Luận án Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành logistics Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA NGÀNH LOGISTICS VIỆT NAM Ngành: Kinh tế quốc tế VƯƠNG THỊ BÍCH NGÀ Hà Nội – 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA NGÀNH LOGISTICS VIỆT NAM Ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 9310106 Nghiên cứu sinh: Vương Thị Bích Ngà NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC GS, TS Hoàng Văn Châu Hà Nội - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong Luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác. Tác giả Luận án Vương Thị Bích Ngà ii Luận án được hoàn thành bằng sự nỗ lực và nghiêm túc nghiên cứu của tác giả, nhưng không thể thiếu sự hướng dẫn, hỗ trợ, động viên chia sẻ của cơ quan, đơn vị, giáo viên hướng dẫn, đồng nghiệp và gia đình Tôi xin chân thành cảm ơn GS, TS Hoàng Văn Châu đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện cho tôi để tôi có thể hoàn thành Luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Ngoại thương, BGĐ Cơ sở II Đại học Ngoại thương tại thành phố Hồ Chí Minh, Khoa Sau đại học, Ban Chủ nhiệm Bộ môn Kinh doanh và Thương mại quốc tế, cùng các thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ. Tôi xin chân thành cảm ơn các công ty Logistics giúp đỡ tôi trả lời khảo sát và các chuyên gia đã hỗ trợ tôi nhiệt tình trong việc đưa ra những góp ý, nhận xét rất hữu ích và quý báu để tôi hoàn thiện Luận án của mình. Cuối cùng và đặc biệt quan trong, tôi xin bày tỏ tình cảm sâu sắc tới gia đình đã luôn tin tưởng, yêu thương, cảm thông và khích lệ tôi hoàn thành chương trình học tiến sĩ. Tác giả Vương Thị Bích Ngà iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................ Error! Bookmark not defined. LỜI CẢM ƠN .............................................................. Error! Bookmark not defined. MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. ix DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ ..................................................................... xiv Danh mục bảng ................................................................................................. xiv Danh mục biểu đồ ............................................................................................... xv MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ................................................... 5 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 6 Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 6 Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 6 4. Quy trình nghiên cứu ....................................................................................... 7 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 9 6. Những đóng góp mới của Luận án .................................................................. 9 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ............................................................................................... 12 1.1. Tổng quan các nghiên cứu về sự phát triển của ngành logistics ............. 12 1.2. Các nghiên cứu về các yếu tố tác động sự phát triển ngành logistics ..... 15 1.2.1. Các nghiên cứu về yếu tố chính sách luật pháp và thủ tục hành chính . 15 1.2.2. Các nghiên cứu về yếu tố kết cấu hạ tầng .............................................. 18 1.2.3. Các nghiên cứu về yếu tố nguồn nhân lực và doanh nghiệp logistics ... 21 1.2.4. Các nghiên cứu yếu tố công nghê .......................................................... 23 iv 1.2.5. Các nghiên cứu yếu tố thương mại hàng hóa ........................................ 25 1.3. Đánh giá chung đối với những nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến ngành logistics tại Việt Nam ................................................................................... 27 1.4. Khoảng trống trong nghiên cứu ................................................................. 28 Sơ kết chương 1 ................................................................................................... 29 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ LOGISTICS VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA LOGISTICS ......................................... 31 2.1. Cơ sở lý luận về logistics ............................................................................. 31 2.1.1. Khái niệm “logistics” và “ngành logistics” .......................................... 31 2.1.2. Khái niệm “phát triển ngành logistics” ................................................. 35 2.2. Lý thuyết về các yếu tố tác động đến sự phát triển của một ngành ........ 37 2.2.1. Mô hình P.E.S.T và tác động của các yếu tố đến sự phát triển ............. 37 2.2.2. Các mô hình tiêu chí đánh giá năng lực ngành logistics ....................... 40 2.3. Các giả thuyết nghiên cứu và mô hình nghiên cứu đề xuất ..................... 42 2.3.1. Các giả thuyết nghiên cứu ...................................................................... 42 2.3.2. Mô hình nghiên cứu đề xuất ................................................................... 45 2.4. Thực trạng các yếu tố có trong mô hình nghiên cứu đề xuất tại Việt Nam ................................................................................................................................... 46 2.4.1. Yếu tố Chính sách pháp luật – Thủ tục hành chính ............................... 46 2.4.2. Yếu tố Kết cấu hạ tầng ........................................................................... 51 2.4.3. Yếu tố Nguồn nhân lực và doanh nghiệp logistics ................................. 60 2.4.4. Yếu tố Công nghệ ................................................................................... 63 2.4.5. Yếu tố Thương mại hàng hóa ................................................................. 69 2.4.6. Đánh giá chung các yếu tố có trong mô hình nghiên cứu ...................... 79 Sơ kết chương 2 ................................................................................................... 80 v CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................... 83 3.1. Xây dựng thang đo ....................................................................................... 83 3.1.1. Xây dựng thang đo các biến độc lập ...................................................... 83 3.1.2. Xây dựng thang đo biến phụ thuộc sự phát triển ngành logistics .......... 86 3.2. Nghiên cứu sơ bộ .......................................................................................... 89 3.2.1. Thiết kế bảng câu hỏi ............................................................................. 89 3.2.2. Phỏng vấn pretest ................................................................................... 89 3.2.3. Khảo sát thử nghiệm ............................................................................... 90 3.3. Nghiên cứu chính thức ................................................................................ 92 3.3.1. Cách thức chọn mẫu ............................................................................... 92 3.3.2. Phương pháp thu thập dữ liệu ................................................................ 93 3.3.3. Phương pháp phân tích dữ liệu nghiên cứu ........................................... 93 Sơ kết chương 3 ................................................................................................... 99 CHƯƠNG 4 PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............. 100 4.1. Kết quả nghiên cứu .................................................................................... 100 4.1.1. Thống kê mô tả ..................................................................................... 100 4.1.2. Phân tích hệ số Cronbach’s Alpha ....................................................... 105 4.1.3. Phân tích yếu tố khám phá EFA ........................................................... 108 4.1.4. Phân tích yếu tố khẳng định CFA ........................................................ 110 4.1.5. Phân tích mô hình mạng SEM .............................................................. 113 4.1.6. Kiểm định Bootstrap ............................................................................. 115 4.1.7. Phân tích cấu trúc đa nhóm ................................................................. 116 4.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu .................................................................. 117 4.2.1. Yếu tố chính sách luật pháp và thủ tục hành chính .............................. 117 vi 4.2.2. Yếu tố kết cấu hạ tầng .......................................................................... 118 4.2.3. Yếu tố công nghệ .................................................................................. 118 4.2.4. Yếu tố nguồn nhân lực và doanh nghiệp logistics ................................ 119 4.2.5. Yếu tố thương mại hàng hóa ................................................................ 119 4.2.6. So sánh kết quả nghiên cứu với một số nghiên cứu trước đi trước ...... 120 Sơ kết chương 4 ................................................................................................. 121 CHƯƠNG 5 THỰC TRẠNG, TRIỂN VỌNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN NGÀNH LOGISTICS TẠI VIỆT NAM dưới tác động của các nhân tố ảnh hưởng .............................................................................................................. 123 5.1. Thực trạng và triển vọng phát triển của ngành logistics tại Việt Nam 123 5.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của ngành logistics ở Việt Nam ... 123 5.1.2. Thực trạng phát triển của ngành logistics tại Việt Nam ...................... 124 5.1.3. Dự báo ngành logistics Việt Nam và xu thế phát triển ngành logistics toàn cầu ........................................................................................................................... 127 5.2. Một số giải pháp cho hiệp hội và doanh nghiệp logistics ....................... 128 5.2.1. Nhóm giải pháp yếu tố chính sách luật pháp và thủ tục hành chính ... 128 5.2.2. Nhóm giải pháp yếu tố kết cấu hạ tầng logistics .................................. 130 5.2.3. Nhóm giải pháp yếu tố công nghệ ........................................................ 132 5.2.4. Nhóm giải pháp yếu tố nguồn nhân lực và doanh nghiệp logistics ..... 135 5.2.5. Nhóm giải pháp yếu tố thương mại hàng hóa ...................................... 138 5.3. Một số kiến nghị chính sách đối với cơ quan nhà nước ......................... 141 5.3.1. Kiến nghị liên quan đến Chính sách – Pháp luật ................................. 141 5.3.2. Kiến nghị liên quan đến Hạ tầng logistics ........................................... 142 5.3.3. Kiến nghị liên quan đến Công nghệ, Nguồn nhân lực logistics và Thương mại hàng hóa ........................................................................................................... 144 vii Sơ kết chương 5 ................................................................................................. 145 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 147 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ........................ 150 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 152 Tài liệu tham khảo tiếng Việt .......................................................................... 152 Sách & Giáo trình .......................................................................................... 152 Bài báo khoa học ............................................................................................ 153 Bài viết kỷ yếu hội thảo .................................................................................. 154 Luận văn, luận án ........................................................................................... 156 Tài liệu trực tuyến .......................................................................................... 156 Báo cáo của cơ quan/ tổ chức ........................................................................ 157 Tài liệu tham khảo tiếng Anh .......................................................................... 158 Sách & Giáo trình .......................................................................................... 158 Bài báo khoa học ............................................................................................ 161 PHỤ LỤC 1 DÀN BÀI PHỎNG VẤN SÂU ........................................................ 165 PHỤ LỤC 2 KẾT QUẢ PHỎNG VẤN SÂU ...................................................... 172 PHỤ LỤC 3 HIỆU CHỈNH THANG ĐO SAU PHỎNG VẤN SÂU ................ 174 PHỤ LỤC 4 BẢNG KHẢO SÁT CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN NGÀNH LOGISTICS TẠI VIỆT NAM ................................................ 175 PHỤ LỤC 5 KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH CRONBACH’S ALPHA NGHIÊN CỨU SƠ BỘ CÁC BIẾN ĐỘC LẬP ............................................................................. 179 PHỤ LỤC 6 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH EFA NGHIÊN CỨU SƠ BỘ CÁC BIẾN ĐỘC LẬP ............................................................................................................... 184 PHỤ LỤC 7 KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH CRONBACH’S ALPHA NGHIÊN CỨU SƠ BỘ BIẾN PHỤ THUỘC ................................................................................. 187 viii PHỤ LỤC 8 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH EFA NGHIÊN CỨU SƠ BỘ CHO KHÁI NIỆM PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG ...................................................................... 190 PHỤ LỤC 9 THỐNG KÊ MÔ TẢ NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC ................ 193 PHỤ LỤC 10 KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH CRONBACH'S ALPHA NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC CÁC BIẾN ĐỘC LẬP LẦN 1 .................................................. 197 PHỤ LỤC 11 KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH CRONBACH'S ALPHA NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC CÁC BIẾN ĐỘC LẬP LẦN 2 .................................................. 202 PHỤ LỤC 12 KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH CRONBACH'S ALPHA NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC BIẾN PHỤ THUỘC LẦN 1 ...................................................... 207 PHỤ LỤC 13 KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH CRONBACH'S ALPHA NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC BIẾN PHỤ THUỘC LẦN 2 ...................................................... 210 PHỤ LỤC 14 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH EFA NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC CÁC BIẾN ĐỘC LẬP .......................................................................................... 213 PHỤ LỤC 15 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH EFA NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC BIẾN PHỤ THUỘC .............................................................................................. 216 PHỤ LỤC 17 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH CFA BẬC 1 NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC BIẾN PHỤ THUỘC ................................................................................. 221 PHỤ LỤC 18 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH CFA BẬC 2 NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC BIẾN PHỤ THUỘC ................................................................................. 224 PHỤ LỤC 19 MÔ HÌNH PHÂN TÍCH SEM MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ...... 227 PHỤ LỤC 20 KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH CÁC GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU229 PHỤ LỤC 21 MÔ HÌNH PHÂN TÍCH ĐA NHÓM .......................................... 230 PHỤ LỤC 22 DANH SÁCH DOANH NGHIỆP THAM GIA KHẢO SÁT .... 233 ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Danh mục từ viết tắt tiếng Việt STT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt 1 CHLB Cộng hòa Liên bang 2 CNTT Công nghệ thông tin 3 CP Chính phủ 4 ctg. các tác giả 5 DN Doanh nghiệp 6 GS Giáo sư 7 KCN Khu công nghiệp 8 Km Ki-lô-mét 9 NĐ-CP Nghị định Chính phủ 10 NXB Nhà xuất bản 11 TMĐT Thương mại điện tử 12 TS Tiến sĩ 13 TTHC Trung tâm hành chính 14 UBND Ủy ban Nhân dân 15 VN Việt Nam 16 VTĐTNĐ Vận tải đường thủy nội địa 17 XHCN Xã hội chủ nghĩa Danh mục từ viết tắt tiếng Anh STT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Anh Nghĩa tiếng Việt 1 3PL Third-party logistics Logistics bên thứ ba 2 4PL Fourth-party logistics Logistics bên thứ tư 3 ADB Asian Development Bank Ngân hàng phát triển châu Á 4 AGV Automated guided vehicle Xe chuyển hàng tự động 5 AHP Analytic Hierarchy Process mô hình phân tích thứ bậc 6 AI Artificial intelligence Trí tuệ nhân tạo 7 AIS Automatic Identification System Hệ thống nhận diện tự động 8 ASEAN The Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á 9 BOT Build – Operate - Transfer Hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao x 10 CIF Cost, insurance, and freight Giá thành, Bảo hiểm và Cước 11 CNG Compressed Natural gas Khí thiên nhiên nén 12 COVID-19 Coronavirus Disease 2019 Dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do virút Corona gây ra năm 2019 13 CPS Cyber-physical system Hệ thống không gian mạng thực – ảo 14 CPTPP Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương 15 CSCMP Council of Supply Chain Management Professionals Hội đồng các chuyên gia quản trị chuỗi cung ứng 16 DRS Data Recording Systems Hệ thống ghi dữ liệu 17 DSS Decision Support Systems Hệ thống hỗ trợ quyết định 18 DWT Deadweight tonnage Trọng tải toàn phần 19 EDI Electronic data interchange Hệ thống trao đổi dữ liệu ở tầm quốc gia 20 EFA Exploratory factor analysis Phân tích yếu tố khám phá 21 ES Expert Systems Hệ thống chuyên gia 22 ETC Electronic Toll Collection Làn thu phí tự động 23 EU European Union Liên minh châu Âu 24 EVFTA European Union– Vietnam Free Trade Agreement Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU 25 EWEC East-West Economic Corridor Hành lang kinh tế Đông – Tây 26 FOB Free On Board Miễn trách nhiệm Trên Boong tàu 27 FS Smart factories Nhà máy thông minh 28 FTA Free trade agreement Hiệp định thương mại tự do 29 GCI Global Connectedness Index Chỉ số Kết nối toàn cầu xi 30 GDP Gross domestic product Tổng sản phẩm nội địa 31 GMS Greater Mekong Subregion Tiểu vùng Sông Mekong Mở rộng 32 IATA International Air Transport Association Hiệp hội vận tải hàng không thế giới 33 ICAO International Civil Aviation Organization Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế 34 ICD Inland Container Depot Cảng cạn/ cảng khô/ cảng nội địa 35 ICS International Chamber of Shipping Phòng Vận tải biển quốc tế 36 IMO International Maritime Organization Tổ chức Hàng hải Quốc tế 37 INCOTERMS International Commercial Terms Điều khoản thương mại quốc tế 38 IoS Internet of Services Internet dịch vụ 39 IoT Internet of Things Internet vạn vật 40 IT Information technology Công nghệ thông tin 41 JICA Japan International Cooperation Agency Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản 42 KLM Koninklijke Luchtvaart Maatschappij Hãng hàng không Quốc gia Hà Lan 43 LAC The US. Logistics Administration Council Hội đồng quản trị logistics Hoa Kỳ 44 LIS Logistics Information System Hệ thống thông tin logistics 45 LPG Liquefied Petroleum Gas Khí dầu mỏ hóa lỏng 46 LPI Logistics performa