Luận án Ảnh hưởng của giao dịch nhà đầu tư nước ngoài đến thị trường chứng khoán Việt Nam

i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH ------------------ ĐẶNG BỬU KIẾM ẢNH HƢỞNG CỦA GIAO DỊCH NHÀ ĐẦU TƢ NƢỚC NGOÀI ĐẾN THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2018 ii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH ------------------ ĐẶNG BỬU KIẾM ẢNH HƢỞNG CỦA GIAO DỊCH NHÀ ĐẦU TƢ NƢỚC NGOÀI ĐẾN THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 9340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Võ Xuân Vinh 2. TS. Trần Phƣơng Thảo Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2018 iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “ẢNH HƯỞNG CỦA GIAO DỊCH NHÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI ĐẾN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM” là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Võ Xuân Vinh và TS. Trần Phương Thảo. Các kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực. Các số liệu mà luận án sử dụng và các tài liệu tham khảo, kế thừa đều được tác giả trích dẫn, tham chiếu đầy đủ. Đồng thời, nội dung của luận án này chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính pháp lý trong quá trình nghiên cứu khoa học của luận án này. Tp. Hồ Chí Minh, tháng 8 năm 2018 Nghiên cứu sinh Đặng Bửu Kiếm iv LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên từ tận con tim, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng tới thầy GS.TS. Nguyễn Đông Phong và thầy PGS.TS. Võ Xuân Vinh đã tài trợ học phí cho tôi học nghiên cứu sinh tại Trường Đại học Kinh tế Tp. Hồ Chí Minh. Tôi xin chân thành cảm ơn hai thầy đã luôn tin tưởng, động viên và giúp đỡ tôi. Đặc biệt, một lần nữa tôi xin cảm ơn thầy Võ Xuân Vinh đã dìu dắt và giúp đỡ tôi rất nhiều từ lúc tôi còn là học viên cao học và ngay cả bây giờ. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn giảng viên hướng dẫn 2, cô Trần Phương Thảo đã tin tưởng, hướng dẫn và cho tôi những lời khuyên bổ ích trong suốt quá trình tôi làm luận án. Tôi xin cảm ơn tất cả các thầy cô trong Hội đồng đánh giá luận án từ cấp Đề cương cho đến cấp Phản biện kín đã chỉ cho tôi những hạn chế và đóng góp những ý kiến rất giá trị để tôi hoàn thành tốt luận án này. Tôi luôn cảm thấy cuộc đời may mắn và tự hào khi được là học trò của các thầy cô. Tôi xin cảm ơn mọi người trong gia đình tôi đã rất tin tưởng và hỗ trợ hết mình để tôi có điều kiện tốt nhất theo học nghiên cứu sinh. Tôi xin cảm ơn em Phan Đặng Bảo Anh đã hỗ trợ tôi hiệu chỉnh các thuật ngữ tiếng Anh. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn các bạn bè cùng khóa đã luôn động viên và hỗ trợ tôi thực hiện tốt luận án này. Tp. Hồ Chí Minh, tháng 8 năm 2018 Đặng Bửu Kiếm v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Ý nghĩa AAR Average Abnormal Return (lợi nhuận bất thường trung bình) AAV Average Abnormal Volume (khối lượng bất thường trung bình) AD Announcement Date (ngày thông báo) CAAR Cumulative Average Abnormal Return (lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy) CD Change date (ngày thực hiện hoán đổi danh mục) EMH Efficient Market Hypothesis (lý thuyết thị trường hiệu quả) ETF Exchange Traded Fund (quỹ đầu tư chỉ số) FTSE FTSE Vietnam Index IAH Investor awareness hypothesis (lý thuyết về nhận thức đầu tư) ICLH Information cost and liquidity hypothesis (lý thuyết thanh khoản/ Chi phí thông tin) IH Information signaling hypothesis (lý thuyết về tín hiệu thông tin) ISH Imperfect substitute hypothesis (lý thuyết sự thay thế không hoàn hảo) MAAV Mean Average Abnormal Volume (khối lượng giao dịch bất thường trung bình cho từng ngày) MDH Mixture of distributions hypothesis (lý thuyết phân phối hỗn hợp) PPH Price Pressure Hypothesis (lý thuyết áp lực giá) NĐTNN Nhà đầu tư nước ngoài TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh TTCK Thị trường chứng khoán UBCK Ủy ban chứng khoán UBCKNN Ủy ban chứng khoán Nhà nước VN Index Chỉ số chứng khoán Việt Nam VNM Market Vectors Vietnam ETF vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Giá trị tài sản được quản lý bởi ETFs trên thế giới ................................... 20 Bảng 2.2 Mười quỹ đầu tư chỉ số (ETFs) lớn nhất toàn cầu năm 2016. ................... 21 Bảng 2.3 Các điều kiện thay đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ FTSE và VNM ...... 25 Bảng 2.4 Tổng hợp các lý thuyết ............................................................................. 35 Bảng 2.5 Tổng hợp các kết quả nghiên cứu trước .................................................... 48 Bảng 2.6 Tổng hợp các nghiên cứu trước về phản ứng của thị trường thông qua giá cổ phiếu với thông báo hoán đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ chỉ số. .................... 49 Bảng 2.7 Tổng hợp các nghiên cứu trước về phản ứng của thị trường thông qua khối lượng giao dịch với thông báo hoán đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ chỉ số. ........ 50 Bảng 2.8 Các giả thuyết nghiên cứu phản ứng của giá và khối lượng với sự kiện thay đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ ETFs xem xét hiệu ứng trong ngắn hạn. ..... 53 Bảng 2.9 Giả thuyết nghiên cứu phản ứng của giá và khối lượng giao dịch với sự kiện thay đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ ETFs xem xét hiệu ứng lâu dài. ........... 55 Bảng 2.10 Các giả thuyết nghiên cứu cho nhóm vấn đề thứ hai của luận án ........... 61 Bảng 3.1 Phương pháp kiểm định cho từng giả thuyết nghiên cứu .......................... 79 Bảng 3.2 Tổng hợp sự kiện thay đổi cổ phiếu trong danh mục hai quỹ FTSE và VNM trong mẫu nghiên cứu. .................................................................................... 83 Bảng 3.3 Tổng hợp sự kiện giao dịch bất thường của NĐTNN. .............................. 84 Bảng 4.1 Phản ứng giá với thông tin thêm và loại cổ phiếu khỏi danh mục FTSE .. 88 Bảng 4.2 Phản ứng của khối lượng giao dịch với thông tin thêm và loại cổ phiếu ra khỏi danh mục FTSE. ................................................................................................ 90 Bảng 4.3 Phản ứng giá và khối lượng giao dịch với thông báo giảm t trọng cổ phiếu trong danh mục quỹ FTSE .............................................................................. 99 Bảng 4.4 Tổng hợp sự thay đổi của giá và khối lượng giao dịch với thông tin thêm, loại và giảm t trọng nắm giữ cổ phiếu trong danh mục FTSE. ............................. 105 Bảng 5.1 Kết quả kiểm định lợi nhuận bất thường xung quanh sự kiện thêm cổ phiếu và loại cổ phiếu khỏi danh mục quỹ VNM. .................................................. 108 vii Bảng 5.2 Phản ứng của khối lượng giao dịch với thông tin thêm và loại cổ phiếu ra khỏi danh mục quỹ VNM. ....................................................................................... 111 Bảng 5.3 Kết quả kiểm định lợi nhuận bất thường xung quanh sự kiện tăng t trọng và giảm t trọng nắm giữ cổ phiếu trong danh mục quỹ VNM. ............................. 120 Bảng 5.4 Phản ứng của khối lượng giao dịch với thông tin tăng và giảm t trong nắm giữ cổ phiếu trong danh mục quỹ VNM. ........................................................ 123 Bảng 5.5 Tổng hợp sự thay đổi của giá và khối lượng giao dịch với thông tin thêm, loại và giảm t trọng nắm giữ cổ phiếu trong danh mục quỹ VNM. ...................... 132 Bảng 5.6 Tổng hợp các kết quả và so sánh phản ứng của giá và khối lượng với thông tin thay đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ FTSE với VNM. ......................... 134 Bảng 6.1 Phản ứng giá với sự kiện giao dịch mua bất thường của NĐTNN .......... 136 Bảng 6.2 Phản ứng giá với sự kiện giao dịch mua bất thường trong ngày mua ròng của NĐTNN ............................................................................................................ 138 Bảng 6.3 Phản ứng giá với sự kiện giao dịch bán bất thường của NĐTNN ........... 141 Bảng 6.4 Phản ứng giá với sự kiện giao dịch bán bất thường trong ngày bán ròng của NĐTNN ............................................................................................................ 142 viii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1 Số lượng ETFs trên thế giới giai đoạn 2003 – 2016. ................................. 19 Hình 2.2 Giá trị tài sản quản lý bởi ETFs trên thế giới giai đoạn 2010 – 2016 ........ 20 Hình 2.3 Sự thay đổi giá cổ phiếu với thông tin thay đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ theo diễn giải lý thuyết về sự thay thế không hoàn hảo (ISH). .......................... 32 Hình 2.4 Lược đồ nghiên cứu. .................................................................................. 51 Hình 2.5 Tổng hợp các nghiên cứu thực nghiệm trước về ảnh hưởng của khối lượng giao dịch đến giá cổ phiếu ......................................................................................... 60 Hình 3.1 Độ dài thời gian cho các khung .................................................................. 66 Hình 3.2 Độ dài thời gian của các khung .................................................................. 73 Hình 4.1 Lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy cho sự kiện thêm cổ phiếu và loại cổ phiếu ra khỏi danh mục quỹ FTSE. ............................................................... 95 Hình 4.2 Khối lượng giao dịch bất thường trung bình và lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy với sự kiện thêm cổ phiếu vào danh mục FTSE .................................. 96 Hình 4.3 Khối lượng giao dịch bất thường trung bình và lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy với sự kiện loại cổ phiếu ra khỏi danh mục FTSE. .............................. 97 Hình 4.4 Lợi nhuận bất thường trung bình xung quanh thông báo giảm t trọng cổ phiếu trong danh mục quỹ FTSE. ........................................................................... 101 Hình 4.5 Khối lượng giao dịch bất thường và lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy với sự kiện giảm t trọng cổ phiếu trong danh mục FTSE. .............................. 103 Hình 5.1 Lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy cho sự kiện thêm cổ phiếu và loại cổ phiếu ra khỏi danh mục quỹ VNM. ............................................................. 117 Hình 5.2 Khối lượng giao dịch bất thường và lợi nhuận giao dịch bất thường trung bình tích lũy với sự kiện thêm cổ phiếu vào danh mục VNM ................................ 118 Hình 5.3 Khối lượng giao dịch bất thường và lợi nhuận giao dịch bất thường trung bình tích lũy với sự kiện loại cổ phiếu khỏi danh mục VNM. ................................ 119 Hình 5.4 Lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy cho sự kiện tăng t trọng nắm giữ và giảm t trọng nắm giữ cổ phiếu trong danh mục quỹ VNM. ....................... 129 ix Hình 5.5 Khối lượng giao dịch bất thường và lợi nhuận giao dịch bất thường trung bình tích lũy với sự kiện tăng t trọng nắm giữ cổ phiếu trong danh mục VNM. .. 130 Hình 5.6 Khối lượng giao dịch bất thường và lợi nhuận giao dịch bất thường trung bình tích lũy với sự kiện giảm t trọng nắm giữ cổ phiếu trong danh mục VNM. . 131 Hình 6.1 Lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy với sự kiện mua bất thường và mua bất thường trong ngày mua ròng của NĐTNN. .............................................. 139 Hình 6.2 Lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy với sự kiện bán bất thường và bán bất thường trong ngày bán ròng của NĐTNN. ................................................. 143 x DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1 Số liệu về tài khoản cá nhân tại thị trường chứng khoán Việt Nam. ........ xv Phụ lục 2 Danh sách các cổ phiếu được nắm giữ bởi quỹ FTSE. .......................... xvii Phụ lục 3 Danh sách các cổ phiếu được nắm giữ bởi quỹ VNM .......................... xviii Phụ lục 4 Phản ứng giá với thông tin thêm và loại cổ phiếu khỏi FTSE .................. xx Phụ lục 5 Phản ứng giá với thông tin giảm t trọng cổ phiếu trong FTSE ............ xxii Phụ lục 6 Phản ứng giá với thông tin thêm và loại cổ phiếu trong VNM ............. xxiv Phụ lục 7 Phản ứng giá với thông tin tăng, giảm t trọng cổ phiếu trong VNM .. xxvi Phụ lục 8 Tổng hợp chi tiết các kết quả nghiên cứu của luận án ........................ xxviii xi MỤC LỤC NỘI DUNG LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................................... iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................................. v DANH MỤC BẢNG ................................................................................................................ vi DANH MỤC HÌNH.............................................................................................................. viii TÓM TẮT LUẬN ÁN ........................................................................................................... xvi CHƢƠNG 1. GIỚI THIỆU ..................................................................................................... 1 1.1. Lý do nghiên cứu .............................................................................................. 1 1.2. Câu hỏi nghiên cứu của luận án ........................................................................ 4 1.3. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 6 1.3.1. Mục tiêu nghiên cứu chính ......................................................................... 6 1.3.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể ........................................................................ 7 1.4. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 8 1.5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 8 1.6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của nghiên cứu ................................................. 9 1.7. Cấu trúc của luận án ........................................................................................ 10 CHƢƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ..................................................................................... 12 2.1. Nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam .............................................................. 12 2.1.1. Nhà đầu tư nước ngoài ............................................................................. 12 2.1.2. Các văn bản quy định về giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài ............... 13 2.1.3. Sự tham gia của các quỹ đầu tư nước ngoài tại Việt Nam ....................... 15 2.2. Quỹ đầu tư chỉ số và các quỹ đầu tư chỉ số nước ngoài hoạt động tại thị trường chứng khoán Việt Nam .................................................................................. 17 2.2.1. Quỹ đầu tư chỉ số ..................................................................................... 17 2.2.2. Một số quỹ ETF nước ngoài tại Việt Nam ............................................... 21 xii 2.2.2.1. Các quỹ ETF nước ngoài tại Việt Nam ............................................. 21 2.2.2.2. Tiêu chí hoán đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ FTSE và VNM ..... 25 2.3. Khung lý thuyết về phản ứng của giá và khối lượng giao dịch với thông báo thay đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ đầu tư chỉ số ................................................ 28 2.3.1. Phản ứng của giá và khối lượng giao dịch với thông tin thay đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ ............................................................................................... 28 2.3.1.1. Lý thuyết thị trường hiệu quả ............................................................ 29 2.3.1.2. Lý thuyết áp lực giá ........................................................................... 30 2.3.1.3. Lý thuyết về sự thay thế không hoàn hảo .......................................... 31 2.3.1.4. Lý thuyết thanh khoản/ Chi phí thông tin.......................................... 32 2.3.1.5. Lý thuyết về sự nhận thức ................................................................. 33 2.3.1.6. Lý thuyết về tín hiệu thông tin .......................................................... 34 2.3.2. Các lý thuyết khác liên quan đến phản ứng của khối lượng giao dịch với thông tin công bố ................................................................................................... 36 2.3.2.1. Lý thuyết về khối lượng giao dịch .................................................... 36 2.3.2.2. Lý thuyết về các yếu tố liên quan đến sự khác biệt thông tin ........... 37 2.3.2.3. Lý thuyết về các yếu tố không liên quan đến sự khác biệt thông tin 37 2.3.3. Các nghiên cứu trước về ảnh hưởng của thông báo thay đổi cổ phiếu trong danh mục quỹ đến giá và khối lượng cổ phiếu............................................. 37 2.3.3.1. Tại các nước phát triển ...................................................................... 37 2.3.3.2. Tại thị trường mới nổi ....................................................................... 45 2.3.4. Khe hở nghiên cứu ................................................................................... 52 2.3.5. Giả thuyết nghiên cứu cho nhóm vấn đề thứ nhất.................................... 53 2.3.5.1. Hiệu ứng ngắn hạn ............................................................................. 53 2.3.5.2. Hiệu ứng lâu dài ................................................................................ 54 2.4. Thông tin hàm chứa trong khối lượng giao dịch ............................................ 55 xiii 2.4.1. Lý thuyết liên quan ................................................................................... 55 2.4.2. Khe hở nghiên cứu ................................................................................... 59 2.4.3. Giả thuyết nghiên cứu nhóm vấn đề thứ hai ............................................ 60 CHƢƠNG 3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ............. 63 3.1. Tổng quan về phương pháp nghiên cứu sự kiện ............................................. 63 3.2. Thiết kế nghiên cứu theo phương pháp nghiên cứu sự kiện ........................... 71 3.2.1. Nhóm vấn đề thứ nhất, phản ứng của giá và khối lượng giao dịch với thông báo thay đổi cổ phiếu trong danh mục các quỹ ETFs .................................. 71 3.2.1.1. Sự kiện nghiên cứu ............................................................................ 71 3.2.1.2. Độ dài thời gian cho các khung sự kiện ............................................ 71 3.2.1.3. Ước lượng lợi nhuận kỳ vọng ........................................................... 73 3.2.1.4. Ước lượng lợi nhuận bất thường trung bình và lợi nhuận bất thường trung bình tích lũy .............................................................................................. 73 3.2.1.5. Kiểm định .......................................................................................... 73 3.2.2. Nhóm vấn đề thứ hai, thông tin hàm chứa trong giao dịch bất thường của NĐTNN ................................................................................................................. 76 3.2.2.1. Sự kiện nghiên cứu ............................................................................ 76 3.2.2.2. Độ dài thời gian cho các khung sự kiện ............................................ 78 3.3. Dữ liệu nghiên cứu .......................................................................................... 82 3.3.1. Dữ liệu nghiên cứu cho nhóm vấn đề thứ nhất ........................................ 82 3.3.2. Dữ liệu nghiên cứu cho nhóm vấn đề thứ hai .......................................... 83 CHƢƠNG 4. PHẢN ỨNG CỦA THỊ TRƢỜNG VỚI THÔNG TIN THAY ĐỔI CỔ PHIẾU TRONG DANH MỤC QUỸ FTSE ......................................................................... 86 4.1. Phản ứng của giá và khối lượng giao dịch với thông báo thêm cổ phiếu và loại cổ phiếu khỏi danh mục quỹ FTSE ........................................................................... 86 4.1.1. Ản