Khóa luận Xây dựng văn hoá doanh nghiệp tại Việt Nam: thực trạng và giải pháp hoàn thiện

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH CHUYÊN NGÀNH LUẬT KINH DOANH QUỐC TẾ -------***------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN Sinh viên thực hiện : Hoàng Ngọc Anh Lớp : Anh 1 Khóa : 45 Giáo viên hướng dẫn : ThS. Nguyễn Thị Tuyết Nhung Hà Nội, tháng 05/ 2010 MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ BẢNG BIỂU LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VĂN HÓA DOANH NGHIỆP ........................ 3 I. Khái niệm Văn hóa doanh nghiệp ..................................................................... 3 1. Khái niệm Văn hóa .......................................................................................... 3 2. Văn hóa, Văn hóa kinh doanh và Văn hóa doanh nghiệp ................................. 5 3. Khái niệm Văn hóa doanh nghiệp .................................................................... 7 3.1. Văn hóa doanh nghiệp .............................................................................. 7 3.2. Nguồn gốc của Văn hóa doanh nghiệp ..................................................... 8 3.3. Cấu trúc Văn hóa doanh nghiệp .............................................................. 10 II. Vai trò của Văn hóa doanh nghiệp ................................................................ 15 1. Đối với doanh nghiệp .................................................................................... 15 1.1. Tạo nên nét đặc trưng riêng cho doanh nghiệp........................................ 15 1.2. Điều phối, kiểm soát và định hướng hành vi của các thành viên ............. 16 1.3. Tạo động lực làm việc và củng cố lòng trung thành của nhân viên ......... 17 1.4. Giải quyết vấn đề xung đột cá nhân – tập thể .......................................... 17 1.5. Khích lệ khả năng sáng tạo và đổi mới trong doanh nghiệp .................... 18 1.6. Nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp ............................................ 18 2. Đối với xã hội ................................................................................................ 19 III. Sự cần thiết phải xây dựng Văn hóa doanh nghiệp ..................................... 19 IV. Nội dung xây dựng Văn hóa doanh nghiệp .................................................. 20 1. Một số quan điểm chủ đạo khi xây dựng Văn hóa doanh nghiệp .................... 20 2. Các bước xây dựng Văn hóa doanh nghiệp.................................................... 22 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM .......................................................................................................... 29 I. Khái quát về Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam .............................................. 29 1. Sự ra đời và phát triển của Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam ................... 29 2. Các yếu tố ảnh hưởng tới Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam ........................... 31 2.1. Văn hóa dân tộc...................................................................................... 31 2.2. Môi trường kinh doanh ........................................................................... 37 II. Thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam .......................... 40 1. Nhận thức về Văn hóa doanh nghiệp của các doanh nghiệp Việt Nam ........... 40 1.1. Nhận thức về khái niệm Văn hóa doanh nghiệp ...................................... 41 1.2. Nhận thức về vai trò của Văn hóa doanh nghiệp ..................................... 44 2. Thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam ............................. 47 2.1. Mục đích và triết lý kinh doanh .............................................................. 47 2.2. Trình độ nhận thức của lãnh đạo doanh nghiệp ....................................... 50 2.3. Tác phong văn hóa của đội ngũ nhân viên .............................................. 52 2.4. Tình hình tổ chức hoạt động của doanh nghiệp ....................................... 53 2.5. Các giá trị bề nổi của Văn hóa doanh nghiệp .......................................... 58 2.6. Hoạt động giao tiếp của doanh nghiệp đối với xã hội ............................. 61 3. Đánh giá thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam .............. 65 3.1. Điểm mạnh ............................................................................................. 65 3.2. Điểm yếu ................................................................................................ 66 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP .................................................................................................... 69 I. Bài học kinh nghiệm từ một số mô hình Văn hóa doanh nghiệp thành công trên thế giới và tại Việt Nam ............................................................................... 69 1. Một số doanh nghiệp thành công trong xây dựng Văn hóa doanh nghiệp ...... 69 1.1. Walt Disney ........................................................................................... 69 1.2. IBM (International Business Machines Corporation) .............................. 72 1.3. Tập đoàn Việt Á ................................................................................... 74 1.4. Công ty cổ phần tập đoàn Vina (Vinagame) ........................................... 76 2. Bài học kinh nghiệm từ các mô hình Văn hóa doanh nghiệp thành công trên thế giới và Việt Nam .............................................................................................. 78 II. Định hƣớng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam .............................. 80 III. Giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện công tác xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam ............................................................................................. 81 1. Giải pháp từ phía Nhà nước .......................................................................... 82 1.1. Tạo môi trường pháp lý thuận lợi và công bằng cho các doanh nghiệp ... 82 1.2. Cải tiến cơ cấu quản lý nhân sự trong cơ quan, doanh nghiệp Nhà nước . 83 1.3. Nâng cao nhận thức về Văn hóa doanh nghiệp ....................................... 84 1.4. Xây dựng các trung tâm tư vấn quản lý .................................................. 85 2. Giải pháp từ phía Doanh nghiệp ................................................................... 85 2.1. Chú trọng xây dựng giá trị cốt lõi cho doanh nghiệp .............................. 85 2.2. Xây dựng mô hình Văn hóa doanh nghiệp tích cực, làm nền tảng cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp ........................................................... 86 2.3. Bản thân nhà lãnh đạo doanh nghiệp cần là một tấm gương về Văn hóa trong doanh nghiệp ....................................................................................... 88 2.4. Nâng cao ý thức về Văn hóa doanh nghiệp cho các thành viên trong doanh nghiệp ........................................................................................................... 88 2.5. Kết hợp các giá trị truyền thống và hiện đại trong xây dựng Văn hóa doanh nghiệp ................................................................................................. 89 2.6. Tăng cường đầu tư vật chất cho xây dựng Văn hóa doanh nghiệp .......... 90 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 93 DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ BẢNG BIỂU Tên Trang Hình 1.1: Các bộ phận cấu thành Văn hóa doanh nghiệp 11 Hình 1.2: Mô hình 11 bước xây dựng Văn hóa doanh nghiệp 23 Bảng 2.1: Nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam về khái niệm Văn hóa doanh nghiệp (năm 2003) 41 Bảng 2.2: Nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam về khái niệm Văn hóa doanh nghiệp (năm 2006) 43 Bảng 2.3: Nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam về vai trò của Văn hóa doanh nghiệp (năm 2003) 45 Bảng 2.4: Nhận thức của các doanh nghiệp Việt Nam về vai trò của Văn hóa doanh nghiệp (năm 2006) 46 Bảng 2.5: Kết quả khảo sát về mục đích kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam 48 Bảng 2.6: Các khó khăn của doanh nghiệp khi xây dựng và phát triển thương hiệu 60 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đã hơn ba năm kể từ khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, điều này đã mở ra cho Việt Nam cơ hội lớn trong việc tiếp cận các thị trường mới, song cũng đem lại những thách thức không nhỏ bởi lúc này mức độ cạnh tranh giữa các doanh nghiệp là vô cùng gay gắt. Đại đa số các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay có quy mô vừa và nhỏ, số doanh nghiệp được gọi là lớn có lẽ chỉ đếm được trên đầu ngón tay, trong đó những doanh nghiệp có tầm cỡ quốc tế thì càng hiếm hoi. Vậy điều gì có thể đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp Việt Nam khi bước ra sân chơi lớn của thế giới? Hơn bao giờ hết các doanh nghiệp hiểu rằng, muốn phát triển không chỉ cần quan tâm đến lợi nhuận thể hiện qua kết quả kinh doanh, mà quan trọng hơn là làm thế nào để các sản phẩm luôn mang đậm dấu ấn bản sắc của doanh nghiệp, làm thế nào để đội ngũ nhân viên phát triển một cách toàn diện, để tinh thần và giá trị doanh nghiệp được ghi nhận và đánh giá cao... Muốn làm được những điều này, nhất thiết các doanh nghiệp ngay từ bây giờ phải thấu hiểu tầm quan trọng mang ý nghĩa sống còn và có những biện pháp xây dựng cho mình nền Văn hóa doanh nghiệp đặc trưng, trên nền tảng bản sắc Văn hóa dân tộc Việt Nam. Hiện nay, Văn hóa doanh nghiệp đang được trao đổi sôi nổi trên các diễn đàn của các doanh nghiệp, các nhà quản lý cũng như trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đã có rất nhiều đề tài, luận án nghiên cứu về Văn hóa doanh nghiệp, nhìn chung đều khẳng định sự cần thiết và tầm quan trọng của nó đối với doanh nghiệp. Tuy nhiên cho đến nay, không chỉ ở Việt Nam mà cả trên thế giới vẫn chưa có khái niệm chính thức về Văn hóa doanh nghiệp, tại sao Văn hóa ấy lại quan trọng và làm thế nào để xây dựng nó vẫn là những vấn đề tranh luận đối với các học giả cũng như các doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp, một khái niệm tưởng mới mà cũng không hoàn toàn mới, là một thách thức đối với bất cứ nhà quản trị doanh nghiệp nào. Trên cơ sở 1 niềm yêu thích đối với một vấn đề liên quan mật thiết đến ngành học của mình, đồng thời mong muốn nghiên cứu nhằm tìm hiểu về thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp trong nước, tác giả đã lựa chọn đề tài khóa luận: “Xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam – Thực trạng và giải pháp hoàn thiện”. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích cơ bản của đề tài nhằm nghiên cứu một cách tương đối hệ thống về Văn hóa doanh nghiệp để làm rõ và khẳng định tầm quan trọng của vấn đề này, đồng thời nắm bắt thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam. Từ đó đưa ra một số kiến nghị đối với Nhà nước trong vai trò hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp, đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác xây dựng Văn hóa doanh nghiệp cho các doanh nghiệp Việt Nam. 3. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được những mục đích nghiên cứu trên, khóa luận được thực hiện dựa trên phương pháp thu thập, tổng hợp và phân tích tài liệu; quan sát, nhận định và khái quát bản chất của vấn đề. Dựa trên những thông tin thu thập được, khóa luận nghiên cứu, nhận xét và xử lý thông tin, từ đó đánh giá vấn đề được nghiên cứu. 4. Phạm vi nghiên cứu Khóa luận nghiên cứu tổng quát về tình hình xây dựng Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam thời kỳ hội nhập, đồng thời tìm hiểu một số tấm gương thành công trong xây dựng Văn hóa doanh nghiệp trên thế giới và tại Việt Nam. 5. Kết cấu khóa luận Ngoài lời mở đầu và kết luận, nội dung khóa luận được chia thành 3 chương, bao gồm: Chương 1: Tổng quan về Văn hóa doanh nghiệp. Chương 2: Thực trạng xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam. Chương 3: Một số giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện công tác xây dựng Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam trong thời kỳ hội nhập. 2 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VĂN HÓA DOANH NGHIỆP I. Khái niệm Văn hóa doanh nghiệp 1. Khái niệm Văn hóa Có thể nói những khái niệm như văn hóa gia đình, văn hóa ứng xử, văn hóa tâm linh hay văn hóa làng... được nhắc đến không ít trong cuộc sống hiện nay. Nhắc đến nhiều nhưng không có nghĩa là người ta hiểu nhiều về Văn hóa, bởi những khái niệm có phần trừu tượng từ trước đến giờ vẫn luôn là vấn đề tranh luận nóng hổi trong xã hội. Tuy nhiên, có một điều chắc chắn rằng, phải tìm hiểu về Văn hóa trước thì chúng ta mới có thể hiểu thế nào là Văn hóa doanh nghiệp. Lịch sử phát triển đã chứng minh Văn hoá là yếu tố quan trọng nhất để phân biệt dân tộc này với dân tộc khác, cá thể này với cá thể khác, nhóm người này với nhóm người khác... Văn hoá khẳng định sự phát triển, thể hiện sức mạnh của xã hội và dân tộc mà nó đại diện. Vai trò to lớn của Văn hóa đã được ghi nhận khắp nơi trên thế giới. Chẳng hạn, tại bảo tàng Kabul, Afganistan - một đất nước bị chiến tranh tàn phá liên miên, hàng chục năm nay vẫn luôn khắc dòng chữ “Một dân tộc sống, nếu văn hoá của dân tộc đó sống”. Còn theo Rabin Dranath Tagore, nhà văn Ấn Độ (1861-1941): “trách nhiệm của mỗi dân tộc là thể hiện rõ bản sắc của mình trước thế giới”, ông cho rằng nếu một dân tộc không mang lại cho thế giới điều gì, điều đó thật tệ hại, nó còn xấu hơn sự diệt vong và sẽ không được lịch sử tha thứ. Bản thân vấn đề Văn hóa rất đa dạng và phức tạp, do đó khi nghiên cứu tiếp cận dưới những góc độ khác nhau sẽ dẫn đến nhiều khái niệm khác nhau xung quanh nội dung của Văn hóa. Theo nghĩa gốc của từ, thuật ngữ “Văn hoá” xuất phát từ tiếng La Tinh: “Cultus” có nghĩa là trồng trọt, chăm bón cây cối. Sau đó, từ “Cultus” được mở rộng nghĩa sang lĩnh vực xã hội, hàm ý vun xới tinh thần, giáo dục đào tạo con người theo hướng tốt đẹp hơn. Theo phạm vi nghiên cứu rộng nhất, Văn hóa là tổng thể nói chung những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình tồn tại và phát triển. Các giá trị vật chất có thể kể đến như đền chùa, cảnh quan, di tích lịch sử cũng 3 như các sản phẩm Văn hóa truyền thống, chẳng hạn tranh Đông Hồ, gốm Bát Tràng, áo dài tứ thân… Còn giá trị tinh thần được thể hiện ở các phong tục tập quán, các làn điệu dân ca hay chuẩn mực đạo đức của một dân tộc…Văn hóa có mặt trong tất cả các hoạt động của con người cho dù đó chỉ là những suy tư thầm kín, những cách giao tiếp ứng xử hay những hoạt động kinh tế, chính trị và xã hội… Theo phạm vi nghiên cứu hẹp hơn, Văn hóa là những hoạt động và giá trị tinh thần của con người. Trong phạm vi này, Văn hóa khoa học (toán học, vật lý, hóa học…) và Văn hóa nghệ thuật (điện ảnh, văn học, âm nhạc…) được coi là hai phân hệ chính của hệ thống Văn hóa. Theo phạm vi hẹp hơn nữa, Văn hóa được xem như một ngành – ngành Văn hóa nghệ thuật để phân biệt với các ngành kinh tế - kỹ thuật khác. Cách hiểu này thường kèm theo cách đối xử sai lệch về Văn hóa: coi Văn hóa là lĩnh vực hoạt động đứng ngoài kinh tế, sống được là nhờ trợ cấp của Nhà nước và “ăn theo” nền kinh tế. Các tài liệu nghiên cứu, sách vở, báo chí đã chỉ ra rất nhiều định nghĩa về Văn hóa, đặc biệt phải kể đến ấn phẩm xuất bản năm 1952 “Văn hóa: Đánh giá một cách toàn diện về các khái niệm và định nghĩa” được biên soạn bởi Alfred Kroeber và Clyde Kluckhohn, cuốn sách đã trình bày 164 định nghĩa về Văn hóa. Chắc chắn rằng đến thời điểm hiện tại, con số ấy hẳn phải lớn hơn nhiều. Vậy định nghĩa nào về Văn hóa là phổ biến nhất, được thừa nhận nhiều nhất? Khi nói đến Văn hóa, chắc chắn người ta sẽ nhắc ngay đến định nghĩa ngắn gọn, xúc tích rất nổi tiếng của Édouard Herriot (1872 – 1957), một chính trị gia lỗi lạc người Pháp: “Văn hóa là cái còn lại khi ta quên tất cả, là cái còn thiếu khi ta đã học tất cả”. Như vậy Văn hóa là bản sắc của mỗi cá nhân, mỗi dân tộc, mỗi quốc gia không ai có thể dễ dàng quên được.Tuy nhiên định nghĩa này mới chỉ thể hiện được tầm quan trọng và mức độ bao trùm của Văn hóa mà lại thiếu đi tính cụ thể. Xét về mức độ cụ thể của Văn hóa thì hiện nay, nhiều nhà nghiên cứu xã hội học tán thành định nghĩa về Văn hóa của Tổng giám đốc UNESCO Federico 4 Mayor: “Văn hóa phản ánh và thể hiện một cách tổng quát và sống động mọi mặt của cuộc sống (của mỗi cá nhân và cả cộng đồng) đã diễn ra trong quá khứ cũng như đang diễn ra trong hiện tại, qua hàng bao thế kỷ, nó đã cấu thành một hệ thống các giá trị, truyền thống thẩm mỹ và lối sống mà dựa vào đó từng dân tộc tự khẳng định bản sắc riêng của mình”1. Văn hóa là một vấn đề vừa trừu tượng vừa hữu hình, vừa có tính vững bền lại không ngừng thay đổi. Thống nhất quan niệm về Văn hóa sẽ tạo điều kiện dễ dàng hơn trong việc tiếp cận Văn hóa doanh nghiệp. Qua những tìm hiểu ở trên, có thể rút ra một khái niệm về Văn hóa như sau: “Văn hóa là toàn bộ các giá trị vật chất và giá trị tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình tồn tại và phát triển”. 2. Văn hóa, Văn hóa kinh doanh và Văn hóa doanh nghiệp Một thời gian dài trước đây, trong xã hội tồn tại quan niệm Văn hóa và Kinh doanh là hai lĩnh vực khác biệt, giữa chúng không có mối quan hệ nào cả. Giải thích cho điều này là một lập luận như sau: Văn hóa hướng tới các giá trị của chân - thiện - mỹ, còn Kinh doanh không có mục đích nào khác ngoài lợi nhuận. Tuy nhiên, trong những năm gần đây quan niệm trên không còn phù hợp nữa. Văn hóa không chỉ là thứ phúc lợi tinh thần, là cái đẹp để thưởng thức mà còn có mối quan hệ hữu cơ với Kinh doanh. Văn hóa gắn bó chặt chẽ với các hoạt động sản xuất kinh doanh và dịch vụ, bởi nhân tố chính góp mặt trong cả Văn hóa và Kinh doanh chính là con người. Mỗi cá nhân trong doanh nghiệp đều thuộc một nền Văn hóa dân tộc cụ thể, với một phần tính cách tuân theo các giá trị Văn hóa dân tộc đó. Khi tập hợp thành một nhóm hoạt động vì mục tiêu chung – một doanh nghiệp, thì những cá nhân này sẽ vẫn mang theo những nét nhân cách đó. Tổng hợp những nét nhân cách này sẽ làm nên một phần tính cách của doanh nghiệp, đó là các giá trị Văn hóa dân tộc không thể phủ nhận được. Do đó, bản thân Văn hóa doanh nghiệp là một nền tiểu văn hóa nằm trong Văn hóa dân tộc. 1 Nguyễn Hoàng Ánh (2003), Giải pháp xây dựng Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam trong điều kiện hội nhập khu vực và thế giới, Đề tài Nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Đại học Ngoại Thương, Hà Nội. 5 Thuật ngữ Văn hóa kinh doanh xuất hiện trước thuật ngữ Văn hóa doanh nghiệp, khoảng thập kỷ 90 của thế kỷ trước. Tuy nhiên cho đến bây giờ vẫn còn tồn tại sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm này. Sự nhầm lẫn này bắt nguồn từ việc không phân biệt rõ ràng về cấp độ của Văn hóa kinh doanh và Văn hóa doanh nghiệp. Một số nhà nghiên cứu coi chủ thể của Văn hóa kinh doanh chính là các doanh nghiệp, do đó Văn hóa kinh doanh chính là Văn hóa doanh nghiệp. Cách hiểu này chủ yếu được các nhà nghiên cứu về quản trị kinh doanh chấp nhận, xuất phát từ quan niệm coi kinh doanh là hoạt động đặc thù của doanh nghiệp. Tuy nhiên cách hiểu này có phần hạn hẹp, vì mặc dù doanh nghiệp là chủ thể chính của mọi hoạt động kinh doanh, nhưng kinh doanh cũng là một hoạt động phổ biến, liên quan mật thiết đến mọi thành viên trong xã hội. Nếu thiếu sự tham gia của các thành viên xã hội khác, chẳng hạn sự quản lý của Nhà nước, sự hưởng ứng của người tiêu dùng… thì hoạt động kinh doanh của một doanh nghiệp khó có thể thành công. Xuất phát từ quan niệm “Kinh doanh là hoạt động liên quan đến mọi th