Lạm phát ở Việt Nam thập kỉ 90
Lạm phát là một trong những hiện tượng quan trọng nhất của thế kỉ 20 và đụng chạm tới mọi hệ thống kinh tế, dù có phát triển hay không. Milton Friedman có một tuyên bố nổi tiếng: Lạm phát luôn luôn và mọi nơi là vấn đề thuộc về tiền tệ, và chúng ta đã biết tiền tệ là công cụ điều tiết hiệu quả các chính sáchvĩ mô của nền kinh tế. Vì thế thực trạng lạm phát hiện là một vấn đề được quan tâm hàng đầu của các nhà kinh tế khi hoạch định các chính sách cho quốc gia. Mỗi quốc gia đều có những đặc điểm, tình hình, thực trạng nền kinh tế khác nhau. Kiềm chế lạm phát là một vấn đề có tầm quan trọng hàng đầu trong chính sách kinh tế của các nước nói chung và ở Việt Nam ta nói riêng. Từ một nền kinh tế tập trung và chưa phát triển, Việt Nam chuyển đổi sang kinh tế thị trường mà khó khăn đầu tiên phải đương đầu là lạm phát. Lạm phát là thước đo độ đúng sai của các chính sách cải cách và đo lường lòng tin của dân chúng và chính quyền trong xây dựng và phát triển kinh tế. Vì chính mức độ lạm phát ít hay nhiều và khả năng kiềm chế đến đâu ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống hàng ngày của người dân. Rõ ràng ở nước ta, trong bối cảnh đổi mới kinh tế dưới sự lãnh đạo của Đảng, vấn đề lạm phát không những là một tiêu thức kinh tế mà còn mang cả ý nghĩa chính trị nữa. Nước ta đã trải qua thời kì lạm phát cao kéo dài với những ảnh hưởng nặng nề trong suốt thập kỉ 80, được coi như là hậu quả tất yếu của cơ chế quản lí thiếu hiệu quả và tình trạng bao cấp tràn lan của thời kì chiến tranh. Những năm bước vào nền kinh tế thị trường, chúng ta đã vận dụng một cách sáng tạo các công trình nghiên cứu lạm phát trên thế giới vào điều kiện thực tế phù hợp với thực trạng lạm phát nước nhà. Đảng và Nhà nước ta cũng xem đây là nhiệm vụ cấp bách trước mắt cũng như về lâu dài, nên đã tiến hành cùng lúc nhiều biện pháp có kết quả về chính sách kinh tế để kiềm chế lạm phát và tăng trưởng kinh tế. Chính vì thế mà tình hình kinh tế tài chính của nước ta trong những năm vừa qua đã đạt được sự ổn định và có chiều hướng tốt. Nghiên cứu về lạm phát sẽ giúp chúng ta hiểu được bản chất cũng như những tác động của nó, thúc đẩy hay kìm hãm sự tăng trưởng của nền kinh tế diễn ra trên thực tiễn ở Việt Nam, từ đó mới có thể đưa ra được những biện pháp hữu hiệu để đảm bảo vừa tăng trưởng kinh tế vừa kiềm chế lạm phát ở mức tốt nhất. Với tất cả kiến thức đã thu thập được từ môn học Lí thuyết tiền tệ ngân hàng và những học hỏi từ thầy cô, bạn bè, sách báo. em xin được trình bày trong đề tài Lạm phát ở Việt Nam thập kỉ 90. Trong khuôn khổ bài viết có thể sẽ không tránh khỏi những sai sót, rất mong được các thầy cô chỉ bảo để em tiến bộ hơn trong những đề tài sau.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Lạm phát ở Việt Nam thập kỉ 90, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi dÉn
L¹m ph¸t lµ mét trong nh÷ng hiÖn tîng quan träng nhÊt cña thÕ kØ 20 vµ ®ông ch¹m tíi mäi hÖ thèng kinh tÕ, dï cã ph¸t triÓn hay kh«ng. Milton Friedman cã mét tuyªn bè næi tiÕng: L¹m ph¸t lu«n lu«n vµ mäi n¬i lµ vÊn ®Ò thuéc vÒ tiÒn tÖ, vµ chóng ta ®· biÕt tiÒn tÖ lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt hiÖu qu¶ c¸c chÝnh s¸chvÜ m« cña nÒn kinh tÕ. V× thÕ thùc tr¹ng l¹m ph¸t hiÖn lµ mét vÊn ®Ò ®îc quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ kinh tÕ khi ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch cho quèc gia.
Mçi quèc gia ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm, t×nh h×nh, thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ kh¸c nhau. KiÒm chÕ l¹m ph¸t lµ mét vÊn ®Ò cã tÇm quan träng hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ cña c¸c níc nãi chung vµ ë ViÖt Nam ta nãi riªng. Tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung vµ cha ph¸t triÓn, ViÖt Nam chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ trêng mµ khã kh¨n ®Çu tiªn ph¶i ®¬ng ®Çu lµ l¹m ph¸t. L¹m ph¸t lµ thíc ®o ®é ®óng sai cña c¸c chÝnh s¸ch c¶i c¸ch vµ ®o lêng lßng tin cña d©n chóng vµ chÝnh quyÒn trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. V× chÝnh møc ®é l¹m ph¸t Ýt hay nhiÒu vµ kh¶ n¨ng kiÒm chÕ ®Õn ®©u ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng hµng ngµy cña ngêi d©n. Râ rµng ë níc ta, trong bèi c¶nh ®æi míi kinh tÕ díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, vÊn ®Ò l¹m ph¸t kh«ng nh÷ng lµ mét tiªu thøc kinh tÕ mµ cßn mang c¶ ý nghÜa chÝnh trÞ n÷a. Níc ta ®· tr¶i qua thêi k× l¹m ph¸t cao kÐo dµi víi nh÷ng ¶nh hëng nÆng nÒ trong suèt thËp kØ 80, ®îc coi nh lµ hËu qu¶ tÊt yÕu cña c¬ chÕ qu¶n lÝ thiÕu hiÖu qu¶ vµ t×nh tr¹ng bao cÊp trµn lan cña thêi k× chiÕn tranh. Nh÷ng n¨m bíc vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng, chóng ta ®· vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu l¹m ph¸t trªn thÕ giíi vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ phï hîp víi thùc tr¹ng l¹m ph¸t níc nhµ. §¶ng vµ Nhµ níc ta còng xem ®©y lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch tríc m¾t còng nh vÒ l©u dµi, nªn ®· tiÕn hµnh cïng lóc nhiÒu biÖn ph¸p cã kÕt qu¶ vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t vµ t¨ng trëng kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ mµ t×nh h×nh kinh tÕ tµi chÝnh cña níc ta trong nh÷ng n¨m võa qua ®· ®¹t ®îc sù æn ®Þnh vµ cã chiÒu híng tèt.
Nghiªn cøu vÒ l¹m ph¸t sÏ gióp chóng ta hiÓu ®îc b¶n chÊt còng nh nh÷ng t¸c ®éng cña nã, thóc ®Èy hay k×m h·m sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ diÔn ra trªn thùc tiÔn ë ViÖt Nam, tõ ®ã míi cã thÓ ®a ra ®îc nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ®¶m b¶o võa t¨ng trëng kinh tÕ võa kiÒm chÕ l¹m ph¸t ë møc tèt nhÊt.
Víi tÊt c¶ kiÕn thøc ®· thu thËp ®îc tõ m«n häc LÝ thuyÕt tiÒn tÖ ng©n hµng vµ nh÷ng häc hái tõ thÇy c«, b¹n bÌ, s¸ch b¸o... em xin ®îc tr×nh bµy trong ®Ò tµi L¹m ph¸t ë ViÖt Nam thËp kØ 90. Trong khu«n khæ bµi viÕt cã thÓ sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, rÊt mong ®îc c¸c thÇy c« chØ b¶o ®Ó em tiÕn bé h¬n trong nh÷ng ®Ò tµi sau.
***
Néi dung
I. Kh¸i qu¸t vÒ l¹m ph¸t
L¹m ph¸t tõ l©u ®· lµ c¨n bÖnh chung cho mäi nÒn kinh tÕ, nhiÒu lÝ thuyÕt ®îc ®a ra ®Ó chÈn ®o¸n còng nh x¸c ®Þnh gi¶i ph¸p kh¾c phôc. Song khi xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¨n bÖnh, chóng ta ph¶i hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ nã. VËy l¹m ph¸t lµ g× ?
Trong lÞch sö, t×nh tr¹ng l¹m ph¸t ®îc coi lµ x¶y ra khi nµo khèi lîng tiÒn tÖ lu hµnh qu¸ thõa ®èi víi nhu cÇu cña nªn kinh tÕ. §Ó xÐt ®o¸n t×nh tr¹ng ®ã, c¸c nhµ kinh tÕ ®· cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ l¹m ph¸t, phï hîp víi tr×nh ®é hiÓu biÕt ngµy cµng s¾c. C¸c ®Þnh nghÜa vÒ l¹m ph¸t ®îc ®a ra thêng tiÕp cËn tõ hai khÝa c¹nh chñ yÕu. Lo¹i thø nhÊt lµ c¸c ®Þnh nghÜa xuÊt ph¸t tõ viÖc xem xÐt c¸c nguyªn nh©n, ch¼ng h¹n l¹m ph¸t lµ qu¸ nhiÒu tiÒn ®i s¨n qu¸ Ýt hµng hoÆc l¹m ph¸t lµ khi tiÒn l¬ng danh nghÜa t¨ng nhanh h¬n n¨ng suÊt lao ®éng. Thùc chÊt ®©y lµ ®a ra c¸c gi¶i thÝch kh¸c nhau vÒ nguyªn nh©n l¹m ph¸t h¬n lµ ®Þnh nghÜa vÒ l¹m ph¸t. C¸ch tiÕp cËn thø hai tËp trung vµo nh÷ng ¶nh hëng cña l¹m ph¸t vµ ®îc sö dông phæ biÕn hiÖn nay: l¹m ph¸t lµ møc gi¸ c¶ chung (møc gi¸ b×nh qu©n) t¨ng lªn. §©y lµ hiÖn tîng x¶y ra ë tÊt c¶ c¸c níc víi møc biÕn ®éng kh¸c nhau. Sù t¨ng lªn cña møc gi¸ lµm gi¶m gi¸ trÞ tiÒn tÖ ®îc ®o lêng b»ng søc mua ®èi néi cña nã. Møc biÕn ®éng gi¸ c¶ kh¸c nhau gi÷a c¸c níc vµ kÐo dµi sÏ ¶nh hëng tíi tØ gi¸ ngo¹i tÖ vµ lµm gi¶m søc mua ®èi ngo¹i cña ®ång tiÒn. §èi nghÞch víi l¹m ph¸t lµ gi¶m ph¸t khi møc gi¸ c¶ chung cã xu híng gi¶m xuèng. C¶ hai hiÖn tîng ®Òu cã thÓ g©y nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi.
Quan niÖm trªn ®îc tãm t¾t trong ph¬ng tr×nh cña Fisher:
MV = PY
Trong ®ã, M : sè lîngtiÒn tÖ trong lu th«ng.
V : tèc ®é lu th«ng tiÒn tÖ.
P : gi¸ trÞ trao ®æi cña tiÒn tÖ.
Y: hµng ho¸, dÞch vô (kÓ c¶ chøng kho¸n) trªn thÞ trêng.
NÕu M t¨ng thªm, trong khi Y vÉn gi÷ v÷ng th× tÊt nhiªn P sÏ t¨ng. Thªm vµo ®ã, nÕu V t¨ng th× P cµng t¨ng nhanh vµ kh«ng giíi h¹n.
HiÖn tîng l¹m ph¸t lµ nh vËy song nguyªn nh©n cña nã lµ g× ? Sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu t×m tßi, c¸c nhµ kinh tÕ ®· ph©n biÖt hai nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y ra l¹m ph¸t nh sau:
* L¹m ph¸t do cÇu kÐo. §©y lµ nguyªn nh©n do tæng cÇu (AD) t¨ng lªn vît qu¸ møc cung øng hµng ho¸ cña x· héi ®Én ®Õn ¸p lùc lµm t¨ng gi¸. C¸c lÝ do cô thÓ lµ:
Chi tiªu cña ChÝnh phñ t¨ng lªn (chi phóc lîi x· héi, trî cÊp thÊt nghiÖp...).
Chi dïng cña c¸c hé gia ®×nh t¨ng lªn (cã thÓ do thu nhËp thùc tÕ t¨ng hoÆc do l·i suÊt gi¶m).
Nhu cÇu ®Çu t t¨ng xuÊt ph¸t tõ dù ®o¸n vÒ triÓn väng ph¸t triÓn kinh tÕ, kh¶ n¨ng më réng thÞ trêng hoÆc l·i suÊt ®Çu t gi¶m.
Do chÝnh s¸ch tiÒn tÖ më réng lµm cho c¶ lîng tiÒn c¬ së vµ møc cung tiÒn t¨ng lªn.
C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn nhu cÇu cña níc ngoµi nh tØ gi¸, gi¸ c¶ hµng ho¸ níc ngoµi so víi hµng ho¸ cïng lo¹i ë trong níc...
* L¹m ph¸t chi phÝ ®Èy. §Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy lµ ¸p lùc lµm t¨ng gi¸ c¶ xuÊt ph¸t tõ sù t¨ng lªn cña chi phÝ s¶n xuÊt vît qu¸ møc t¨ng cña n¨ng suÊt lao ®éng vµ lµm gi¶m møc cung øng hµng ho¸ cña x· héi. Chi phÝ s¶n xuÊt cã thÓ t¨ng lªn do:
Møc t¨ng tiÒn l¬ng vît qu¸ møc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.
Sù t¨ng lªn cña møc lîi nhuËn rßng cña ngêi s¶n xuÊt ®Èy gi¸ c¶ hµng ho¸ lªn cao.
Gi¸ néi ®Þa cña hµng khËp khÈu t¨ng lªn do gi¸ trÞ cña ®ång néi tÖ gi¶m so víi ngo¹i tÖ hoÆc do ¶nh hëng cña khñng ho¶ng...
ThuÕ vµ c¸c kho¶n nghÜa vô ®èi víi ng©n s¸ch Nhµ níc t¨ng....
II. Thùc tr¹ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam thËp kØ 90.
Trong giai ®o¹n nµy, l¹m ph¸t ë ViÖt Nam lµ l¹m ph¸t võa ph¶i, nghÜa lµ l¹m ph¸t ë møc mét con sè, x¶y ra khi tèc ®é t¨ng gi¸ chËm. HiÖn ë phÇn nhiÒu c¸c níc ph¸t triÓn l¹m ph¸t ®îc duy tr× ë møc võa ph¶i, tØ lÖ lµ bao nhiªu cßn tuú thuéc vµo t×nh tr¹ng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ vµ m«i trêng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõng thêi k×. Víi ®iÒu kiÖn l¹m ph¸t võa ph¶i, gi¸ c¶ t¨ng chËm (thêng xÊp xØ b»ng møc t¨ng tiÒn l¬ng hoÆc cao h¬n chót Ýt), t¸c h¹i cña nã lµ kh«ng nguy hiÓm mµ tr¸i l¹i cã t¸c dông kÝch thÝch s¶n xuÊt, thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng ®Çu t.
ThËp kØ 90 nµy tØ lÖ l¹m ph¸t ë níc ta ®¹t díi mét ch÷ sè cïng víi tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n 8,6%/n¨m. §Ó hiÓu ®îc thùc tr¹ng l¹m ph¸t trong thËp kØ 90, chóng ta cã thÓ xem xÐt vµ ph©n tÝch c¸c sè liÖu vÒ tØ lÖ l¹m ph¸t qua c¸c n¨m trong b¶ng.
TØ lÖ l¹m ph¸t (tÝnh theo th¸ng)
§¬n vÞ : %
n¨m
th¸ng
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
1
2,9
13,2
4,4
1,7
1,8
3,8
0,9
0,8
1,6
1,7
2
3,8
8,7
5,5
1,9
3,7
3,4
2,5
1,8
2,2
1,9
3
1,9
0,5
0,5
-0,5
-0,4
0,2
0,8
-0,5
-0,8
-0,7
4
2,5
2,2
0,9
-0,2
0,3
1,0
0,1
-0,6
1,6
-0,6
5
2,6
3,0
1,3
1,5
0,6
1,8
-0,5
-0,5
1,4
-0,4
6
2,1
1,7
0.1
-0,3
0,9
0,8
-0,5
0,1
0
-0,3
7
3,6
2,5
0,3
-0,2
0,2
0
-0,7
0,2
-0,5
-0,4
8
5,8
3,4
0,3
0,5
0,9
0,3
-0,4
0,1
1,1
-0,4
9
4,3
3,7
0
-0,1
1,6
0,5
0,3
0,6
1,0
-0,6
10
6,1
2,8
-0,2
-0,3
1,3
0,1
0,1
0,3
0,3
-1,0
11
7,9
5,6
1,98
0
1,7
0,1
0,9
0,3
0,1
0,4
12
-
6,06
1,35
1,2
1,1
0,3
1,0
1,0
0,8
-
C«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë níc ta thêi gian qua ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu rÊt kh¶ quan, t¹o niÒm tin trong d©n chóng còng nh c¸c nhµ ®Çu t trong vµ ngoµi níc. Nhng nhiÒu ngêi còng lo sî kh¶ n¨ng nÒn kinh tÕ ViÖt Nam sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t vµ khã cã thÓ tho¸t ra khái vßng xo¸y nµy. TÝnh x¸c thùc cña nã lµ hÕt søc râ rµng, ®îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c chØ tiªu kinh tÕ gi¶m sót trong thêi gian gÇn ®©y. BiÓu ®å trªn cho ta thÊy tØ lÖ l¹m ph¸t thËp kØ 90 lµ lu«n biÕn ®æi víi xu thÕ gi¶m dÇn nhng ®«i khi vÉn cã sù t¨ng lªn ®¸ng kÓ.
*Thêi k× hai n¨m ®Çu 1990-1991.
Nh×n l¹i thêi k× 1990-1991 t¸i l¹m ph¸t, hai nh©n tè trùc tiÕp cã liªn quan ®Õn viÖc t¨ng ®¸ng kÓ l¹m ph¸t hai ch÷ sè (trªn 60%/n¨m) lµ:
¶nh hëng cã tÝnh quyÕt ®Þnh cña thÞ trêng quèc tÕ vÒ sù thay ®æi c¨n b¶n thÞ trêng xuÊt nhËp khÈu, quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Do biÕn ®éng chÝnh trÞ ë Liªn X« (cò) vµ c¸c níc XHCN §«ng ©u, khu vùc tËp trung tuyÖt ®¹i bé phËn kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam vµ còng lµ khu vùc cung øng c¸c nguån tµi chÝnh chñ yÕu cho ViÖt Nam gÇn nh bÞ c¾t ®øt hoµn toµn. H¬n n÷a, kim ng¹ch xuÊt khÈu qua khu vùc I (®ång róp) n¨m 1991 chØ h¬n 18% (so víi n¨m 1986) vµ 10% (so víi n¨m 1989), trong khi kim ng¹ch nhËp khÈu t¬ng øng lµ 20% vµ 17%. Sù kiÖn chiÕn tranh vïng VÞnh lµm cho gi¸ x¨ng dÇu t¨ng ®ét ngét, ¶nh hëng kh¸ nÆng nÒ ®Õn l¹m ph¸t. ë ViÖt Nam, trong quý III-1990 gi¸ x¨ng dÇu ®îc ®iÒu chØnh vµ lµm t¨ng gi¸ ®iÖn còng nh gi¸ mét lo¹t hµng nhËp khÈu.
C¸c chØ tiªu tµi chÝnh, tiÒn tÖ còng trùc tiÕp ¶nh hëng ®Õn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t. Tuy chØ tiªu t¨ng trëng GDP vµ c¸c bé phËn hîp thµnh nã trong n¨m 1990 vµ c¶ n¨m 1991 ®Òu cã tèc ®é t¨ng kh¸ cao nhng do ¶nh hëng chñ yÕu cña nh÷ng biÕn ®éng trong quan hÖ quèc tÕ ®· lµm thay ®æi trong c¸n c©n th¬ng m¹i vµ c¸n c©n thanh to¸n.
*Thêi k× hai n¨m tiÕp theo 1992-1993.
§¸nh dÊu mét xu thÕ míi vÒ diÔn biÕn l¹m ph¸t ë ViÖt Nam. Trong giai ®o¹n nµy tèc ®é t¨ng gi¸ vµ lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn l¹m ph¸t mét con sè (th¸ng 11/1993, tØ lÖ l¹m ph¸t lµ 0%). Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn viÖc h¹ thÊp nhanh chØ sè l¹m ph¸t ®ã lµ:
KÕt qu¶ cña c«ng cuéc ®æi míi trong suèt 7 n¨m qua ®· t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc trong c¬ cÊu vµ c¬ chÕ kinh tÕ theo híng kinh tÕ thÞ trêng, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy tæng s¶n phÈm trong níc GDP t¨ng nhanh.
Sù t¨ng trëng GDP cã xu híng ®¸p øng quü tiªu dïng vµ tõ n¨m 1991 nÒn kinh tÕ b¾t ®Çu cã tÝch luü, ®Õn n¨m 1993 ®¹t gÇn 10%. §iÒu nµy cho thÊy ®· cã bíc ngoÆt trong lÞch sö kinh tÕ ViÖt Nam, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng m¹nh, gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò l¬ng thùc.
C¸n c©n th¬ng m¹i ®îc c¶i thiÖn râ rÖt, tõ nhËp siªu liªn tôc chuyÓn qua thêi k× c©n b»ng (nhËp siªu ë møc ®é kh«ng ®¸ng kÓ, kim ng¹ch XNK ®¹t trªn 6 tØ USD vµ b»ng 118% tæng kim ng¹ch n¨m 1990, xÊp xØ b»ng 140% n¨m 1991)
C¸n c©n thanh to¸n b¾t ®Çu cã kh¶ n¨ng hoµn thµnh dù tr÷ ngo¹i tÖ, lµm cho quü ®iÒu hoµ vµ ®iÒu hµnh tØ gi¸ hèi ®o¸i ®îc chñ ®éng.
C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sù t¨ng qu¸ møc cña cÇu ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tøc thêi: h¹n chÕ chi tiªu ng©n s¸ch, kh¬i t¨ng nguån thu, gi¶m béi chi, h¹n chÕ vµ tiÕn tíi ngõng ph¸t hµnh bï ®¾p thiÕu hôt ng©n s¸ch.
Tõ n¨m 1990 ®· b¾t ®Çu thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng theo híng chuyÓn tõ ®¬n cÊp sang hai cÊp. ChÝnh s¸ch l·i suÊt thùc d¬ng, chÝnh s¸ch mét tØ gi¸ s¸t víi tØ gi¸ thÞ trêng, tØ gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ vµ viÖc kh¾c phôc l¹m ph¸t tõ kªnh tÝn dông ®· gãp phÇn quan trong trong æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chèng l¹m ph¸t.
Do kÕt qu¶ chÝnh s¸ch ®æi míi vµ më cöa, hµng ho¸ níc ngoµi vµo ViÖt Nam ngµy cµng nhiÒu gãp phÇn c©n ®èi tiÒn-hµng. Dï MÜ vÉn duy tr× cÊm vËn nhng luång ngo¹i tÖ tõ xuÊt khÈu, ®Çu t trùc tiÕp, dÞch vô, tÝn dông, viÖn trî vµ c¸c kªnh phi mËu dÞch vÉn ®îc ®a vµo níc ta nh mét thø hµng ho¸ cã gi¸ lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®¸p øng cña cung øng ®èi víi tiªu dïng.
* N¨m 1994, tiÕp tôc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®ång thêi thùc hiÖn nhiÖm vô c©n b»ng t¨ng trëng kinh tÕ ®i ®«i víi chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ æn ®Þnh vµ t¨ng cêng quèc phßng, an ninh x· héi.
* N¨m 1995, l¹m ph¸t tiÕp tôc biÕn ®éng vµ chñ yÕu cã xu híng gi¶m, møc thÊp nhÊt lµ 0% vµo th¸ng 7.
* B¾t ®Çu tõ n¨m 1996, nÒn kinh tÕ cã dÊu hiÖu gi¶m ph¸t, cuèi quý I gi¸ c¶ gi¶m liªn tôc vµ chuyÓn sang ©m. §Õn quý IV gi¸ míi nhÝch lªn do ®îc ®iÒu chØnh møc t¨ng cña tæng ph¬ng tiÖn thanh to¸n.
* N¨m 1997, c¬n b·o khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ ch©u ¸ ®· cuèn c¸c níc trong khu vùc r¬i vµo vßng xo¸y cña nã. ViÖt Nam tuy kh«ng chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp nhng còng bÞ ¶nh hëng Ýt nhiÒu.
* N¨m 1998, møc gia t¨ng l¹m ph¸t 9,2% gÊp kho¶ng 2,5 lÇn n¨m 1997, chÊm døt thêi k× thiÓu ph¸t tiÒn tÖ kÐo dµi 2 n¨m (1996-1997). Së dÜ l¹m ph¸t n¨m nµy t¨ng m¹nh lµ do biÕn ®éng vµ gia t¨ng c¸c yÕu tè kÝch cÇu cña nÒn kinh tÕ, tuy ph©n t¸n, rêi r¹c vµ cha nång ®é (liªn quan ®Õn bè trÝ c¬ cÊu ®Çu t, chi tiªu ng©n s¸ch, gi¶m khung thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, t¨ng u ®·i tÝn dông, t¹o viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo...) còng b¾t ®Çu ph¸t huy t¸c dông.
* N¨m 1999, l¹m ph¸t lµ 0,1% - ®©y lµ n¨m l¹m ph¸t thÊp cha tõng thÊy tõ tríc tíi nay. C¸c nhµ kinh tÕ ®· vÝ l¹m ph¸t nhÑ ®èi víi nÒn kinh tÕ gièng nh “chÊt nhên” gióp cç m¸y kh«ng bÞ hoen rØ vµ ho¹t ®éng ªm ¶ h¬n. TiÒn tÖ cung øng nhiÒu h¬n so víi khèi lîng hµng ho¸ t¨ng lªn trong n¨m lµ nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t võa ph¶i, gióp nÒn kinh tÕ æn ®Þnh vµ GDP t¨ng trëng nhanh.
* Dù tÝnh n¨m 2000 nµy tØ lÖ l¹m ph¸t ë níc ta sÏ ®îc kiÓm so¸t ë møc 6% , tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ ë møc 5,5-6%.
Trong kho¶ng 10 n¨m qua, chóng ta ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu trong kiÓm so¸t l¹m ph¸t nhng l¹i cã Ýt kinh nghiÖm trong chèng thiÓu ph¸t. Mét sè nguyªn nh©n t¹o nªn l¹m ph¸t thÊp trong n¨m 1999, ®Æc biÖt thiÓu ph¸t ë 8 th¸ng cuèi n¨m:
ThiÓu ph¸t ®· ®îc b¸o tríc. Theo b¸o c¸o thêng niªn n¨m 1998 cña NHNN ViÖt Nam, khèi lîng tiÒn cung øng n¨m 1998 t¨ng 23,9% so víi n¨m 1997 nhng thÊp h¬n sè tiÒn cung øng n¨m 1996 lµ 2,2%. Còng theo b¸o c¸o, khèi lîng tiÒn mÆt trong lu th«ng t¨ng 7,4% so víi n¨m 1997 nhng con sè t¨ng thÊp nhÊt so víi nhiÒu n¨m tríc ®ã. Cuèi n¨m 1998, tiÒn mÆt trong lu th«ng chiÕm tØ träng 26,6% tæng ph¬ng tiÖn thanh to¸n, gi¶m 4,2% so víi n¨m 1997. Trong khi thanh to¸n qua ng©n hµng gi÷a nh©n d©n víi doanh nghiÖp, víi Nhµ níc hoÆc ngîc l¹i hÇu nh kh«ng ®¸ng kÓ, tiÒn göi tiÕt kiÖm cã k× h¹n t¹i c¸c NHTM chiÕm tØ träng 50,6% tæng ph¬ng tiÖn thanh to¸n, t¨ng 9,2% so víi n¨m 1997. §ã lµ nh÷ng dÊu hiÖu c¶nh b¸o thiÓu ph¸t sÏ ®Õn trong n¨m 1999.
Vai trß cña ng©n hµng chèng thiÓu ph¸t trong 8 th¸ng liªn tôc lµ kh«ng nh¹y bÐn. ViÖc sö dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh h¹ l·i suÊt cho vay, gi¶m tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi NHTM, h¹ l·i suÊt t¸i cÊp vèn... chØ ®îc thùc hiÖn trong 6 th¸ng cuèi n¨m.
BiÓu ®å l¹m ph¸t n¨m 1999tØ lÖ % T 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Tãm l¹i, n¨m 1999 lµ n¨m mµ thùc tr¹ng l¹m ph¸t ViÖt Nam ®îc quan t©m nhiÒu nhÊt v× ®· xuÊt hiÖn nh÷ng hiÖn tîng Ýt thÊy tõ tríc tíi nay. Khi nh×n nhËn vÊn ®Ò nµy ®· cã nhiÒu quan ®iÓm tiÕp cËn theo tõng gãc ®é kh¸c nhau, nhng tÊt c¶ chóng ta ®Òu thÊy r»ng l¹m ph¸t trong 11 th¸ng ®Çu n¨m 1999 chØ ®¹t møc -0,4%, trung b×nh mçi th¸ng kho¶ng 0,036%. So víi cïng k× c¸c n¨m tõ n¨m 1990 trë l¹i th× con sè nµy lµ ®¸ng khÝch lÖ, vËy gi¶m ph¸t cã ph¶i lµ mét lîi thÕ kinh tÕ ? Nh×n nhËn vÊn ®Ò ë gãc ®é mang tÝnh häc thuËt vµ tÝch cùc h¬n, th× hiÖn tîng l¹m ph¸t thÊp nh vËy cha h¼n lµ ®iÓm xÊu, mµ trªn thùc tÕ ®· vµ ®ang lµ nh÷ng c¬ héi lín nh»m tiÕn hµnh c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch chiÕn lîc vÒ ®iÒu hµnh kinh tÕ vÜ m«.
TØ lÖ l¹m ph¸t trong thËp kØ 90
tØ lÖ %
Tríc hÕt, l¹m ph¸t thÊp gÇn nh lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt mang l¹i c¬ héi gi¶m dÇn l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay, ®Ó mét mÆt võa phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, mÆt kh¸c tr¶ l¹i cho l·i suÊt chøc n¨ng quan träng nhÊt lµ c«ng cô hç trî t¨ng trëng. TÊt nhiªn kh«ng thÓ suy luËn vÊn ®Ò mét c¸ch ®¬n gi¶n theo kiÓu gi¶m ph¸t bao nhiªu th× ®iÒu chØnh l·i suÊt bÊy nhiªu bëi l·i suÊt lµ mét biÕn sè cùc k× phøc t¹p vµ NHT¦ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tÝnh to¸n nhiÒu khÝa c¹nh trong mèi t¬ng quan ®ång bé víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Ó c«ng bè mét møc l·i suÊt phï hîp. Nhí l¹i ®Çu thËp niªn 90, trong giai ®o¹n siªu l¹m ph¸t víi chØ sè gi¸ cã lóc vît qu¸ hai con sè, l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm ®¹t møc kØ lôc 13%/th¸ng (tøc 156%/n¨m) cßn l·i suÊt tiÒn vay xÊp xØ 15%/th¸ng (180%/n¨m) th× chóng ta míi thÊy ®îc t¸c h¹i do l¹m ph¸t g©y ra dêng nh qu¸ søc chÞu ®ùng cña nÒn kinh tÕ. Qua nhiÒu lÇn ®iÒu chØnh, l·i suÊt tiÒn göi hiÖn nay vµo kho¶ng 0,5%/th¸ng (6%/n¨m) vµ l·i suÊt tiÒn vay lµ 0,9%/th¸ng (10,8%/n¨m), so víi mét sè ngo¹i tÖ m¹nh trªn thÕ giíi th× l·i suÊt ë níc ta vÉn cßn kh¸ cao, tuy nhiªn trong khu vùc th× møc nµy lµ võa ph¶i. §iÒu nµy cho phÐp chóng ta cã c¬ së ®Ó kÕt luËn r»ng nÒn tµi chÝnh-tiÒn tÖ ViÖt Nam ®ang bíc vµo giai ®o¹n thay ®æi mang tÝnh bíc ngoÆt, vµ tõ nÒn t¶ng nµy chóng ta sÏ tù tin h¬n khi héi nhËp víi thÕ giíi.
III.C¸c chØ sè ®o lêng l¹m ph¸t
1. ChØ sè Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP).
NÒn kinh tÕ thÞ trêng cña ta hiÖn nay ®ang cã nh÷ng chuyÓn biÕn theo xu híng tèt. ThËp kØ 90 ë níc ta, c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lÝ vÜ m« cña Nhµ níc ®· ®¹t ®îc nhÞp ®é t¨ng trëng t¬ng ®èi ®Òu vµ b¾t ®Çu cã tÝch luü, ®Çu t ®îc më réng, s¶n xuÊt lu th«ng ph¸t triÓn.
ChØ sè nµy ®o lêng møc gi¸ b×nh qu©n cña tÊt c¶ c¸c hµng ho¸, dÞch vô t¹o nªn tæng s¶n phÈm quèc néi. Nã ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
GDP danh nghÜa
ChØ sè gi¶m ph¸t GDP = ------------------------
GDP thùc tÕ
Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) tõ 1990-1999
N¨m
Tèc ®é t¨ng GDP (%)
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
5,10
5.96
8,65
8,07
8,83
9,54
9,34
8,15
5,80
5,00
Tham kh¶o nh÷ng con sè trªn chóng ta thÊy vµo thêi k× 1990-1996, nhê chÝnh s¸ch më cöa mµ søc lao ®éng ®îc gi¶i phãng, kinh tÕ níc ta ®· t¨ng trëng víi tèc ®é kh¸ cao. Nhng khi quy m« kinh tÕ lín dÇn, sù t¨ng trëng cã chiÒu réng b¾t ®Çu cã sù h¹n chÕ vµ nh÷ng yÕu kÐm béc lé râ nÐt, thªm vµo ®ã lµ cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ ch©u ¸ n¨m 1997 ®· cuèn nhiÒu níc trong khu vùc vµo vßng xo¸y cña nã. ViÖt Nam tuy kh«ng trùc tiÕp bÞ ¶nh hëng song do cã quan hÖ th¬ng m¹i, mËu dÞch, ®Çu t víi c¸c níc bÞ khñng ho¶ng nªn còng ph¶i chÞu søc Ðp kh«ng nhá, tèc ®é t¨ng trëng cã dÊu hiÖu ch÷ng l¹i. NÕu n¨m 1997 tèc ®é t¨ng trëng ®¹t tíi 8,15% th× ®Õn quý I n¨m 1999 chØ cßn 4% vµ c¶ n¨m 1999 lµ kho¶ng 5%. V× thÕ nhiÒu ngêi cho r»ng quý I n¨m 1999 nãi riªng vµ c¶ n¨m nãi chung lµ ®¸y cña sù gi¶m tèc ®é t¨ng trëng.
T¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng ®· ®a ®Õn nh÷ng tæn thÊt cho nÒn kinh tÕ trªn c¸c mÆt:
Nguån vèn ®Çu t níc ngoµi gi¶m sót g©y ra sù hÉng hôt lín trong ®Çu t ph¸t triÓn.
Thu nhËp, søc mua cña ngêi d©n gi¶m dÉn ®Õn søc tiªu thô hµng ho¸ trªn thÞ trêng gi¶m, lµm cho c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong tiªu thô s¶n phÈm.
NÒn kinh tÕ tõ chç lu«n ph¶i ®èi phã víi t×nh tr¹ng l¹m ph¸t th× nay ph¶i ®Ò phßng n¹n gi¶m ph¸t.
Thu nhËp cña ®¹i bé phËn d©n c trong n¨m kh«ng t¨ng, n¹n thÊt nghiÖp trµn lan.
Søc s¶n xuÊt trong níc vèn ®· yÕu ®uèi l¹i cµng ®×nh trÖ díi søc Ðp cña hµng gi¶, hµng trèn lËu thuÕ...
Mét sè doanh nghiÖp kinh doanh kh«ng cã hiÖu qu¶, lµm ¨n thua lç nhng vÉn ®îc nhµ níc cho gi¶m thuÕ, khoanh nî hay xo¸ nî. Lîng hµng ho¸ cña c¸c doanh nghiÖp nµy tung vµo thÞ trêng chØ lµm t¨ng thªm tæng cung. Trong khi ®ã thu nhËp cña ngêi lao ®éng gi¶m khiÕn kho¶ng chªnh lÖch gi÷a khèi lîng hµng ho¸ vµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ngµy cµng lín.
Níc ta ®ang ®øng tríc ngìng cöa cña kØ nguyªn t¨ng trëng, gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a l¹m ph¸t vµ t¨ng trëng lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng. ViÖc ®iÓm l¹i c¸ch nghiªn cøu vµ kinh nghiÖm cña níc ngoµi cïng nh÷ng ®¸nh gi¸ trªn gióp cho chóng ta nh×n nhËn vÊn ®Ò mét c¸ch s¸ng tá h¬n.
Tríc hÕt, ph¶i kh¶ng ®Þnh r»ng t¨ng trëng vµ l¹m ph¸t lµ hai träng sè kinh tÕ kh«ng nh÷ng ChÝnh phñ mµ c¶ ngêi d©n ®Òu quan t©m. T¨ng trëng cao, l¹m ph¸t thÊp lµ ®iÒu mµ bÊt k× ai trong chóng ta ®Ìu mong muèn. DÔ thÊy r»ng t¨ng trëng cao sÏ dÉn ®Õn t¨ng tæng cÇu trong ng¾n h¹n, trong khi tæng cung cha kÞp biÕn ®æi cho phï hîp v× c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cha ph¸t huy t¸c dông, cho nªn nÕu c¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ kh«ng ®ñ m¹nh th× l¹m ph¸t x¶y ra lµ tÊt yÕu. Tuy n
