (3G) các vấn đề trên đã dần được khắc phục. Khác với máy tính sách tay, các thiết bị di động số thường có nền tảng công nghệ cảm ứng (pen- based systems), sử dụng màn hình cảm ứng thay vì bàn phím thông thường. Một số thiết bị cầm tay còn sử dụng công nghệ nhận dạng và giao tiếp bằng giọng nói. Ngày nay, thị trường thiết bị di động rất đa dạng cả về chủng loại, mẫu mã, nhà sản xuất. Bảng dưới đây sẽ chỉ rõ những thiết bị phổ biến nhất với những tính năng cơ bản. Bảng 1: Chi tiết một số thiết bị di động phổ biến Thiết bị Hệ ĐH Bộ xử lí RAM Nhập liệu Tính năng Compaq iPAQ H3870 MS Pocket PC 2002 206 MHz Intel StrongARM 32- bit RISC 64 MB/32 MB Touchscreen Wireless E- mail/Internet Handspring Treo 300 Palm OS 3.5.2H 33 MHz Motorola Dragonball VZ 16 MB/8 MB Keyboard/ Stylus CDMA network Motorola Accompli 009 Wisdom OS 5.0 33 MHz Motorola Dragonball VZ 8 MB/4 MB Keyboard GPRS network Nokia 9290 Communicator Symbian OS 32-bit ARM9 RISC 16 MB/8 MB Keyboard WAP Palm i705 Palm OS 4.1 33 MHz Motorola Dragonball VZ 8 MB/4 MB Stylus Wireless E- mail/Internet Samsung SPH-i330 Palm OS 16 MB/8 MB Touchscreen/St ylus Color screen SONY Clie PEG-NR70V Palm OS 4.1 66 MHz Motorola Dragonball Super VZ 16 MB/8 MB Keyboard/Stylu s/Touchscreen Multimedia Toshiba E740 MS Pocket PC 2002 400 MHz Intel PXA250 64 MB/32 MB Stylus/Touchsc reen Wireless Internet 1.1.1 .2. Hệ điều hành Mặc dù thị trường thiết bị di động rất đa dạng, nhưng hệ điều hành, thành phần quan trọng nhất để điều khiển mọi hoạt động của một thiết bị cầm tay lại chỉ được đề cập với 3 dòng sản phẩm nổi bật Palm OS, Pocket PC, và Symbian OS ("Mobile Computing", 2002). Gần đây, với sự đầu tư mạnh của Microsoft, hệ điều hành ‘Microsoft Windows Mobile 2003 Second Edition’ v