Luận án Ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, xã hội đến dịch vụ y tế của người Dao

Sức khỏe của phụnữvà trẻem là những vấn đềquan tâm hàng đầu của các quốc gia trên thếgiới trong đó có Việt Nam. Phụnữlà cốt lõi của sựphát triển kinh tếxã hội. Sức khỏe và cuộc sống của phụnữcó ý nghĩa quan trọng đối với gia đình, bảnthân và cộng đồng. Hơn thếnữa, đời sống và sức khỏe phụnữlà yếu tốcơ bản và có ảnh hưởng trực tiếp tới thếhệtương lai [4]. Trong quá trình phát triển kinh tế -xã hội của đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chính sách ưu tiên nhằm nâng cao đời sống cho đồng bào các dân tộc sống ởvùng sâu, vùng xa cũng như đẩy mạnh sựphát triển của miền núi. Trong đó, sức khoẻ của phụ nữ người dân tộc càng là vấn đề đáng quan tâm trong chiến lược chăm sóc sức khoẻ nhân dân khu vực miền núi, dân tộc ít người. Chăm sóc sức khoẻ cho phụ nữ đến nay đã đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng, nhiều chỉ số cơ bản liên quan đến chăm sóc sức khoẻ sinh sản đã đạt và vượt mục tiêu đề ra [9], [11], [13], [24]. Tuy nhiên, thực tếcho thấy sựphát triển vềkinh tế, văn hóa, xã hội của khu vực miền núi vẫn còn thấp hơn rất nhiều so với các khu vực khác của cảnước [12], [24], [65], [66]. Mức sống thấp, trình độdân trí chưa được nâng cao, hệthống giao thông đi lại khó khăn, điềukiện chăm sóc y tếcòn thiếu thốn. là những vấn đềđang đòi hỏi cần phải có sựđầu tư hơn nữa của Chính phủcho các dân tộc sống ởnhững vùng khó khăn này, trong đó có tỉnh Bắc Kạn. Bắc Kạn là một tỉnh miền núi, vùng cao. Theo niên giám thống kê 2009 [8], Bắc Kạn có 295.296 người. Trên địa bàn tỉnh có 23 dân tộc, đông nhất là dân tộc Tày chiếm 54,3%; dân tộc Kinh chiếm 13,3%; dân tộc Dao chiếm 16,5%; dân tộc Nùng (5,4%) và các dân tộc khác. Huyện Bạch Thông là một trong những huyện mang đầy đủnhững nét đặc trưng của tỉnh Bắc Kạn. Huyện Bạch Thông gồm 1 thịtrấn và 16 xã. Tại đây, người Dao sống tập trung ở một sốxã vùng cao như: xã Đôn Phong, 2 Dương Phong, Cao Sơn Bên cạnh những tiến bộ đáng kểthì nơi đây vẫn còn tồn tại nhiều các tập quán văn hoá lạc hậu có ảnh hưởng không tốt đến sức khoẻ đặc biệt là sức khoẻphụnữvà trẻem như: Bói cúng ma khi ốm đau, tựmua thuốc chữa bệnh, đẻ ởnhà không có nhân viên y tếgiúp, kiêng khem khi sinh đẻ, tâm lý muốn sinh nhiều con Đồng thời, hệthống chăm sóc y tế vừa thiếu, vừa yếu chưa đáp ứng được nhu cầu khám chữa bệnh của người dân. Khoảng cách xa trạm y tế, đường giao thông khó khăn, thiếu phương tiện thông tin liên lạc, kém hiểu biết cũng phần nào ảnh hưởng đến việc tiếp cận và sửdụng dịch vụy tếcủa người dân. Đã có khá nhiều công trình nghiên cứu và đánh giá từng khía cạnh về tình trạng sức khỏe, bệnh tật của người dân tộc thiểu số [2], [5], [9], [11], nhưng chưa có công trình nào nghiêncứu một cách hệthống vềnhững yếu tố liên quan đến dịch vụ y tế cho người Dao nói chung và cho phụnữngười Dao nói riêng trên một sốkhía cạnh văn hoá -xã hội. Việc phân tích những ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, xã hội đến dịch vụ y tế của người Dao nói chung và của phụnữngười Dao nói riêng là thực sựcần thiết nhằm góp phần tìm ra giải pháp bảo vệvà chăm sóc sức khỏe cho phụnữdân tộc thiểu số. Chính vì vậy, đề tài này được tiến hành nhằm các mục tiêu: 1. Mô tảvà phân tíchnhu cầu, thực trạng cung cấp và sử dụng dịch vụ y tế của phụ nữ người Dao trên một sốkhía cạnh văn hoá, dân tộc và xã hội tại một số xã thuộc huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến cung cấp và sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khoẻ bà mẹ hiện có tại địa phương.

pdf123 trang | Chia sẻ: oanh_nt | Lượt xem: 1842 | Lượt tải: 5download
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, xã hội đến dịch vụ y tế của người Dao, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
1 0ӢĈҪ8 7tQKFҩSWKLӃWFӫDÿӅWjL 1ѭӟFWDFKăQQX{LOӧQOjPӝWQJKӅTXDQWUӑQJFXQJFҩSQJXӗQWKӵFSKҭPFy JLiWUӏGLQKGѭӥQJFDRSKөFYөÿӡLVӕQJFRQQJѭӡL+LӋQQD\ÿӇÿiSӭQJQKXFҫX WKӏWOӧQFKRWLrXGQJWURQJYjQJRjLQѭӟFErQFҥQKYLӋFSKiWWULӇQFKăQQX{LFiF JLӕQJOӧQÿӏDSKѭѫQJ OӧQODL (JLӳDÿӵFQJRҥLYӟLFiLQӝL) WKu[XKѭӟQJQX{LFiF JLӕQJOӧQQJRҥLÿһFELӋW OӧQODLFy-5 máu QJRҥL ÿDQJÿѭӧFFiF WUDQJWUҥLFKăn nuôi TX\P{YӯDYjOӟQTXDQWkPYjSKiWWULӇQ/ӧQQJRҥLFyÿһFWtQKVLQKWUѭӣQJ QKDQKYjFKRWӹ OӋ WKӏWQҥFFDRSKKӧSYӟLSKѭѫQJWKӭFQX{L WKkPFDQK. ĈӗQJ WKӡLYӟLJLҧLSKiSYӅJLӕQJ thì WKӭFăQGLQKGѭӥQJFNJQJÿmYjÿDQJÿѭӧFWtFKFӵF QJKLrQFӭXiSGөQJÿһFELӋW OjFiFQJKLrQFӭXYӅQKXFҫXSURWHLQYjD[LWDPLQ thích KӧSFKR OӧQQKҵPJLҧPFKLSKtÿҫXYjRmà YүQÿҧPEҧRWăQJWUѭӣQJYjFKҩW OѭӧQJWKӏW 4XDQÿLӇPGLQKGѭӥQJKLӋQÿҥLFKRUҵQJQKXFҫXYӅSURWHLQFӫDOӧQFKtQKOj QKXFҫX YӅ FiF D[LW DPLQ1ӃXFXQJFҩSNK{QJÿӫFiF D[LW DPLQ WKLӃW \ӃX WURQJ NKҭXSKҫQăQFKROӧQVӁGүQÿӃQVLQKWUѭӣQJJLҧPҧQKKѭӣQJÿӃQNKҧQăQJVҧQ [XҩWYjKLӋXTXҧNLQKWӃ1ӃXNKҭXSKҫQăQFKROӧQÿѭӧFFXQJFҩSÿӫKRһFWKӯD OѭӧQJSURWHLQQKѭQJNK{QJFkQÿӕLYӅWӹOӋFiFD[LWDPLQWKLӃW\ӃXVӁOjPWăQJYLӋF ÿjRWKҧLQLWѫTXDSKkQYjQѭӟFWLӇXJk\{QKLӉPP{LWUѭӡQJ+LӋQQD\FiFFKҩWWKҧL FKăQ QX{L OjPӝW WURQJ QKӳQJ PӕL ÿH GӑD ÿӕL YӟL VӭF NKӓH FRQ QJѭӡL Yj FӝQJ ÿӗQJ&iFFKҩWWKҧLNK{QJÿѭӧF[ӱOêVӁJk\{QKLӉPNK{QJNKt NKtÿӝFQKѭ1+3, SO2 NO3 - , H26 ÿӗQJWKӡLcòn Jk\{QKLӉPQJXӗQQѭӟFYjÿҩW 'RYұ\JLҧPPӭF SURWHLQWURQJWKӭFăQFQJYӟLYLӋFEәVXQJWKrPFiFD[LWDPLQWәQJKӧSÿDQJOj PӝWWURQJQKӳQJJLҧLSKiSWӕW YӯDJLҧLTX\ӃWYҩQÿӅQKXFҫXGLQKGѭӥQJD[LWDPLQ FKROӧQYӯDJLҧLTX\ӃWYҩQÿӅ{QKLӉPP{LWUѭӡQJWӯFKҩWWKҧLFKăQQX{L KKL WtQK WRiQ QKX FҫX SURWHLQ WURQJ NKҭX SKҫQ ăQ FKR OӧQ WK{QJ WKѭӡQJ QJѭӡLWDFKӍGӵDWUrQQKӳQJNӃWTXҧQJKLrQFӭXYӅQKXFҫXSURWHLQKRһFiSGөQJ WLrXFKXҭQÿmF{QJEӕYӅQKXFҫXFӫDPӝWVӕ ORҥLD[LWDPLQFKӫ\ӃXQKѭ O\VLQH PHWKLRQLQHPjFKѭDFyÿҫ\ÿӫFiFFѫVӣÿӇ WtQK WRiQQKXFҫXFӫDFiF ORҥLD[LW 2 DPLQ WKLӃW \ӃXNKiFĈӇÿiSӭQJQKXFҫXD[LW DPLQFKR OӧQ, KҫXKӃWQJѭӡLFKăQ QX{LYj FiFKmQJ VҧQ[XҩW WKӭF ăQÿӅX iSGөQJ FiF F{QJ WKӭFSKӕLKӧSFy Wӹ OӋ SURWHLQFDRPjFKѭDWtQKKӃWÿӃQVӵOmQJSKtGRWKӯDD[LWDPLQWURQJNKҭXSKҫQWӯ ÿyGүQÿӃQ{QKLӉPP{LWUѭӡQJGROѭӧQJQLWѫYj OѭXKXǤQKWURQJFKҩW WKҧLFKăQ QX{LJk\ UD0һWNKiF WUrQ WKӵF WӃÿѫQJLi FӫD FiF ORҥL WKӭF ăQ JLjXSURWHLQ Fy QJXӗQJӕFÿӝQJWKӵFYұWQKѭNK{ÿұXWѭѫQJEӝWFiWKѭӡQJ caROjPWăQJFKLSKt ÿҫXYjR WURQJFKăQQX{L OӧQ'RÿyFҫQ WKLӃWSKҧL[iFÿӏQKQKXFҫXYӅFiFD[LW DPLQWKLӃW\ӃXFKROӧQQKҵPJLҧPPӝWFiFKKӧSOêOѭӧQJSURWHLQ WURQJWKӭFăQ QkQJFDRKLӋXTXҧVӱGөQJWKӭFăQYjKLӋXTXҧNLQKWӃFӫDFKăQQX{LOӧQ9ӟLVӵ WLӃQEӝFӫDNKRDKӑFNӻWKXұWKLӋQQD\PӝWVӕD[LWDPLQÿmFyWKӇÿѭӧFVҧQ[XҩW EҵQJSKѭѫQJSKiSF{QJQJKLӋSYӟLJLi WKjQKKҥ&iF WUDQJ WUҥLFKăQQX{L ÿmcó ÿLӅXNLӋQÿӇӭQJGөQJEәVXQJFiFD[LWDPLQWKLӃW\ӃXQKҵPFXQJFҩSÿӫQKXFҫX axit amin trRQJNKҭXSKҫQăQWӯÿyWLӃWNLӋPÿѭӧFWKӭFăQ giàu SURWHLQJLҧPWKLӇX {QKLӉPP{LWUѭӡQJPjYүQÿҧPEҧRVLQKWUѭӣQJWӕWFKROӧQ;XҩWSKiWWӯQKӳQJ OêGRWUrQQJKLrQFӭXVLQKWLӃQKjQKWKӵFKLӋQÿӅWjL³1JKLrQFͱX[iFÿ͓QKPͱF SURWHLQWKtFKKͫSWUrQF˯ VͧFkQE̹QJP͡WV͙D[LWDPLQ WURQJWKͱFăQFKROͫQQJR̩L QX{LWK͓W´ 0өFWLrXFӫDÿӅWjL - ;iFÿӏQKÿѭӧFNKҭXSKҫQăQFyWӹOӋSURWHLQKӧSOêWUrQFѫVӣFkQÿӕLPӝW VӕD[LWDPLQWKLӃW\ӃXOjO\VLQHPHWKLRQLQHYjWKUHRQLQHQKҵPQkQJFDRNKҧQăQJ sinh tUѭӣQJKLӋXTXҧVӱGөQJWKӭFăQYjJLҧPWKLӇXOѭӧQJQLWѫOѭXKXǤQKWKҧLUD TXDSKkQQѭӟFWLӇXFKROӧQODLJLӕQJQJRҥLQX{LWKӏW. - ;k\GӵQJÿѭӧFPӝWVӕ F{QJWKӭFWKӭFăQWUrQQӅQQJX\rQOLӋXÿӏDSKѭѫQJ FyWӹOӋSURWHLQYjD[LWDPLQWKtFKKӧSÿҧPEҧRKLӋXTXҧFKăQQX{LOӧQ lai nuôi WKӏW JLӕQJQJRҥLYjJLҧPWKLӇX{QKLӉPP{LWUѭӡQJ éQJKƭDFӫDÿӅWjL éQJKƭDWK͹FWL͍Qÿ͉WjL ĈӅWjLÿѭDUDF{QJWKӭFWKӭFăQFyWӹOӋSURWHLQWKtFKKӧSÿѭӧFFkQÿӕLPӝW Vӕ D[LW DPLQ WәQJKӧS O\VLQHPHWKLRQLQHYj WKUHRQLQH  FKR OӧQ WKӏW JLӕQJQJRҥL 3 &iFF{QJWKӭFWKӭFăQÿҧPEҧROӧQVLQKWUѭӣQJWӕWNK{QJQKӳQJWLӃWNLӋPWKӭFăQ giàu protein PjFzQJLҧP{QKLӉPP{L WUѭӡQJÿm ÿѭӧFӭQJGөQJ VҧQ [XҩW công QJKLӋS WҥL&{QJW\WKӭFăQFKăQQX{LĈҥL0LQK± WKӏ[m6{ng Công Thái Nguyên và ÿѭӧFӭQJ GөQJWҥLFiFFѫVӣFKăQQX{LWұSWUXQJFӫDNKXYӵFWӍQK7KiL1JX\rQ éQJKƭDNKRDK͕F .ӃWTXҧQJKLrQFӭXFӫDÿӅWjLFXQJFҩSWKrPGӳOLӋXNKRDKӑFFKӭQJPLQK tính KLӋX TXҧ FӫD YLӋF Vӱ GөQJ D[LW DPLQ WәQJ KӧS ÿӇ FkQ ÿӕL NKҭX SKҫQ WKHR QJX\rQWҳFSURWHLQOêWѭӣQJQKҵPJLҧPWӹOӋSURWHLQWәQJVӕPjYүQÿҧPEҧRKLӋX TXҧFKăQQX{LYjJySSKҫQJLҧPWKLӇX{QKLӉPP{LWUѭӡQJ 1KӳQJÿyQJJySPӟLFӫDOXұQiQ - ;iFÿӏQKÿѭӧFWӹOӋSURWHLQYjPӝWVӕD[LWDPLQWKLӃW\ӃXWURQJWKӭFăQKӛQ KӧSWUrQQӅQQJX\rQOLӋXÿӏDSKѭѫQJFKROӧQODLJLӕQJQJRҥLQX{LWKӏWÿҧPEҧRWӕF ÿӝ VLQKWUѭӣQJWӹOӋQҥFFDRYjKLӋXTXҧVӱGөQJWKӭFăQWӕW - ӬQJ GөQJ NKҭX SKҫQ Fy Wӹ OӋ SURWHLQ Yj D[LW DPLQ KӧS Oê cho OӧQ ODL  JLӕQJQJRҥL ÿҧPEҧRKLӋXTXҧFKăQQX{LYj OjPJLҧP WKLӇXPӭF WKҧLQLWѫYj OѭX KXǤQKWURQJSKkQYjQѭӟFWLӇXJySSKҫQKҥQFKӃ{QKLӉPP{LWUѭӡQJ 4 &+ѬѪ1* 7Ә1*48$17¬,/,ӊ8 &ѫVӣNKRDKӑFFӫDÿӅWjL &˯VͧNKRDK͕FY͉WLrXKRiYjK̭SWKXSURWHLQFͯDOͫQ Ĉ̿FÿL͋PF˯E̫QY͉VLQKOêWLrXKRiFͯDOͫQ /ӧQOjORjLJLDV~FFyFҩXWU~F GҥGj\ÿѫQ0{LWUѭӡQJGҥGj\FyD[LW S+  2,0- GRGӏFKYӏWLӃWUDS+GӏFKYӏWKҩSSKKӧSÿLӅXNLӋQKRҥWÿӝQJFӫDSHSVLQ ÿӇSKkQJLҧL SURWHLQ WKjQKFiF VҧQSKҭP WUXQJJLDQQKѭDOEXPR] SHSWRQYjPӝW OѭӧQJQKӓD[LWDPLQ 1JX\ӉQ;XkQ7ӏQKYjFV1996 [28]). 5XӝWQRQFӫDOӧQFKӭD GӏFKWө\GӏFKUXӝWYjGӏFKPұWFyP{LWUѭӡQJNLӅPWtQKYӟLS+WURQJNKRҧQJ± WURQJÿyFKӍFyGӏFKWө\YjGӏFKUXӝWFKӭDÿӫFiFHQ]\PHWLrXKyDWULӋWÿӇFiF FKҩWGLQKGѭӥQJWURQJWKӭFăQ1KӡYұ\UXӝWQRQOjEӝSKұQ FӫDFѫTXDQ tiêu hóa FKӭDÿҫ\ÿӫHQ]\PHWKӫ\SKkQcác FKҩWGLQKGѭӥQJWURQJWKӭFăQWKjQKFKҩWGLQK GѭӥQJÿѫQJLҧQQKҩWPjFѫWKӇKҩSWKXWUӵFWLӃSTXDthành UXӝWYjRPiX7URQJWҩW FҧFiFFKҩWGLQKGѭӥQJ thì SURWHLQOjÿҥLSKkQWӱFyFҩXWҥRSKӭFWҥSQKҩWQrQSKӭF KӋHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQ JӑLFKXQJSURWHLQD]D FNJQJKӃWVӭFSKӭFWҥSYjÿѭӧF FKLD OjP FiF QKyP NKiF QKDX W\ WKHR NKҧ QăQJ YjPӭF ÿӝ SKkQ JLҧL FӫD WӯQJ HQ]\PH WURQJ ÿy 1KyP  JӗP FiF HQ]\PH SHSVLQ FӫD GӏFK Yӏ WU\SVLQ Yj NLPRWU\SVLQFӫDGӏFKWө\HUHS[LQFӫDGӏFKUXӝWQKyPQj\WKӫ\SKkQSURWHLQWKjQK FiFSHSWLWQJҳQ-D[LWDPLQ1KyPOjQKyPHQ]\PHSKkQJLҧLSHSWLW1KyPOj QKyPHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQFӫDWәFKӭF OLrQNӃWQKѭHODVWD]DWKӫ\SKkQHODVWLQ 1KyPOjQKyPHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQQKkQWӃEjR +RjQJ7RjQ7KҳQJYj&DR 9ăQ  >39@'ӏFKPұWNK{QJFKӭDHQ]\PHWLrXKyDQKѭQJQyKӛWUӧFiFKRҥW ÿӝQJWLrXKyDYjKҩSWKXQKҩWOjWLrXKyDPӥ 5XӝWQRQ FyFҩXWҥRÿһFELӋWWKtFKӭQJFDRYӟLWLrXKyDYjKҩSWKXWKӭFăQ 'ӑFQLrPPҥFUXӝWFyFiFWX\ӃQUXӝWSKiWWULӇQWLӃWGӏFKUXӝWWKHRNLӇXWRjQWLӃWWӭF Oj FiF WӃ EjR WX\ӃQ FKӭD ÿҫ\ HQ]\PH Wӯ QLrPPҥF UXӝW ERQJ UD WKHR FKX NǤ UѫL WKҷQJ YjR [RDQJ UXӝW WҥR UD QJXӗQ QLWѫ QӝL VLQK Ĉk\ Oj PӝW ÿһF ÿLӇP Jk\ ҧQK 5 KѭӣQJ WӟL WtQK FKtQK [iF WURQJ FiF NӃW TXҧ WKӱPӭF WLrX KyD SURWHLQ ӣ OӧQPj WD NK{QJWKӇORҥLWUӯ ӢUXӝWJLjFӫDOӧQFyKӋYLVLQKYұWFӝQJVLQKWURQJPDQKWUjQJYjNӃWWUjQJ FyNKҧQăQJSKkQJLҧLFKҩW[ѫ5XӝWJLjNK{QJWLӃWHQ]\PHPjFKӍWLӃSWөFSKkQJLҧL WKӭFăQQKӡHQ]\PHӣUXӝWQRQ7ӹOӋWLrXKyDQj\FDRKD\WKҩSSKөWKXӝFYjRWKӡL JLDQ OѭX WKӭF ăQӣ UXӝW JLj  -  JLӡ 7tQK WUXQJEuQK Fy FKҩW [ѫ  SURWHLQYjPӥFzQOҥLWURQJGѭӥQJFKҩWÿѭӧFWLrXKyDӣUXӝWJLj+RҥWÿӝQJFKӫ \ӃXFӫDUXӝWJLjOjVӵOrQPHQFKҩW[ѫGRWiFÿӝQJFӫDKӋYLVLQKYұWӣPDQKWUjQJ NӃW WUjQJYjKRҥWÿӝQJSKkQKӫ\SURWHLQ WKӯD WURQJ WKӭFăQEӣLFiFYLNKXҭQJk\ WKӕLWҥRWKjQKFiFFKҩWÿӝFFUH]RQIHQROLQGROVFDWRO&iFFKҩWÿӝFQj\ÿѭӧFKҩS WKXYjRPiXYjJLҧLÿӝFӣJDQ1ӃXTXiQKLӅXVӁJk\WuQKWUҥQJQJӝÿӝFÿѭӡQJWLrX KyDOjPFKROӧQEӏӍDFKҧ\FKҩWWKҧLFyPLWKӕLNKyFKӏXOjP{QKLӉPP{LWUѭӡQJ EӣLFiFFKҩWNKt622, H2S. 1KѭYұ\WURQJPӑLWUѭӡQJ KӧSVӵOrQPHQEӣLYLVLQKYұWUXӝWJLjӣPDQK WUjQJNӃWWUjQJOӧQÿӅXWҥRUDVLQKNKӕLYLVLQKYұWWKҧLUDQJRjLWKHRSKkQYjQJXӗQ QLWѫQj\FQJYӟLQLWѫWKӯDWURQJWKӭFăQJk\UDVDLVӕÿiQJNӇWURQJYLӋF[iFÿӏQK Wӹ OӋ WLrXKyDWKӵFFӫDQLWѫWURQJWKӭFăQăQYjRĈLӅXQj\EҳWEXӝFFiFQKjGLQK GѭӥQJKӑFSKҧLQJKLrQFӭXORҥLWUӯWURQJFiFSKѭѫQJSKiSWKtQJKLrPWKӱPӭFWLrX hóa (HoànJ7RjQ7KҳQJYj&DR9ăQ>39@ +RҥWÿӝQJ WLrXKyDFӫD OӧQYjR EDQQJj\WKѭӡQJOӟQKѫQEDQÿrPYjWKӡLJLDQWKӭFăQOѭXOҥLWURQJÿѭӡQJWLrXKyD ӣOӧQNKRҧQJJLӡ7X\QKLrQFyPӝWSKҫQQKӓWKӭFăQVӁWKҧLWURQJNKRҧQJ-5 QJj\ 7UҫQ9ăQ3KQJ>4]). 7LrXKyDK̭SWKXYjV͵GͭQJSURWHLQWURQJF˯WK͋OͫQ - 6ӵWLrXKyDKҩSWKXYjVӱGөQJSURWHLQWURQJFѫWKӇOӧQ 7UѭӟFKӃW SURWHLQ VӁ ÿѭӧFSKӭFKӋ HQ]\PHSURWHD]D WURQJGҥ Gj\ Yj UXӝW QRQSKkQJLҧLWӟLGҥQJVҧQSKҭPFXӕLFQJOjD[LWDPLQ7LӃSWKHRFiFD[LWDPLQQj\ ÿѭӧFKҩSWKXTXDYiFKQKXQJPDRUXӝWYjRPiXÿӇYӅJDQYjWӟLFiFP{EjRFѫWKӇ tham gia các SKҧQӭQJWәQJKӧSSURWHLQÿһFWUѭQJWURQJFiFP{EjRWURQJÿySKҫQ OӟQOjSURWHLQFӫDP{EjRFѫYkQFҩXWKjQKP{QҥFWURQJVҧQSKҭPWKӏWOӧQ 6 &iFQJKLrQFӭXFKRWKҩ\VӵKҩSWKXD[LWDPLQ[ҧ\UDӣÿRҥQFXӕL Wi WUjQJ ÿRҥQÿҫXFӫDNK{QJWUjQJYjKӗLWUjQJ &iFD[LWDPLQWӯ[RDQJUXӝWÿLYjRWӃEjR EҵQJSKѭѫQJSKiSNKX\ӃFKWiQTXDFiFYLNrQKFӫDQKXQJPDRVDXÿyQKӡKӋWKӕQJ YұW WҧLFKX\ӇQYjRWӃEjRWKHRFѫFKӃYұQFKX\ӇQWtFKFӵFQJѭӧFFKLӅXEұFWKDQJ QӗQJÿӝYjÿLӋQWKӃ 1JX\ӉQ7jL/ѭѫQJ >7]. - HiӋXVXҩWKҩSWKXYjVӱGөQJSURWHLQFKӏXҧQKKѭӣQJFӫDPӝWVӕ\ӃXWӕQKѭ 1ӗQJÿӝD[LWDPLQ.KLQӗQJÿӝD[LWDPLQWURQJUXӝWWѭѫQJӭQJӣPiXWKu WӕFÿӝKҩSWKXFDRQKҩW &ѫWKӇKҩSWKXD[LWDPLQYӟLWӹOӋFkQÿӕLWKHRPӝWWѭѫQJTXDQQKҩWÿӏQK JLӳDFiFORҥLD[LWDPLQ/RҥLQjRYѭӧWTXiPӭFWѭѫQJTXDQÿyWKuFѫWKӇNK{QJKҩS WKXYjWKҧLUDQJRjLĈLӅXQj\FyêQJKƭDNKLSKӕLKӧSWKӭFăQSKҧLFkQÿӕLWӹOӋD[LW DPLQFKRSKKӧS 7tQKFKӑQOӑFWURQJTXiWUuQKKҩSWKX'RVӵKҩSWKXÿѭӧFÿLӅXWLӃWEҵQJ WKҫQNLQKYjKRUPRQQrQQKӳQJD[LWDPLQQjRKҩSWKXYjRFѫWKӇPjÿѭӧFVӱGөQJ QJD\ WKu KҩS WKX QKDQK9t Gө0HWKLRQLQH KҩS WKX QKDQK JҩS  OҫQ&\VWHLQ /- KLVWLGLQHKҩSWKXQKDQKJҩSOҫQVRYӟL'-histidine. ҦQKKѭӣQJFӫDYLWDPLQ&iFYLWDPLQ%1, B6 FҫQWKLӃWFKRTXiWUuQKWUDRÿәL FKҩWFӫDWUXQJWkPJҳQQӕLYjFKҩWYұQFKX\ӇQNKLWKLӃXQKӳQJYLWDPLQQj\VӵKҩS WKXEӏWUӣQJҥL ҦQKKѭӣQJFӫDÿѭӡQJ7URQJWUXQJWkPJҳQQӕLYұQFKX\ӇQD[LWDPLQYj ÿѭӡQJFyPӝWWUXQJWkPFKXQJFKRFҧORҥLFѫFKҩWQrQQӃXÿѭӡQJUXӝWFyQӗQJÿӝ JOXFRVHJDODFWRVHFDRWKuJk\ӭFFKӃKҩSWKXOHXFLQH +RjQJ7RjQ7KҳQJ&DR9ăQ 2006 [39]). - 1KӳQJQKkQWӕҧQKKѭӣQJWӟLFKӭFQăQJWLrXKyDӣOӧQ ҦQKKѭӣQJFӫDJLӕQJGLWUX\ӅQ%ҧQFKҩWGLWUX\ӅQFӫDORjLJLӕQJFiWKӇ OӧQFNJQJҧQKKѭӣQJWӟLKLӋXVXҩWWLrXKyDKҩSWKXYjVӱGөQJSURWHLQWURQJFѫWKӇ OӧQĈLӅXQj\Fy OLrQTXDQ WӟLNLӇX WUDRÿәLFKҩWKuQK WKjQK WURQJTXi WUuQK WKtFK QJKLFӫDORjLJLӕQJOӧQWӟLÿLӅXNLӋQWKӭFăQWURQJOӏFKVӱKuQKWKjQKJLӕQJӢOӧQ KѭӟQJQҥFNKҧQăQJ WLrXKyDKҩS WKXVӱGөQJSURWHLQFDRKѫQ OӧQKѭӟQJPӥ WKӇ 7 KLӋQӣNKҧQăQJSKkQWLӃWYjKRҥWWtQKFiFHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQWURQJGӏFKWө\ YjGӏFKUXӝWFӫDOӧQĈk\OjPӝWÿһFWtQKÿmÿѭӧFTXDQWkPFKӑQOӑFTXDVӵәQÿӏQK VLQKOêWLrXKyDNKLWăQJOѭӧQJSURWHLQNKҭXSKҫQÿӇWK~Fÿҭ\WăQJWUѭӣQJSKҫQQҥF WURQJWKӏWOӧQ ҦQKKѭӣQJFӫDFKӃÿӝWKӭFăQYjNӻWKXұWFKRăQ  &KӃ ÿӝ ăQ Yj Nӻ WKXұW FKR ăQ FNJQJ ҧQK KѭӣQJ WӟL OѭӧQJ GӏFK WLӃW UD 7&RUULQJYj56DXFLHU WUtFKWKHR7UҫQ&ӯ>@ ÿmWKtQJKLӋPFKROӧQ ăQFiFPӭFSURWHLQNKiFQKDXÿmWKҩ\UҵQJ OѭӧQJWLӃWGӏFKFNJQJQKѭKRҥW WtQKFӫD PHQNLPRVLQH WăQJU} UӋW7ӯÿyFiF WiFJLҧFKR UҵQJFyVӵ WKtFKӭQJFӫDHQ]\PH WURQJGӏFKWXӷYӟLVӵWKD\ÿәLFӫDFKӃÿӝGLQKGѭӥQJQyLFKXQJYjFKӃÿӝGLQKGѭӥQJ SURWHLQQyLULrQJ&zQ*URVVPDQYj5HERXW FNJQJWKHR7UҫQ&ӯ >@ FKRUҵQJHQ]\PHNLPRVLQHÿiSӭQJÿѭӧFWҩWFҧVӵWKD\ÿәLYӅWKjQKSKҫQSURWHLQ FӫD WKӭF ăQ WKHR FKLӅX KѭӟQJ WKtFK ӭQJ YӟL Vӵ WăQJPӭF SURWHLQ NKҭX SKҫQ KjP OѭӧQJSURWHLQFӫDNKҭXSKҫQFjQJFDRKRҥW WtQKFӫDHQ]\PHFjQJWăQJPҥQK4XD ÿyFK~QJWDFyWKӇQKұQ[pWUҵQJTXiWUuQKFKӑQOӑFÿһFWtQKGLWUX\ӅQYӅWăQJWUӑQJ SKҫQQҥFFӫDOӧQJҳQOLӅQYӟLVӵWKD\ÿәLKRҥWWtQKFӫDHQ]\PHWURQJQKӳQJÿLӅXNLӋQ WѭѫQJWKtFKÿӇSKKӧSYӟLVӵJLDWăQJKjPOѭӧQJSURWHLQWURQJNKҭXSKҫQ &KӃÿӝăQYjNӻWKXұWFKRăQҧQKKѭӣQJWӟLKRҥWWtQKHQ]\PHWLrXKyD9Ӆ ҧQKKѭӣQJQj\7HOHWQHS 'үQ WKHR7UҫQ&ӯ >@ ÿmQJKLrQ FӭXKRҥW ÿӝQJWLӃWHQ]\PHWLrXKyDFӫDWX\ӃQWө\YjWKҩ\KRҥW OӵFPHQSURWHD]DSKөWKXӝF YjRFѭӡQJÿӝWLӃWFӫDWX\ӃQWXӷYjWKjQKSKҫQNKҭXSKҫQ9ӟLORҥLNKҭXSKҫQÿѭӧF FkQEҵQJWӕWYӅWKjQKSKҫQGLQKGѭӥQJWѭѫQJӭQJYӟLNKӕLOѭӧQJFѫWKӇYjWXәLFӫD OӧQWKuOѭӧQJWU\SVLQHELӃQÿӝQJUҩWtW ҦQKKѭӣQJFӫDFKӃÿӝăQYjNӻWKXұWFKRăQÿӃQTXiWUuQKWLrXKyD0ӝW WURQJQKӳQJ\ӃXWӕҧQKKѭӣQJQKLӅXÿӃQKLӋXTXҧWLrXKyDSURWHLQWURQJGҥGj\OӧQ OjWӹOӋJLӳDJOX[LWYjFKҩWFKӭDQLWѫWURQJNKҭXSKҫQăQ1ăP7UҫQ&ӯNKL QJKLrQFӭXҧQKKѭӣQJFӫDNKҭXSKҫQFQJPӭFSURWHLQÿӃQVӵWLrXKRiQLWѫӣUXӝW QRQFӫDOӧQÿmWKҩ\UҵQJNKҭXSKҫQFyFiFORҥLWKӭFăQNKiFQKDXWKuKjPOѭӧQJ FiFGҥQJQLWѫWURQJQKNJFKҩSUXӝWOjNKiFQKDXĈLӅXQj\ҧQKKѭӣQJWUӵFWLӃSÿӃQ 8 NKҧQăQJKҩSWKXVӱGөQJQLWѫӣÿѭӡQJWLrXKRi9uWKӃQyÿzLKӓLVӵQJKLrQFӭX YӅFiFPӭFSURWHLQNKiFQKDXWUrQFӣVӣJLӳәQÿӏQKKjPOѭӧQJYjWӹOӋPӝWVӕD[LW DPLQWKLӃW\ӃX ҦQKKѭӣQJFӫDWKjQKSKҫQGLQKGѭӥQJWURQJNKҭXSKҫQWӟLNKҧQăQJWLrX KyDӣOӧQ7KjQKSKҫQGLQKGѭӥQJFӫDNKҭX SKҫQ[pWWKHRTXDQÿLӇPKLӋQÿҥLOjVӵ FkQÿӕLFKXQJYӅVӕOѭӧQJYjFKҩWOѭӧQJFӫDFiFFKҩWGLQKGѭӥQJQKѭQăQJOѭӧQJ SURWHLQD[LWDPLQNKRiQJYLWDPLQWLQKEӝWPӥYӟLPӝWWӹOӋWKtFKKӧSQKҵPÿҧP EҧR FKR KLӋX TXҧ WLrX KRi FKXQJ Yj OӧL GөQJ WKӭF ăQ FDR WURQJ ÿy Fy WLrX KyD SURWHLQJySSKҫQJLҧPJLi WKjQKYjFKLSKt WKӭFăQ7URQJFiFTXDQKӋFkQEҵQJ JLӳD FiF WKjQK SKҫQ GLQK GѭӥQJ QJѭӡL WD WKѭӡQJ TXDQ WkP QKҩW ÿӃQ TXDQ KӋ SURWHLQQăQJOѭӧQJD[LWDPLQQăQJOѭӧQJKjPOѭӧQJFKҩW[ѫWӕLÿD6ӵFkQÿӕL GLQKGѭӥQJWURQJNKҭXSKҫQÿѭӧF[k\GӵQJFKRFiFÿӕLWѭӧQJOӧQYjÿѭDWKjQKWLrX FKXҭQăQ7UҫQ&ӯ  >@ÿmFKӭQJPLQKUҵQJPӭFÿӝGLQKGѭӥQJWKҩSKѫQWLrX FKXҭQ OjPJLҧP WăQJ WUӑQJFzQPӭFGLQKGѭӥQJFDRKѫQ WLrXFKXҭQ OjP WăQJWUӑQJWăQJthêm 17,80%. ӢOӧQPӭFSURWHLQFӫDWKӭFăQҧQKKѭӣQJOӟQÿӃQVӵWLrXKyDQyLFKXQJYj WӯÿyҧQKKѭӣQJTX\ӃWÿӏQKÿӃQVӵWăQJWUӑQJ1ăP7UҫQ&ӯQJKLrQFӭX PӭFYjSURWHLQWURQJNKҭXSKҫQOӧQÿӃQVӵWLrXKyDYjVӱGөQJWKӭFăQÿm FKRELӃWPӭFFKRNӃWTXҧQӗQJÿӝFiFGҥQJQLWѫWURQJQKNJFKҩSӣUXӝWQRQFDR KѫQKҷQPӭF 7UҫQ&ӯ>@ 1KLӅXWKtQJKLӋPWKHRKѭӟQJQj\ÿmÿѭӧF FiF WiFJLҧ WLӃQKjQKYjNKҷQJÿӏQKPӭFSURWHLQ WURQJ WKӭFăQҧQKKѭӣQJ OӟQ WӟL NKҧQăQJWLrXKyD0ӭFSURWHLQWURQJWKӭFăQFNJQJQKѭFiFORҥLSURWHLQNKiFFNJQJ ҧQKKѭӣQJUҩWNKiFQKDXWӟLVӵWLӃWGӏFKYӏGӏFKWө\YjWLrXKyDWKӭFăQQyLFKXQJ WURQJÿѭӡQJWLrXKyDFӫDOӧQ ҦQKKѭӣQJFӫDD[LWDPLQÿӃQVӵWLrXKyDFӫDOӧQҦQKKѭӣQJFӫDSURWHLQ WӟLWLrXKyDWKӵFFKҩWOjҧQKKѭӣQJFӫDD[LWDPLQFҩXWKjQKSURWHLQ1ӃXSURWHLQFy FKҩW OѭӧQJ WӕWFKӭDÿҫ\ÿӫYjFkQÿӕLD[LWDPLQ WKLӃW \ӃX WKuVӵ WLrXKyDKҩS WKX SURWHLQVӁÿҥWKLӋXTXҧUҩWFDR7KLӃXEҩWNǤORҥLD[LWDPLQWKLӃW\ӃXQjRFNJQJҧQK KѭӣQJ[ҩXWӟLVӵVLQKWUѭӣQJFӫDOӧQQKҩWOjWKLӃXO\VLQH'RFyVӵFKX\ӇQKyDOүQ 9 QKDXFӫDFiFD[LWDPLQWURQJFѫWKӇPjVӵFyPһWÿҫ\ÿӫFӫDFiFD[LWNK{QJWKD\ WKӃ Fy WKӇ OjP JLҧP EӟW QKX FҫX D[LW DPLQ NK{QJ WKD\ WKӃ .KL YҳQJ PӝW KRһF NK{QJÿҫ\ÿӫFKӫQJORҥLD[LWDPLQWKLӃW\ӃXFҫQWKLӃWNK{QJFKӍҧQKKѭӣQJQJKLrP WUӑQJÿӃQVӱGөQJFiFD[LWDPLQNKiFOjPVLQKWUѭӣQJQJӯQJWUӋWKӇWUӑQJJLҧPPj FzQҧQKKѭӣQJÿӃQWLrXKyDYjKLӋXTXҧVӱGөQJWRjQEӝNKҭXSKҫQ ҦQKKѭӣQJFӫDWXәLOӧQWӟLVӵWLrXKyDFӫDOӧQ7XәLOӧQJҳQ OLӅQYӟLTX\ OXұWVLQKWUѭӣQJFӫDQyÿk\OjVӵSKiWWULӇQÿӗQJEӝFҧYӅOѭӧQJYjFKҩWFҧYӅFҩX WҥRYjFKӭFQăQJFӫDFiFFѫTXDQEӝSKұQKӋWKӕQJWLrXKyDQyLULrQJYjWRjQEӝFѫ WKӇQyLFKXQJ1JѭӡLWDÿmNKҧRViWUҩWNӻVӵSKiWWULӇQFѫTXDQWLrXKyDӣOӧQӣFiF OӭD WXәL NKiF QKDX9t Gө Gҥ Gj\ OӧQPӟL ÿҿ Fy GXQJ WtFK PO ÿӃQ WXәL WUѭӣQJ WKjQKÿҥW- OtW6ӵELӃQÿәLÿѭӡQJWLrXKyDU}UӋWWKHRWXәLQKҩWӣOӧQFRQÿӇ WKtFKӭQJYӟLVӵWLrXKyDWKӭFăQӣJLDLÿRҥQVDXFDLVӳD7URQJÿyKRҥWWtQKYjhàm OѭӧQJFiFHQ]\PHWKӫ\SKkQSURWHLQӣWX\ӃQWө\OӧQWăQJQKDQKWKHRWKӡLJLDQYj әQÿӏQKӣJLDLÿRҥQWXәLPjFRQYұWÿDQJVLQKWUѭӣQJPҥQKÿӇWLrXKyDWӕWSURWHLQ WURQJNKҭXSKҫQFKRWtFKONJ\.KLWXәLWăQJOrQWKuOѭӧQJGӏFKWө\WăQJOrQYjKjP OѭӧQJHQ]\PHFNJQJWăQJOrQKRҥWWtQKWKӫ\SKkQWLQKEӝWFӫDDPLOD]DWăQJFӫD OLSD]DWăQJ OҫQQKѭQJKRҥW WtQKWU\SVLQKѫLJLҧPÿL6ӵJLҧPKRҥW WtQKWU\SVLQ OLrQTXDQWӟLVӵWәQJKӧSSURWHLQWURQJWӃEjRJLҧPFzQOLSD]DWKuWăQJKRҥWWtQKYu FҫQFyVӵWtFKONJ\PӥFӫDOӧQӣJLDLÿRҥQYӛEpR 7UҫQ&ӯ>@  6ӵELӃQÿӝQJFӫDSKkQWLӃWYjKRҥWWtQKHQ]\PHSKkQJLҧLSURWHLQWKHRWXәLÿm FKRWKҩ\ÿk\ OjFѫVӣVLQKOêKӑFFӫDFiFELӋQSKiSJLҧPWӹ OӋSURWHLQNKҭXSKҫQ FӫD OӧQ WKHR WXәL QKҵPNK{QJ FKӍ ÿҧPEҧR QKX FҫX FKR VLQK WUѭӣQJPj FzQ WLӃW NLӋPSURWHLQYjJLҧPQKӳQJҧQKKѭӣQJ[ҩX WӟLP{L WUѭӡQJGRVӵGѭWKӯDSURWHLQ WURQJNKҭXSKҫQJk\UD ҦQKKѭӣQJ FӫDPӭFQăQJ OѭӧQJSURWHLQ KD\ D[LW DPLQSURWHLQ0ӑL TXi WUuQKWәQJKӧSFKҩWKӳXFѫWURQJP{EjRWURQJÿyFySURWHLQÿӅXFҫQWӟLQăQJOѭӧQJ ӣGҥQJ³&{QJKyDKӑF´ÿk\OjVӵFKX\ӇQGҥQJKyDQăQJWӯYұWFKҩWKӳXFѫFNJVDQJ YұWFKҩWKӳXFѫPӟLÿӇWiLFҩXWU~FÿӇWtFKONJ\YұWFKҩWWURQJWӃEjR 10 .K{QJFKӍҧQKKѭӣQJEӣLSURWHLQPjVӵWѭѫQJTXDQQăQJOѭӧQJSURWHLQhay QăQJ OѭӧQJD[LW DPLQ WURQJNKҭXSKҫQFNJQJҧQKKѭӣQJÿӃQYLӋF VӱGөQJ WKӭFăQ FӫDFRQYұW1JѭӡLWDELӇXWKӏPӕLTXDQKӋQj\EҵQJVӕJDPSURWHLQKRһFFөWKӇKѫQ OjVӕJDPD[LWDPLQNFDO0(&iFTXDQKӋGLQKGѭӥQJQj\FNJQJÿmÿѭӧFWLrX FKXҭQKRiÿӇÿҧPEҧRQKXFҫXQăQJOѭӧQJFKRVӵWәQJKӧSYjWtFKOXӻSURWHLQWURQJ WKӏWQҥF1ӃXWKLӃXQăQJOѭӧQJVӁGүQÿӃQYLӋFFѫWKӇSKҧLKX\ÿӝQJSURWHLQÿӇOҩ\ QăQJ OѭӧQJJk\ UD Vӵ OmQJSKtNK{QJFҫQ WKLӃW0ӝW WURQJQKӳQJҧQKKѭӣQJFӫD WKjQKSKҫQGLQKGѭӥQJWӟLNKҧQăQJWLrXKRiFӫDSURWHLQYjD[LWDPLQWURQJNKҭX SKҫQOjVӵFkQEҵQJJLӳDFiFD[LWDPLQWURQJSURWHLQăQYjR1ӃXWURQJWKӭFăQFy WӹOӋKӧSOêJLӳDFiFORҥLD[LWDPLQVӁOjPJLҧPQKXFҫXSURWHLQFӫDOӧQ.KҭXSKҫQ FKӭDÿҫ\ÿӫYjFkQÿӕLFiFD[LWDPLQ WKLӃW\ӃXSKKӧSYӟLQKXFҫXFӫDOӧQWKӏWӣ WӯQJJLDLÿRҥQVLQKWUѭӣQJVӁOjFѫVӣFӫDYLӋFQJKLrQFӭXJLҧPPӭFSURWHLQWәQJ VӕWURQJNKҭXSKҫQPӝWFiFKKӧSOêQKҵPWLӃWNLӋPWKӭFăQÿҥP &iFWLrXFKXҭQFөWKӇFӫDD[LWDPLQWURQJNKҭXSKҫQFNJQJQKѭWӹOӋWKtFKKӧS JLӳDFK~QJWtQKWKHR
Luận văn liên quan