Kinh doanh và biện pháp phát triển kinh doanh của doanh nghiệp

Lêi nãi ®Çu Kinh doanh nhµ hµng trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ néi ngµy nay ®ang c¹nh tranh mét c¸ch khèc liÖt. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra gÇn ®ay nhÊt doanh thu c¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n n¨m 1997 b»ng 70% doanh thu n¨m 1996 vµ b»ng 60% so víi n¨m 1995. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia kinh doanh trong lÜnh vùc nµy, t×nh h×nh kinh doanh n¨m 1998 ®Õn n¨m 2000 kh«ng kh¶ quan h¬n n¨m 1996 vµ 1997. Nhµ hµng NhËt Hång trùc thuéc c«ng ty th­¬ng m¹i kh¸ch s¹n §èng ®a cã nhiÒu n¨m ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy nh­ng còng cÇn ®­îc nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn h¬n. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®µo t¹o cña viÖn §¹i häc më vµ t×nh h×nh thùc tÕ cña ®¬n vÞ mµ t«i chän ®Ò tµi "Kinh doanh vµ biÖn ph¸p ph¸t triÓn kinh doanh cña doanh nghiÖp (lÊy nhµ hµng NhËt Hång lµm vÝ dô) " lµm luËn v¨n tèt nghiÖp LuËn v¨n ®­îc hoµn thµnh víi sù gióp ®ì trùc tiÕp cña PGS-PTS NguyÔn Duy Bét. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n sù gióp ®ì quý b¸u ®ã, vµ rÊt mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc. Hµ néi, ngµy 27 th¸ng 11 n¨m 1998. Ng­êi thùc hiÖn Lª ThÞ Thu Dung Ch­¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ kinh doanh th­¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. A- Kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng xhcn ë n­íc ta I. Kinh tÕ thÞ tr­êng C«ng cuéc b¾t ®Çu tõ ®æi míi tõ ý kiÕn cña quÇn chóng ®· b¾t ®Çu xo¸ bá bao cÊp qua gi¸, ®· kh¾c phôc mét b­íc kiÓu ph©n phèi ®Þnh l­îng theo chñ nghÜa b×nh qu©n. Nh­ng nh÷ng thay ®æi nµy ch­a ®ñ lùc ®Ó xo¸ bá h¼n c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp tr­íc ®©y mµ nã chØ mang tÝnh chÊt côc bé kh«ng thÓ hiÖn hiÖu lùc cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n nh­ng cã tÝnh kh¸i qu¸t vµ ®Çy ®ñ lý luËn. Tr­íc t×nh h×nh nµy §¶ng vµ c¸c nhµ khoa häc ®· tæng kÕt vµ n©ng nªn thµnh lý luËn, ®­êng lèi, chÝnh s¸ch. Sù nghiÖp ®æi míi chÝnh thøc ®­îc kh¼ng ®Þnh tõ §¹i héi VI (th¸ng 12 n¨m 1986) vµ tiÕp tôc n©ng nªn ë ®¹i héi VII cña §¶ng céng s¶n ViÖt nam. NÒn kinh tÕ n­íc ta cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn nhanh chãng, tõ mét nÒn kinh tÕ hiÖn vËt, chóng ta chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸, xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc, ®Þnh h­íng lªn x· héi chñ nghÜa. Ho¹t ®éng kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ßi hái mçi doanh nghiÖp ph¶i n¨ng ®éng thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. Muèn vËy ®ßi hái mçi doanh nghiÖp ph¶i cã kiÕn thøc hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ c¬ chÕ thÞ tr­êng. 1. Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ tr­êng: Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸ nh©n c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸ dÞch vô trªn thÞ tr­êng. Th¸i ®é c­ xö cña tõng thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng lµ h­íng vµo t×m lîi Ých cña m×nh theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng hay "Bµn tay v« h×nh" theo Adam Smith. Kinh tÕ thÞ tr­êng xuÊt hiÖn nh­ lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Song kh«ng nªn ®ång nhÊt nã víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸. NÕu xÐt vÒ mÆt lÞch sö th× nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã tr­íc nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi th× nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng xuÊt hiÖn nh­ng kh«ng cã nghÜa ®· lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Víi sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ thÞ tr­êng ®­îc më réng phong phó, ®ång bé, c¸c quan hÖ thÞ tr­êng t­¬ng ®èi hoµn thiÖn th× míi cã kinh tÕ thÞ tr­êng. VËy kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n ®éc lËp ®øng ngoµi kinh tÕ hµng ho¸ mµ lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét kiÓu tæ chøc x· héi. Trong ®ã s¶n xuÊt, trao ®æi , ph©n phèi, tiªu dïng ®Òu g¾n chÆt víi thÞ tr­êng. S¶n xuÊt ra s¶n phÈm hµng ho¸ hay dÞch vô g×, khèi l­îng lµ bao nhiªu, s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo, ai sÏ nhËn hµng ho¸ dÞch vô sau s¶n xuÊt... TÊt c¶ ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thÞ tr­êng th«ng qua thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng lµ trung t©m cña toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cho x· héi thÞ tr­êng lµ tËp hîp tÊt c¶ c¸c sù tho¶ thuËn, th«ng qua ®ã ng­êi b¸n vµ ng­êi mua tiÕp xóc víi nhau ®Ó trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô. Trong thÞ tr­êng ng­êi b¸n vµ ng­êi mua hµng ho¸ vµ dÞch vô t¸c ®éng lÉn nhau h×nh thµnh nªn cung - cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô. Sù t­¬ng t¸c gi÷a cung - cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng h×nh thµnh nªn gi¸ c¶ thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng thõa nhËn hµng ho¸ vµ dÞch vô lµ do ng­êi s¶n xuÊt cung øng cã phï hîp víi nhu cÇu cña x· héi hay kh«ng, thÞ tr­êng ®· thùc hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tinh vi cña nÒn kinh tÕ theo quy luËt kh¸ch quan cña thÞ tr­êng (quy luËt gi¸ trÞ, qui luËt cung - cÇu, quy luËt c¹nh tranh vµ c¸c quy luËt tiÒn tÖ). Trong sù liªn kÕt c¸c c¸ nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp l¹i víi nhau trªn thÞ tr­êng th«ng qua gi¸ c¶ vµ sè l­îng mua b¸n. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Trong ®ã c¸c c¸ nh©n ng­êi tiªu dïng vµ c¸c nhµ kinh doanh t¸c ®éng lÉn nhau ®Òu th«ng qua mua b¸n hµng ho¸ dÞch vô trªn thÞ tr­êng ®Ó x¸c ®Þnh 3 vÊn ®Ò trung t©m cña tæ chøc kinh tÕ. Vµ th¸i ®é c­ xö cña tõng thµnh viªn hay cña tõng chñ thÓ kinh tÕ lµ h­íng vµo t×m kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng. 2. C¸c bé phËn cÊu thµnh c¬ chÕ thÞ tr­êng. LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi chøng minh r»ng c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ hiÖu qu¶ nhÊt chÝnh Adam Smit còng ®· ph¸t hiÖn ra c¬ chÕ ®ã. C¬ chÕ mµ «ng gäi lµ " bµn tay v« h×nh". C¬ chÕ thÞ tr­êng bao gåm nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n lµ: cung - cÇu - gi¸ c¶. Nh­ vËy nghiªn cøu thÞ tr­êng chÝnh lµ nghiªn cøu quan hÖ Cung - cÇu vµ gi¸ c¶ h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng ®Ó ®¶m b¶o kinh doanh cã lîi nhuËn cao. a) CÇu vµ c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng Tr­íc hÕt cÇu lµ nhu cÇu thÓ hiÖn ra trªn thÞ tr­êng (b¾t nguån tõ gi¸ ng­êi mua, ng­êi cã tiÒn). Nhu cÇu thÓ hiÖn ra trªn thÞ tr­êng lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n b»ng tiÒn th«ng qua viÖc mua hµng ho¸. Nhu cÇu tån t¹i m·i m·i nh­ng cÇu chØ tån t¹i trªn thÞ tr­êng. Nhu cÇu lµ mét ph¹m trï kh¸ch quan biÓu thÞ sù mong muèn, sù tiªu dông. Kh«ng cã tiªu dïng th× kh«ng cã nhu cÇu. Tiªu dïng t¹o ra nhu cÇu, ngoµi thÞ tr­êng cÇu kh«ng tån t¹i. §Ó h×nh thµnh cÇu cã hai ®iÒu kiÖn: Nhu cÇu vµ tiªu dïng ®¶m b¶o. CÇu vÝ nh­ cÇu nèi gi÷a nhu cÇu vµ tiªu dïng. VËy cÇu ®èi víi mét hµng ho¸ ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ lµ nh÷ng sè l­îng kh¸c nhau vµ hµng ho¸ ®ã mµ ng­¬× tiªu thô mua khái thÞ tr­êng ë tÊt c¶ nh÷ng gi¸ thay ®æi kh¸c nhau cã thÓ cã. Nh÷ng yÕu tè ®iÒu kiÖn kh¸c gi÷ nguyªn hoÆc c©n b»ng. §Þnh nghÜa trªn nh»m lµm næi bËt lªn mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng gi¸ kh¸c nhau cã thÓ cã cña mét hµng vµ nh÷ng sè l­îng cña hµng ho¸ ®ã mµ ng­êi tiªu thô sÏ ®em ra khái thÞ tr­êng. NÕu biÓu diÔn cÇu b»ng ®å thÞ víi 2 yÕu tè liªn quan víi nhau lµ gi¸ c¶ vµ khèi l­îng, nhu cÇu ®­îc x¸c ®Þnh trªn h×nh vÏ. H×nh I Khi nghiªn cøu cÇu cÇn hiÓu ®­îc c¸c nh©n tè chñ yÕu t¸c ®éng lªn cÇu ®ã lµ: + Tr×nh ®é s¶n xuÊt. Quy m« cña s¶n xuÊt cµng lín th× nhu cÇu cµng nhiÒu. + TiÕn bé khoa häc kü thuËt. C¸c nh©n tè khoa häc nh­ c¬ giíi ho¸ s¶n xuÊt, tù ®éng hãa s¶n xuÊt. + Nh©n tè tù nhiªn: Thêi vô, h¹n h¸n, b·o lôt... + Nh©n tè x· héi: ®×nh c«ng, b·i c«ng... + Quy m« tiªu dïng. Quy m« tiªu dïng x· héi vµ qui m« tiªu dïng s¶n xuÊt vÒ mét hµng ho¸ nµo ®ã. Qu¶ng c¸o lµ mét h×nh thøc t¹o ra nhu cÇu, chøc n¨ng cña qu¶ng c¸o lµ th«ng tin kÝch thÝch ng­êi mua hµng. Yªu cÇu cña qu¶ng c¸o lµ: - §Ëp vµo trùc gi¸c ng­êi mua. - G©y chó ý ng­êi mua tõ ®Çu ®Õn cuèi - Cã 6 h×nh thøc qu¶ng c¸o: Pan« ¸p phÝch v« tuyÕn, ®µi , b¸o chÝ in tê qu¶ng c¸o, qu¶ng c¸o qua ng­êi b¸n hµng. CÇu cã ®Æc ®iÓm lu«n biÕn ®éng. ChÝnh v× vËy khi nghiªn cøu tíi cÇu cÇn ph¶i th­êng xuyªn chó ý tíi c¸c nh©n tè t¸c ®éng tíi nã. TÝnh quy luËt cña nhu cÇu trªn thÞ tr­êng: Nhu cÇu lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh thÞ tr­êng trong doanh nghiÖp, nÕu n¾m ®­îc nhu cÇu vµ cã c¸c chÝnh s¸ch biÖn ph¸p hîp lý ®Ó khai th¸c c¸c nhu cÇu th× còng cã nghÜa lµ qu¸ tr×nh kinh doanh an toµn vµ thu ®­îc kÕt qu¶. Nhu cÇu thÞ tr­êng kh«ng nªn ®ång nhÊt víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n , trong qu¶n lý kinh tÕ ng­êi ta hÕt søc chó ý tíi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Song trong kinh doanh ng­êi ta l¹i rÊt chó ý tíi nhu cÇu cña thÞ tr­êng. + Nhu cÇu cña thÞ tr­êng lµ nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng vÒ mét lo¹i hµng nµo ®ã mµ ng­êi tiªu dïng s½n sµng mua, sÏ mua. + Nhu cÇu cña thÞ tr­êng h×nh thµnh trªn c¬ së cña nhu cÇu tù nhiªn vµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. NÕu nh­ cÇu do 2 yÕu tè ý muèn (nhu cÇu) vµ kh¶ n¨ng chÝnh (tiÒn ®¶m b¶o nhu cÇu) khèng chÕ th× vÒ gi¸ cung còng vËy ý muèn s½n sµng ®­a ra trªn thÞ tr­êng mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã vµ cã kh¶ n¨ng kü thuËt, lao ®éng, tiÒn vèn... ®Ó ®­a hµng ho¸ ra thÞ tr­êng khèng chÕ cung. Kh¶ n¨ng vÒ tµi nguyªn, tr×nh ®é kü thuËt, tr×nh ®é ng­êi s¶n xuÊt qu¶n lý... quyÕt ®Þnh cung. VËy cung hµng ho¸ ®­îc ®Þnh nghÜa lµ nh÷ng sè l­îng kh¸c nhau cña mét hµng ho¸ nhÊt ®Þnh vµ nh÷ng ng­êi b¸n s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng cung øng ra thÞ tr­êng ë nh÷ng gi¸ kh¸c nhau. Do ®ã cung hµng ho¸ ph¶n ¸nh mèi quan hÖ trùc tiÕp trªn thÞ tr­êng cña 2 biÓu sè l­îng hµng cung uøng vµ gi¸ c¶ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Cung chÞu ¶nh h­ëng bëi c¸c nh©n tè sau: + C¸c nhãm nh©n tè thuéc vÒ tr×nh ®é vµ quy m« cña s¶n xuÊt. Tr×nh ®é s¶n xuÊt cµng cao th× quy m« s¶n xuÊt cµng réng th× cung trªn thÞ tr­êng cµng lín. YÕu tè nµy t¸c ®éng th­êng xuyªn ®Õn khèi l­îng vµ chÊt l­îng cña cung. + Tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ. §©y lµ yÕu tè quan träng nã mang tÝnh ®Æc tr­ng rÊt nhanh tiÕn ®é khoa häc kü thuËt ®Ó phôc vô kÞp thêi nhu cÇu. + §iÒu kiÖn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng vËt chÊt. + CÇu vµ gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng. + Khi nãi ®Õn cung ph¶i nh¾c ®Õn cÇu. Cung lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh thÞ tr­êng. Cung kh«ng ph¶i lµ yÕu tè riªng lÎ mµ n»m trong tæng thÓ g¾n liÒn víi nhau. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ sù vËn ®éng cña cung - cÇu - gi¸ c¶ hoµn toµn diÔn ra mét c¸ch tù nhiªn mµ kh«ng cã sù b¾t buéc hay ®iÒu khiÓn tËp trung cña bÊt cø ai. ThÞ tr­êng lµ mét c¬ chÕ tù ®iÒu chØnh. Cung vµ cÇu chÞu ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu yÕu tè vµ ®Ó ph¶n øng l¹i chóng vËn ®éng theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. c) Gi¸ c¶ thÞ tr­êng vµ quan hÖ cung cÇu. Quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ lµ nh©n tè trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn møc ®é lín tíi sù h×nh thµnh vµ sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng, c¸c nh©n tè kh¸c t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ hoÆc lµ th«ng qua quan hÖ cung cÇu hoÆc n»m trong khèng chÕ cña quan hÖ cung cÇu ®èi víi gi¸ c¶. C¬ së cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng lµ chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt nh­ng nã kh«ng cã nghÜa lµ chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Gi¸ c¶ thÞ tr­êng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè sau: - Chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. - Gi¸ trÞ ®ång tiÒn. - Quan hÖ cung cÇu - T×nh h×nh c¹nh tranh. ThÞ tr­êng dïng gi¸ c¶ ®Ó ®iÒu tiÕt cÇu cña ng­êi tiªu dïng víi cung cña kü thuËt s¶n xuÊt x· héi. Gi¸ c¶ lµ "hµn thö biÓu" duy nhÊt gi÷a cung víi cÇu hµng ho¸, sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng trùc tiÕp phô thuéc vµo t×nh tr¹ng vµ diÔn biÕn cña quan hÖ cÇu. Nãi kh¸c ®i mèi quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ lµ nh©n tè trùc tiÕp sau cïng quyÕt ®Þnh møc xu thÕ vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng. NÕu cung lín h¬n cÇu trªn ph¹m vi tæng thÓ hµng ho¸ vµ cña tõng lo¹i hµng ho¸ th× gi¸ c¶ cã xu h­íng gi¶m xuèng, søc mua cña tiÒn tÖ t¨ng, nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ®­îc më réng. NÕu cung nhá h¬n cÇu th× xu thÕ tÊt yÕu n¶y sinh t¨ng lªn cña gi¸ c¶. Cung cña hµng ho¸ nãi chung vµ cña tõng lo¹i hµng ho¸ t¨ng nhanh. Mèi liªn hÖ c¨n b¶n bÒn v÷ng lÆp ®i lÆp l¹i kh«ng ngõng cña cung vµ cÇu dÉn ®Õn quy luËt cung cÇu lµ quy luËt kinh tÕ cña l­u th«ng hµng ho¸ cña thÞ tr­êng cung cÇu. CÇu vµ cung vËn ®éng ng­îc chiÒu nhau do t¸c ®éng cña sù thay ®æi gi¸ c¶. + CÇu vµ gi¸ c¶ vËn ®éng ng­îc chiÒu nhau. + Cung vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng vËn ®éng cïng chiÒu nhau. Ta biÓu diÔn cung - cÇu víi mèi quan hÖ ®Õn gi¸ c¶ nh­ sau: D D- ®­êng cÇu S S - §­êng cung Po - gi¸ c©n b»ng cung cÇu Sù vËn hµnh cña thÞ tr­êng th«ng qua gi¸ c¶ l¹i bao hµm nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cho c¸c doanh nghiÖp cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi vÒ quan hÖ cung cÇu vµ vÒ khèi l­îng c¬ cÊu hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. Trªn thÞ tr­êng sù c©n ®èi cÇn thiÕt gi÷a cung vµ cÇu lu«n bÞ vi ph¹m. Kinh tÕ thÞ tr­êng buéc ng­êi s¶n xuÊt ng­êi bu«n b¸n ph¶i n¨ng ®éng øng xö kÞp thêi víi nh÷ng t×nh huèng cña thÞ tr­êng. Trong ki nh doanh viÖc ph©n ho¸ gi¸ lµ chÝnh s¸ch rÊt lín vµ lµ chiÕn l­îc trong kinh doanh. Ta x¸c ®Þnh gi¸ cña s¶n phÈm lµm nhiÒu cÊp lo¹i 1-2-3... ®èi víi mçi s¶n phÈm cã ®é nhu cÇu co gi·n kh¸c nhau gi¸ h¹ l­îng tiªu thô cµng lín, gi¸ cao th× tiªu thô Ýt. Nh­ vËy gi¸ c¶ thÞ tr­êng lµ ph¹m trï trung t©m cña thÞ tr­êng lµ bµn tay v« h×nh ®iÒu tiÕt nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ kÝch thÝch nÒn s¶n xuÊt th«ng qua gi¸ c¶ thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ kÝch thÝch cña m×nh cung cÇu lµ ph¹m trï kinh tÕ lín nhÊt bao trïm thÞ tr­êng. Quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng lµ yÕu tè quan träng nhÊt vµ trùc tiÕp quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ thÞ tr­êng. d) C¹nh tranh: §ã lµ sù ganh ®ua, sù k×nh ®Þch gi÷a c¸c nhµ kinh doanh trªn thÞ tr­êng, nh»m tranh giµnh cïng mét lo¹i tµi nguyªn s¶n xuÊt hoÆc cïng mét lo¹i kh¸ch hµng vÒ phÝa m×nh. Cã 3 d¹ng c¹nh tranh: c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi b¸n víi nhau, c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi mua víi nhau, c¹nh tranh gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh lµ bÊt kh¶ kh¸ng. Vµ c¹nh tranh cã 4 chøc n¨ng sau: + C¹nh tranh lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ dÞch vô gi¶m xuèng. + C¹nh tranh buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i tèi ­u ho¸ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt kinh doanh. + C¹nh tranh buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i kh«ng ngõng ¸p dông kü thuËt míi, c«ng nghÖ tiÕn bé. + C¹nh tranh lµ c«ng cô t­íc quyÒn thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ trong lÞch sö. C¹nh tranh ®­îc xÐt ë nhiÒu khÝa c¹nh: c¹nh tranh hoµn h¶o, c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o, c¹nh tranh tù do, c¹nh tranh thuÇn tuý, c¹nh tranh phi gi¸ c¶, c¹nh tranh mang tÝnh chÊt ®éc quyÒn, c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. Bèn nh©n tè trªn cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau nh­ lµ bèn kh©u trong mét guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ nh©n tè cña thÞ tr­êng, cung cÇu lµ trung t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån, lµ søc sèng cña thÞ tr­êng. 3. B¶n chÊt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ ë ®ã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi s¶n phÈm, ph©n chia lîi Ých, thiÕt lËp c¸c quan hÖ kinh tÕ do c¸c quy luËt cña thÞ tr­êng cã ®iÒu tiÕt chi phèi. VÒ c¬ b¶n, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ tù do mµ nã cã ®Æc tr­ng c¬ b¶n sau: + ViÖc ph©n bè sö dông c¸c nguån tµi nguyªn lµ khan hiÕm nh­: lao ®éng, vèn, tµi nguyªn, thiªn nhiªn... c¬ b¶n ®­îc quyÕt ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan, th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ qui luËt cung cÇu. + TÊt c¶ c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu ®­îc tiÒn tÖ hãa. + Tù do lùa chän s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng tõ phÝa c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nh÷ng ng­êi tiªu dïng th«ng qua c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ. + §éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ lîi Ých kinh tÕ ®­îc biÓu hiÖn tËp trung ë møc lîi nhuËn. + Th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ sù linh ho¹t cña hÖ thèng gi¸ c¶, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n duy tr× ®­îc c©n b»ng gi÷a søc cung vµ søc cÇu cña tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô Ýt g©y ra ®­îc sù thiÕu thèn vµ khan hiÕm hµng ho¸. + C¹nh tranh lµ m«i tr­êng lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt. Tuy nhiªn c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th­êng dÉn tíi hai khuynh h­íng ®Òu nguy hiÓm: ®éc quyÒn vµ ph¸ s¶n. + Kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n t¹o ra c¬ héi cho mäi ng­êi s¸ng t¹o, t×m c¸ch c¶i tiÕn lÒ lèi lµm viÖc cã hiÖu qu¶ h¬n. + Kinh tÕ thÞ tr­êng chØ chó ý ®Õn nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n chø kh«ng ph¶i nhu cÇu nãi chung. + Ngoµi ra n¶y sinh khuynh h­íng x· héi thÞ tr­êng. Ch¹y theo nÕp sèng tiªu sµi mµ kh«ng chó ý møc tíi y tÕ gi¸o dôc. Kinh tÕ thÞ tr­êng bÊt lùc. Tr­íc c¸c hËu qu¶ do nã g©y ra nh­: « nhiÔm, m«i tr­êng, ph¸ ho¹i m«i sinh, tÖ n¹n x· héi. MÆc nhiªn c¬ chÕ thÞ tr­êng ngµy nay ®· ®­a ng­êi tiªu dïng lªn vÞ trÝ hµng ®Çu. Nhê sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt míi vµ n¶y në c¸c nhu cÇu míi, ®a d¹ng. C¬ chÕ thÞ tr­êng cã xu h­íng tho¶ m·n nhu cÇu kh«ng ngõng biÕn ®æi cña c¸c nhãm d©n c­ sao cho phï hîp víi lèi sèng v¨n ho¸ cña hä, thay cho nguyªn t¾c s¶n xuÊt vµ cung øng hµng lo¹t bÊt chÊp nhu cÇu. Nhµ doanh nghiÖp trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ãng vai trß trung t©m. Doanh nghiÖp th­¬ng m¹i lµ ®Çu mèi lµ trung gian, lµ cÇu nèi gi÷a ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng. II. C¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa Thùc tÕ cho thÊy kinh tÕ tù nhiªn ®· tõng tån t¹i qua c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau. Nã kh«ng ph¸t sinh cïng víi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, mµ nã ®­îc h×nh thµnh sau ®ã khi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn víi qui m« toµn x· héi, ®· ®¹t ®­îc d­íi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®· biÕn nÒn kinh tÕ c¬ b¶n thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Sù xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét b­íc nh¶y vät cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Cã nhiÒu ng­êi cho r»ng kinh tÕ thÞ tr­êng ë chñ nghÜa t­ b¶n cã 2 ®Æc tÝnh lµ c¹nh tranh vµ x· héi ho¸. Hä cßn nªu ra r»ng kinh tÕ thÞ tr­êng ë chñ nghÜa t­ b¶n cã mét sè khuyÕt tËt nh­ hèi lé, tham nhòng... Nh÷ng nhËn thøc ®ã ®· lµm cho chóng ta hiÓu kh«ng ®óng vÒ b¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nãi chung. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng , kinh tÕ thÞ tr­êng ë thêi ®iÓm nµo còng g¾n liÒn víi c¹nh tranh còng g©y ra hèi lé vµ tham nhòng. Tuy nhiªn ë mçi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau th× møc ®é ®ã ®­îc biÓu hiÖn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Ta cã thÓ nãi c¹nh tranh lµ qui luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ng chØ ë chñ nghÜa t­ b¶n míi thÓ hiÖn mét c¸ch gay g¾t, ¸c liÖt ®Õn møc tµn bµo. MÆt kh¸c x· héi ho¸ s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ ®Æc ®iÓm riªng cña chñ nghÜa t­ b¶n. H¬n thÕ n÷a ®Õn c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa ®Ých thùc th× sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ë chñ nghÜa x· héi cßn cao h¬n nhiÒu tr×nh ®é x· héi ho¸ ë chñ nghÜa t­ b¶n. Do nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tån t¹i qua nhiÒu ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau cho nªn sù vËn dông vµ qu¶n lý nã trong m«i tr­êng XHCN tr­íc hÕt chóng ta ph¶i b¶n chÊt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Tr­íc kia ng­êi ta hay nãi ®Õn viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ d­íi h×nh thøc trùc tiÕp b»ng c¸c mÖnh lÖnh, kÕ ho¹ch cøng nh¾c th× ngµy nay l¹i ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ (hay qu¶n lý nÒn kinh tÕ) gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c c«ng cô kinh tÕ ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc nh­ chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝn dông, chÝnh s¸ch gi¸ c¶. ë n­íc ta hiÖn nay c¸c nhµ kinh tÕ ®ang nãi vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®Þnh h­íng ®i lªn XHCN. §©y lµ vÊn ®Ò hÕt søc míi mÎ vµ cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Tuy nhiªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh: ë mçi n­íc kh¸c nhau th× cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh¸c nhau vµ do vËy nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng cã d¹ng tån t¹i cô thÓ kh¸c nhau. Kh«ng thÓ cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc nµy lµ b¶n sao cho nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc kh¸c. Vµ trong mu«n vµn c¸c ®Æc tÝnh cã thÓ dïng lµm tiªu thøc ®Ó ph©n biÖt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nµy víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng kh¸c ph¶i nãi ®Õn môc ®Ých chÝnh trÞ, x· héi mµ chÝnh phñ lùa chän lµm ®Þnh h­íng cho sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thùc chøng. Khi nÒn kinh tÕ ®­îc ®iÒu khiÓn ®Õn c¸c môc tiªu mong muèn nh­: c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng, trong s¹ch m«i tr­êng vµ m«i sinh, x· héi v¨n minh, x· héi chñ nghÜa. Tøc lµ khi nÒn kinh tÕ Êy ®­îc nhËn thøc trªn b×nh diÖn chuÈn t¾c th× lóc Êy ý nghÜa chÝnh trÞ x· héi cña nã míi ®­îc béc lé ra, ®ång thêi lóc ®ã c¸c quan hÖ cung - cÇu - gi¸ c¶ sÏ ®­îc vËn dông ®Ó ®¹t ®Õn môc tiªu kinh tÕ x· héi. Cã thÓ nãi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ®Þnh h­íng ®i lªn x· héi chñ nghÜa lµ vÊn ®Ò míi mÎ. VËy nã cã thÓ tån t¹i thËt kh«ng? vµ nã ®ang thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo ë ViÖt nam? Tr­íc hÕt ta ph¶i hiÓu ®iÒu ®ã theo sù ph©n tÝch khoa häc. 1. B¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi: Cã nhiÒu ý kiÕn hiÓu vÒ chñ nghÜa x· héi, ®iÒu ®ã còng kh«ng ng¹c nhiªn v× cïng mét ®èi t­îng nghiªn cøu c¸c nhµ khoa häc cã thÓ tiÕp cËn tõ