Luận án Cải thiện môi trường ñầu tư ở các tỉnh vùng Trung du, miền núi phía Bắc

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O TR¦êNG §¹I HäC KINH TÕ QUèC D¢N ---------- --------- §ç§ç H¶IH¶I HHåH ååå C¶I THIÖN M¤I TR¦êNG §ÇU T¦ ë C¸C TØNH VïNG TRUNG DU, MIÒN NóI PHÝA B¾C VIÖT NAM ChuyªnChuyªn ngnhngnh :::: KINHKINH TÕTÕ CHÝNHCHÝNH TRÞTRÞ MM sèsè :::: 62.31.01.0162.31.01.01 luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. pgs.ts. §ÆNG V¡N TH¾NG 2. ts. §ç THÞ KIM HOA Hµ Néi, 10 - 2011 i LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu và trích dn nêu trong lun án là hoàn toàn trung thc. Kt qu nghiên cu ca lun án chưa tng ñưc ngưi khác công b trong bt kì công trình nào. Hà Ni, ngày 2 tháng 10 năm 2011 Tác gi lun án ð Hi H ii MC LC LI CAM ðOAN ............................................................................................................... i DANH MC T VIT TT ........................................................................................ iv DANH MC BNG BIU .............................................................................................. v DANH MC SƠ ð....................................................................................................... vi DANH MC HÌNH V ................................................................................................. vi PHN M ðU ............................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TNG QUAN NGHIÊN CU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU .................................................................................................................. 7 1.1. Tng quan các công trình nghiên cu....................................................... 7 1.1.1. Các công trình nghiên cu trong nưc ......................................................... 7 1.1.2. Các công trình nghiên cu ca nưc ngoài ................................................ 15 1.2. Phương pháp nghiên cu ca lun án .................................................... 23 1.2.1. Phương pháp phân tích tng hp................................................................ 23 1.2.2. Phương pháp kho sát bng phiu............................................................. 25 1.2.3. Phương pháp phân tích SWOT .................................................................. 30 1.2.4. Các phương pháp nghiên cu khác ............................................................ 31 1.3. Khung lô gíc ca ñ tài.......................................................................... 32 TIU KT CHƯƠNG 1 ............................................................................................... 34 CHƯƠNG 2: CƠ S LÍ LUN VÀ THC TIN CI THIN MÔI TRƯNG ðU TƯ ....................................................................................................... 36 2.1. Cơ s lí lun ............................................................................................. 36 2.1.1. ðu tư và vai trò ca ñu tư....................................................................... 36 2.1.2. Môi trưng ñu tư...................................................................................... 39 2.1.3. Ci thin môi trưng ñu tư ....................................................................... 51 2.2. Cơ s thc tin v ci thin môi trưng ñu tư...................................... 63 2.2.1. Bi cnh quc t và trong nưc tác ñng ñn vic ci thin môi trưng ñu tư các tnh TDMNPB.................................................................................. 63 2.2.2. Kinh nghim ci thin môi trưng ñu tư trong và ngoài nưc................... 68 TIU KT CHƯƠNG 2 ............................................................................................... 86 CHƯƠNG 3 : THC TRNG V MÔI TRƯNG ðU TƯ CÁC TNH TRUNG DU, MIN NÚI PHÍA BC ............................................................ 88 3.1. nh hưng ca ñiu kin t nhiên, kinh t xã hi và h thng pháp lut ............................................................................................................. 88 iii 3.1.1. nh hưng ca ñiu kin t nhiên, kinh t xã hi.................................... 88 3.1.2. nh hưng ca h thng lut pháp............................................................. 93 3.2. Quá trình ci thin môi trưng ñu tư các tnh TDMNPB .............. 100 3.2.1. Giai ñon t năm 19872000 ................................................................... 100 3.2.2. Giai ñon t năm 20012010 ................................................................... 102 3.3. ðánh giá chung v ci thin môi trưng ñu tư các tnh TDMNPB 110 3.3.1. Nhng kt qu ñt ñưc........................................................................... 110 3.3.2. Nhng hn ch và nguyên nhân .............................................................. 117 TIU KT CHƯƠNG 3 ............................................................................................. 136 CHƯƠNG 4 : QUAN ðIM, ðNH HƯNG, GII PHÁP CI THIN...... 138 MÔI TRƯNG ðU TƯ CÁC TNH TRUNG DU, MIN NÚI PHÍA BC ðN NĂM 2020 .................................................................................................. 138 4.1. Quan ñim v ci thin môi trưng ñu tư các tnh TDMNPB........ 138 4.1.1. Vn dng linh hot h thng lut pháp Vit Nam, phù hp vi thông l và lut pháp quc t...................................................................................... 138 4.1.2. Khai thác mt cách có hiu qu và bn vng tài nguyên thiên nhiên........ 138 4.1.3. Xây dng mi liên kt và ñm bo li ích hài hoà gia các tnh trong vùng, gia vùng vi c nưc ............................................................................. 139 4.1.4. ðm bo hài hoà li ích gia nhà ñu tư, nhà nưc và ngưi lao ñng........... 139 4.1.5. Ch ñng và tích cc tham gia mng sn xut toàn cu................................ 140 4.2. ðnh hưng ci thin môi trưng ñu tư các tnh TDMNPB........... 141 4.3. Mt s gii pháp ci thin môi trưng ñu tư các tnh TDMNPB ... 143 4.3.1. Nâng cao nhn thc, to s ñng thun.................................................... 143 4.3.2. Ci thin cơ ch, chính sách, ly chính sách huy ñng vn ñu tư kt cu h tng là khâu ñt phá................................................................................. 146 4.3.3. Nâng cao cht lưng ngun nhân lc....................................................... 152 4.3.4. Nâng cao tính minh bch và cht lưng công v...................................... 156 4.3.5. ði mi hot ñng xúc tin ñu tư, chăm sóc và thc hin hiu qu các d án ñu tư hin có .......................................................................................... 161 TIU KT CHƯƠNG 4 ............................................................................................. 168 KT LUN .................................................................................................................... 170 DANH MC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CU CA TÁC GI ......................... 174 TÀI LIU THAM KHO .......................................................................................... 175 PH LC ....................................................................................................................... 181 iv DANH MC T VIT TT AFTA ASEAN Free Trade Area APEC Asia and Pacific Economic Cooperation ASEAN Association of South East Asia Nations BOI Board of Invesment BOT Building, operation and transfer CNHHðH Công nghip hóa Hin ñi hóa DDI Domestic Direct Invesment ðH ði hc DN Doanh nghip DNNN Doanh nghip nhà nưc ðT ðu tư ðTNN ðu tư nưc ngoài EU European Union FDI Foreign Direct Invesment GCNðT Giy chng nhn ñu tư GDP Gross Dometic Product ICOR Incremetal Capital Output Rate JICA Japan International Cooperation Agency KCN Khu công nghip MTðT Môi trưng ñu tư NSNN Ngân sách nhà nưc ODA Official Development Assistance OECD Organisation for Economic, Cooperation and Development PCI Provincial Competitiveness Index SCIC State Capital Investment Corporation SWOT Strengths, Weaknesses, Oportunities and Threats TDMNPB Trung du, min núi phía Bc TNC Transnational corporation TTHC Th tc hành chính UBND U ban nhân dân UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development WB World Bank WTO World Trade Organization v DANH MC BNG BIU DANH MC BIU Biu 1. 1: Khung din gii mc ñ hài lòng ca doanh nghip ñi vi môi trưng ñu tư theo giá tr trung bình................................................. 28 Biu 2.1: Nhu cu vn ñu tư ca các tnh ñn năm 2015................................ 68 Biu 3.1: Tng giá tr sn phm (GDP) các tnh năm 2010 theo giá hin hành........ 91 Biu 3.2: Kim ngch xut khu các tnh năm 2010.......................................... 91 Biu 3.3: Kt qu thu hút ñu tư vào 4 tnh ñn năm 2000..............................102 Biu 3.4: Quy hoch phát trin các KCN ñn năm 2020 ca 4 tnh.................105 Biu 3.5: B TTHC theo ð án 30 thc hin ti các tnh năm 2010................107 Biu 3.6: T l lao ñng qua ñào to ngh ti các tnh.....................................108 Biu 3.7: Phát trin các cơ s ñào to ngh (bao gm c trung tâm gii thiu vic làm) ti các tnh .......................................................................109 Biu 3.8: So sánh kt qu thu hút ñu tư vào 4 tnh qua 2 giai ñon................111 Biu 3.9: ðóng góp t vn ca các d án ñu tư trong và ngoài nưc trong tng vn ñu tư toàn xã hi ca các tnh năm 2010 .........................112 Biu 3.10: Kt qu thu hút ñu tư vào 4 tnh theo lĩnh vc tính ñn năm 2010.........113 Biu 3.11: Tình hình phát trin các doanh nghip ti 4 tnh..............................114 Biu 3.12: Kt qu ưc lưng mô hình hi quy ................................................115 Biu 3.13: ðánh giá ca các DN v s ng h ca chính quyn .......................117 Biu 3.14: Mc ñ ng h ca ngưi dân ñi vi d án ...................................118 Biu 3.15: Mc ñ công khai thông tin doanh nghip cn bit .........................119 Biu 3.16: S lưng cơ s ñào to ngh năm 2010 ...........................................120 Biu 3.17: T l lao ñng qua ñào to ti các tnh năm 2010.............................120 Biu 3.18: Trình ñ ñào to ti các tnh năm 2010............................................121 Biu 3.19: S lưng TTHC ca các tnh năm 2010...........................................122 Biu 3.20: Trình ñ ñào to ca cán b công chc năm 2010 ...........................123 Biu 3.21: Trình ñ cán b công chc cp xã ti các tnh năm 2010.................123 Biu 3.22: Ch s năng lc cnh tranh cp tnh.................................................128 Biu 3.23: S lưng và quy mô d án FDI các tnh năm 2010.......................129 Biu 3.24: Tin ñ thc hin các d án ñu tư năm 2010 .................................131 Biu 3.25: S doanh nghip và quy mô doanh nghip năm 2010 ......................132 vi DANH MC SƠ ð Sơ ñ 1.1: Khung Lô – gíc ca ñ tài.................................................................. 32 Sơ ñ 2.1: Các kênh chính ca ngun vn ñu tư nưc ngoài .............................. 37 DANH MC HÌNH V Hình 2.1: Tác ñng ca ñu tư ñn tăng trưng kinh t.................................... 39 Hình 3.1 : Thu, chi ngân sách các tnh năm 2010.............................................. 92 Hình 3.2 : Cơ cu kinh t các tnh năm 2010..................................................... 93 Hình 3.3: Ci thin môi trưng ñu tư thúc ñy các doanh nghip phát trin...114 Hình 3.4: Giá tr sn phm các Doanh nghip FDI trong GDP........................130 Hình 3.5 : T l vn ñu tư thc hin so vi vn ñăng kí năm 2010 .................130 DANH MC BNG BIU 1 PHN M ðU 1. Tính cp thit ca ñ tài Theo Ngh ñnh 92/2006/NðCP ngày 7 tháng 9 năm 2006 ca Chính ph v lp, phê duyt và qun lý quy hoch tng th phát trin kinh t xã hi, nưc ta ñưc chia thành 6 vùng kinh t xã hi gm: vùng trung du, min núi phía Bc; vùng ñng bng sông Hng; vùng Bc Trung b và duyên hi; vùng Tây nguyên; vùng ðông Nam b và vùng ñng bng sông Cu Long. Vùng trung du, min núi Phía Bc bao gm 14 tnh: Hoà Bình, Sơn La, ðin Biên, Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Cao Bng, Lng Sơn, Yên Bái, Tuyên Quang, Bc Kn, Thái Nguyên, Phú Th và Bc Giang. Các tnh thuc khu vc này có ñc ñim chung ñu là tnh min núi, ña hình phc tp, ñiu kin t nhiên, kt cu h tng lc hu, ñi li khó khăn, ít thun li cho vic phát trin kinh t xã hi hơn các tnh ñng bng, có nhiu ñng bào dân tc thiu s sinh sng, trình ñ dân trí thp, kinh t chm phát trin, ñc bit là sn xut công nghip. Cơ cu kinh t lc hu, chm chuyn dch, giá tr sn xut công nghip trong cơ cu GDP thp, ch ñt 24,6% năm 2010, trong khi ñó giá tr sn xut công nghip trung bình ca c nưc là trên 40%. Thu nhp bình quân ñu ngưi thp nht so vi c nưc, theo s liu thng kê năm 2010, thu nhp bình quân ñu ngưi ca c vùng khong 500 USD, trong khi bình quân ca c nưc là 1.300 USD. Theo s liu thng kê, ñn cui năm 2008, vùng Tây Bc có t l h nghèo cao nht c nưc là 31,5%, chênh lch hơn 9,8 ln so vi vùng có t l h nghèo thp nht. Hot ñng thu hút ñu tư trong và ngoài nưc các tnh này còn hn ch, chưa có nhng d án ln ñóng góp ñáng k vào ngân sách cho phát trin kinh t xã hi cũng như chuyn dch cơ cu kinh t. Nguyên nhân ch yu ca kt qu thu hút ñu tư còn hn ch là môi trưng ñu tư các tnh này chưa thc s hp dn ñi vi các nhà ñu tư trong và ngoài nưc. Theo s liu ca B K hoch và ðu tư, tính ñn tháng 2 10 năm 2010 c nưc có 249 Khu công nghip ñưc quy hoch, vi din tích ñt t nhiên là 63.173 ha, trong ñó 14 tnh trung du, min núi phía Bc ch có 37 Khu công nghip ñưc quy hoch vi tng din tích ñt t nhiên là 6.703 ha, chim 15% v s lưng Khu công nghip ñưc quy hoch và 10,6% din tích ñt t nhiên ñưc quy hoch. Mt s tnh như ðin Biên, Lai Châu chưa có khu công nghip nào ñưc ñưa vào quy hoch phát trin các khu công nghip ca c nưc. Vic ñu tư kt cu h tng các khu công nghip, to qu ñt sch ñ thu hút ñu tư chm, do vy ñiu kin ñ các tnh trung du, min núi Phía Bc thu hút các nhà ñu tư trong và ngoài nưc còn gp nhiu khó khăn. Bên cnh ñó kt cu h tng lc hu, ñi li gp nhiu khó khăn; t l lao ñng qua ñào to còn thp, nhn thc v thu hút ñu tư chưa cao; năng lc qun lý còn bc l nhiu yu kém. ðng trưc nhng vn ñ khó khăn này, ñ thúc ñy phát trin kinh t xã hi, chuyn dch cơ cu kinh t theo hưng công nghip hoá hin ñi hoá, các tnh trung du, min núi phía Bc ñt ra mc tiêu là ñy mnh thu hút ñu tư. ð tăng cưng thu hút ñu tư, có nhiu gii pháp ñưc ñưa ra, trong ñó gii pháp ci thin môi trưng ñu tư có tính quyt ñnh. Vì vy, ñ tài lun án mà tác gi la chn là: Ci thin môi trưng ñu tư các tnh vùng Trung du, min núi phía Bc . ð tài này có ý nghĩa quan trng c v lý lun và thc tin. V lý lun, Lun án khái quát hoá Hc thuyt ca Ch nghĩa Mác Lê Nin, các hc thuyt trưc Mác và các nghiên cu trưc ñây v vai trò ca ñu tư ñi vi vic phát trin kinh t xã hi, vai trò ca ci thin môi trưng ñu tư ñi vi vic thu hút ñu tư, ñc bit là trong quá trình công nghip hoá hin ñi hoá hin nay. V thc tin, lun án ch rõ vai trò ca vic ci thin môi trưng ñu tư s là gii pháp hu hiu, quan trng nht ñ thu hút ñu tư trong và ngoài nưc, góp phn thúc ñy kinh t xã hi phát trin, to vic làm, tăng thu nhp cho ngưi lao ñng, xóa ñói, gim nghèo. 3 2. Mc ñích và ni dung nghiên cu 2.1. Mc ñích nghiên cu Lun án nghiên cu thc trng môi trưng ñu tư các tnh trung du, min núi phía Bc (TDMNPB), tìm ra các hn ch và nguyên nhân ca các hn ch ñó ñ ñ xut gii pháp ci thin môi trưng ñu tư ca các tnh TDMNPB. 2.2. Ni dung nghiên cu Trên cơ s nghiên cu tng quan các công trình liên quan ñn ñ tài, tác gi xây dng mô hình và la chn các phương pháp nghiên cu phù hp. Lun án làm rõ nhng vn ñ lí lun v môi trưng ñu tư, phân tích nhng yu t tác ñng ñn môi trưng ñu tư; nghiên cu kinh nghim ci thin môi trưng ñu tư trong và ngoài nưc, t ñó rút ra nhng bài hc kinh nghim v ci thin môi trưng ñu tư cho các tnh TDMNPB. Tin hành ñiu tra ñ ñánh giá thc trng, quá trình ci thin môi trưng ñu tư các tnh TDMNPB, phân tích nhng kt qu ñt ñưc, mt s hn ch yu kém và tìm ra nguyên nhân ca nhng yu kém. Trên cơ s quan ñim, ñnh hưng v ci thin môi trưng ñu tư, lun án ñ xut mt s gii pháp ci thin môi trưng ñu tư các tnh TDMNPB Vit Nam giai ñon 20112020. 3. ði tưng và phm vi nghiên cu ði tưng nghiên cu ca lun án là các yu t tác ñng ñn môi trưng ñu tư, các nhà ñu tư trong và ngoài nưc. Phm vi nghiên cu ca lun án như sau: Phm vi ni dung: môi trưng ñu tư rt rng, lun án ch yu tp trung nghiên cu ci thin by trong s các yu t thuc môi trưng mm, bao gm: tính minh bch, tính ñng thun, cht lưng công v, kt cu h tng, cht lưng ngun nhân lc, chính sách thu hút ñu tư, chăm sóc các d án ñu tư. Lun án không nghiên cu các yu t v chính tr, kinh t vĩ mô, quan h 4 quc t, tham nhũng, hi quan, tòa án, tín dng...Môi trưng ñu tư mà ñ tài tp trung nghiên cu là môi trưng cho các doanh nghip trong và ngoài nưc, vì vy ngun vn thu hút ñu tư cũng ca các doanh nghip dân doanh, gm ñu tư trc tip nưc ngoài (FDI) và ñu tư ca các doanh nghip trong nưc. ð tài không nghiên cu ñu tư gián tip nưc ngoài, h tr phát trin chính thc(ODA), vin tr t các t chc phi chính ph, cũng như ñu tư t ngân sách nhà nưc. Phm vi không gian: lun án ch yu tp trung nghiên cu ti bn tnh, trong ñó có hai tnh Tây Bc là Hoà Bình và Sơn La, hai tnh ðông Bc là Bc Giang và Lào Cai. Vic s dng s liu phân tích v môi trưng ñu tư ch yu ti bn tnh là vì bn tnh này có th ñi din cho c khu vc. Th nht là ñi din cho c vùng ðông Bc và vùng Tây Bc, th hai là mang c yu t Trung du và min núi, th ba là có c tnh biên gii, có ca khu quc t, có tnh có ñiu kin kinh t xã hi tt hơn như tnh Bc Giang, có nhng tnh có mc ñ phát trin mc trung bình như tnh Hoà Bình và Lào Cai, có tnh mc ñ khó khăn hơn như tnh Sơn La, th tư là bn tnh này có ñiu kin phát trin tt, kh năng ci thin môi trưng ñu tư tt hơn mt s tnh khác trong vùng, s to s lan ta ra c vùng. Phm vi thi gian: lun án ñánh giá hin trng môi trưng ñu tư t khi có Lut ðu tư trc tip nưc ngoài năm 1987 ñn cui năm 2010; ñưa ra quan ñim, ñnh hưng, gii pháp ci thin môi trưng ñu tư trong nhng năm ti, t năm 2011 ñn năm 2020. Vi phm vi nghiên cu như ñã nêu trên, câu hi xuyên sut quá trình nghiên cu ca ñ tài là: làm th nào ñ ci thin môi trưng ñu tư các tnh vùng TDMNPB Vit Nam? 4. Nhng ñóng góp mi ca lun án 4.1. V mt lý lun Lun án nghiên cu khái nim môi trưng ñu tư theo cách tip cn t phía các nhà ñu tư, t ñó ñ xut vic phân loi thành hai nhóm môi trưng 5 da trên tính cht có th ci thi