Lạm phát và vấn đề xử lý lạm phát của một số nước trên thế giới học tập và áp dụng vào Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam, l¹m ph¸t næi lªn lµ mét vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m vÒ vai trß cña nã ®èi víi sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ. Nghiªn cøu l¹m ph¸t, kiÒm chÕ vµ chèng l¹m ph¸t ®­îc thùc hiÖn ë nhiÒu c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Cµng ngµy cïng víi sù ph¸t triÓn ®a d¹ng vµ phong phó cña nÒn kinh tÕ, vµ nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t còng ngµy cµng phøc t¹p. Trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc, viÖc nghiªn cøu vÒ l¹m ph¸t, t×m hiÓu nguyªn nh©n vµ c¸c biÖn ph¸p chèng l¹m ph¸t cã vai trß to lín gãp phÇn vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. ch­¬ng I l¹m ph¸t vµ nh÷ng vÊn ®Ò chung I. c¸c lý thuyÕt vÒ l¹m ph¸t Khi ph©n tÝch l­u th«ng tiÒn giÊy theo chÕ ®é b¶n vÞ vµng, M¸c ®· kh¼ng ®Þnh mét qui luËt:’’viÖc ph¸t hµnh tiÒn giÊy ph¶i ®­îc giíi h¹n ë sè l­îng vµng thùc sù l­u th«ng nhê c¸c ®¹i diÖn tiÒn giÊy cña m×nh’’, víi qui luËt nµy, khi khèi l­îng tiÒn giÊy do nhµ n­íc ph¸t hµnh vµ l­u th«ng v­ît qu¸ møc giíi h¹n sè l­îng vµng hoÆc b¹c mµ nã ®¹i diÖn th× gi¸ trÞ cña tiÒn giÊy sÏ gi¶m xuèng vµ t×nh tr¹ng l¹m ph¸t xuÊt hiªn. Cã thÓ xem ®©y nh­ lµ mét ®Þnh nghÜa cña M¸c vÒ l¹m ph¸t. Song cã nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph©n tÝch cô thÓ h¬n. TiÒn giÊy ë n­íc ta còng nh­ ë tÊt c¶ c¸c n­íc kh¸c hÞªn ®Òu kh«ng theo chÕ ®é b¶n vÞ vµng n÷a, do vËy ng­êi ta cã thÓ ph¸t hµnh tiÒn theo nhu cÇu chi cña nhµ n­íc, chø kh«ng theo khèi l­îng vµng mµ ®ång tiÒn ®¹i diÖn. §iÒu ®ã hoµn toµn kh¸c víi thêi M¸c. Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· xuÊt hiÖn nhiÒu lý thuyÕt kh¸c nhau vÕ l¹m ph¸t. Trong sè c¸c dã cã c¸c lý thuyÕt chñ yÕu lµ: Lý thuyÕt cÇu do nhµ kinh tÕ Anh næi tiÕng John Keynes ®Ò x­íng. ¤ng ®· qui nguyªn nh©n c¬ b¶n cña l¹m ph¸t vÒ sù biÕn ®éng cung cÇu. Khi møc cung ®· ®¹t ®Õn tét ®Ønh v­ît qu¸ møc cÇu, dÉn ®Õn ®×nh ®èn s¶n suÊt, th× nhµ n­íc cÇn ph¶i tung thªm tiÒn vµo l­u th«ng, t¨ng c¸c kho¶n chi nhµ n­íc, t¨ng tÝn dông, nghÜa lµ t¨ng cÇu ®Ó ®¹t tíi møc c©n b»ng víi cung vµ v­ît cung. Khi ®ã ®· xuÊt hiªn l¹m ph¸t, vµ l¹m ph¸t ë ®©y cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. VËy lµ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶, tiÕn bé kü thuËt ®­îc ¸p dông tÝch cùc, c¬ cÊu kinh tÕ ®­îc ®æi míi nhanh vµ ®óng h­íng th× l¹m ph¸t ®· lµ mét c«ng cô ®Ó t¨ng tr­ëng kinh tÕ, chèng suy tho¸i. Thùc tÕ cñat c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong thêi kú sau chiÒn tranh thÕ giíi thø hai ®· chøng tá ®iÒu ®ã. Nh­ng khi nÒn kinh tÕ ®· r¬i vµo thêi kú ph¸t triÓn kÐm hiÖu qu¶, tiÕn bé kü thuËt ®­îc ¸p dông chËm ch¹p, c¬ cÊu kinh tÕ ®­îc ®æi míi theo c¸c h­íng kh«ng ®óng hay tr× trÖ, thiÕt bÞ kü thuËt cò tån ®äng ®Çy ø. v. v... th× l¹m ph¸t theo lý thuyÕt cÇu ®· kh«ng cßn lµ c«ng cô t¨ng tr­ëng kinh tÕ n÷a. Lý thuyÕt chi phÝ cho r»ng l¹m ph¸t n¶y sinh do møc t¨ng c¸c chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh ®· nhanh h¬n møc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Møc t¨ng chi ph× nµy chñ yÕu lµ do tiÒn l­¬ng ®­îc t¨ng lªn, gi¸ c¸c nguyªn nhiªn vËt liÖu t¨ng, c«ng nghÖ cò kü kh«ng ®­îc ®æi míi, thÓ chÕ qu¶n lý l¹c hËu kh«ng gi¶m ®­îc chi phÝ... §Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m 70 do gi¸ dÇu má t¨ng cao, ®· lµm cho l¹m ph¸t gia t¨ng ë nhiÒu n­íc. VËy lµ chi phÝ t¨ng ®Õn møc mµ møc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®· kh«ng bï ®¾p ®­îc møc t¨ng chi phÝ khiÕn cho gi¸ c¶ t¨ng cao l¹m ph¸t xuÊt hiÖn. ë ®©y suy tho¸i kinh tÕ ®· ®i liÒn víi l¹m ph¸t. Do ®o, c¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t kh«ng thÓ kh«ng g¾n liÒn víi c¸c gi¶i ph¸p chèng suy tho¸i. KÓ tõ cuèi nh÷ng n¨m 60 nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· r¬i vµo thêi kú suy tho¸i víi nghÜa lµ tèc ®é t¨ng tr­ëng bÞ chËm l¹i, kÓ tõ ®ã vai trß lµ c«ng cô t¨ng tr­ëng cña l¹m ph¸t ®· kh«ng cßn n÷a. Lý thuyÕt c¬ cÊu ®­îc phæ biÕn ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn. Theo lý thuyÕt nµy th× l¹m ph¸t n¶y sinh lµ do sù mÊt c©n ®èi s©u s¾c trong chÝnh c¬ cÊu c¬ cña nÒn kinh tÕ mÊt c©n ®èi gi÷a tÝch luü vµ tiªu dïng, gi÷a c«ng nghiÖp nÆng vµ c«ng nghiÖp nhÑ, gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp gi÷a s¶n xuÊt vµ dÞch vô... ChÝnh sù mÊt c©n ®èi trong c¬ cÊu kinh tÕ ®· lµm cho nÒn kinh tÐ ph¸t triÓn kh«ng cã hiÖu qu¶, khuyÕn khÝch c¸c lÜnh vùc ®ßi hái chi phÝ t¨ng cao ph¸t triÓn. Vµ xÐt vÒ mÆt nµy lý thuyÕt c¬ cÊu trïng hîp víi lý thuyÕt chi phÝ Còng cã thÓ kÓ ra c¸c lý thuyÕt kh¸c n÷a nh­ lý thuyÕt t¹o lç trèng l¹m ph¸t lý thuyÕt sè l­îng tiÒn tÖ... song dï cã kh¸c nhau vÒ c¸ch lý gi¶i nh­ng hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c lý thuyÕt ®Òu thõa nhËn: l¹m ph¸t chØ xuÊt hiÖn khi møc gi¸ c¶ chung t¨ng lªn, do ®ã lµm cho gi¸ tri cña ®ång tiÒn gi¶m xuèng. §Þnh nghÜa nµy cã mét ®iÓn chung lµ hiÖn t­îng gi¸ c¶ chung t¨ng lªn vµ gi¸ trÞ ®ång tiÒn gi¶m xuèng. Tèc ®é l¹m ph¸t ®­îc x¸c ®Þnh bëi tèc ®é thay ®æi møc gi¸ c¶. II. C¸c lo¹i l¹m ph¸t C¨n cø vµo tèc ®é l¹m ph¸t ng­êi ta chia ra lµm ba lo¹i l¹m ph¸t kh¸c nhau. 1. L¹m ph¸t võa ph¶i x¶y ra khi gi¸ c¶ t¨ng chËm ë møc mét con sè hay d­íi 10% mét n¨m. HiÖn ë phÇn lín c¸c n­íc TBCN ph¸t triÓn ®ang cã l¹m ph¸t võa ph¶i. Trong ®iÒu kiªn l¹m ph¸t võa ph¶i gi¸ c¶ t¨ng chËm th­êng xÊp xØ b»ng møc t¨ng tiÒn l­¬ng, hoÆc cao h¬n mét chót do vËy ®ång tiÒn bÞ mÊt gi¸ kh«ng lín, ®iÒu kiÖn kinh doanh t­¬ng ®èi ë ®Þnh t¸c h¹i cña l¹m ph¸t ë ®©y lµ kh«ng ®¸ng kÓ. 2. L¹m ph¸t phi m· x¶y ra khi gi¶ c¶ b¾t ®Çu t¨ng víi tû lÖ hai hoÆc ba con sè nh­ 20%, 100% hoÆc 200%... mét n¨m. Khi l¹m ph¸t phi m· ®· h×nh thµnh v÷ng ch¾c, th× c¸c hîp ®ång kinh tÕ ®­îc ký kÕt theo c¸c chØ sè gi¸ hoÆc theo hîp ®ång ngo¹i tÖ m¹nh nµo ®ã vµ do vËy ®· g©y phøc t¹p cho viÖc tÝnh to¸n hiÖu qu¶ cña c¸c nhµ kinh doanh, l·i suÊt thùc tÕ gi¶m tíi møc ©m, thÞ tr­êng tµi chÝnh tµn lôi, d©n chóng thi nhau tÝch tr÷ hµng ho¸ vµng b¹c bÊt ®éng s¶n... Dï cã nh÷ng t¸c h¹i nh­ vËy nh­ng vÉn cã nh÷ng nÒn kinh tÕ m¾c chøng l¹m ph¸t phi m· mµ tèc ®é t¨ng tr­ëng vÉn tèt nh­ Brasin vµ Itxaraen. VÒ c¸c tr­êng hîp nµy cho ®Õn nay chóng ta ch­a ®ñ th«ng tin vµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu gi¶i thÝch mét c¸ch cã khoa häc vµ cã c¨n cø. 3. Siªu l¹m ph¸t x¶y ra khi tèc ®é t¨ng gi¸ v­ît xa møc l¹m ph¸t phi m·, ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ xem nh­ lµ c¨n bÖnh chÕt ng­êi vµ kh«ng hÒ cã mét chót t¸c ®éng gäi lµ tèt nµo. Ng­êi ta ®· dÉn ra c¸c cuéc siªu l¹m ph¸t næ ra ®iÓn h×nh ë §øc n¨m 1920-1923, hoÆc sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ë Trung quèc vµ Hunggari... Xem xÐt c¸c cuéc siªu l¹m ph¸t x¶y ra ng­êi ta ®· rót ra mét nÐt chung lµ: thø nhÊt tèc ®é l­u th«ng cña tiÒn tÖ t¨ng lªn ghª gím; thø hai gi¸ c¶ t¨ng nhanh vµ v« cïng kh«ng ë ®Þnh; thø ba tiÒn l­¬ng thùc tÕ biÕn ®éng rÊt lín th­êng bÞ gi¶m m¹nh; thø t­ cïng víi sù mÊt gi¸ cña tiÒn tÖ mäi ng­êi cã tiÒn ®Òu bÞ t­íc ®o¹t ai cã tiÒn cµng nhiÒu th× bÞ t­íc ®o¹t cµng lín; thø n¨m hÇu hÕt c¸c yÕu tè cña thÞ tr­êng ®Òu bÞ biÕn d¹ng bãp mÐo hoÆc bÞ thæi phång do vËy c¸c ho¹t ®éng kinh doanh r¬i vµo t×nh tr¹ng rèi lo¹n. Siªu l¹m ph¸t thùc sù lµ mét tai ho¹, song ®iÒu may m¾n siªu l¹m ph¸t lµ hiÖn t­îng cùc hiÕm. Nã ®· x¶y ra trong thêi kú chiÕn tranh, sau chiÕn tranh. Cã thÓ cã mét c¸ch ph©n lo¹i l¹m ph¸t tuú theo t¸c ®éng cña chóng ®èi víi nÒn kinh tÕ. Nhµ kinh tÕ häc ng­êi Mü PaunA. Samuelson ®· ph©n biÖt l¹m ph¸t c©n b»ng vµ cã dù ®o¸n tr­íc víi l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng vµ kh«ng ®­îc dù ®o¸n tr­íc. Theo Samuelson trong tr­êng hîp l¹m ph¸t c©n b»ng vµ cã dù ®o¸n tr­íc, toµn bé gi¸ c¶ ®Òu t¨ng vµ t¨ng víi mét chØ sè æn ®Þnh ®­îc dù b¸o, mäi thu nhËp còng t¨ng theo. Ch¼ng h¹n møc l¹m ph¸t lµ 10% vµ mäi ng­êi sÏ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña m×nh theo thuíc do ®ã. NÕu l·i suÊt thùc tÕ lµ 6% mét n¨m th× nay nh÷ng ng­êi cã tiÒn cho vay sÏ ®iÒu chØnh møc l·i suÊt nµy lªn tíi 16% mét n¨m. C«ng nh©n viªn chøc sÏ ®­îc t¨ng l­¬ng lªn 10% mét n¨m... VËy lµ mét cuéc l¹m ph¸t c©n b»ng vµ cã dù ®o¸n tr­íc ®· kh«ng g©y ra mét t¸c h¹i nµo ®èi víi s¶n l­îng thùc tÕ, hiÖu qu¶ hoÆc ph©n phèi thu nhËp. Trªn thùc tÕ hiÕm cã thÓ x¶y ra mét cuéc l¹m ph¸t nh­ vËy, v× khi mét khèi l­îng tiÒn tÖ ®­îc nÐm thªm vµo l­u th«ng, giµ c¶ mäi hµng ho¸ kh«ng v× thÕ mµ t¨ng ngay, vµ nÕu l¹m ph¸t ch­a sang giai ®o¹n phi mÉ thÝ møc gia t¨ng møc ®Çu th­êng lµ thÊp h¬n møc t¨ng khåi l­îng tiÒn tÖ, do vËy nhµ n­íc ®· cã lîi vÒ thu nhËp vµ ngay khi møc gi¸ c¶ t¨ng lªn ngang hoÆc cao h¬n møc t¨ng cña khèi l­îng tiÒn tÖ th× nhµ n­íc vÉn cã lîi v× gi¸ trÞ tiÒn tÖ cña nh÷ng ng­êi cho nhµ n­íc vay tiÒn ®· gi¶m ®i. ChØ ®Õn khi toµn bé gi¸ c¶ kÓ c¶ l·i suÊt vµ tiÒn l­¬ng ®Òu t¨ng theo møc l¹m ph¸t thu thu nhËp cña nhËp cña nhµ n­íc míi c©n b»ng trªn mét mÆt b»ng gi¸ c¶ míi. H¬n n÷a trong thùc tÕ rÊt khã dù b¸o ®­îc mét chØ sè l¹m ph¸t æn ®Þnh, v× cã kh¸ nhiÒu yÕu tè lµm gi¸ c¶ t¨ng vät nh­: gi¸ dÇu má ®· t¨ng trong nh÷ng n¨m70, hay trong sù kiÖn chiÕn tranh vïng vÞnh. Song cã thÓ thÊy mét lo¹i l¹m ph¸ võa ph¶i ®­îc ®iÒu tiÕt ®· xuÊt hiÖn ë mét sè n­¬c cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Lo¹i l¹m ph¸t nµy cã ®Æc tr­ng lµ møc ®é l¹m ph¸t kh«ng lín vµ æn ®Þnh, kh«ng t¨ng ®ét biÕn vµ nhµ n­íc cã thÓ ®iÒu tiÕt nã, t¨ng, gi¶m tuú theo c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ sao cho nã kh«ng g©y ra c¸c t¸c h¹i ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ. Lo¹i l¹m ph¸t nµy chØ cã thÓ xuÊt hiÖn ë nh÷ng quèc gia mµ ë ®ã bé m¸y nhµ n­íc ®ñ m¹nh ®Ó kiÒm chÕ tèc ®é l¹m ph¸t khi cÇn. Søc m¹nh cu¶ nhµ thÓ hiÖn ë chç cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ l¹m ph¸t vµ c¸c c«ng cô chèng l¹m ph¸t( mµ ngµy nay ®· cã kh¸ nhiÒu tµi liÖu nãi ®Õn), ®ång thêi ph¶i cã ®ñ ý chÝ vµ quyÕt t©m sö dông c¸c c«ng cô ®ã vµ gi¶i quyÕt c¸c hËu qu¶ cña nã. Trong nh÷ng n¨m 80 ta ®· thÊy kh«ng Ýt quèc gia TBCN ph¸t triÓn ë ph­¬ng T©y ®· lµm ®­îc ®iÒu ®ã. Møc l¹m ph¸t mµ hä duy tr× ®­îc vµo kho¶ng tõ 3-6% mét n¨m. Møc l¹m ph¸t nµy ®­îc xem nh­ mét chØ sè céng thªm vµo møc t¨ng l­¬ng thùc tÕ, l·i suÊt thùc tÕ møc t¨ng tæng s¶n phÈm x· héi thùc tÕ. Paul A. Samuelson cßn nãi tíi mét lo¹i l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng vµ kh«ng dù ®o¸n tr­íc. Sù kh«ng c©n b»ng s¶y ra lµ v× gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng kh«ng ®Òu nhau vµ t¨ng v­ît møc tiÒn l­¬ng. Thø hai, tiÒn tÖ vµ thuÕ lµ hai c«ng cô quan träng nhÊt ®Ó nhµ n­íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ®· bÞ v« hiÖu ho¸, v× tiÒn mÊt gi¸ nªn kh«ng ai tin vµo ®ång tiÒn n÷a c¸c biÓu thuÕ kh«ng thÓ ®iÒu chØnh kÞp víi møc ®é t¨ng bÊt ngê cua l¹m ph¸t vµ do vËy t¸c dông ®ieu chØnh cña thuÕ bÞ h¹n chÕ ngay c¶ trong tr­êng hîp nhµ n­íc cã thÓ “chØ sè ho¸” luËt thuÕ thÝch hîp møc l¹m ph¸t th× t¸c dông ®iÒu chØnh cña thuÕ còng bÞ h¹n chÕ. Thø ba, ph©n phèi l¹i thu nhËp lµm cho mét sè ng­êi n¾m gi÷ c¸c hµng ho¸ cã gi¸ c¶ t¨ng ®ét biÕn giÇu lªn mét c¸ch nhanh chãng vµ nh÷ng ng­êi cã c¸c hµng ho¸ mµ gi¸ cña chóng kh«ng t¨ng hoÆc t¨ng chËm, vµ nh÷ng ng­êi gi÷ tiÒn bÞ nghÌo ®i. Thø t­, kÝch thÝch t©m lý ®Çu c¬ tÝch tr÷ hµng ho¸, bÊt ®éng s¶n vµ vµng b¹c... g©y ra t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸ kh«ng b×nh th­êng vµ l·ng phÝ. Thø n¨m, xuyªn t¹c, bãp mÐo c¸c yÕu tè cña thi tr­êng, lµm cho c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr­êng bÞ biÕn d¹ng hÇu hÕt c¸c th«ng tin kinh tÕ ®Òu thÓ hiÖn trªn gi¸ c¶ hµng ho¸, gi¸ c¶ tiÒn tÖ( l·i suÊt), gi¸ c¶ lao ®éng... mét khi nh÷ng gi¸ cÈ n¸y t¨ng hay gi¶m ®ét biÕn vµ liªn tôc th× nh÷ng yÕu tè cña thÞ tr­êng kh«ng thÓ tr¸nh khái bÞ thæi phång hoÆc bãp mÐo. Do nh÷ng t¸c h¹i nªu trªn, lo¹i l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng vµ kh«ng dù ®o¸n tr­íc vÒ c¬ b¶n lµ cã h¹i cho ho¹t ®éng cña thi tr­êng. ch­¬ng II l¹m ph¸t ë viÖt nam - thùc tr¹ng vµ ®Æc tr­ng I. l¹m ph¸t viÖt nam nh÷ng n¨m 1981- 1988 L¹m ph¸t ë ViÖt Nam ®· cã tõ l©u song ë ®©y chóng t«i muèn nãi ®Õn thêi kú 1981-1988 trong thêi kú 1976-1980, l¹m ph¸t ë ViÖt Nam “ ngÇm”, nghÜa lµ tuy chØ sè gi¸ c¶ do nhµ n­íc Ên ®Þnh t¨ng kh«ng nhiÒu, nh­ng chØ sè gi¸ c¶ ë thÞ tr­êng tù do t¨ng kh¸ cao, møc t¨ng gi¸ c¶ ®· v­ît xa møc t¨ng gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng, còng nh­ thu nhËp quèc d©n: trong thêi gian 1976-1980, gi¸ trÞ trÞ tæng s¶n l­îng tÝnh theo gi¸ n¨m 1982 ®· t¨ng 5. 8%, thu nhËp quèc d©n s¶n xuÊt ®· t¨ng 1, 5%, nh­ng møc gi¸ trÞ ®· t¨ng 2, 62 lÇn: 1 - Thùc tr¹ng: B­íc vµo nh÷ng n¨m 80, l¹m ph¸t ®· bét ph¸t “c«ng khai”, vµ trë thµnh l¹m ph¸t phi m· víi møc t¨ng gi¸ 3 ch÷ sè. ChØ sè b¸n lÎ (n¨m tr­íc =100) Thi tr­êng nhµ n­íc kiÓm so¸t lµ thÞ tr­êng mµ c¸c gi¸ c¶ do nhµ n­íc qui ®Þnh. L¹m ph¸t ë ViÖt Nam ®· ë møc phi m·, n¨m cao nhÊt ®· ®¹t tíi chØ sè t¨ng gi¸ 557% v­ît qua møc l¹m ph¸t phi m·. Song nh÷ng biÓu hiÖn vµ t¸c h¹i cña nã kh«ng kÐm g× siªu l¹m ph¸t. Thø nhÊt, qua b¶ng trªn ta thÊy tõ n¨m 1981-1988 chØ sè t¨ng gi¸ ®Òu trªn 100% mét n¨m; nh÷ng n¨m ®Çu 80 møc t¨ng nµy lµ trªn 200%, ®Õn n¨m 1983vµ 1984 ®· gi¶m xuèng, nh­ng tõ n¨m 1986 ®· t¨ng vät tíi møc cao nhÊt 557%, sau ®ã cã gi¶m; nh­ vËy lµ møc l¹m ph¸t cao vµ kh«ng æn ®Þnh. Thø hai, tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ t¨ng nhanh v× d©n chóng kh«ng ai muèn gi÷ tiÒn, ng­êi ta b¸n song hµng ph¶i mua ngay hµng kh¸c, hoÆc vµng hoÆc ®« la, kh«ng ai d¸m gi÷ tiÒn l©u trong tay, v× tèc ®é mÊt gi¸ cña nã qu¸ nhanh. Song ë ViÖt Nam vßng quay cña ®ång tiÒn qua ng©n hµng nhµ n­íc l¹i kh«ng t¨ng lªn mµ gi¶m ®i, v× c¬ chÕ ho¹t ®éng cña ng©n hµng qu¸ kÐm kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu göi vµ rót tiÒn cña c¸c chñ kinh doanh vµ d©n c­. Thø ba, tiÒn l­¬ng thùc tÕ cña d©n c­ bÞ gi¶m m¹nh, ë ViÖt Nam tr­íc n¨m 1988, hÇu hÕt c¸c gi¸ c¶ do nhµ n­íc qui ®Þnh. Trong nh÷ng n¨m 80 nhµ n­íc ®· nhiÒu lÇn t¨ng gi¸. Tr­íc n¨m 1985, møc t¨ng gi¸ do nhµ n­íc qui ®Þnh kh«ng lín, tuy møc t¨ng gi¸ ë thÞ tr­êng tù do cao h¬n nªn nhµ n­íc ®· kh«ng bï gi¸ vµo l­¬ng, tiÒn l­¬ng thùc tÕ ®· gi¶m xuèng. Tõ n¨m 1986 nhµ n­íc ®· bï gi¸ vµo l­¬ng ngay sau khi t¨ng gi¸. Nh­ng tiÒn l­¬ng thùc tÕ vÉn gi¶m m¹nh v× nhµ n­íc ®· kh«ng khèng chÕ ®­îc thÞ tr­êng tù do. Gi¸ nhµ n­íc t¨ng mét lÇn th× gi¸ thÞ tr­êng tù do t¨ng 1, 5 lÇn. Nhµ n­íc l¹i kh«ng cung cÊp ®ñ hµng cho d©n c­ theo gi¸ nhµ n­íc, nªn mäi ng­êi ph¶i mua hµng ngoµi thÞ tr­êng tù do víi gi¸ cao h¬n, mÆt kh¸c nh÷ng ng­êi ®­îc nhµ n­íc bï gi¸ chØ lµ nh÷ng ng­êi lµm trong khu vùc nhµ n­íc cßn sè ®«ng d©n c­ th× kh«ng ®­îc bï gi¸ nh­ vËy. Thø t­ nh÷ng ng­êi göi tiÒn vµ cã tiÒn cho vay ®Òu bÞ t­íc ®o¹t, v× møc l·i suÊt so víi l¹m ph¸t. Thø n¨m, c¸c yÕu tè cña thÞ tr­êng ViÖt Nam bÞ thæi phång vµ bãp mÐo. Do gi¸ c¶ nhµ n­íc ®Þnh ®· kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng, lu«n thÊp h¬n gi¸ c¶ thÞ tr­êng tù do, vµ l¹i t¨ng theo tõng chu kú, nªn ®· khuyÕn khÝch xu h­íng ®Çu c¬ vµ tÝch tr÷ hµng ho¸ kiÕm lîi. C¸c xÝ nghiÖp ®· t×m mäi c¸ch ®Ó dù tr÷ vËt t­, kh«ng cÇn kinh doanh còng cã lîi. D©n chóng ph¶i dù tr÷ nhu yÕu phÈm. T×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸, khan hiÕm vèn ®­îc phãng ®¹i, c¸c nhu cÇu gi¶ t¹o t¨ng lªn, bøc trang thùc cña nÒn kinh tÕ bÞ xuyªn t¹c, l·i gi¶, lç thËt. Nh÷ng biÓu hiÖn trªn ®©y cña l¹m ph¸t ViÖt Nam tuy míi trong giai do¹n phi m·, nh­ng còng ®· gÇn nh­ ®Çy ®ñ c¸c nÐt chung cña giai ®o¹n siªu l¹m ph¸t. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý lµ tr­íc n¨m 1988, nhµ n­íc ®· ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p, nghÞ quyÕt chèng l¹m ph¸t, nh­ng vÉn kh«ng kiÒm chÕ vµ kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t. ChØ sè gi¶m ph¸t vÉn t¨ng gi¶m thÊt th­êng ngoµi dù tÝnh cña nhµ n­íc. 2 - Nh÷ng ®Æc tr­ng chñ yÕu cña l¹m ph¸t thêi kú nµy. L¹m ph¸t ë ViÖt Nam còng cã nh÷ng biÓu hiÖn chung gièng c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi: nh­ chØ sè gi¸ c¶ nãi chung t¨ng phæ biÕn, do vËy gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn gi¶m. Song l¹m ph¸t ë ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng do nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cô thÓ cña ViÖt Nam qui ®Þnh. L¹m ph¸t cña mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn trong ®ã khu vùc kinh tÕ nhf n­íc gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam kÐm ph¸t triÓn vµo bËc nhÊt trªn thÕ giíi t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn nµy thÓ hiÖn ë mét chØ tiªu tÝnh b×nh qu©n ®Çu ng­êi sau ®©y. Tuy khu vùc nhµ n­íc chiÕm phÇn lín sè vèn cã ®Þnh vµ chÊt s¸m trong n­íc, nh­ng l¹i chØ cã thÓ lµm ra tõ 30 ®Õn 37% tæng s¶n ph¶m x· héi trong suèt nh÷ng n¨m 80. Mét ®iÒu ®Æc biÖt quan träng ®¸ng chó ý lµ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh nh×n chung ®· nép ng©n s¸ch nhµ n­íc mét sè tiÒn thÊp rÊt xa so víi sè tiÒn mµ ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· ph¶i bao cÊp cho nã qua c¸c kªnh bï lç, bï gi¸, bï cho viÖc cÊp ph¸t tÝn dông víi l·i suÊt thÊp, bï cho viÖc b¸n hµng nhËp khÈu víi gi¸ rÎ v. v..Cã n¨m sè tiÒn mµ ng©n s¸ch nhµ n­íc ph¶i bao cÊp ®· lín gÊp ba lÇn sè tiÒn mµ khu vùc quèc doanh nép vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc. T×nh tr¹ng l·i gi¶ lç thùclµ kh¸ phæ biÕn nÕu so s¸nh víi khu vùc kinh doanh t­ nh©n thÝ sù kÐm cái vÒ hiÖu qu¶ l¹i cµng râ. B¸o nh©n d©n ngµy 12-11-1988 còng ®· ®­a ra mét sù so s¸nh kh¸ lý thó: T¹i trung t©m th­¬ng nghiÖp §µ N½ng, nÕu cïng chiÕm mét diÖn tÝch kinh doanh nh­ nhau, nh­ng th­¬ng nghiÖp quèc doanh chØ nép ng©n s¸ch nhµ n­íc 11 triÖu trong quÝ mét, trong khi ®ã th­¬ng nghiÖp t­ nh©n ®· nép cho ng©n s¸ch 351 triÖu ®ång. VËy lµ ®¸ng lÏ khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i lµ nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch, th× trong nh÷ng n¨m 80, ng­îc l¹i nã ®ßi hái ng©n s¸ch nhµ n­íc qu¸ lín. Sù ph©n tÝch trªn cho thÊy lµ khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc ë ViÖt Nam chiÕm mét tû träng lín nhÊt vÒ tµi s¶n cè ®Þnh, lao ®éng lµnh nghÒ vµ chÊt x¸m, nh­ng l¹i lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ nhÊt, hµng n¨m ®ßi hái ng©n s¸ch nhµ n­íc bao cÊp lín nhÊt, khu vøc kinh tÕ tËp thÓ còng vËy; chØ cã khu vùc t­ nh©n lµm ¨n cã hiÖu qu¶, nh­ng l¹i chiÕm mét tû träng nhá trong nÒn kinh tÕ. Nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc tr«ng chê tõ khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ, nh­ng c¸c khu vùc nµy trªn thùc tÕ ®· kh«ng ®ãng gãp g× cho ng©n s¸ch nhµ n­íc nÕu so víi phÇn nhµ n­íc ph¶i bao cÊp. H¬n n÷a c¸c khu vùc nµy l¹i lu«n lu«n ®ßi hái ng©n s¸ch nhµ n­íc ph¶i ­u ®·i vµ bao cÊp cho hä, v× hä lµ cña nhµ n­íc, cña tËp thÓ, cña “XHCN”... §ã lµ nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn tíi l¹m ph¸t vµ mét khi l¹m ph¸t bïng næ, ®· lµm cho thÞ tr­êng rèi lo¹n, lêi lç khã x¸c ®Þnh, c¸c h­íng kinh doanh cã hiÖu qu¶ vµ kh«ng cã hiÖu qu¶ lÉn lén. Trong t×nh tr¹ng ®ã, c¸c ®¬n vÞ kinh doanh ph¶i ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng ®Çu c¬ ¨n chªnh lÖch gi¸ cã lîi h¬n lµ t×m h­íng kinh doanh cã hiÖu qu¶. Sù gi¶m sót hiÖu qu¶ kinh doanh cµng nghiªm träng h¬n vµ do vËy l¹m ph¸t l¹i cµng cao h¬n. C¸i vßng soay hiÖu qu¶ gi¶m sót dÉn ®Õn thu kh«ng ®ñ chi vµ l¹m ph¸t, råi l¹m ph¸t l¹i lµm cho hiÖu qu¶ gi¶m sót... cø thÕ quay, thËt nguy hiÓm. L¹m ph¸t cña mét nÒn kinh tÕ mµ ®éc quyÒn nhµ n­íc cã vÞ trÝ thèng trÞ trªn mäi lÜnh vùc, c¬ chÕ quan liªu mÖnh lÖnh, bao cÊp nÆng nÒ. Nh­ chóng ta ®· biÕt, tronh mét nÒn kinh tÐ thÞ tr­êng c¹nh tranh ph¸t triÓn tÊt dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®éc quyÒn vµ ®éc quyÒn khi míi xuÊt hiÖn cã nh÷ng ý nghÜa tiÕn bé nh­: ®Ó giµnh lÊy vÞ trÝ ®éc quyÒn, c¸c c«ng ty ph¶i c¶i tiÕn lao ®éng ¸p dông tiÕn bé kü thuËt, tËp trung c¸c nguån lùc... Nh­ng khi ®· gi÷ ®­îc trÝ ®éc quyÒn råi, th× c¸c c«ng ty nµy l¹i t×m c¸ch duy tr× vÞ trÝ cña m×nh b»ng c¸ch bãp chÕt c¸c ®Þch thñ vµ Ýt chó ý ®Õn viÖc c¶i tiÕn qu¶n lý kü thuËt, chÝnh ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn suy tho¸i vµ khñng ho¶ng. ë ViÖt Nam nhiÒu nghµnh ®· hîp nhÊt tÊt c¶ c¸c xÝ nghiÖp l¹i thµnh mét doanh nghiÖp duy nhÊt vµ trong c¸c lÜnh vùc nµy kh«ng thÓ cßn tån t¹i mét sù c¹nh tranh nµo. Cïng víi chÕ ®é ®éc quyÒn nhµ n­íc, c¬ chÕ mÖnh lÖnh quan liªu bao cÊp ®· ngù trÞ bÒn v÷ng vµ b¸m rÔ s©u ch¾c vµo bé m¸y kinh tÕ nhµ n­íc ViÖt Nam, c¸c c¬ së kinh tÕ mét thêi lµm g× còng ph¶i xin lÖnh cÊp trªn. S¶n suÊt c¸i g×, mÉu m· g×, b¸n ë ®©u, do ai cung cÊp vËt t­, thiÕt bÞ, ®­îc tuyÓn bao nhiªu c«ng nh©n viªn, l­¬ng mçi ng­êi bao nhiªu v. v..®Òu do cÊp trªn qui ®Þnh. C¬ chÕ quan liªu nµy ®· xo¸ hÕt tÝnh ®éc lËp tù chñ cña c¸c c¬ së. ChÕ ®ä ®éc quyÒn cña nhµ n­íc vµ c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch, quan liªu, mÖnh lÖnh, bao cÊp ®· triÖt tiªu mÊt c¸c quan hÖ thÞ tr­êng ë ViÖt nam, lµm cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam xa l¹ víi thÞ tr­êng. ChÝnh chÕ ®é ®éc quyÒn vµ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp ®· lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu ®­a nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tíi t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ vµ l¹m ph¸t cao. L¹m ph¸t cña mét nÒn kinh tÕ ®ãng cöa vµ phô thuéc mét chiÒu vµo c¸c nguån tµi trî bªn ngoµi. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam cho ®Õn n¨m 1988vÒ c¬ b¶n vÉn lµ vÉn lµ mét nÒn kinh tÕ ®ãng cöa, tuy ®· cã luËt ®Çu t­ khµ cëi më. Tõ tr­íc n¨m 1988 vÒ tr­íc, d­êng nh­ cã rÊt Ýt c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam, c¸c biªn giíi bÞ ®ãng cöa chÆt hÇu nh­ kh«ng cã bu«n b¸n biªn giíi, chÝnh s¸ch h¶i quan kh¸ chÆt chÏ kh«ng khuyÕn khÝch suÊt nhËp khÈu, chÝnh s¸ch suÊt nhËp c¶nh còng chÆt chÏ kh«ng kÐm. HËu qu¶ lµ c¸c ®ång vån, hµng ho¸... ®· kh«ng du nhËp vµo ViÖt Nam ®­îc m