Thuế là một trong những công cụ kinh tế chủ yếu được nhà nước sử dụng để điều tiết
vĩ mô nền kinh tế, huy động nguồn thu cho ngân sách nhà nước, hướng đến mục tiêu tăng
trưởng kinh tế. Tại các quốc gia đang phát triển, nơi mà có tỷ trọng thuế/GDP chỉ đang
chiếm khoảng 15 – 16%, so với các nước phát triển có tỷ trọng thuế khoảng 30%/GDP
(Worlbank, 2019) thì tỷ lệ này vẫn còn khá hạn chế. Điều này đã thu hút sự quan tâm của các
nhà nghiên cứu đối với các nước đang phát triển. Mặc khác, với xu hướng vận động không
ngừng của nền kinh tế thế giới, sự tác động của quá trình hội nhập quốc tế đến tổng số thu
thuế là khó có thể tránh khỏi, bởi vì việc giảm thuế nhập khẩu (Ebrill & ctg, 1999). Thuế thu
nhập trong đó có thuế TNDN sẽ bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi của việc giảm dần mức thuế
suất, xuất hiện nhiều đối tượng nộp thuế khác nhau, giảm dần các chế độ ưu đãi thuế; thuế
giá trị gia tăng (GTGT) sẽ được sử dụng phổ biến hơn do hàng hóa lưu thông gia tăng. Khi
cấu trúc thuế quốc gia thay đổi từ quá trình tự do hóa thương mại, có thể gây ảnh hưởng đến
TTKT. Một hệ thống thuế tốt là một trong những phương tiện hiệu quả nhất để huy động nội
lực của một quốc gia, nó có tiền đề cho việc tạo ra môi trường thuận lợi giúp thúc đẩy tăng
trưởng và phát triển kinh tế (Ogbonna, 2016). Để trả lời cho những về những vấn đề trên
dưới góc độ nghiên cứu, đề tài đã sử dụng dữ liệu của 55 quốc gia đang phát triển trên thế
giới trong giai đoạn 2000 – 2019, với phương pháp GMM, luận án có kết quả như sau: (1)
Mỗi hình thức TDHTM mà các quốc gia đang phát triển lựa chọn sẽ tạo ra hiệu ứng khác
nhau và điều chỉnh cấu trúc thuế theo hướng gia tăng gánh nặng thuế tiêu dùng; (2) Tác giả
đã chứng minh được tại các quốc gia đang phát triển cấu trúc thuế chủ yếu dựa trên thuế tiêu
dùng sẽ hỗ trợ hiệu quả cho TTKT; (3) Tìm thấy sự khác biệt giữa các nhóm quốc gia có
cùng mức thu nhập. Khi thu nhập càng cao thì sự phụ thuộc vào thuế thu nhập càng nhiều;
(4) Khi các nước đang phát triển duy trì mức TDHTM cao sẽ làm giảm tác động tích cực của
tổng thu thuế đến TTKT, để giảm thiểu ảnh hưởng này có thể xem xét điều chỉnh cấu trúc
thuế theo hướng gia tăng thuế tiêu dùng và thuế thu nhập.
223 trang |
Chia sẻ: thuylinhk2 | Ngày: 28/12/2022 | Lượt xem: 702 | Lượt tải: 2
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Cấu trúc thuế và tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của tự do hóa thương mại tại các nước đang phát triển, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
BỘ TÀI CHÍNH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH – MARKETING
******
TRẦN XUÂN HẰNG
CẤU TRÚC THUẾ VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ DƯỚI VAI
TRÒ CỦA TỰ DO HÓA THƯƠNG MẠI TẠI CÁC NƯỚC
ĐANG PHÁT TRIỂN
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2022
BỘ TÀI CHÍNH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH – MARKETING
******
TRẦN XUÂN HẰNG
CẤU TRÚC THUẾ VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ DƯỚI VAI
TRÒ CỦA TỰ DO HÓA THƯƠNG MẠI TẠI CÁC NƯỚC ĐANG
PHÁT TRIỂN
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGÀNH :TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
MÃ SỐ NGÀNH : 9340201
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS HỒ THỦY TIÊN
TS. NGUYỄN VĂN THUẬN
Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2022
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án “Cấu trúc thuế và tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của
tự do hóa thương mại tại các nước đang phát triển” là công trình nghiên cứu của cá
nhân tôi. Các dữ liệu cũng như kết quả nghiên cứu được trình bày trong Luận án có
nguồn gốc rõ ràng và đáng tin cậy. Những kết luận khoa học của Luận án chưa từng được
cá nhân nào công bố trong bất kỳ các công trình khác.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2022
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Trần Xuân Hằng
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS.TS Hồ Thủy Tiên và TS. Nguyễn Văn
Thuận đã luôn tận tình hỗ trợ, giúp đỡ, động viên tôi để hoàn thành luận án này.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến quý Thầy Cô Viện đào tạo sau đại học, đặc biệt là
TS. Phạm Quốc Việt đã hỗ trợ tôi nói riêng và các anh chị Nghiên cứu sinh nói chung
trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến gia đình, đồng nghiệp, bạn bè
đã tạo điều kiện về thời gian và đóng góp ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành nhiệm vụ
nghiên cứu của mình.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2022
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Trần Xuân Hằng
i
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................................... vii
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ .............................................................................................. viii
TÓM TẮT ............................................................................................................................... ix
ABSTRACT ............................................................................................................................. x
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................ 1
1.1 Lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu ................................................................................... 1
1.2 Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................................... 4
1.3 Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................................... 5
1.4 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................ 5
1.5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 7
1.5.1 Đối tượng nghiên cứu............................................................................................... 7
1.5.2 Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 7
1.6 Đóng góp mới của luận án ............................................................................................. 7
1.6.1 Về mặt khoa học ....................................................................................................... 7
1.6.2 Về mặt thực tiễn ....................................................................................................... 8
1.7 Bố cục của luận án ......................................................................................................... 9
CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT .......................................................................... 10
2.1 Các khái niệm liên quan ............................................................................................... 10
2.1.1 Khái niệm tăng trưởng kinh tế ............................................................................... 10
2.1.2 Khung khái niệm về cấu trúc thuế ......................................................................... 12
2.1.2.1 Khái niệm về thuế ............................................................................................ 12
2.1.2.2 Khái niệm về cấu trúc thuế .............................................................................. 14
2.1.2.3 Phân loại cấu trúc thuế ..................................................................................... 17
2.1.3 Khái niệm về tự do hóa thương mại ....................................................................... 19
2.2 Khung phân tích lý thuyết ............................................................................................ 21
2.2.1 Lý thuyết tăng trưởng kinh tế ................................................................................. 21
2.2.1.1 Lý thuyết của John Maynard Keynes .............................................................. 21
2.2.1.2 Lý thuyết tăng trưởng ngoại sinh ..................................................................... 22
2.2.1.3 Lý thuyết tăng trưởng nội sinh ........................................................................ 23
2.2.2 Lý thuyết thuế ........................................................................................................ 26
ii
2.2.2.1 Lý thuyết lựa chọn công (Public choice) 26
2.2.2.2 Lý thuyết thuế tối ưu (Optimal taxation) 27
2.3 Lý thuyết mối quan hệ giữa cấu trúc thuế, tự do hóa thương mại và tăng trưởng kinh tế
...................................................................................................................................... 29
2.3.1 Lý thuyết tác động của tự do hóa thương mại đến cấu trúc thuế ........................... 29
2.3.1.1 Lý thuyết tĩnh (Static theory) ........................................................................... 30
2.3.1.2 Lý thuyết động (Dynamic theory) ................................................................... 31
2.3.2 Lý thuyết thuế trong các mô hình tăng trưởng kinh tế ........................................... 32
2.3.2.1 Thuế trong mô hình tăng trưởng Solow .......................................................... 32
2.3.2.2 Thuế trong mô hình tăng trưởng nội sinh ........................................................ 34
2.3.3 Tự do hóa thương mại, cấu trúc thuế và tăng trưởng kinh tế ................................. 35
2.3.3.1 Mô hình hai quốc gia (Two-country Model) ................................................... 35
2.3.3.2 Thuế và tăng trưởng nội sinh trong nền kinh tế mở ......................................... 36
2.4 Lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm ....................................................................... 38
2.4.1 Tác động của tự do hóa thương mại đến cấu trúc thuế .......................................... 38
2.4.1.1 Tự do hóa thương mại tác động đến từng sắc thuế cụ thể ............................... 38
2.4.1.2 Tăng trưởng kinh tế tác động đến cấu trúc thuế .............................................. 44
2.4.1.3 Tỷ trọng ngành nông nghiệp tác động đến cấu trúc thuế ................................ 45
2.4.1.4 Chi tiêu chính phủ tác động đến cấu trúc thuế ................................................ 46
2.4.1.5 Lạm phát tác động đến cấu trúc thuế ............................................................... 47
2.4.2 Tác động của cấu trúc thuế đến tăng trưởng kinh tế .............................................. 48
2.4.2.1 Tác động của thuế thu nhập đến tăng trưởng kinh tế ...................................... 49
2.4.2.2 Tác động của thuế tiêu dùng đến tăng trưởng kinh tế ..................................... 51
2.4.2.3 Tác động của thuế ngoại thương đến tăng trưởng kinh tế ............................... 54
2.4.3 Cấu trúc thuế và tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của tự do hóa thương mại ........ 54
2.5 Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................................. 58
Kết luận chương 2 .................................................................................................................. 60
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................... 61
3.1 Quy trình nghiên cứu .................................................................................................... 61
3.2 Lựa chọn biến và mô hình nghiên cứu đề xuất............................................................. 63
3.2.1 Tự do hóa thương mại tác động đến cấu trúc thuế tại các nước đang phát triển ... 63
3.2.2 Cấu trúc thuế tác động đến tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển........ 64
iii
3.2.3 Cấu trúc thuế tác động đến tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của tự do hóa thương
mại .......................................................................................................................................... 66
3.3 Mô tả biến và giả thuyết nghiên cứu ............................................................................ 67
3.3.1 Tự do hóa thương mại tác động đến cấu trúc thuế tại các nước đang phát triển ... 67
3.3.2 Cấu trúc thuế tác động đến tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển........ 73
3.3.3 Mẫu nghiên cứu ...................................................................................................... 76
3.4 Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 77
3.4.1 Tác động của tự do hóa thương mại đến cấu trúc thuế .......................................... 78
3.4.1.1 Kiểm định tính dừng dữ liệu bảng (Panel unit root test) ................................. 78
3.4.1.2 Kiểm định đồng liên kết bảng Westerlund ...................................................... 79
3.4.1.3 Mô hình kiểm định mối quan hệ nhân quả Granger giữa hai biến .................. 80
3.4.2 Tác động của cấu trúc thuế đến tăng trưởng kinh tế .............................................. 81
3.4.2.1 Phương pháp Dif-GMM (Difference Generalized method of moments) ........ 81
3.4.2.2 Kiểm định sự khác biệt về tự do hóa thương mại giữa các nhóm mẫu nước .. 84
Kết luận chương 3 .................................................................................................................. 85
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............................................. 86
4.1 Thực trạng cấu trúc thuế tại các nước đang phát triển giai đoạn 2000 – 2019 ............. 86
4.1.1 Số thu thuế tại các nước đang phát triển ................................................................. 86
4.1.2 Tự do hóa thương mại, số thu thuế và tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát
triển ........................................................................................................................................ 88
4.1.3 Cấu trúc thuế của các nước đang phát triển phân theo từng nhóm thu nhập ......... 89
4.2 Thống kê mô tả ............................................................................................................. 92
4.3 Kết quả tác động của tự do hóa thương mại đến cấu trúc thuế tại các nước đang phát
triển ..................................................................................................................................... 95
4.3.1 Tương quan giữa các biến ...................................................................................... 95
4.3.2 Kiểm định tính dừng .............................................................................................. 96
4.3.3 Mối quan hệ nhân quả Granger giữa tự do hóa thương mại và cấu trúc thuế ........ 96
4.3.4 Kiểm định mối quan hệ nhân quả Granger tác động của tự do hóa thương mại đến
cấu trúc thuế ........................................................................................................................... 97
4.3.5 Kết quả ước lượng và phân tích ............................................................................. 98
4.3.5.1 Tự do hóa thương mại tác động đến tổng thu thuế tại các nước đang phát triển
................................................................................................................................................ 98
iv
4.3.5.2 Tự do hóa thương mại tác động đến thuế thu nhập tại các nước đang phát triển
.............................................................................................................................................. 100
4.3.5.3 Tự do hóa thương mại tác động đến thuế tiêu dùng tại các nước đang phát triển
.............................................................................................................................................. 102
4.3.5.4 Tự do hóa thương mại tác động đến thuế ngoại thương tại các nước đang phát
triển ...................................................................................................................................... 103
4.4 Kết quả kiểm định cấu trúc thuế tác động đến tăng trưởng kinh tế tại các nước đang
phát triển ........................................................................................................................... 105
4.4.1 Tương quan giữa các biến .................................................................................... 105
4.4.2 Kiểm định tính dừng ............................................................................................ 106
4.4.3 Kết quả kiểm định theo nhóm quốc gia ............................................................... 106
4.4.3.1 Cấu trúc thuế tác động đến tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển107
4.4.3.2 Cấu trúc thuế tác động đến tăng trưởng kinh tế tại các nước thu nhập thấp và
trung bình thấp ..................................................................................................................... 111
4.4.3.3 Cấu trúc thuế tác động đến tăng trưởng kinh tế tại các nước có thu nhập trung
bình cao ................................................................................................................................ 114
4.5 Kiểm định tác động của cấu trúc thuế đến tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của tự do
hóa thương mại ................................................................................................................. 116
4.5.1 Kiểm định tổng thu thuế tác động đến tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của tự do
hóa thương mại .................................................................................................................... 117
4.5.2 Kiểm định thuế thu nhập tác động đến tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của tự do
hóa thương mại .................................................................................................................... 121
4.5.3 Kiểm định thuế tiêu dùng tác động đến tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của tự do
hóa thương mại .................................................................................................................... 124
4.5.4 Kiểm định thuế ngoại thương tác động đến tăng trưởng kinh tế dưới vai trò của tự
do hóa thương mại ............................................................................................................... 126
Kết luận chương 4 ................................................................................................................ 128
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ..................................................... 129
5.1 Kết luận ....................................................................................................................... 129
5.2 Một số gợi ý chính sách .............................................................................................. 133
5.2.1 Các gợi ý chính sách đối với hoạt động tự do hóa thương mại ........................... 133
5.2.1.1 Chiến lược sản xuất thay thế nhập khẩu ........................................................ 133
v
5.2.1.2 Chiến lược thúc đẩy xuất khẩu ...................................................................... 134
5.2.2 Một số gợi ý chính sách với cấu trúc thuế ........................................................... 134
5.2.3 Gợi ý chính sách cho từng nhóm nước ................................................................ 141
5.2.3.1 Nhóm nước có thu nhập thấp và trung bình thấp .......................................... 141
5.2.3.2 Nhóm nước có thu nhập trung bình cao ........................................................ 144
5.2.4 Một số gợi ý chính sách đối với Việt Nam .......................................................... 146
5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ..................................................................... 150
Kết luận chương 5 ................................................................................................................ 150
KẾT LUẬN CỦA LUẬN ÁN ............................................................................................. 151
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ................................ 153
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 155
DANH MỤC PHỤ LỤC ...................................................................................................... 167
vi
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
AFTA Asean Free Trade Area - Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN
ARDL Autoregressive distributed lags – Mô hình tự hồi quy phân phối trễ
CGE Computable General Equibrilium - Mô hình cân bằng tổng thể
EU European Union – Liên minh châu Âu
FDI Foreign Direct Investment – Đầu tư trực tiếp nước ngoài
FEM Fixed Effects Model - Mô hình tác động cố định
FTA Free Trade Area - Hiệp định Thương mại Tự do
GDP Gross Domestic Product – Tổng sản phẩm quốc nội
GTGT Giá trị gia tăng
MG Mean Group
NAFTA North American Free Trade Agreement – Hiệp định Thương mại
Tự do Bắc Mỹ
NSNN Ngân sách nhà nước
NTBs Non-Tariff Trade Barriers – Hàng rào phi thuế quan
OECD Organization for Economic Cooperation and Development – Tổ
chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế
OLS Ordinary Least Square – Phương pháp bình phương nhỏ
PMG Pooled Mean Group
TDHTM Tự do hóa thương mại
TTĐB Tiêu thụ đặc biệt
TNCN Thu nhập cá nhân
TNDN Thu nhập doanh nghiệp
TTKT Tăng trưởng kinh tế
VAR Vector autorewardsion – Mô hình tự hồi quy
(XK + NK)/GDP (Xuất khẩu + Nhập khẩu)/Tổng sản phẩm quốc nội
WTO World Trade Organization – Tổ chức Thương mại Thế giới
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Thu nhập bình quân đầu người theo phân loại của Ngân hàng Thế giới ............... 77
Bảng 3.2. Kiểm định sự khác biệt về tự do hóa thương mại .................................................. 85
Bảng 4.1. Thống kê mô tả các nước đang phát triển .............................................................. 92
Bảng 4.2. Tương quan giữa biến trong mô hình ..................................................................... 95
Bảng 4.3. Kết quả kiểm định tính dừng .................................................................................. 96
Bảng 4.4. Kiểm định đồng liên kết Westerlund cho các nước đang phát triển ...................... 97
Bảng 4.5. Kết quả kiểm định Granger .................................................................................... 97
Bảng 4.6. Tự do hóa thương mại tác động đến tổng thu thuế tại các nước đang phát triển giai
đoạn 2000 – 2019 .................................................................................................................. 100
Bảng 4.7. Tự do hóa thương mại tác động đến thuế thu nhập tại các nước đang phát triển 10