Luận án Các quy định về chấm dứt hợp đồng trong pháp luật Việt Nam và một số nước dưới góc độ so sánh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI ĐẶNG THỊ HỒNG TUYẾN CÁC QUY ĐỊNH VỀ CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG TRONG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ NƯỚC DƯỚI GÓC ĐỘ SO SÁNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI ĐẶNG THỊ HỒNG TUYẾN CÁC QUY ĐỊNH VỀ CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG TRONG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ NƯỚC DƯỚI GÓC ĐỘ SO SÁNH Chuyên ngành đào tạo: Luật Dân sự và tố tụng dân sự Mã số chuyên ngành: 9 38 01 03 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Nguyễn Minh Tuấn 2. PGS.TS. Vũ Thị Hải Yến HÀ NỘI 2023 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Kết quả nghiên cứu được nêu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Đặng Thị Hồng Tuyến LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Nguyễn Minh Tuấn và PGS.TS. Vũ Thị Hải Yến – hai thầy cô hướng dẫn đã tận tình chỉ bảo trong quá trình tác giả thực hiện luận án. Tác giả cũng chân thành cảm ơn các thầy cô giáo, nhà khoa học, đồng nghiệp, gia đình, bạn bè đã giúp đỡ và có những góp ý vô cùng bổ ích để tác giả có thể hoàn thành luận án. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Đặng Thị Hồng Tuyến 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Từ xa xưa đến nay, luật hợp đồng có vai trò quan trọng trong thực tiễn và luôn là mảng pháp luật nhận được sự quan tâm của nhiều người, nhiều quốc gia trên thế giới. Ngay từ thời La Mã cổ đại, các nguyên tắc điều chỉnh khế ước mua bán, trao đổi hàng hoá đã được quy định1. Có thể nói, từ khi con người biết đến hoạt động mua bán, trao đổi hàng hoá thì cùng với hợp đồng, những quy định pháp luật của từng quốc gia điều chỉnh lĩnh vực hợp đồng là yếu tố không thể tách rời trong cuộc sống hàng ngày của mỗi nhóm dân cư. Đặc biệt, trong giai đoạn kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ như hiện nay, luật hợp đồng lại càng khẳng định được vị trí quan trọng của mình trong đời sống dân sinh. Luật hợp đồng không chỉ là công cụ giúp đảm bảo các giao dịch mua bán, trao đổi hàng hoá diễn ra suôn sẻ, từ đó giúp tạo ra và duy trì nền kinh tế công bằng, luật hợp đồng còn là công cụ hữu hiệu để giải quyết các tranh chấp phát sinh trong quan hệ hợp đồng, góp phần bảo vệ lợi ích chung, bảo vệ quyền lợi của các bên yếu thế cũng như quyền lợi của bên bị vi phạm hợp đồng2. Vì lẽ đó, việc nghiên cứu, xây dựng, hoàn thiện pháp luật hợp đồng luôn là mối quan tâm đặc biệt của nhiều luật gia, nhiều nhà lập pháp của bất cứ quốc gia nào. Cùng với luật hợp đồng nói chung, những quy định pháp luật về chấm dứt hợp đồng có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quan hệ hợp đồng. Thật vậy, những quy định pháp luật về chấm dứt hợp đồng không cho phép các chủ thể tuỳ tiện chối bỏ hay phá vỡ quan hệ hợp đồng tạo cơ sở pháp lý cho việc cưỡng chế thực hiện những cam kết giữa các bên chủ thể giao kết hợp đồng. Đồng thời, ngoài ý nghĩa nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia hợp đồng, pháp luật điều chỉnh việc chấm dứt hợp đồng phần nào đó còn có tác dụng răn đe, hạn chế tình trạng hợp đồng bị phá vỡ một 1 Pháp luật La Mã cổ đại được hệ thống tại Quyển 3 tác phẩm Các thiết chế pháp luật (Institutes) của Gaius (thế kỷ III trước Công nguyên) đã ghi nhận các quy định về Luật hợp đồng cho thấy Nhà nước La Mã cổ đại đã quan tâm đến việc ban hành luật hợp đồng từ rất sớm, nguồn: Harvard Law School, Casebook on the Roman Law of Contracts, %20on%20the%20Roman%20Law%20of%20Contracts.pdf, truy cập ngày 25/06/2022. 2 Nguyễn Thị Ánh Vân, “Luật hợp đồng trong thực tiễn và trong tư duy của con người: Nguồn cảm hứng cho khoa học luật hợp đồng so sánh”, trong đề tài NCKH cấp trường “Nghiên cứu so sánh các quy định chung trong luật hợp đồng của một số nước trên thế giới” do PGS.TS. Nguyễn Thị Ánh Vân chủ nhiệm, 2014, tr. 118- 127. 2 cách tuỳ tiện. Trong bối cảnh thương trường cạnh tranh khốc liệt, nền kinh tế các quốc gia luôn có sự biến động như hiện nay, bên cạnh những quan hệ hợp đồng diễn ra trọn vẹn do các bên thực hiện đầy đủ các cam kết theo hợp đồng, tình trạng một bên hoặc tất cả các bên trong quan hệ hợp đồng muốn chấm dứt ngang việc thực hiện hợp đồng xảy ra một cách phổ biến. Do đó, có thể thấy các quy định pháp luật về chấm dứt hợp đồng có một vai trò quan trọng đối với thực tiễn. Nhận thức được tính tất yếu và tầm quan trọng của pháp luật về chấm dứt hợp đồng, Việt Nam đã xây dựng và ban hành một hệ thống các quy định điều chỉnh các vấn đề liên quan đến chấm dứt hợp đồng, tuy nhiên những quy định này cho đến nay vẫn thể hiện những hạn chế nhất định. Các quy định chung về chấm dứt hợp đồng chủ yếu được thể hiện trong Bộ luật dân sự (phần thứ ba: Nghĩa vụ và hợp đồng), gồm các quy định về các trường hợp chấm dứt hợp đồng và hệ quả pháp lý của chấm dứt hợp đồng. Các quy định này của Bộ luật Dân sự 2015 của Việt Nam hiện bộc lộ ra một số bất cập hạn chế như: Một là, cấu trúc các điều khoản và việc phân chia các trường hợp chấm dứt hợp đồng thiếu hợp lý, gây khó khăn cho các nhà nghiên cứu cũng như các chủ thể áp dụng pháp luật; Hai là, một số quy định cụ thể liên quan đến các trường hợp chấm dứt hợp đồng còn chưa đầy đủ, chưa rõ ràng, có thể kể đến như: (i) chưa có quy định về hoàn thành phần lớn hợp đồng được chấp nhận là căn cứ chấm dứt hợp đồng do hợp đồng đã hoàn thành, (ii) chưa có quy định về vi phạm hợp đồng trước hạn để làm căn cứ chấm dứt hợp đồng do vi phạm hợp đồng; (iii) quy định về vi phạm hợp đồng nghiêm trọng trong quy định về căn cứ để huỷ bỏ hợp đồng chưa rõ ràng; (iv) quy định về cách hiểu về hoàn cảnh khách quan dẫn đến chấm dứt hợp đồng đang được thể hiện rời rạc tại nhiều điều khoản khác nhau và chưa rõ ràng; Ba là, các quy định liên quan đến trách nhiệm dân sự kèm theo khi chấm dứt hợp đồng chưa đầy đủ khi các vấn đề về bồi thường thiệt hại tổn thất về tinh thần chưa được đề cập đến trong Bộ luật Dân sự 2015 Rõ ràng, việc nghiên cứu các khía cạnh liên quan đến pháp luật về chấm dứt hợp đồng để đưa ra được kiến nghị hợp lý giải quyết những tồn tại trên là yêu cầu cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Bên cạnh đó, hoạt động nghiên cứu so sánh quy định về chấm dứt hợp đồng theo pháp luật Việt Nam và pháp luật nước ngoài có tầm quan trọng nhất định. Trong 3 bối cảnh giao lưu quốc tế hiện nay khi mà mối quan hệ giữa các chủ thể đến từ nhiều quốc gia khác nhau xuất hiện hàng ngày, quan hệ hợp đồng giữa các chủ thể đó cũng thường xuyên được thiết lập. Cùng với đó, vấn đề chấm dứt thực hiện những cam kết, thoả thuận trong các quan hệ đó cũng diễn ra hàng ngày. Vì vậy, việc nghiên cứu so sánh pháp luật về chấm dứt hợp đồng của Việt Nam và nước ngoài là yêu cầu đặt ra đối với không chỉ các luật sư quốc tế mà đối với tất cả những chủ thể tham gia vào quan hệ giao lưu quốc tế. Hơn nữa, việc nghiên cứu so sánh pháp luật nói chung và pháp luật về chấm dứt hợp đồng nói riêng của Việt Nam và của một số quốc gia khác là một yêu cầu cần thiết và đúng đắn, phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế hiện nay. Hoạt động đó sẽ giúp cho Việt Nam tìm hiểu, chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài trong xây dựng và áp dụng các quy định về chấm dứt hợp đồng. Trên cơ sở đó, Việt Nam có thể hoàn thiện những quy định của pháp luật về chấm dứt hợp đồng, đồng thời có những giải pháp hợp lý, kịp thời nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả của việc áp dụng những quy định pháp luật này trong thực tiễn. Rõ ràng rằng, kinh nghiệm của những quốc gia có truyền thống xây dựng, phát triển và áp dụng luật hợp đồng như Anh, Đức hay những quốc gia có điều kiện, hoàn cảnh tương đồng với Việt Nam như Trung Quốc là những lựa chọn hợp lý để thực hiện nhiệm vụ trên. Như vậy, có thể thấy, việc nghiên cứu đề tài “Các quy định về chấm dứt hợp đồng trong pháp luật Việt Nam và một số nước dưới góc độ so sánh” là thực sự cần thiết trong giai đoạn hiện nay, qua đó góp phần hoàn thiện pháp luật trong nước về chấm dứt hợp đồng nói riêng và hợp đồng nói chung, trên cơ sở học hỏi kinh nghiệm từ pháp luật của một số nước trên thế giới. 2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Với đề tài “Các quy định về chấm dứt hợp đồng trong pháp luật Việt Nam và một số nước dưới góc độ so sánh”, phạm vi nghiên cứu được xác định cụ thể như sau: - Phạm vi về mặt nội dung: luận án phân tích, bình luận, đánh giá những vấn đề liên quan đến chấm dứt hợp đồng và pháp luật về chấm dứt hợp đồng. Các nội dung và luận án đi ssau vào nghiên cứu bao gồm: (i) các khía cạnh lý luận về chấm dứt hợp đồng; (ii) phân tích, đánh giá, so sánh các quy định về chấm dứt hợp đồng giữa các quốc gia nghiên cứu, tập trung ở hai khía cạnh chính: các trường hợp chấm 4 dứt hợp đồng và hệ quả pháp lý của chấm dứt hợp đồng; (iii) phân tích một số bất cập của quy định pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng thông qua phân tích thực tiễn áp dụng; (iv) chú trọng việc đưa ra các kiến nghị hoàn thiện pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng hợp lý, có giá trị thực tiễn. Bên cạnh đó, trong pháp luật Việt Nam, các quy định về pháp luật hợp đồng nói chung và chấm dứt hợp đồng nói riêng không chỉ nằm trong quy định của pháp luật dân sự mà còn được thể hiện trong quy định về một số dạng hợp đồng đặc thù, tuy nhiên, luận án sẽ không đi nghiên cứu sâu các quy định liên quan đến chấm dứt từng loại hợp đồng đặc thù nằm trong các luật chuyên ngành, như: chấm dứt hợp đồng lao động, chấm dứt hợp đồng bảo hiểm Do đó, các quy định pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng nằm trong phạm vi nghiên cứu của luận án chủ yếu là các quy định chung về chấm dứt hợp đồng được thể hiện trong Bộ luật Dân sự hiện hành và một số quy định giải thích liên quan trong các văn bản khác. - Phạm vi về mặt không gian: với mong muốn nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm lập pháp của nước ngoài để từ đó có những đề xuất hoàn thiện pháp luật trong nước, luận án nghiên cứu so sánh các quy định về chấm dứt hợp đồng của Việt Nam và của một số nước trên thế giới. Tuy nhiên, với khuôn khổ một đề tài luận án cùng với điều kiện chủ quan của nghiên cứu sinh, luận án không có tham vọng so sánh pháp luật của Việt Nam với pháp luật của tất cả các quốc gia trên thế giới mà chỉ lựa chọn nghiên cứu so sánh với pháp luật của: Anh, Đức và Trung Quốc; đồng thời luận án cũng không đi so sánh chi tiết các quy định về chấm dứt hợp đồng của Anh, Đức và Trung Quốc với nhau. Sở dĩ lựa chọn hệ thống pháp luật của Anh, Đức, Trung Quốc để nghiên cứu vì đây là đại điện cho các dòng họ pháp luật lớn nhất trên thế giới (dòng họ Common Law, dòng họ Civil Law, dòng họ pháp luật Xã hội chủ nghĩa). Hơn nữa, Anh và Đức là những quốc gia có nền khoa học pháp lý phát triển, Trung Quốc là quốc gia có nhiều điều kiện gần gũi với Việt Nam, vì vậy, là lựa chọn phù hợp và cần thiết để nghiên cứu so sánh, học hỏi kinh nghiệm lập pháp trong giai đoạn hiện nay. Ngoài ra, các quy định liên quan đến chấm dứt hợp đồng nằm trong các điều ước quốc tế mà các quốc gia nghiên cứu là thành viên mà chưa được nội luật hoá cũng không thuộc phạm vi nghiên cứu của luận án. 5 - Phạm vi về mặt thời gian: trong bối cảnh văn bản luật dân sự hiện hành của là Bộ luật Dân sự 2015, luận án tập trung vào phân tích, đánh giá, so sánh các quy định về chấm dứt chủ yếu nằm trong văn bản luật này mà không hướng đến nghiên cứu các quy định tương ứng trong các văn bản pháp luật đã hết hiệu lực của nước ta. Tương tự như vậy, khi nghiên cứu pháp luật của các quốc gia nước ngoài là Anh, Đức và Trung Quốc, luận án cũng tập trung vào nghiên cứu các quy định hiện hành của các quốc gia này. Cụ thể là các quy định nằm trong hệ thống án lệ và một số văn bản pháp luật thành văn có liên quan đối với pháp luật của Anh và các quy định còn hiệu lực trong Bộ luật Dân sự Đức năm 1896 đối với pháp luật của Đức. Đối với pháp luật của Trung Quốc, do quốc gia này vừa mới ban hành Bộ luật Dân sự năm 2021 nên luận án tập trung nghiên cứu quy định về chấm dứt hợp đồng ở Bộ luật năm 2021, tuy nhiên, một vài nội dung có thể dẫn chiếu ngược lại quy định tương ứng trước đây trong Luật hợp đồng năm 1999. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của luận án là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận, thực trạng quy định pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng trong sự so sánh với pháp luật của Anh, Đức và Trung Quốc, cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật về chấm dứt hợp đồng của Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận án cũng nhằm đưa ra các kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng. Với mục đích nghiên cứu như trên, luận án có những nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: Thứ nhất, xây dựng được khái niệm chấm dứt hợp đồng, chỉ ra những đặc điểm của chấm dứt hợp đồng. Đồng thời, phân tích được hậu quả của việc chấm dứt hợp đồng cũng như phân nhóm các trường hợp chấm dứt hợp đồng. Thứ hai, chỉ ra và phân tích được những điểm tương đồng và khác biệt giữa pháp luật Việt Nam với pháp luật Anh, Đức và Trung Quốc trong các quy định về chấm dứt hợp đồng và các trường hợp chấm dứt hợp đồng. Bên cạnh đó, đưa ra một số lý giải nguyên nhân dẫn đến sự tương đồng và khác biệt cũng như có những bình luận về các quy định này của các nước nghiên cứu. 6 Thứ ba, phân tích thực trạng pháp luật, thực tiễn áp dụng pháp luật, đồng thời đưa ra những đề xuất, kiến nghị để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về chấm dứt hợp đồng của Việt Nam. Cụ thể là: 1) Phân tích, làm rõ quy định chung của pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng và các trường hợp chấm dứt hợp đồng. Đồng thời chỉ ra được một số ưu điểm và hạn chế của các quy định đó; 2) Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng của pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng; chỉ ra nguyên nhân dẫn đến thực tiễn đó; 3) Trên cơ sở những phân tích đánh giá về thực trạng, thực tiễn áp dụng của pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng, cùng với những kinh nghiệm của Anh và Đức, đưa ra những đề xuất, kiến nghị hoàn thiện pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Việc nghiên cứu luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác - Lênin. Đây được coi là kim chỉ nam cho việc định hướng các phương pháp nghiên cứu cụ thể của tác giả trong quá trình thực hiện luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, trong quá trình nghiên cứu luận án, tác giả sẽ sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như sau: - Phương pháp phân tích và bình luận để làm rõ những vấn đề liên quan đến chấm dứt hợp đồng và pháp luật về chấm dứt hợp đồng. Đây là phương pháp được sử dụng nhiều, xuyên suốt trong việc giải quyết một số nhiệm vụ cơ bản được đặt ra của việc nghiên cứu đề tài luận án. Phương pháp nghiên cứu này được vận dụng hiệu quả khi luận án làm rõ các vấn đề lý luận về chấm dứt hợp đồng, làm rõ giá trị các quy định pháp luật của các quốc gia nghiên cứu và làm rõ các hạn chế, bất cập của pháp luật Việt Nam nhìn từ thực tiễn áp dụng; - Phương pháp so sánh để chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa quy định của pháp luật Việt Nam với pháp luật của Anh, Đức và Trung Quốc. Phương pháp này chủ yếu được sử dụng trong chương 2 của luận án, để giải quyết mục đích làm rõ sự tương đồng và khác biệt giữa pháp luật Việt Nam và các quốc gia lựa chọn 7 nghiên cứu ở hai khía cạnh chính của pháp luật về chấm dứt hợp đồng là các trường hợp chấm dứt hợp đồng và hệ quả pháp lý của chấm dứt hợp đồng; - Phương pháp logic và phương pháp lịch sử được sử dụng để phần nào đó lý giải được nguyên nhân dẫn đến những tương đồng và khác biệt giữa quy định pháp luật của Việt Nam và của các nước được lựa chọn nghiên cứu. Đồng thời, phương pháp logic còn là công cụ hữu hiệu được sử dụng để luận án có thể đưa ra được các kiến nghị hoàn thiện pháp luật Việt Nam một cách hợp lý trên cơ sở học hỏi kinh nghiệm của Anh, Đức và Trung Quốc; - Phương pháp tổng hợp nhằm khái quát hoá thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về chấm dứt hợp đồng, để từ đó thấy được hạn chế của pháp luật Việt Nam hiện hành về chấm dứt hợp đồng. 5. Những đóng góp mới của luận án Kết quả nghiên cứu của đề tài “Các quy định về chấm dứt hợp đồng trong pháp luật Việt Nam và một số nước dưới góc độ so sánh” mang lại một số điểm mới sau: Thứ nhất, khái quát hoá các quan điểm, quan niệm của quốc tế và Việt Nam về chấm dứt hợp đồng. Từ đó, xây dựng được bản chất, khái niệm chấm dứt hợp đồng. Bên cạnh đó, luận án cũng chỉ ra được lý thuyết về sự cần thiết của chấm dứt hợp đồng. Thứ hai, luận án hệ thống hoá, phân nhóm các trường hợp chấm dứt hợp đồng và phân tích những khía cạnh lý thuyết liên quan cho từng trường hợp chấm dứt hợp đồng có thể xảy ra trên thực tiễn. Thứ ba, hệ thống được các quy định về chấm dứt hợp đồng của pháp luật Việt Nam và pháp luật Anh, Đức, Trung Quốc dưới góc độ so sánh. Trong đó phân tích, chỉ ra được sự tương đồng và khác biệt trong quy định về các trường hợp chấm dứt hợp đồng và hệ quả pháp lý của chấm dứt hợp đồng của pháp luật Việt nam và pháp luật Anh, Đức, Trung Quốc, đồng thời có những đánh giá sự hợp lý cũng như nhược điểm của những quy định này. Thứ tư, chỉ ra được ảnh hưởng của những hạn chế trong quy định của pháp luật Việt Nam đến thực tiễn, đồng thời, phân tích một số vướng mắc nổi cộm trong 8 thực tiễn áp dụng pháp luật về chấm dứt hợp đồng ở Việt Nam thông qua phân tích một số bản án, tình huống thực tiễn có liên quan. Thứ năm, luận án đã phân tích đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật dân sự Việt Nam về chấm dứt hợp đồng ở cả hai khía cạnh về các trường hợp chấm dứt hợp đồng và về hệ quả pháp lý của chấm dứt hợp đồng, trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của Anh, Đức và Trung Quốc. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, nội dung của luận án bao gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về chấm dứt hợp đồng Chương 2: So sánh pháp luật Việt Nam với pháp luật Anh, Đức và Trung Quốc về chấm dứt hợp đồng Chương 3: Thực tiễn áp dụng và một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật Việt Nam về chấm dứt hợp đồng trên cơ sở bài học kinh nghiệm của Anh, Đức và Trung Quốc 9 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI3 1. Khái quát chung về tình hình nghiên cứu 1.1. Khái quát chung về tình hình nghiên cứu ngoài nước Liên quan đến pháp luật điều chỉnh chấm dứt hợp đồng, đã có khá nhiều các công trình nghiên cứu của các học giả ở khắp nơi trên thế giới. Tuy nhiên, các công trình hầu hết là nghiên cứu chung về các khía cạnh pháp lý của luật hợp đồng, trong đó chấm dứt hợp đồng là một khía cạnh. Các công trình so sánh luật cũng được tiến hành, tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu so sánh pháp luật về chấm dứt hợp đồng của Việt Nam với đồng thời pháp luật của ba quốc gia Anh, Đức và Trung Quốc. Có thể kể tới một số công trinh nghiên cứu sau đây: * Sách chuyên khảo: Cuốn “Textbook on Contract Law” của tác giả Jill Poole, Oxford University Press, 8th edition, 2006; cuốn “Contract Law” của tác giả Catherine Elliott & Frances Quinn, 2009, Pearson Longman; “Contract Law”, 2013, Routledge của tác giả Mary Charman giới thiệu, phân tích về luật hợp đồng của Anh. Tác giả Basil S Markesinis, Hannes Unberath and Angus Johnston viết “The German Law of Contract - A Comparative Treatise”, The second edition, 2006, Hart Publishing Company phân tích luật hợp đồng của Đức dưới góc nhìn so sánh với pháp luật một số quốc gia mà chủ yếu của Anh. Nghiên cứu về pháp luật Trung Quốc có cuốn “Chinese Contract Law: Theory and Practice” của tác giả Mo Zhang, 2006, Martinus Nijhoff Publis