Luận án Các nhân tố tác động đến hiệu quả kinh doanh vốn nhà nước - Nghiên cứu tại tổng công ty Scic

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN PHẠM THỊ HƯƠNG CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH VỐN NHÀ NƯỚC - NGHIÊN CỨU TẠI TỔNG CÔNG TY SCIC LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG HÀ NỘI - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN PHẠM THỊ HƯƠNG CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH VỐN NHÀ NƯỚC - NGHIÊN CỨU TẠI TỔNG CÔNG TY SCIC Chuyên ngành: TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG Mã số: 9340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. HÀ ĐỨC TRỤ HÀ NỘI - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Hà Đức Trụ Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả Luận án Phạm Thị Hương ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên tôi chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu Trường đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến người hướng dẫn khoa học của luận án người đã giúp tôi trong quá trình nghiên cứu những quy chuẩn về nội dung, kiến thức và phương pháp nghiên cứu để tôi hoàn thành luận án này và các Thầy cô trong Viện tài chính Ngân hàng. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, bạn bè, những đồng nghiệp đã tận tình hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả mọi người! iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ ii MỤC LỤC .................................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................... vii DANH MỤC BẢNG, BIỂU ...................................................................................... viii DANH MỤC HÌNH ....................................................................................................... x CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ LUẬN ÁN................................................................. 1 1.1. Lý do lựa chọn đề tài ........................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................. 2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 2 1.5. Phương pháp và quy trình nghiên cứu ............................................................. 3 1.6. Tổng quan nghiên cứu ........................................................................................ 4 1.7. Khoảng trống của các công trình đã công bố ................................................. 11 1.8. Các đóng góp của luận án ................................................................................ 12 1.9. Bố cục luận án ................................................................................................... 13 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ KINH DOANH VỐN NHÀ NƯỚC TẠI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN NHÀ NƯỚC SỞ HỮU ......................... 14 2.1. Tổng quan về vốn Nhà nước tại các các doanh nghiệp có vốn Nhà nước sở hữu ........................................................................................................................ 14 2.1.1. Doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam ...................................................................... 14 2.1.2. Đặc điểm vốn Nhà nước sở hữu tại doanh nghiệp ................................................. 16 2.2. Tổng quan về quản trị Công ty có vốn Nhà nước sở hữu ............................. 17 2.2.1. Quản trị Công ty Nhà nước ....................................................................................... 17 2.2.2. Quyền của cổ đông Nhà nước tại doanh nghiệp ..................................................... 19 2.3. Cơ sở lý thuyết ................................................................................................... 20 2.3.1. Các lý thuyết về quản trị công ty .............................................................................. 20 2.3.2. Lý thuyết người đại diện ........................................................................................... 21 2.3.3. Lý thuyết về nhà quản lý ........................................................................................... 22 2.3.4. Lý thuyết các bên có liên quan ................................................................................. 23 iv 2.4. Kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp có vốn Nhà nước sở hữu ....... 24 2.4.1. Khái niệm hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp có vốn Nhà nước sở hữu ........................................................................................................................... 25 2.4.2. Mục tiêu kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp có vốn Nhà nước sở hữu 27 2.4.3. Nguyên tắc kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp có vốn Nhà nước sở hữu .................................................................................................................................... 28 2.4.4. Chính sách, quy định pháp luật về kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp có vốn nhà nước sở hữu ............................................................................................................ 29 2.5. Về Giám sát, kiểm tra việc thực hiện các quy định pháp luật về kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp ..................................................................................... 30 2.6. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp có vốn Nhà nước sở hữu ............................................................................................... 32 2.7. Khái quát các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp ............................................................................................................ 34 2.8. Kinh nghiệm quốc tế về nâng cao hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp có vốn Nhà nước sở hữu ........................................................... 36 2.8.1. Mô hình Ủy ban quản lý và giám sát tài sản Nhà nước của Trung Quốc (SASAC) 36 2.8.2. Mô hình Temasek của Singapore ............................................................................. 40 2.8.3. Mô hình Khazanah của Malaysia ............................................................................. 43 2.8.4. Mô hình của Hàn Quốc ............................................................................................. 43 2.9. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ................................................................. 44 Tóm tắt chương 2: .................................................................................................... 46 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ KINH DOANH VỐN NHÀ NƯỚC TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ KINH DOANH VỐN NHÀ NƯỚC (SCIC)47 3.1. Tổng quan về Tổng công ty Đầu tư và kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) ....... 47 3.2. Khái quát chung tình hình hoạt động và hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp ............................................................................ 57 3.2.1. Về tình hình thực hiện thoái vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp SCIC đại diện chủ sở hữu ............................................................................................................................. 57 3.2.2. Kết quả hoạt động kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC ....................................... 63 3.2.3. Hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp cổ phần hóa khi chuyển giao về SCIC ......................................................................................................................... 69 3.3. Thực trạng các chính sách, quy định pháp luật về hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại SCIC ................................................................................................... 70 v 3.3.1. Cơ sở pháp lý về hoạt động đầu tư và kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC ....... 70 3.3.2. Thực hiện kiểm tra giám sát vốn Nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp ............. 78 3.4. Đánh giá chung thực trạng hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại SCIC ..... 81 3.4.1. Các nhận xét ............................................................................................................... 81 3.4.2. Phân tích các nguyên nhân ........................................................................................ 82 Tóm tắt chương 3: .................................................................................................... 84 CHƯƠNG 4 PHƯƠNG PHÁP VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .............................. 85 4.1. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 85 4.1.1. Nghiên cứu định tính ................................................................................................. 85 4.1.2. Kết quả nghiên cứu định tính .................................................................................... 86 4.2. Kết quả nghiên cứu ........................................................................................... 87 4.2.1. Nghiên cứu định lượng .............................................................................................. 87 4.2.2. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu ......................................................................... 89 4.2.3. Thống kê mô tả kết quả điều tra trong mẫu nghiên cứu ......................................... 92 4.3. Kiểm định sự phù hợp của thang đo và phân tích nhân tố khám phá ......... 97 4.3.1. Kiểm định sự phù hợp của thang đo ........................................................................ 97 4.3.2. Phân tích nhân tố khám phá ................................................................................... 103 4.3.3. Kết quả phân tích ma trận hệ số các nhân tố ......................................................... 104 4.4. Nghiên cứu thực nghiệm về hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp của SCIC..................................................................................................... 109 4.4.1. Mục tiêu nghiên cứu thực nghiệm .......................................................................... 109 4.4.2. Các giả thuyết nghiên cứu ....................................................................................... 110 4.4.3. Mô hình nghiên cứu ................................................................................................. 110 4.4.4. Dữ liệu nghiên cứu thực nghiệm ............................................................................ 112 4.4.5. Thống kê mô tả ......................................................................................................... 113 4.4.6. Kết quả mô hình nghiên cứu thực nghiệm ............................................................ 114 Tóm tắt chương 4 ................................................................................................... 118 CHƯƠNG 5 GIẢI PHÁP VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................... 119 5.1. Quan điểm, mục tiêu và định hướng nâng cao hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp của SCIC đến năm 2025 ......................................... 119 5.1.1. Quan điểm nâng cao hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp ....................................................................................................................... 119 vi 5.1.2. Mục tiêu nâng cao hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp của SCIC.............................................................................................................................. 120 5.1.3. Định hướng hoàn thiện pháp lý của Nhà nước đối với hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại doanh nghiệp của SCIC .............................................................................. 120 5.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp đến năm 2025 .................................................................................. 121 5.2.1. Hoàn thiện tiêu chí đánh giá hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp ....................................................................................................................... 121 5.2.2. Nâng cao quản trị doanh nghiệp của SCIC đối với doanh nghiệp ...................... 122 5.2.3. Nâng cao trình độ của cán bộ trong công tác quản trị doanh nghiệp .................. 123 5.2.4. Đẩy mạnh đổi mới cơ chế quản lý vốn và quy chế người đại diện vốn Nhà nước tại doanh nghiệp của SCIC ................................................................................................ 124 5.2.5. Tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp phát triển tại các doanh nghiệp cổ phần SCIC đại diện chủ sở hữu ............................................................................................................. 124 5.2.6. Nâng cao năng lực giám sát tài chính của SCIC tại doanh nghiệp ..................... 125 5.2.7. Đảm bảo và phát huy tối đa vai trò của cổ đông Nhà nước tại doanh nghiệp ... 126 5.3. Một số khuyến nghị ......................................................................................... 127 5.3.1. Khuyến nghị đối với đại diện chủ sở hữu SCIC tại doanh nghiệp ...................... 127 5.3.2. Khuyến nghị đối với cơ quan quản lý Nhà nước .................................................. 127 5.3.3. Khuyến nghị đối với Chính phủ ............................................................................. 129 5.4. Hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu tiếp theo ................................... 131 Tóm tắt chương 5: .................................................................................................. 131 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 132 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ .................... 133 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 134 PHỤ LỤC vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BKS : Ban Kiểm soát CPH : Cổ phần hóa CSH : Chủ sở hữu DN CPH : Doanh nghiệp cổ phần hóa DN : Doanh nghiệp DNNN : Doanh nghiệp nhà nước EFA : Phân tích nhân tố khám phá HĐQT : Hội đồng quản trị HĐTV : Hội đồng thành viên IFC : Tổ chức tài chính quốc tế Khzanah : Tổ chức đầu tư vốn Nhà nước Malaysia OECD : Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế QTCT : Quản trị công ty SASAC : Ủy ban quản lý và giám sát tài sản nhà nước của Trung Quốc SCIC : Tổng Công ty Đầu tư và kinh doanh vốn Nhà nước SDIC : Tập đoàn đầu tư và phát triển Trung Quốc Sig : Mức ý nghĩa TCT : Tổng công ty Temasek : Tập đoàn quản lý tài sản vốn Nhà nước Singapore UBND : Ủy ban nhân dân VNN : Vốn nhà nước viii DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng biểu: Bảng 3.1: Sự thay đổi về chức năng, nguyên tắc, hình thức, phương pháp và công cụ quản lý vốn NN của SCIC so với cách thức quản lý trước đây .................................... 49 Bảng 3.2: Đầu tư của SCIC qua các thời kỳ .................................................................. 59 Bảng 3.3: Kết quả hoạt động kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC giai đoạn 2006 - 2016 63 Bảng 3.4. Lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận giai đoạn 2012-2016.................................... 66 Bảng 3.5. Nợ phải trả trên tổng tài sản giai đoạn 2012-2016 ........................................ 67 Bảng 3.6. Hiệu quả sử dụng tài sản giai đoạn 2012- 2016 ............................................ 67 Bảng 3.7. Hiệu quả sử dụng vốn của chủ sở hữu giai đoạn 2012-2016 ........................ 68 Bảng 3.8. Hệ số bảo toàn phát triển vốn Nhà nước giai đoạn 2012-2016..................... 69 Bảng 3.9. Hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp cổ phần hóa khi chuyển giao về SCIC ..................................................................................................... 69 Bảng 4.1. Trình tự thực hiện nghiên cứu định lượng .................................................... 88 Bảng 4.2. Kích thước chọn cỡ mẫu ............................................................................... 91 Bảng 4.3. Kết quả thống kê về các tiêu chí để đánh giá hiệu quả kinh doanh VNN của SCIC tại doanh nghiệp ................................................................................................... 92 Bảng 4.4. Kết quả thống kê nguyên nhân kinh doanh vốn nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp chưa hiệu quả ..................................................................................................... 93 Bảng 4.5. Kết quả thống kê những hạn chế trong chức năng giám sát quản trị doanh nghiệp của SCIC ............................................................................................................ 94 Bảng 4.6. Kết quả thống kê ý kiến về các doanh nghiệp sau cổ phần hóa chuyển giao về SCIC hiệu quả hoạt động kinh doanh tốt hơn ........................................................... 95 Bảng 4.7. Kết quả thống kê cơ chế quản lý vốn của SCIC tại doanh nghiệp còn gặp khó khăn ........................................................................................................................ 95 Bảng 4.8. Kết quả thống kê khảo sát cơ chế để nâng cao hiệu quả kinh doanh VNN tại SCIC 96 Bảng 4.9. Kết quả phân tích Cronbach's Alpha biến các tiêu chí đánh giá hiệu quả kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp ......................................................... 97 Bảng 4.10. Kết quả phân tích Cronbach's Alpha biến nguyên nhân hoạt động kinh doanh vốn Nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp chưa hiệu quả. ................................. 98 Bảng 4.11. Kết quả phân tích Cronbach's Alpha biến nguyên nhân hạn chế trong chức năng giám sát quản trị doanh nghiệp của SCIC ........................................................... 99 Bảng 4.12. Kết quả phân tích Cronbach's Alpha biến các ý kiến doanh nghiệp sau cổ phần hóa chuyển giao về SCIC hiệu quả hoạt động kinh doanh tốt hơn .................... 100 ix Bảng 4.13. Kết quả phân tích Cronbach's Alpha biến cơ chế quản lý vốn của SCIC hiện nay tại doanh nghiệp còn gặp khó khăn .............................................................. 101 Bảng 4.14. Kết quả phân tích Cronbach's Alpha biến cơ chế nâng cao hiệu quả kinh doanh của SCIC tại doanh nghiệp ............................................................................... 102 Bảng 4.15. Kết quả phân tích EFA với số liệu thu được ............................................. 103 Bảng 4.16. Ma trận hệ số nhân tố các tiêu chí đánh giá hiệu quả kinh doanh vốn nhà nước tại doanh nghiệp của SCIC. ................................................................................ 104 Bảng 4.17. Kết quả phân tích ma trận hệ số nhân tố nguyên nhân kinh doanh vốn nhà nước của SCIC tại doanh nghiệp chưa hiệu quả ......................................................... 105 Bảng 4.18. Kết quả phân tích ma trận hệ số những hạn chế trong chức năng giám sát quản trị doanh nghiệp của SCIC .................................................................................. 106 Bảng 4.19. Kết quả phân tích ma trận hệ số các ý kiến doanh nghiệp sau cổ phần hóa chuyển giao về SCIC hiệu quả hoạt động kinh doanh tốt hơn .................................... 107 Bảng 4.20. Kết quả phân tích ma trận hệ số về cơ chế quản lý vốn của SCIC hiệ