Công cuộc bắt đầu từ đổi mới từ ý kiến của quần chúng đã bắt đầu xoá bỏ bao cấp qua giá, đã khắc phục một bước kiểu phân phối định lượng theo chủ nghĩa bình quân. Nhưng những thay đổi này chưa đủ lực để xoá bỏ hẳn cơ chế tập trung quan liêu bao cấp trước đây mà nó chỉ mang tính chất cục bộ không thể hiện hiệu lực cho toàn bộ nền kinh tế quốc dân nhưng có tính khái quát và đầy đủ lý luận.
Trước tình hình này Đảng và các nhà khoa học đã tổng kết và nâng nên thành lý luận, đường lối, chính sách. Sự nghiệp đổi mới chính thức được khẳng định từ Đại hội VI (tháng 12 năm 1986) và tiếp tục nâng nên ở đại hội VII của Đảng cộng sản Việt nam. Nền kinh tế nước ta có những bước chuyển biến nhanh chóng, từ một nền kinh tế hiện vật, chúng ta chuyển sang nền kinh tế hàng hoá, xoá bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước, định hướng lên xã hội chủ nghĩa.
Hoạt động kinh doanh trong cơ chế thị trường đòi hỏi mỗi doanh nghiệp phải năng động thích nghi với cơ chế thị trường. Muốn vậy đòi hỏi mỗi doanh nghiệp phải có kiến thức hiểu biết nhất định về cơ chế thị trường.
62 trang |
Chia sẻ: lvbuiluyen | Lượt xem: 1675 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Kinh doanh và biện pháp phát triển kinh doanh của doanh nghiệp, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi nãi ®Çu
Kinh doanh nhµ hµng trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ néi ngµy nay ®ang c¹nh tranh mét c¸ch khèc liÖt. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra gÇn ®ay nhÊt doanh thu c¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n n¨m 1997 b»ng 70% doanh thu n¨m 1996 vµ b»ng 60% so víi n¨m 1995. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia kinh doanh trong lÜnh vùc nµy, t×nh h×nh kinh doanh n¨m 1998 ®Õn n¨m 2000 kh«ng kh¶ quan h¬n n¨m 1996 vµ 1997.
Nhµ hµng NhËt Hång trùc thuéc c«ng ty th¬ng m¹i kh¸ch s¹n §èng ®a cã nhiÒu n¨m ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy nhng còng cÇn ®îc nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn h¬n.
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®µo t¹o cña viÖn §¹i häc më vµ t×nh h×nh thùc tÕ cña ®¬n vÞ mµ t«i chän ®Ò tµi "Kinh doanh vµ biÖn ph¸p ph¸t triÓn kinh doanh cña doanh nghiÖp (lÊy nhµ hµng NhËt Hång lµm vÝ dô) " lµm luËn v¨n tèt nghiÖp
LuËn v¨n ®îc hoµn thµnh víi sù gióp ®ì trùc tiÕp cña PGS-PTS NguyÔn Duy Bét. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n sù gióp ®ì quý b¸u ®ã, vµ rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc.
Hµ néi, ngµy 27 th¸ng 11 n¨m 1998.
Ngêi thùc hiÖn
Lª ThÞ Thu Dung
Ch¬ng I
Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ kinh doanh th¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
A- Kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng xhcn ë níc ta
I. Kinh tÕ thÞ trêng
C«ng cuéc b¾t ®Çu tõ ®æi míi tõ ý kiÕn cña quÇn chóng ®· b¾t ®Çu xo¸ bá bao cÊp qua gi¸, ®· kh¾c phôc mét bíc kiÓu ph©n phèi ®Þnh lîng theo chñ nghÜa b×nh qu©n. Nhng nh÷ng thay ®æi nµy cha ®ñ lùc ®Ó xo¸ bá h¼n c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp tríc ®©y mµ nã chØ mang tÝnh chÊt côc bé kh«ng thÓ hiÖn hiÖu lùc cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n nhng cã tÝnh kh¸i qu¸t vµ ®Çy ®ñ lý luËn.
Tríc t×nh h×nh nµy §¶ng vµ c¸c nhµ khoa häc ®· tæng kÕt vµ n©ng nªn thµnh lý luËn, ®êng lèi, chÝnh s¸ch. Sù nghiÖp ®æi míi chÝnh thøc ®îc kh¼ng ®Þnh tõ §¹i héi VI (th¸ng 12 n¨m 1986) vµ tiÕp tôc n©ng nªn ë ®¹i héi VII cña §¶ng céng s¶n ViÖt nam. NÒn kinh tÕ níc ta cã nh÷ng bíc chuyÓn biÕn nhanh chãng, tõ mét nÒn kinh tÕ hiÖn vËt, chóng ta chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸, xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc, ®Þnh híng lªn x· héi chñ nghÜa.
Ho¹t ®éng kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ trêng ®ßi hái mçi doanh nghiÖp ph¶i n¨ng ®éng thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ trêng. Muèn vËy ®ßi hái mçi doanh nghiÖp ph¶i cã kiÕn thøc hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ c¬ chÕ thÞ trêng.
1. Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ trêng:
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸ nh©n c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸ dÞch vô trªn thÞ trêng. Th¸i ®é c xö cña tõng thµnh viªn tham gia thÞ trêng lµ híng vµo t×m lîi Ých cña m×nh theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ trêng hay "Bµn tay v« h×nh" theo Adam Smith. Kinh tÕ thÞ trêng xuÊt hiÖn nh lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Song kh«ng nªn ®ång nhÊt nã víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸. NÕu xÐt vÒ mÆt lÞch sö th× nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã tríc nÒn kinh tÕ thÞ trêng. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi th× nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng xuÊt hiÖn nhng kh«ng cã nghÜa ®· lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Víi sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ thÞ trêng ®îc më réng phong phó, ®ång bé, c¸c quan hÖ thÞ trêng t¬ng ®èi hoµn thiÖn th× míi cã kinh tÕ thÞ trêng. VËy kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n ®éc lËp ®øng ngoµi kinh tÕ hµng ho¸ mµ lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét kiÓu tæ chøc x· héi. Trong ®ã s¶n xuÊt, trao ®æi , ph©n phèi, tiªu dïng ®Òu g¾n chÆt víi thÞ trêng. S¶n xuÊt ra s¶n phÈm hµng ho¸ hay dÞch vô g×, khèi lîng lµ bao nhiªu, s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo, ai sÏ nhËn hµng ho¸ dÞch vô sau s¶n xuÊt... TÊt c¶ ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thÞ trêng th«ng qua thÞ trêng. ThÞ trêng lµ trung t©m cña toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cho x· héi thÞ trêng lµ tËp hîp tÊt c¶ c¸c sù tho¶ thuËn, th«ng qua ®ã ngêi b¸n vµ ngêi mua tiÕp xóc víi nhau ®Ó trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô.
Trong thÞ trêng ngêi b¸n vµ ngêi mua hµng ho¸ vµ dÞch vô t¸c ®éng lÉn nhau h×nh thµnh nªn cung - cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô. Sù t¬ng t¸c gi÷a cung - cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ trêng h×nh thµnh nªn gi¸ c¶ thÞ trêng. ThÞ trêng thõa nhËn hµng ho¸ vµ dÞch vô lµ do ngêi s¶n xuÊt cung øng cã phï hîp víi nhu cÇu cña x· héi hay kh«ng, thÞ trêng ®· thùc hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô.
C¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tinh vi cña nÒn kinh tÕ theo quy luËt kh¸ch quan cña thÞ trêng (quy luËt gi¸ trÞ, qui luËt cung - cÇu, quy luËt c¹nh tranh vµ c¸c quy luËt tiÒn tÖ). Trong sù liªn kÕt c¸c c¸ nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp l¹i víi nhau trªn thÞ trêng th«ng qua gi¸ c¶ vµ sè lîng mua b¸n.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng. Trong ®ã c¸c c¸ nh©n ngêi tiªu dïng vµ c¸c nhµ kinh doanh t¸c ®éng lÉn nhau ®Òu th«ng qua mua b¸n hµng ho¸ dÞch vô trªn thÞ trêng ®Ó x¸c ®Þnh 3 vÊn ®Ò trung t©m cña tæ chøc kinh tÕ. Vµ th¸i ®é c xö cña tõng thµnh viªn hay cña tõng chñ thÓ kinh tÕ lµ híng vµo t×m kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ trêng.
2. C¸c bé phËn cÊu thµnh c¬ chÕ thÞ trêng.
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi chøng minh r»ng c¬ chÕ thÞ trêng vµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ hiÖu qu¶ nhÊt chÝnh Adam Smit còng ®· ph¸t hiÖn ra c¬ chÕ ®ã. C¬ chÕ mµ «ng gäi lµ " bµn tay v« h×nh".
C¬ chÕ thÞ trêng bao gåm nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n lµ: cung - cÇu - gi¸ c¶. Nh vËy nghiªn cøu thÞ trêng chÝnh lµ nghiªn cøu quan hÖ Cung - cÇu vµ gi¸ c¶ h×nh thµnh trªn thÞ trêng ®Ó ®¶m b¶o kinh doanh cã lîi nhuËn cao.
a) CÇu vµ c¸c nh©n tè ¶nh hëng
Tríc hÕt cÇu lµ nhu cÇu thÓ hiÖn ra trªn thÞ trêng (b¾t nguån tõ gi¸ ngêi mua, ngêi cã tiÒn). Nhu cÇu thÓ hiÖn ra trªn thÞ trêng lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n b»ng tiÒn th«ng qua viÖc mua hµng ho¸. Nhu cÇu tån t¹i m·i m·i nhng cÇu chØ tån t¹i trªn thÞ trêng.
Nhu cÇu lµ mét ph¹m trï kh¸ch quan biÓu thÞ sù mong muèn, sù tiªu dông. Kh«ng cã tiªu dïng th× kh«ng cã nhu cÇu. Tiªu dïng t¹o ra nhu cÇu, ngoµi thÞ trêng cÇu kh«ng tån t¹i. §Ó h×nh thµnh cÇu cã hai ®iÒu kiÖn: Nhu cÇu vµ tiªu dïng ®¶m b¶o. CÇu vÝ nh cÇu nèi gi÷a nhu cÇu vµ tiªu dïng.
VËy cÇu ®èi víi mét hµng ho¸ ®îc ®Þnh nghÜa nh lµ nh÷ng sè lîng kh¸c nhau vµ hµng ho¸ ®ã mµ ng¬× tiªu thô mua khái thÞ trêng ë tÊt c¶ nh÷ng gi¸ thay ®æi kh¸c nhau cã thÓ cã. Nh÷ng yÕu tè ®iÒu kiÖn kh¸c gi÷ nguyªn hoÆc c©n b»ng.
§Þnh nghÜa trªn nh»m lµm næi bËt lªn mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng gi¸ kh¸c nhau cã thÓ cã cña mét hµng vµ nh÷ng sè lîng cña hµng ho¸ ®ã mµ ngêi tiªu thô sÏ ®em ra khái thÞ trêng. NÕu biÓu diÔn cÇu b»ng ®å thÞ víi 2 yÕu tè liªn quan víi nhau lµ gi¸ c¶ vµ khèi lîng, nhu cÇu ®îc x¸c ®Þnh trªn h×nh vÏ.
H×nh I
Khi nghiªn cøu cÇu cÇn hiÓu ®îc c¸c nh©n tè chñ yÕu t¸c ®éng lªn cÇu ®ã lµ:
+ Tr×nh ®é s¶n xuÊt. Quy m« cña s¶n xuÊt cµng lín th× nhu cÇu cµng nhiÒu.
+ TiÕn bé khoa häc kü thuËt. C¸c nh©n tè khoa häc nh c¬ giíi ho¸ s¶n xuÊt, tù ®éng hãa s¶n xuÊt.
+ Nh©n tè tù nhiªn: Thêi vô, h¹n h¸n, b·o lôt...
+ Nh©n tè x· héi: ®×nh c«ng, b·i c«ng...
+ Quy m« tiªu dïng. Quy m« tiªu dïng x· héi vµ qui m« tiªu dïng s¶n xuÊt vÒ mét hµng ho¸ nµo ®ã.
Qu¶ng c¸o lµ mét h×nh thøc t¹o ra nhu cÇu, chøc n¨ng cña qu¶ng c¸o lµ th«ng tin kÝch thÝch ngêi mua hµng.
Yªu cÇu cña qu¶ng c¸o lµ:
- §Ëp vµo trùc gi¸c ngêi mua.
- G©y chó ý ngêi mua tõ ®Çu ®Õn cuèi
- Cã 6 h×nh thøc qu¶ng c¸o: Pan« ¸p phÝch v« tuyÕn, ®µi , b¸o chÝ in tê qu¶ng c¸o, qu¶ng c¸o qua ngêi b¸n hµng.
CÇu cã ®Æc ®iÓm lu«n biÕn ®éng. ChÝnh v× vËy khi nghiªn cøu tíi cÇu cÇn ph¶i thêng xuyªn chó ý tíi c¸c nh©n tè t¸c ®éng tíi nã.
TÝnh quy luËt cña nhu cÇu trªn thÞ trêng: Nhu cÇu lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh thÞ trêng trong doanh nghiÖp, nÕu n¾m ®îc nhu cÇu vµ cã c¸c chÝnh s¸ch biÖn ph¸p hîp lý ®Ó khai th¸c c¸c nhu cÇu th× còng cã nghÜa lµ qu¸ tr×nh kinh doanh an toµn vµ thu ®îc kÕt qu¶. Nhu cÇu thÞ trêng kh«ng nªn ®ång nhÊt víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n , trong qu¶n lý kinh tÕ ngêi ta hÕt søc chó ý tíi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Song trong kinh doanh ngêi ta l¹i rÊt chó ý tíi nhu cÇu cña thÞ trêng.
+ Nhu cÇu cña thÞ trêng lµ nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng vÒ mét lo¹i hµng nµo ®ã mµ ngêi tiªu dïng s½n sµng mua, sÏ mua.
+ Nhu cÇu cña thÞ trêng h×nh thµnh trªn c¬ së cña nhu cÇu tù nhiªn vµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n.
NÕu nh cÇu do 2 yÕu tè ý muèn (nhu cÇu) vµ kh¶ n¨ng chÝnh (tiÒn ®¶m b¶o nhu cÇu) khèng chÕ th× vÒ gi¸ cung còng vËy ý muèn s½n sµng ®a ra trªn thÞ trêng mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã vµ cã kh¶ n¨ng kü thuËt, lao ®éng, tiÒn vèn... ®Ó ®a hµng ho¸ ra thÞ trêng khèng chÕ cung.
Kh¶ n¨ng vÒ tµi nguyªn, tr×nh ®é kü thuËt, tr×nh ®é ngêi s¶n xuÊt qu¶n lý... quyÕt ®Þnh cung.
VËy cung hµng ho¸ ®îc ®Þnh nghÜa lµ nh÷ng sè lîng kh¸c nhau cña mét hµng ho¸ nhÊt ®Þnh vµ nh÷ng ngêi b¸n s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng cung øng ra thÞ trêng ë nh÷ng gi¸ kh¸c nhau.
Do ®ã cung hµng ho¸ ph¶n ¸nh mèi quan hÖ trùc tiÕp trªn thÞ trêng cña 2 biÓu sè lîng hµng cung uøng vµ gi¸ c¶ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Cung chÞu ¶nh hëng bëi c¸c nh©n tè sau:
+ C¸c nhãm nh©n tè thuéc vÒ tr×nh ®é vµ quy m« cña s¶n xuÊt. Tr×nh ®é s¶n xuÊt cµng cao th× quy m« s¶n xuÊt cµng réng th× cung trªn thÞ trêng cµng lín. YÕu tè nµy t¸c ®éng thêng xuyªn ®Õn khèi lîng vµ chÊt lîng cña cung.
+ Tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ. §©y lµ yÕu tè quan träng nã mang tÝnh ®Æc trng rÊt nhanh tiÕn ®é khoa häc kü thuËt ®Ó phôc vô kÞp thêi nhu cÇu.
+ §iÒu kiÖn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng vËt chÊt.
+ CÇu vµ gi¸ c¶ trªn thÞ trêng.
+ Khi nãi ®Õn cung ph¶i nh¾c ®Õn cÇu. Cung lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh thÞ trêng. Cung kh«ng ph¶i lµ yÕu tè riªng lÎ mµ n»m trong tæng thÓ g¾n liÒn víi nhau. Trong c¬ chÕ thÞ trêng vµ sù vËn ®éng cña cung - cÇu - gi¸ c¶ hoµn toµn diÔn ra mét c¸ch tù nhiªn mµ kh«ng cã sù b¾t buéc hay ®iÒu khiÓn tËp trung cña bÊt cø ai. ThÞ trêng lµ mét c¬ chÕ tù ®iÒu chØnh.
Cung vµ cÇu chÞu ¶nh hëng rÊt nhiÒu yÕu tè vµ ®Ó ph¶n øng l¹i chóng vËn ®éng theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau.
c) Gi¸ c¶ thÞ trêng vµ quan hÖ cung cÇu.
Quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ lµ nh©n tè trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn møc ®é lín tíi sù h×nh thµnh vµ sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, c¸c nh©n tè kh¸c t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ hoÆc lµ th«ng qua quan hÖ cung cÇu hoÆc n»m trong khèng chÕ cña quan hÖ cung cÇu ®èi víi gi¸ c¶.
C¬ së cña gi¸ c¶ thÞ trêng lµ chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt nhng nã kh«ng cã nghÜa lµ chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ thÞ trêng.
Gi¸ c¶ thÞ trêng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè sau:
- Chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.
- Gi¸ trÞ ®ång tiÒn.
- Quan hÖ cung cÇu
- T×nh h×nh c¹nh tranh.
ThÞ trêng dïng gi¸ c¶ ®Ó ®iÒu tiÕt cÇu cña ngêi tiªu dïng víi cung cña kü thuËt s¶n xuÊt x· héi.
Gi¸ c¶ lµ "hµn thö biÓu" duy nhÊt gi÷a cung víi cÇu hµng ho¸, sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ trêng trùc tiÕp phô thuéc vµo t×nh tr¹ng vµ diÔn biÕn cña quan hÖ cÇu. Nãi kh¸c ®i mèi quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ lµ nh©n tè trùc tiÕp sau cïng quyÕt ®Þnh møc xu thÕ vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng.
NÕu cung lín h¬n cÇu trªn ph¹m vi tæng thÓ hµng ho¸ vµ cña tõng lo¹i hµng ho¸ th× gi¸ c¶ cã xu híng gi¶m xuèng, søc mua cña tiÒn tÖ t¨ng, nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ®îc më réng. NÕu cung nhá h¬n cÇu th× xu thÕ tÊt yÕu n¶y sinh t¨ng lªn cña gi¸ c¶. Cung cña hµng ho¸ nãi chung vµ cña tõng lo¹i hµng ho¸ t¨ng nhanh.
Mèi liªn hÖ c¨n b¶n bÒn v÷ng lÆp ®i lÆp l¹i kh«ng ngõng cña cung vµ cÇu dÉn ®Õn quy luËt cung cÇu lµ quy luËt kinh tÕ cña lu th«ng hµng ho¸ cña thÞ trêng cung cÇu. CÇu vµ cung vËn ®éng ngîc chiÒu nhau do t¸c ®éng cña sù thay ®æi gi¸ c¶.
+ CÇu vµ gi¸ c¶ vËn ®éng ngîc chiÒu nhau.
+ Cung vµ gi¸ c¶ thÞ trêng vËn ®éng cïng chiÒu nhau.
Ta biÓu diÔn cung - cÇu víi mèi quan hÖ ®Õn gi¸ c¶ nh sau:
D D- ®êng cÇu
S S - §êng cung
Po - gi¸ c©n b»ng cung cÇu
Sù vËn hµnh cña thÞ trêng th«ng qua gi¸ c¶ l¹i bao hµm nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cho c¸c doanh nghiÖp cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi vÒ quan hÖ cung cÇu vµ vÒ khèi lîng c¬ cÊu hµng ho¸ trªn thÞ trêng.
Trªn thÞ trêng sù c©n ®èi cÇn thiÕt gi÷a cung vµ cÇu lu«n bÞ vi ph¹m. Kinh tÕ thÞ trêng buéc ngêi s¶n xuÊt ngêi bu«n b¸n ph¶i n¨ng ®éng øng xö kÞp thêi víi nh÷ng t×nh huèng cña thÞ trêng. Trong ki nh doanh viÖc ph©n ho¸ gi¸ lµ chÝnh s¸ch rÊt lín vµ lµ chiÕn lîc trong kinh doanh. Ta x¸c ®Þnh gi¸ cña s¶n phÈm lµm nhiÒu cÊp lo¹i 1-2-3... ®èi víi mçi s¶n phÈm cã ®é nhu cÇu co gi·n kh¸c nhau gi¸ h¹ lîng tiªu thô cµng lín, gi¸ cao th× tiªu thô Ýt.
Nh vËy gi¸ c¶ thÞ trêng lµ ph¹m trï trung t©m cña thÞ trêng lµ bµn tay v« h×nh ®iÒu tiÕt nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ kÝch thÝch nÒn s¶n xuÊt th«ng qua gi¸ c¶ thÞ trêng. ThÞ trêng thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ kÝch thÝch cña m×nh cung cÇu lµ ph¹m trï kinh tÕ lín nhÊt bao trïm thÞ trêng.
Quan hÖ cung cÇu trªn thÞ trêng lµ yÕu tè quan träng nhÊt vµ trùc tiÕp quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ thÞ trêng.
d) C¹nh tranh:
§ã lµ sù ganh ®ua, sù k×nh ®Þch gi÷a c¸c nhµ kinh doanh trªn thÞ trêng, nh»m tranh giµnh cïng mét lo¹i tµi nguyªn s¶n xuÊt hoÆc cïng mét lo¹i kh¸ch hµng vÒ phÝa m×nh.
Cã 3 d¹ng c¹nh tranh: c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi b¸n víi nhau, c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi mua víi nhau, c¹nh tranh gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n.
Trong c¬ chÕ thÞ trêng c¹nh tranh lµ bÊt kh¶ kh¸ng. Vµ c¹nh tranh cã 4 chøc n¨ng sau:
+ C¹nh tranh lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ dÞch vô gi¶m xuèng.
+ C¹nh tranh buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i tèi u ho¸ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt kinh doanh.
+ C¹nh tranh buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i kh«ng ngõng ¸p dông kü thuËt míi, c«ng nghÖ tiÕn bé.
+ C¹nh tranh lµ c«ng cô tíc quyÒn thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ trong lÞch sö.
C¹nh tranh ®îc xÐt ë nhiÒu khÝa c¹nh: c¹nh tranh hoµn h¶o, c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o, c¹nh tranh tù do, c¹nh tranh thuÇn tuý, c¹nh tranh phi gi¸ c¶, c¹nh tranh mang tÝnh chÊt ®éc quyÒn, c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh.
Bèn nh©n tè trªn cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau nh lµ bèn kh©u trong mét guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ nh©n tè cña thÞ trêng, cung cÇu lµ trung t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån, lµ søc sèng cña thÞ trêng.
3. B¶n chÊt cña c¬ chÕ thÞ trêng
Kinh tÕ thÞ trêng lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ ë ®ã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi s¶n phÈm, ph©n chia lîi Ých, thiÕt lËp c¸c quan hÖ kinh tÕ do c¸c quy luËt cña thÞ trêng cã ®iÒu tiÕt chi phèi.
VÒ c¬ b¶n, c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ tù do mµ nã cã ®Æc trng c¬ b¶n sau:
+ ViÖc ph©n bè sö dông c¸c nguån tµi nguyªn lµ khan hiÕm nh: lao ®éng, vèn, tµi nguyªn, thiªn nhiªn... c¬ b¶n ®îc quyÕt ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan, th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ qui luËt cung cÇu.
+ TÊt c¶ c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu ®îc tiÒn tÖ hãa.
+ Tù do lùa chän s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng tõ phÝa c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nh÷ng ngêi tiªu dïng th«ng qua c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ.
+ §éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ lîi Ých kinh tÕ ®îc biÓu hiÖn tËp trung ë møc lîi nhuËn.
+ Th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ sù linh ho¹t cña hÖ thèng gi¸ c¶, nÒn kinh tÕ thÞ trêng lu«n duy tr× ®îc c©n b»ng gi÷a søc cung vµ søc cÇu cña tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô Ýt g©y ra ®îc sù thiÕu thèn vµ khan hiÕm hµng ho¸.
+ C¹nh tranh lµ m«i trêng lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt. Tuy nhiªn c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng thêng dÉn tíi hai khuynh híng ®Òu nguy hiÓm: ®éc quyÒn vµ ph¸ s¶n.
+ Kinh tÕ thÞ trêng lu«n t¹o ra c¬ héi cho mäi ngêi s¸ng t¹o, t×m c¸ch c¶i tiÕn lÒ lèi lµm viÖc cã hiÖu qu¶ h¬n.
+ Kinh tÕ thÞ trêng chØ chó ý ®Õn nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n chø kh«ng ph¶i nhu cÇu nãi chung.
+ Ngoµi ra n¶y sinh khuynh híng x· héi thÞ trêng. Ch¹y theo nÕp sèng tiªu sµi mµ kh«ng chó ý møc tíi y tÕ gi¸o dôc. Kinh tÕ thÞ trêng bÊt lùc.
Tríc c¸c hËu qu¶ do nã g©y ra nh: « nhiÔm, m«i trêng, ph¸ ho¹i m«i sinh, tÖ n¹n x· héi.
MÆc nhiªn c¬ chÕ thÞ trêng ngµy nay ®· ®a ngêi tiªu dïng lªn vÞ trÝ hµng ®Çu. Nhê sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt míi vµ n¶y në c¸c nhu cÇu míi, ®a d¹ng. C¬ chÕ thÞ trêng cã xu híng tho¶ m·n nhu cÇu kh«ng ngõng biÕn ®æi cña c¸c nhãm d©n c sao cho phï hîp víi lèi sèng v¨n ho¸ cña hä, thay cho nguyªn t¾c s¶n xuÊt vµ cung øng hµng lo¹t bÊt chÊp nhu cÇu.
Nhµ doanh nghiÖp trong c¬ chÕ thÞ trêng ®ãng vai trß trung t©m. Doanh nghiÖp th¬ng m¹i lµ ®Çu mèi lµ trung gian, lµ cÇu nèi gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng.
II. C¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
Thùc tÕ cho thÊy kinh tÕ tù nhiªn ®· tõng tån t¹i qua c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau. Nã kh«ng ph¸t sinh cïng víi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, mµ nã ®îc h×nh thµnh sau ®ã khi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn víi qui m« toµn x· héi, ®· ®¹t ®îc díi ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®· biÕn nÒn kinh tÕ c¬ b¶n thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét bíc nh¶y vät cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸.
Cã nhiÒu ngêi cho r»ng kinh tÕ thÞ trêng ë chñ nghÜa t b¶n cã 2 ®Æc tÝnh lµ c¹nh tranh vµ x· héi ho¸. Hä cßn nªu ra r»ng kinh tÕ thÞ trêng ë chñ nghÜa t b¶n cã mét sè khuyÕt tËt nh hèi lé, tham nhòng... Nh÷ng nhËn thøc ®ã ®· lµm cho chóng ta hiÓu kh«ng ®óng vÒ b¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng nãi chung. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng , kinh tÕ thÞ trêng ë thêi ®iÓm nµo còng g¾n liÒn víi c¹nh tranh còng g©y ra hèi lé vµ tham nhòng. Tuy nhiªn ë mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau th× møc ®é ®ã ®îc biÓu hiÖn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau.
Ta cã thÓ nãi c¹nh tranh lµ qui luËt cña kinh tÕ thÞ trêng nhng chØ ë chñ nghÜa t b¶n míi thÓ hiÖn mét c¸ch gay g¾t, ¸c liÖt ®Õn møc tµn bµo. MÆt kh¸c x· héi ho¸ s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ ®Æc ®iÓm riªng cña chñ nghÜa t b¶n. H¬n thÕ n÷a ®Õn c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa ®Ých thùc th× sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ë chñ nghÜa x· héi cßn cao h¬n nhiÒu tr×nh ®é x· héi ho¸ ë chñ nghÜa t b¶n.
Do nÒn kinh tÕ thÞ trêng tån t¹i qua nhiÒu ph¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau cho nªn sù vËn dông vµ qu¶n lý nã trong m«i trêng XHCN tríc hÕt chóng ta ph¶i b¶n chÊt cña kinh tÕ thÞ trêng.
Tríc kia ngêi ta hay nãi ®Õn viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ díi h×nh thøc trùc tiÕp b»ng c¸c mÖnh lÖnh, kÕ ho¹ch cøng nh¾c th× ngµy nay l¹i ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ (hay qu¶n lý nÒn kinh tÕ) gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c c«ng cô kinh tÕ ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ níc nh chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝn dông, chÝnh s¸ch gi¸ c¶.
ë níc ta hiÖn nay c¸c nhµ kinh tÕ ®ang nãi vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc ®Þnh híng ®i lªn XHCN. §©y lµ vÊn ®Ò hÕt søc míi mÎ vµ cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Tuy nhiªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh: ë mçi níc kh¸c nhau th× cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh¸c nhau vµ do vËy nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng cã d¹ng tån t¹i cô thÓ kh¸c nhau. Kh«ng thÓ cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc nµy lµ b¶n sao cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc kh¸c. Vµ trong mu«n vµn c¸c ®Æc tÝnh cã thÓ dïng lµm tiªu thøc ®Ó ph©n biÖt nÒn kinh tÕ thÞ trêng nµy víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh¸c ph¶i nãi ®Õn môc ®Ých chÝnh trÞ, x· héi mµ chÝnh phñ lùa chän lµm ®Þnh híng cho sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thùc chøng.
Khi nÒn kinh tÕ ®îc ®iÒu khiÓn ®Õn c¸c môc tiªu mong muèn nh: c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ t¨ng trëng bÒn v÷ng, trong s¹ch m«i trêng vµ m«i sinh, x· héi v¨n minh, x· héi chñ nghÜa. Tøc lµ khi nÒn kinh tÕ Êy ®îc nhËn thøc trªn b×nh diÖn chuÈn t¾c th× lóc Êy ý nghÜa chÝnh trÞ x· héi cña nã míi ®îc béc lé ra, ®ång thêi lóc ®ã c¸c quan hÖ cung - cÇu - gi¸ c¶ sÏ ®îc vËn dông ®Ó ®¹t ®Õn môc tiªu kinh tÕ x· héi.
Cã thÓ nãi nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc ®Þnh híng ®i lªn x· héi chñ nghÜa lµ vÊn ®Ò míi mÎ. VËy nã cã thÓ tån t¹i thËt kh«ng? vµ nã ®ang thÓ hiÖn nh thÕ nµo ë ViÖt nam?
Tríc hÕt ta ph¶i hiÓu ®iÒu ®ã theo sù ph©n tÝch khoa häc.
1. B¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi:
Cã nhiÒu ý kiÕn hiÓu vÒ chñ nghÜa x· héi, ®iÒu ®ã còng kh«ng ng¹c nhiªn v× cïng mét ®èi tîng nghiªn cøu c¸c nhµ khoa häc cã thÓ tiÕp cËn tõ