Luận án Bồi dưỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức theo tiếp cận dạy học vi mô

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI THIỀU HUY THUẬT BåI D¦ìNG Kü N¡NG D¹Y HäC CHO GI¶NG VI£N C¸C C¥ Së §µO T¹O, BåI D¦ìNG C¸N Bé, C¤NG CHøC THEO tiÕp cËn D¹Y HäC VI M¤ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ GIÁO DỤC Mà SỐ: 62.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Phó Đức Hòa 2. PGS.TS. Ngô Quang Sơn HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Thiều Huy Thuật LỜI CẢM ƠN Tác giả luận án xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Phó Đức Hòa, PGS.TS. Ngô Quang Sơn đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Trân trọng cảm ơn các thầy, cô trong Khoa Tâm lý - Giáo dục Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội, các nhà khoa học, nhà quản lý, nhà giáo thuộc Bộ Nội vụ, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã quan tâm tạo các điều kiện tốt nhất cho tác giả luận án đƣợc học tập, nghiên cứu và bảo vệ luận án. Trân trọng cảm ơn Trƣờng đào tạo, bồi dƣỡng các bộ, ngành, Trƣờng chính trị các tỉnh Thành phố, đặc biệt là Trƣờng Đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ, công chức Bộ Nội vụ, Trƣờng cán bộ quản lý khoa học và công nghệ, Trƣờng Chính trị Nguyễn Văn Linh, các nhà quản lý, các chuyên gia, các giảng viên trong và ngoài ngành đã nhiệt tình ủng hộ, giúp đỡ tạo điều kiện và góp phần không nhỏ cho tác giả hoàn thành luận án. Một lần nữa xin trân trọng cảm ơn. Tác giả luận án Thiều Huy Thuật DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT GV: Giảng viên HV: Học viên PPDH: Phƣơng pháp dạy học KNDH: Kỹ năng dạy học TW: Trung ƣơng DH: Dạy học ĐTBD: Đào tạo, bồi dƣỡng CBCC: Cán bộ, công chức CĐ: Cao đẳng ĐH: Đại học PP Phƣơng pháp BD Bồi dƣỡng MB Miền Bắc MT Miền Trung MN Miền Nam TB Trung bình GD Giáo dục ĐT Đào tạo MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 4 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................ 4 8. Những luận điểm bảo vệ ............................................................................... 7 9. Đóng góp của luận án .................................................................................... 7 10. Cấu trúc của luận án .................................................................................... 8 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA BỒI DƢỠNG KỸ NĂNG DẠY HỌC CHO GIẢNG VIÊN CÁC CƠ SỞ ĐÀO TẠO, BỒI DƢỠNG CÁN BỘ, CÔNG CHỨC THEO TIẾP CẬN DẠY HỌC VI MÔ .............. 9 .................................................................... 9 1.1.1. Những nghiên cứu về kỹ năng dạy học và bồi dưỡng kỹ năng dạy học ...... 9 1.1.2. Những nghiên cứu về bồi dưỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên theo tiếp cận dạy học vi mô ............................................................................. 11 1.2. Các khái niệm cơ bản ............................................................................... 15 1.2.1. Kỹ năng và kỹ năng dạy học ................................................................. 15 1.2.2. Bồi dưỡng kỹ năng dạy học ................................................................... 20 1.2.3. Tiếp cận dạy học vi mô.......................................................................... 21 .............................................. 31 ....................... 31 1.3.2. Hệ thống kỹ năng dạy học cơ bản ......................................................... 36 1.3.3. Hệ thống kỹ năng dạy học của giảng viên ............................................ 39 1.3.4. Hệ thống các kỹ năng dạy học cần bồi dưỡng cho giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức ............................................................ 43 1.3.5. Những ưu điểm của bồi dưỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng theo tiếp cận dạy học vi mô ............................. 51 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 53 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG BỒI DƢỠNG KỸ NĂNG DẠY HỌC CHO GIẢNG VIÊN CÁC CƠ SỞ ĐÀO TẠO, BỒI DƢỠNG CÁN BỘ, CÔNG CHỨC THEO TIẾP CẬN DẠY HỌC VI MÔ ................................ 56 2.1. Vài nét về hệ thống các cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng ................................... 56 2.1.1. Vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của các trường đào tạo, bồi dưỡng ... 56 2.1.2. Đặc thù của loại hình trường đào tạo, bồi dưỡng ................................ 60 2.1.3. Đội ngũ giảng viên các trường đào tạo, bồi dưỡng .............................. 61 2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ................................................................ 67 2.2.1. Mục đích nghiên cứu thực trạng ........................................................... 67 2.2.2. Đối tượng nghiên cứu thực trạng .......................................................... 68 2.2.3. Nội dung nghiên cứu thực trạng ........................................................... 68 2.2.4. Phương pháp nghiên cứu thực trạng .................................................... 68 2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng ................................................................. 69 2.3.1. Thực trạng kỹ năng dạy học của giảng viên ......................................... 70 2.3.2. Thực trạng bồi dưỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên........................ 75 2.3.3. Thực trạng bồi dưỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng theo tiếp cận dạy học vi mô ............................................. 81 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 94 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM QUY TRÌNH BỒI DƢỠNG KỸ NĂNG DẠY HỌC CHO GIẢNG VIÊN CÁC CƠ SỞ ĐÀO TẠO, BỒI DƢỠNG CÁN BỘ, CÔNG CHỨC THEO TIẾP CẬN DẠY HỌC VI MÔ ................ 97 3.1. Quy trình bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng theo tiếp cận dạy học vi mô ........................................................... 97 3.1.1. Sự cần thiết và mục đích của việc xây dựng quy trình .......................... 97 3.1.2. Định hướng xây dựng quy trình ............................................................ 98 3.1.3. Nguyên tắc xây dựng quy trình ............................................................. 98 3.1.4. Quy trình bồi dưỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức theo tiếp cận dạy học vi mô ........................... 100 3.2. Thực nghiệm quy trình bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ công chức theo tiếp cận dạy học vi mô ..... 112 3.2.1. Chuẩn bị thực nghiệm ......................................................................... 114 3.2.2. Nội dung và phương pháp tiến hành thực nghiệm .............................. 114 3.2.3. Tiến trình thực nghiệm ........................................................................ 115 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 146 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 148 1. Kết luận ..................................................................................................... 148 2. Khuyến nghị .............................................................................................. 150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Tổng hợp ý kiến đánh giá về thực trạng kỹ năng dạy học của GV ..... 70 Bảng 2.2. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của các kỹ năng dạy học của giảng viên ................................................................................ 73 Bảng 2.3. Nhận thức về tầm quan trọng của bồi dƣỡng KNDH cho giảng viên .. 75 Bảng 2.4. Thực trạng nhận thức về cách thức (con đƣờng) bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên .................................................................. 77 Bảng 2.5 Thực trạng hiệu quả sử dụng các hình thức tổ chức bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên .................................................... 79 Bảng 2.6. Kết quả điều tra nhận thức của giảng viên, cán bộ lãnh đạo quản lý ĐTBD về khái niệm và bản chất của DH vi mô. ........................... 82 Bảng 2.7. Tổng hợp kết quả điều tra nhận thức của giảng viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý ĐTBD về mục đích việc sử dụng DH vi mô ............ 84 Bảng 2.8. Tổng hợp kết quả điều tra nhận thức của giảng viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý ĐTBD về hiệu quả sử dụng dạy học vi mô ....... 86 Bảng 2.9. Tổng hợp kết quả điều tra về những khó khăn khi sử dụng DH vi mô trong bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên ............... 88 Bảng o ... 116 Bảng 3.2. Tổng hợp khảo sát đầu vào tiết 1 ................................................. 116 Bảng 3.3. Tổng hợp các giá trị kiểm định ..................................................... 117 Bảng 3.4. Bảng điểm tiết 2 của hai lớp thực nghiệm và đối chứng đầu vào .... 118 Bảng 3.5. Tổng hợp các giá trị kiểm định ..................................................... 119 Bảng 3.6. Bảng điểm tiết 1 của hai lớp thực nghiệm và đối chứng đầu ra ... 124 Bảng 3.7. Bảng tổng hợp tiết 1 của hai lớp thực nghiệm và đối chứng đầu ra .... 124 Bảng 3.8. Tổng hợp các giá trị kiểm định ..................................................... 125 Bảng 3.9. Bảng tổng hợp kết quả đánh giá tiết 1 của hai nhóm TN và ĐC ..... 126 Bảng 3.10. Bảng điểm tiết 2 của hai lớp thực nghiệm và đối chứng đầu ra .... 126 Bảng 3.11. Bảng tổng hợp tiết 2 của hai lớp thực nghiệm và đối chứng đầu ra ... 126 Bảng 3.12. Tổng hợp các giá trị kiểm định ................................................... 127 Bảng 3.13. Bảng tổng hợp kết quả đánh giá tiết 2 của hai nhóm TN và ĐC .... 128 Bảng 3.14. Tổng hợp số lƣợng giảng viên tham gia đánh giá ...................... 130 Bảng 3.15. Bảng xếp loại tiết 1 của hai lớp thực nghiệm đầu vào ...................... 130 Bảng 3.16. Bảng xếp loại tiết 1 của hai lớp thực nghiệm đầu ra......................... 131 Bảng 3.17. Bảng tổng hợp tiết 1 của lớp thực nghiệm đầu vào và đầu ra .......... 131 Bảng 3.18 .Bảng xếp loại tiết 1 của lớp thực nghiệm đầu vào và đầu ra ........... 132 Bảng 3.19. Tổng hợp các giá trị kiểm định ................................................... 133 Bảng 3.20 .Bảng tổng hợp xếp loại tiết 2 của lớp thực nghiệm đầu vào ...... 134 Bảng 3.21. Bảng xếp loại tiết 2 của hai lớp thực nghiệm đầu ra......................... 135 Bảng 3.22 .Tổng hợp tiết 2 của lớp thực nghiệm đầu vào và đầu ra ................ 135 đầu vào và đầu ra .... 136 Bảng 3.24. Tổng hợp các giá trị kiểm định ................................................... 136 Bảng 3.25. Kết quả bài kiểm tra lần 1 ........................................................... 138 Bảng 3.26. Kết quả bài kiểm tra lần 2 ........................................................... 138 Bảng 3.27. Tỷ lệ % điểm đạt đƣợc qua bài kiểm tra lần 1 và lần 2 của HV ..... 139 Bảng 3.28. Tỷ lệ HV đạt điểm xi trở xuống qua bài kiểm tra lần 1 và lần 2 .... 139 Bảng 3.29. Bảng đánh giá giá trị quy mô ảnh hƣởng ................................... 141 Bảng 3.30. Tổng hợp các tham số kiểm định ................................................ 142 Bảng 3.31. Hứng thú với bồi dƣỡng KNDH của GV trƣớc và sau TN ........ 143 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Mô tả quy trình dạy học vi mô tổng thể .......................................... 28 Hình 1.2. Mô tả trình tự tiến hành dạy học vi mô ........................................... 28 Hình 1.3. Mô hình mô tả các bƣớc của quy trình dạy học vi mô ................... 30 Hình 2.1. Ý kiến đánh giá về thực trạng kỹ năng dạy học của GV ................ 71 Hình 2.2. Nhận thức về tầm quan trọng của các kỹ năng dạy học của giảng viên ................................................................................. 73 Hình 2.3. Tầm quan trọng của bồi dƣỡng KNDH cho giảng viên .................. 75 Hình 2.4. Cách thức (con đƣờng) bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên .... 77 Hình 2.5. Nhận thức của giảng viên, cán bộ lãnh đạo quản lý ĐTBD về khái niệm và bản chất của DH vi mô......................................... 82 Hình 2.6. Nhận thức của giảng viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý ĐTBD về mục đích việc sử dụng DH vi mô .............................................. 84 Hình 2.7. Nhận thức của giảng viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý ĐTBD về hiệu quả sử dụng dạy học vi mô ................................................ 86 Hình 2.8. Những khó khăn khi sử dụng DH vi mô trong bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên theo thứ bậc .............................................. 88 Hình 3.1. Biểu đồ biểu diễn kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 1 đầu vào ..... 117 Hình 3.2. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của hai lớp TN và ĐC đầu vào ... 117 Hình 3.3. Biểu đồ biểu diễn kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 2 đầu vào ..... 118 Hình 3.4. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của hai lớp TN và ĐC đầu vào ... 119 Hình 3.5. Biểu đồ biểu diễn kết quả tổng hợp giờ giảng tiết 1 đầu ra .......... 125 Hình 3.6. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của hai lớp TN và ĐC đầu ra. ..... 125 Hình 3.7. Biểu đồ biểu diễn kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 2 đầu ra .... 127 Hình 3.8. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của hai lớp TN và ĐC đầu ra ...... 127 Hình 3.9. Biểu đồ xếp loại kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 1 đầu vào .. 130 Hình 3.10. Biểu đồ xếp loại kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 1 đầu ra ... 131 Hình 3.11. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của lớp TN đầu vào và đầu ra ..... 132 Hình 3.12. Biểu đồ xếp loại kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 1 đầu vào..... 132 Hình 3.13. Biểu đồ xếp loại kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 2 đầu vào ..... 134 Hình 3.14. Biểu đồ xếp loại kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 2 đầu ra ... 135 Hình 3.15. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của lớp TN đầu vào và đầu ra ... 135 Hình 3.16. Biểu đồ xếp loại kết quả tổng hợp giờ giảng lớp tiết 2 .............. 136 Hình 3.17. Tỷ lệ đạt đƣợc ở các mức điểm bài KT lần 1 của học viên ........ 138 Hình 3.18. Tỷ lệ đạt đƣợc ở các mức điểm bài KT lần 2 của học viên ........ 139 Hình 3.19. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của học viên qua bài kiểm tra lần 1 và lần 2 của trƣờng I ..................................................................... 140 Hình 3.20. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của học viên qua bài kiểm tra lần 1 và lần 2 trƣờng II .......................................................................... 140 Hình 3.21. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của học viên qua bài kiểm tra lần 1 và lần 2 của trƣờng III .................................................................. 140 Hình 3.22. Tỷ lệ phần trăm đạt điểm của học viên qua bài kiểm tra lần 1 và lần 2 của 3 trƣờng thực nghiệm ............................................... 141 Hình 3.23. Đƣờng biểu diễn lũy tích điểm của học viên qua bài kiểm tra lần 1 và lần 2 của 3 trƣờng thực nghiệm ............................................... 141 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Đào tạo, bồi dƣỡng đội ngũ cán bộ, công chức trong giai đoạn hiện nay là một việc làm hết sức quan trọng và luôn đƣợc Nhà nƣớc ta đặc biệt quan tâm trong suốt thời gian qua. Không chỉ ở Việt Nam mà các quốc gia trên thế giới đều ý thức đƣợc tầm quan trọng của nguồn tài nguyên nhân lực trong công cuộc phát triển kinh tế xã hội của đất nƣớc. Với vai trò là ngƣời thực thi công vụ tại các tổ chức cung ứng dịch vụ công, đội ngũ công chức là lực lƣợng quan trọng, tham mƣu hoạch định chính sách cho công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội. Do đó, công tác đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ, công chức luôn là một vấn đề quan trọng đƣợc ƣu tiên ở nhiều quốc gia. Luật cán bộ, công chức và các Nghị định, thông tƣ hƣớng dẫn về đào tạo, bồi dƣỡng công chức, viên chức ra đời thể sự quan tâm của Đảng và Nhà nƣớc đến đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Việc đổi mới nâng cao chất lƣợng đào tạo chất lƣợng đội ngũ cán bộ, công chức nhà nƣớc là vấn đề cần thiết, cấp bách không chỉ trong giai đoạn hiện nay mà là nhiệm vụ thƣờng xuyên lâu dài. Thông qua hoạt động đào tạo, bồi dƣỡng bộ máy Nhà nƣớc mới nâng cao hiệu lực quản lý, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, ổn định quốc phòng an ninh và duy trì sự phát triển của xã hội. Việc đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ, công chức đƣợc giao cho các cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ, công chức của Bộ, ngành và trƣờng Chính trị các địa phƣơng, điều đó càng cho thấy tầm quan trọng của việc phải nâng cao chất lƣợng đào tạo, bồi dƣỡng giảng viên, cán bộ, công chức ở các cơ sở này. Năng lực, trình độ và kỹ năng dạy học của giảng viên là một trong những yếu tố vô cùng quan trọng quyết định đến chất lƣợng, hiệu quả công tác đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ, công chức, viên chức. Để đào tạo, bồi dƣỡng có chất lƣợng, hiệu quả ngƣời giảng viên cần đổi mới phƣơng pháp dạy học bởi vì phần lớn ngƣời học những chƣơng trình đào tạo, bồi dƣỡng này là cán bộ, công chức đã đạt chuẩn ở những trình độ nhất định đƣợc tuyển dụng, qua 2 thực tiễn, có kinh nghiệm công tác, có khả năng tự học, tự nghiên cứu, phân tích đánh giá. Vì vậy, phƣơng pháp đào tạo, bồi dƣỡng đối với họ không thể giống nhƣ đối với sinh viên, học sinh. Chính vì thế yêu cầu quan trọng là phải có đội ngũ giảng viên chuyên sâu, giàu kinh nghiệm nghiên cứu thực tiễn, có phƣơng pháp giảng dạy phù hợp và quan trọng hơn là phải có hệ thống các kỹ năng dạy học để giảng dạy hiệu quả và có chất lƣợng tại các tiết học có tính chất đặc thù này. Vì vậy vấn đề bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên cần phải đƣợc triển khai thƣờng xuyên, lâu dài và có hiệu quả. 1.2. Một thực tế hiện nay là giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ, công chức chủ yếu là cán bộ, công chức, viên chức từ các cơ quan, đơn vị khác nhau đến công tác và giảng dạy, một số giảng viên không đƣợc đào tạo tại các trƣờng Sƣ phạm, chính vì thế việc giảng dạy phần nào bị hạn chế về phƣơng pháp sƣ phạm và cũng ít nhiều ảnh hƣởng đến hiệu quả của các tiết học này. Mặt khác, việc bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên ở đó vẫn còn chƣa đƣợc quan tâm một cách đúng mức. Cách đánh giá, dự giờ, trao đổi rút kinh nghiệm cũng nhƣ khâu tổ chức vẫn chƣa thay đổi có tính đột phá đem lại hiệu quả trong quá trình bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên. Bên cạnh đó các điều kiện về trang thiết bị, cơ sở vật chất còn hạn chế cũng đã làm ảnh hƣởng không nhỏ đến chất lƣợng bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên các cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng. Và quan trọng hơn những thiết bị hiện đại phục vụ quá trình dạy học, quá trình bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên ở đó chƣa đƣợc sử dụng rộng rãi và khai thác một cách có hiệu quả góp phần bồi dƣỡng kỹ năng dạy học cho giảng viên. Sự thiếu tự tin trong quá trình dạy học mà theo thống kê có rất nhiều giảng viên ở các cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng không đủ tự tin để giảng dạy và có thể nói họ không muốn tham gia vào công việc giảng dạy sau này.