Luận án Ảnh hưởng của giáo dục khởi nghiệp đến ý định khởi nghiệp theo hướng bền vững của sinh viên Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- GIAO THỊ HOÀNG YẾN ẢNH HƯỞNG CỦA GIÁO DỤC KHỞI NGHIỆP ĐẾN Ý ĐỊNH KHỞI NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CỦA SINH VIÊN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ PHÁT TRIỂN HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- GIAO THỊ HOÀNG YẾN ẢNH HƯỞNG CỦA GIÁO DỤC KHỞI NGHIỆP ĐẾN Ý ĐỊNH KHỞI NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CỦA SINH VIÊN VIỆT NAM Chuyên ngành: KINH TẾ PHÁT TRIỂN Mã số: 9310105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGÔ THẮNG LỢI HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng luận án này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Nghiên cứu sinh Giao Thị Hoàng Yến ii MỤC LỤC LỜI CAM KẾT ............................................................................................................... i MỤC LỤC ...................................................................................................................... ii DANH MỤC VIẾT TẮT .............................................................................................. vi DANH MỤC BẢNG .................................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... viii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 9 1. Tính cấp thiết của nghiên cứu .............................................................................. 9 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 11 3. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................. 11 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 12 5. Cách tiếp cận nghiên cứu .................................................................................... 12 6. Tính mới của nghiên cứu ..................................................................................... 13 7. Kết cấu của nghiên cứu ....................................................................................... 14 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................................. 15 1.1. Nghiên cứu về giáo dục khởi nghiệp ............................................................... 15 1.2. Các nghiên cứu về ý định khởi nghiệp ............................................................ 17 1.2.1. Các nghiên cứu về ý định khởi nghiệp ......................................................... 17 1.2.2. Các nghiên cứu về ý định khởi nghiệp định hướng bền vững ...................... 19 1.3. Các nghiên cứu về tác động trực tiếp của giáo dục khởi nghiệp đến ý định khởi nghiệp định hướng bền vững ......................................................................... 22 1.4. Các nghiên cứu về tác động gián tiếp của giáo dục khởi nghiệp đến ý định khởi nghiệp định hướng bền vững ......................................................................... 25 1.4.1. Các nghiên cứu về tác động của giáo dục khởi nghiệp đến kỹ năng chấp nhận rủi ro, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng tư duy phản biện ................................. 25 1.4.2. Các nghiên cứu về tác động của giáo dục khởi nghiệp đến động lực nội tại ...... 28 1.4.3. Các nghiên cứu về tác động của động lực nội tại đến nhận thức được tính khả thi về kinh doanh và thái độ hướng tới khởi nghiệp định hướng bền vững .................... 29 1.4.4. Các nghiên cứu về tác động của kỹ năng đánh giá rủi ro, kỹ năng xử lý vấn đề, kỹ năng tư duy phản biện đến nhận thức được tính khả thi về kinh doanh và thái độ hướng tới khởi nghiệp định hướng bền vững .................................................... 31 iii 1.4.5. Các nghiên cứu về tác động của nhận thức được tính khả thi về kinh doanh và thái độ hướng tới khởi nghiệp định hướng bền vững đến ý định khởi nghiệp định hướng bền vững ...................................................................................................... 32 1.5. Khoảng trống và những vấn đề của nghiên cứu ............................................ 34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 35 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU ............... 36 2.1. Giáo dục khởi nghiệp ........................................................................................ 36 2.1.1. Khái niệm giáo dục khởi nghiệp................................................................... 36 2.1.2. Vai trò của giáo dục khởi nghiệp.................................................................. 37 2.2. Ý định khởi nghiệp của sinh viên. ................................................................... 40 2.2.1. Khởi nghiệp .................................................................................................. 40 2.2.2. Ý định khởi nghiệp. ...................................................................................... 40 2.2.3. Ý định khởi nghiệp định hướng bền vững. ................................................... 41 2.3. Lý thuyết nền tảng ............................................................................................ 43 2.3.1. Lý thuyết các giai đoạn tư duy hành động ................................................... 43 2.3.2. Mô hình về sự kiện khởi sự kinh doanh (EEM) ........................................... 45 2.3.3. Lý thuyết hai yếu tố động lực và rào cản ..................................................... 47 2.4. Giả thuyết và mô hình nghiên cứu .................................................................. 48 2.4.1. Mối quan hệ trực tiếp giữa giáo dục khởi nghiệp và ý định khởi nghiệp định hướng bền vững ...................................................................................................... 48 2.4.2. Mối quan hệ gián tiếp giữa giáo dục khởi nghiệp và ý định khởi nghiệp định hướng bền vững ...................................................................................................... 50 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 58 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................ 59 3.1. Quy trình nghiên cứu........................................................................................ 59 3.2. Phương pháp nghiên cứu định tính ................................................................. 60 3.2.1. Thiết kế và mẫu nghiên cứu ......................................................................... 61 3.2.2. Thu thập dữ liệu ............................................................................................ 62 3.2.3. Phân tích dữ liệu ........................................................................................... 64 3.2.4. Kết quả nghiên cứu định tính ....................................................................... 64 3.3. Phương pháp nghiên cứu định lượng.............................................................. 68 iv 3.3.1. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu ................................................................ 68 3.3.2. Phát triển thang đo và phiếu khảo sát ........................................................... 70 3.3.3. Thiết kế và mẫu nghiên cứu định lượng ....................................................... 74 3.3.4. Thu thập dữ liệu ............................................................................................ 76 3.3.5. Phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định lượng ............................................ 77 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 79 CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................... 80 4.1. Bối cảnh nghiên cứu.......................................................................................... 80 4.1.1. Thực tiễn giáo dục khởi nghiệp trong các trường đại học tại Việt Nam ...... 80 4.1.2. Thực trạng về hoạt động khởi nghiệp của sinh viên tại Việt Nam trong vài năm gần đây ............................................................................................................ 82 4.1.3. Những rào cản đối với giáo dục khởi nghiệp trong các trường đại học ở Việt Nam ........................................................................................................................ 85 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng ....................................................................... 88 4.2.1. Kết quả thống kê mô tả ................................................................................. 88 4.2.2. Kết quả đánh giá độ tin cậy, độ giá trị của thang đo .................................... 90 4.2.3. Kết quả đánh giá mô hình đo lường ............................................................. 91 4.2.4. Đánh giá mô hình cấu trúc ............................................................................ 96 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 .......................................................................................... 105 CHƯƠNG 5 THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP, KHUYẾN NGHỊ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC KHỞI NGHIỆP Ở VIỆT NAM . 106 5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu ....................................................................... 106 5.1.1. Mối quan hệ tích cực của giáo dục khởi nghiệp tới động lực nội tại, kỹ năng đánh giá rủi ro, kỹ năng xử lý vấn đề và kỹ năng tư duy phản biện của sinh viên ............. 106 5.1.2. Mối quan hệ tích cực của động lực nội tại, kỹ năng đánh giá rủi ro, kỹ năng xử lý vấn đề, kỹ năng tư duy phản biện tới nhận thức về tính khả thi kinh doanh và thái độ hướng tới định hướng bền vững của sinh viên ......................................... 108 5.1.3. Mối quan hệ tích cực giữa nhận thức về tính khả thi kinh doanh và thái độ hướng tới định hướng bền vững tới ý định khởi nghiệp bền vững của sinh viên .................. 109 5.2. Định hướng phát triển giáo dục khởi nghiệp ở Việt Nam ........................... 109 5.3. Kinh nghiệm phát triển giáo dục khởi nghiệp trên thế giới ....................... 111 5.3.1. Kinh nghiệm đến từ Mỹ.............................................................................. 111 v 5.3.2. Kinh nghiệm đến từ Trung Quốc ................................................................ 113 5.3.3. Kinh nghiệm đến từ Singapore ................................................................... 114 5.4. Một số gợi ý hoặc khuyến nghị cho các nhà quản lý ................................... 115 5.4.1. Các giải pháp phát triển giáo dục khởi nghiệp ở Việt Nam ....................... 115 5.4.2. Đề xuất khuyến nghị phát triển giáo dục khởi nghiệp ở Việt Nam ............ 118 5.5. Một số đóng góp và hạn chế của luận án, định hướng nghiên cứu trong tương lai ............................................................................................................................. 120 5.5.1. Đóng góp của nghiên cứu ........................................................................... 120 5.5.2. Hạn chế trong nghiên cứu ........................................................................... 121 5.5.3. Định hướng nghiên cứu trong tương lai ..................................................... 122 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 .......................................................................................... 124 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 125 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ..... 126 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 127 PHỤ LỤC: PHIẾU KHẢO SÁT ĐỊNH LƯỢNG ................................................... 145 vi DANH MỤC VIẾT TẮT CTK Kĩ năng tư duy phản biện DN Doanh nghiệp EAO Mô hình thái độ về khởi nghiệp EE Giáo dục khởi nghiệp EEM Mô hình sự kiện khởi nghiệp GDKN Giáo dục khởi nghiệp GD&ĐT Giáo dục và đào tạo HSSV học sinh - sinh viên IM Động lực nội tại KNDHBV Khởi nghiệp định hướng bền vững MBA Thạc sĩ quản trị kinh doanh PF Nhận thức về tính khả thi PSK Kĩ năng giải quyết vấn đề TPB Lý thuyết hành vi dự định EEM Lý thuyết về Sự kiện khởi sự THPT Trung học phổ thông RTK Kĩ năng chấp nhận rủi ro SEO Thái độ hướng tới khởi nghiệp định hướng bền vững SOEI Ý định khởi nghiệp định hướng bền vững WIPO World Intellectual Property Organization vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Loại hình khởi nghiệp và mục tiêu khởi nghiệp ........................................... 42 Bảng 3.1. Phân loại mẫu nghiên cứu định tính.............................................................. 62 Bảng 3.2. Các giả thuyết nghiên cứu ............................................................................. 69 Bảng 3.3. Bảng nguồn gốc thang đo.............................................................................. 70 Bảng 3.4. Mã hóa các biến nghiên cứu ......................................................................... 75 Bảng 4.1. Độ tin cậy tổng hợp (Construct Reliability and Validity) ............................. 91 Bảng 4.2. Độ giá trị phân biệt (Discriminant Validity – Heterotrait-Monotrait Ratio HTMT) ...... 92 Bảng 4.3. Bảng hệ số tải của các nhân tố (Outer Loadings) ......................................... 92 Bảng 4.4. Hệ số R-square .............................................................................................. 94 Bảng 4.5. Hệ số F – square ............................................................................................ 94 Bảng 4.6. Hệ số VIF ...................................................................................................... 95 Bảng 4.7. Sự phù hợp của mô hình nghiên cứu (Model fit) .......................................... 96 Bảng 4.8. Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu ............................................................. 99 Bảng 4.9. Bảng tổng tác động gián tiếp (Total indirect effects) ................................... 99 Bảng 4.10. Tổng hợp mối quan hệ chi tiết .................................................................. 100 Bảng 4.11. Kiểm định sự khác biệt về tác động của biến theo nhóm giới tính ........... 101 viii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Mô hình các giai đoạn hình thành và thực thi ý định .................................... 44 Hình 2.2. Mô hình các giai đoạn tư duy hành động ...................................................... 44 Hình 2.3. Mô hình sự kiện khởi nghiệp ......................................................................... 46 Hình 2.4. Mô hình nghiên cứu dự kiến.......................................................................... 58 Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu ..................................................................................... 60 Hình 3.2. Mô hình nghiên cứu thực nghiệm ................................................................. 68 Hình 4.1. Thống kê theo giới tính ................................................................................. 88 Hình 4.2. Thống kê theo số năm học tích lũy ................................................................ 89 Hình 4.3. Thống kê theo quê quán ................................................................................ 89 Hình 4.4. Mô hình nghiên cứu trong Smart PLS ........................................................... 91 Hình 4.5. Kết quả kiểm định mô hình khi chưa có biến trung gian .............................. 96 Hình 4.6. Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ............................................... 97 Hình 4.7. Kết quả kiểm định vai trò điều tiết .............................................................. 102 Hình 4.8. Vai trò điều tiết của số năm học tích lũy ..................................................... 103 Hình 4.9. Vai trò điều tiết quê quán ............................................................................ 103 Hình 4.10. Vai trò điều tiết của mức độ cởi mở trong các mối quan hệ xã hội .......... 104 PHẦN MỞ ĐẦU Trong phần mở đầu, nghiên cứu sẽ giới thiệu về: (1) Tính cấp thiết của nghiên cứu, (2) Mục tiêu nghiên cứu, (3) Câu hỏi nghiên cứu, (4) Đối tượng và phạm vi nghiên cứu, (5) Phương pháp nghiên cứu, (6) Tính mới của nghiên cứu, và (7) Kết cấu của nghiên cứu. 1. Tính cấp thiết của nghiên cứu Khởi nghiệp định hướng phát triển bền vững đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng kinh tế và giải quyết vấn đề xã hội của mỗi quốc gia (Schumpeter, 1934; Shane và Venkataraman, 2000). Các học giả lập luận: suy thoái môi trường là kết quả của sự thất bại thị trường (Dean và McMullen, 2007). Để vượt qua thất bại thị trường liên quan đến môi trường, khởi nghiệp định hướng bền vững là cơ hội đạt được lợi nhuận và giảm các hành vi suy thoái về môi trường (Poter và Kramer, 2011). Bên cạnh các vấn đề liên quan đến môi trường, khởi nghiệp định hướng bền vững được đánh giá như một quá trình xúc tác thay đổi xã hội và giải quyết các vấn đề xã hội quan trọng: giảm tệ nạn xã hội, tăng việc làm cho người dân, v.v. (Mair và Marti, 2006). Các kết luận này nhấn mạnh tác động to lớn từ khởi nghiệp định hướng bền vững của cá nhân đối với mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia (Chương trình nghị sự 2030). Đứng trước sự phát triển chung của xã hội và sự hội nhập toàn cầu, các nghiên cứu hướng đến việc tìm hiểu về ý định khởi nghiệp định hướng bền vững của cá nhân và việc gia tăng trách nhiệm xã hội của các doanh nhân trong hành vi kinh doanh (Koegh và Polonsky, 1998). Động lực này giống như một chìa khóa thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp, gia tăng mong muốn sở hữu doanh nghiệp của cá nhân (Krueger và cộng sự, 2000) đồng thời đem đến mong muốn nghiên cứu cho các học giả về quá trình hình thành và các nhân tố tác động đến ý định khởi nghiệp của một người có mong muốn khởi nghiệp. Dựa trên kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế giới, đối tượng khởi nghiệp phần lớn tập trung vào giới trẻ và khởi nghiệp khi đang là sinh viên. Sinh viên là những người có nhu cầu được đào tạo cả về kiến thức, kỹ năng và thái độ để trở thành một doanh nhân tài năng trong tương lai (Gürol và Bal, 2009). Do đó, dựa trên nhu cầu phát triển bền vững của xã hội, giáo dục khởi nghiệp ra đời mang trọng trách trang bị cho sinh viên những kỹ năng cần thiết cho sinh viên, từ đó sinh viên hình thành ý định khởi nghiệp định hướng phát triển bền vững, đo lường được những rủi ro có thể gặp phải trong tương lai xa để đưa ra các quyết định khởi nghiệp, không chấp nhận những rủi ro quá lớn, lựa chọn phương án tối ưu nhất để hành động. 10 Tuy nhiên, các nghiên cứu tiền nhiệm đã chỉ ra một thách thức rất lớn đối với giới trẻ là việc ứng dụng và phát triển các lý thuyết và kỹ năng trên giảng đường liên quan đến ý định khởi nghiệp và xem xét vấn đề khởi nghiệp như một sự lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai. Nhiều sinh viên mong muốn khởi nghiệp nhưng lúng túng trong mô hình hoạt động, gặp rào cản trong ý định khởi nghiệp hoặc bị cản trở bởi một số hạn chế về pháp lý. Các học giả đã dành nhiều tâm huyết để tìm ra những yếu tố ảnh hưởng đến ý định khởi nghiệp định hướng bền vững của sinh viên (Seçgin và Sungur, 2021). Các yếu tố đó có thể đến từ môi trường hoặc các nền tảng cá nhân, đồng thời sẽ có tác động tích cực hoặc tiêu cực, trực tiếp hoặc gián tiếp đối với ý định khởi nghiệp định hướng bền