Luận án Chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của một số quốc gia đông nam á và bài học cho Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI DƯƠNG TRỌNG KHOA CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM THƯƠNG MẠI CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM Chuyên ngành : Kinh tế Quốc tế Mã số : 9.31.01.06 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS. TS. Nguyễn Huy Hoàng TS. Nguyễn Bùi Nam Hà Nội, 2024 HÀ NỘI - 2022 MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................ 7 DANH MỤC HÌNH .................................................................................................... 8 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ 9 LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu: ...................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 4 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án............................... 5 4.1. Phương pháp luận ........................................................................................ 5 4.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án ......................................................... 5 5. Tính mới của Luận án ......................................................................................... 6 6. Kết cấu của Luận án ............................................................................................ 6 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ....................................... 8 LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ........................................................................................ 8 1.1. Các nghiên cứu liên quan đến bảo hiểm .......................................................... 8 1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến chính sách bảo hiểm thương mại . 10 1.3. Những điểm đã thống nhất về cơ sở lý thuyết, những khoảng trống nghiên cứu của Luận án ........................................................................................................... 15 1.3.1. Những kết quả đạt được sự nhất trí qua các công trình nghiên cứu ...... 15 1.3.2. Những khoảng trống và hướng nghiên cứu tiếp tục của luận án............ 15 Tiểu kết chương 1...................................................................................................... 16 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM THƯƠNG MẠI ......................................................................................................... 17 2.1. Cơ sở lý luận về bảo hiểm thương mại .......................................................... 17 2.1.1. Khái niệm bảo hiểm thương mại ............................................................. 17 2.1.2. Các chủ thể tham gia bảo hiểm ............................................................... 19 2.1.3. Sản phẩm bảo hiểm thương mại .............................................................. 20 2.2. Cơ sở lý luận về chính sách phát triển bảo hiểm thương mại ........................ 23 2.2.1. Khái niệm liên quan ................................................................................ 23 2.2.2. Vai trò của chính sách phát triển bảo hiểm thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế .......................................................................................... 26 2.2.3. Cơ quan điều hành, giám sát kinh doanh bảo hiểm thương mại ............ 29 2.2.4. Hệ thống chính sách phát triển bảo hiểm thương mại ............................ 30 2.3. Tiêu chí đo lường kết quả chính sách phát triển bảo hiểm thương mại ......... 34 2.3.1. Tiêu chí phát triển bảo hiểm thương mại ............................................... 34 2.3.2. Tiêu chí đánh giá chính sách phát triển bảo hiểm thương mại .............. 35 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách phát triển bảo hiểm thương mại ........ 45 2.4.1. Các yếu tố từ phía Nhà nước .................................................................. 45 2.5.2. Các yếu tố từ phía thị trường bảo hiểm thương mại .............................. 46 Tiểu kết chương 2...................................................................................................... 47 CHƯƠNG 3: CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM THƯƠNG MẠI CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á .............................................................................. 48 3.1 Thực trạng chính sách phát triển bảo hiểm thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế của Thái Lan ................................................................................. 48 3.1.1. Thị trường bảo hiểm thương mại tại Thái Lan ....................................... 48 3.1.2. Cơ quan điều hành, giám sát kinh doanh bảo hiểm thương mại ............ 52 3.1.3. Hệ thống chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Thái Lan ..... 55 3.1.4. Đánh giá các chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Thái Lan ........................................................................................................................... 66 3.2 Thực trạng chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Singapore .......... 76 3.2.1. Thị trường bảo hiểm thương mại tại Singapore ..................................... 76 3.2.2. Cơ quan điều hành, giám sát kinh doanh bảo hiểm thương mại ............ 82 3.2.3. Hệ thống chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Singapore ... 84 3.2.4. Đánh giá các chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Singapore ........................................................................................................................... 96 3.3. So sánh chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Singapore, Thái Lan ................................................................................................................................. 103 3.3.1. Điểm tương đồng .......................................................................................... 103 3.3.2. Điểm khác biệt....................................................................................... 103 Tiểu kết chương 3.................................................................................................... 107 CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM THƯƠNG MẠI CỦA VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN ...................... 108 4.1. Thị trường bảo hiểm Việt Nam .................................................................... 108 4.1.1. Các doanh nghiệp bảo hiểm tại Việt Nam ............................................ 108 4.1.2. Các sản phẩm bảo hiểm được cung cấp tại Việt Nam .......................... 110 4.1.3. Doanh thu bảo hiểm tại Việt Nam ......................................................... 113 4.2. Cơ quan quản lý ....................................................................................... 115 4.3. Hệ thống chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam ...... 116 4.4. Đánh giá các chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của VN .............. 124 4.4.1. Tiêu chí đánh giá chính sách ................................................................ 124 4.4.2. Kết quả .................................................................................................. 131 4.4.3. Hạn chế ................................................................................................. 134 4.4.4. Nguyên nhân.......................................................................................... 135 4.5. Bài học kinh nghiệm rút ra từ thực trạng chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của ba nước .................................................................................................. 136 4.5.1. Tăng cường hỗ trợ của Chính phủ ........................................................ 136 4.5.2 Tăng cường ý thức của người tham gia bảo hiểm ................................. 138 4.5.3. Phát triển mô hình kinh doanh mới phù hợp với sự thay đổi của môi trường ......................................................................................................................... 138 4.5.4. Phát triển cơ sở hạ tầng bảo hiểm để thúc đẩy kinh doanh bảo hiểm .. 139 4.5.5. Phát huy vai trò của Hệ thống bảo hiểm trong việc phát triển bền vững các hệ thống kinh tế và xã hội ......................................................................... 140 4.5.6. Tăng cường vai trò của cơ quan giám sát bảo hiểm............................. 140 4.5.7. Đảm bảo hệ thống pháp luật theo chuẩn quốc tế ................................. 141 4.5.8. Phát triển trung tâm bảo hiểm và tái bảo hiểm .................................... 142 4.6. Bối cảnh kinh tế xã hội và cơ hội, thách thức đối với phát triển bảo hiểm thương mại tại Việt Nam ................................................................................................. 145 4.6.1. Bối cảnh kinh tế xã hội .......................................................................... 145 4.6.2. Cơ hội và thách thức đối với phát triển thị trường bảo hiểm tại Việt Nam ......................................................................................................................... 147 4.7. Một số gợi ý về giải pháp nhằm hoàn thiện việc hoạch định và thực thi chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam thời gian tới ...................... 149 4.7.1.Tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về kinh doanh bảo hiểm .................. 149 4.7.2. Tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng và lành mạnh ...................... 150 4.7.3. Khuyến khích ứng dụng công nghệ mới trong hoạt động kinh doanh bảo hiểm ................................................................................................................. 152 4.7.4. Tăng cường hỗ trợ các chủ thể tham gia bảo hiểm .............................. 154 4.7.5. Tăng cường hỗ trợ các doanh nghiệp bảo hiểm ................................... 155 4.7.6. Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong bảo hiểm ........ 157 Tiểu kết chương 4.................................................................................................... 159 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 160 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 162 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 175 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Tỷ suất sinh lời trên vốn CSH trong các công ty BH nhân thọ của Thái Lan năm 2020 ................................................................................................................... 50 Bảng 3.2. Chỉ tiêu đánh giá mật độ bảo hiểm và tỷ lệ thâm nhập bảo hiểm của Thái Lan trong năm 2021 .................................................................................................. 66 Bảng 3.3. Thống kê tỷ lệ an toàn vốn CAR của hoạt động kinh doanh bảo hiểm nhân thọ .............................................................................................................................. 67 Bảng 3.4. Tỷ lệ thâm nhập bảo hiểm của Thái Lan từ năm 2017 đến quý III năm 2021 ................................................................................................................................... 73 Bảng 3.5. Tổng phí kinh doanh bảo hiểm chung (phi nhân thọ) theo loại hình năm 2021 ........................................................................................................................... 81 Bảng 3.6. Tổng phí kinh doanh bảo hiểm nhân thọ theo loại hình năm 2021 .......... 82 Bảng 3.7. Thống kê về các chỉ tiêu liên quan đến Hợp đồng bảo hiểm nhân thọ hàng năm (cuối kỳ) ............................................................................................................ 96 Bảng 3.8. Chỉ tiêu phát triển bảo hiểm của Singapore giai đoạn 2010 - 2021 ......... 98 Bảng 4.1. Số lượng các công ty bảo hiểm theo loại hình doanh nghiệp năm 2020 tại Việt Nam ................................................................................................................. 108 Bảng 4.2. Số lượng các công ty bảo hiểm tại Việt Nam trong giai đoạn 2010 - 2022 ................................................................................................................................. 109 Bảng 4.3. Doanh thu các sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ .................................... 112 Bảng 4.4: Doanh thu bảo hiểm nhân thọ, phi nhân thọ (tỷ đồng) ........................... 113 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Khung đánh giá chính sách phát triển bảo hiểm thương mại .................... 38 Hình 3.1. Tỷ trọng bảo hiểm phi nhân thọ ở Thái Lan ............................................. 50 Hình 4.1. Cơ cấu sản phẩm bảo hiểm nhân thọ năm 2022...................................... 110 Hình 4.2. Cơ cấu sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ năm 2022 ............................... 111 Hình 4.3. Cơ cấu tổ chức của Cục quản lý,Giám sát bảo hiểm ............................. 115 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Diễn giải tiếng Việt Diễn giải tiếng Anh Hiệp hội các quốc gia Đông Association of South East ASEAN Nam Á Asian Nations BH Bảo hiểm BHNT Bảo hiểm nhân thọ BHTM Bảo hiểm Thương mại Bảo hiểm trách nhiệm dân BHTNDS sự BHPNT Bảo hiểm phi nhân thọ DN Doanh nghiệp DNBH Doanh nghiệp bảo hiểm ĐNA Đông Nam Á EU Liên minh Châu Âu European Union HĐ Hợp đồng HĐBH Hợp đồng bảo hiểm KTQT Kinh tế quốc tế KTTT Kinh tế thị trường GTGT Giá trị gia tăng LHQ Liên hợp quốc WTO Tổ chức thương mại thế giới World Trade Organization XHCN Xã hội chủ nghĩa LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm ngày càng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển của nền kinh tế - xã hội. Mọi quốc gia trên thế giới luôn đưa ra những giải pháp chính sách nhằm thúc đẩy, khuyến khích hoạt động bảo hiểm phát triển, tăng số lượng các loại bảo hiểm bắt buộc, miễm giảm thuế thu nhập đối với người kinh doanh bảo hiểm, tạo điều kiện thuận lợi cho nhà bảo hiểm đầu tư Thị trường bảo hiểm thương mại của Việt Nam trong những năm gần đây có một sự tăng trưởng khá mạnh mẽ, kể cả trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ và phi nhân thọ, số lượng các công ty bảo hiểm, sản phẩm bảo hiểm tăng, kéo theo sự phát triển sôi động trên thị trường bảo hiểm, nhất là trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ. Việt Nam là một trong những quốc gia đang có sự phát triển nhanh trong khu vực ASEAN. Sự mở cửa và hội nhập ngày càng sâu rộng đã giúp thị trường tài chính nói chung và thị trường bảo hiểm nói riêng tiếp cận được với các công ty bảo hiểm lớn trên thế giới, cung cấp các sản phẩm ngày càng đa dạng cho thị trường Việt Nam. Nhiều liên kết bảo hiểm bancassurance đã được hình thành, góp phần mở rộng thị trường bảo hiểm thương mại tại Việt Nam. Kết quả trên là dưới sự tác động của hệ thống chính sách về bảo hiểm tại Việt Nam. Để tạo điều kiện phát triển lĩnh vực bảo hiểm, nhất là đối với bảo hiểm thương mại, chính phủ đã ban hành Luật kinh doanh bảo hiểm, là căn cứ cho các doanh nghiệp bảo hiểm, các doanh nghiệp tái bảo hiểm và các đại lý bảo hiểm thực hiện các hoạt động kinh doanh theo Luật. Hệ thống luật pháp của Việt Nam trong lĩnh vực bảo hiểm đã phần nào đáp ứng được yêu cầu của các công ty bảo hiểm cũng như những người tham gia bảo hiểm. Song, theo đánh giá từ Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam, chính sách bảo hiểm của Việt Nam hiện nay cũng đang chưa thực sự tạo ra nền tảng vững chắc để đảm bảo thị trường bảo hiểm thương mại phát triển một cách an toàn, bền vững. Mức độ thâm nhập và phát triển của thị trường bảo hiểm Việt Nam chưa tương xứng với tiềm năng. Việc thực thi các chính sách bồi thường còn chưa được tốt, còn nhiều vướng mắc thủ tục hành chính, tính minh bạch chưa cao. Thứ hai, sản phẩm bảo hiểm ở một số lĩnh 1 vực quan trọng như nông nghiệp, thiên tai, rủi ro tín dụng và tài chính chưa có những chính sách bảo hiểm hợp lý. Những năm gần đây, bối cảnh toàn cầu hóa diễn ra nhanh chóng tạo điều kiện cho tự do thương mại hóa, dẫn tới ngày càng có nhiều doanh nghiệp bảo hiểm nước ngoài thâm nhập vào thị trường Việt Nam. Trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, các chính sách về bảo hiểm cũng cần tiệm cận với các quy tắc và cam kết quốc tế trong các tổ chức và Hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia. Chính vì vậy, việc học tập kinh nghiệm của các quốc gia láng giềng như Thái Lan và Singapore là cần thiết. Trên cơ sở đó, Việt Nam có thể có những định hướng và điều hỉnh hệ thống chính sách sao cho có thể khai thác được tiềm năng của thị trường bảo hiểm Việt Nam trong tương lai. Thị trường bảo hiểm Thái Lan và Singapore là hai thị trường sôi động hàng đầu trong Đông Nam Á. Tốc độ tăng trưởng bảo hiểm của khu vực ASEAN được đánh giá là ở mức độ nhanh với tăng trưởng bình quân khoảng 7 – 8%/năm. Singapore là quốc gia có tỷ lệ thâm nhập bảo hiểm cao nhất trong khu vực ASEAN, đạt khoảng 7,4%. Tuy nhiên, nếu xét về quy mô doanh thu phí bảo hiểm thì Thái Lan được đánh giá là đứng đầu trong khu vực với tỷ trọng doanh thu phí bảo hiểm khoảng 28,7% tổng doanh thu phí bảo hiểm ASEAN (Ngô Trung Dũng, 2019). Hai quốc gia này cũng là những quốc gia thay nhau dẫn đầu trong lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ (Thái Lan) và nhân thọ (Singapore) trong tổng thị phần thị trường của ngành trong khu vực ASEAN. Sự ổn định và hiệu quả từ các chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của chính phủ Thái Lan và Singapore là một trong những yếu tố tác động làm cho thị trường bảo hiểm tại các nước này phát triển hơn. Năm 2023, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 07/Q-TTg phê duyệt chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam đến năm 2030, trong đó đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo hiểm, hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách về kinh doanh bảo hiểm và tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về kinh doanh bảo hiểm, nâng cao tính an toàn, hệ thống, bền vững và hiệu quả của thị trường. Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022 cũng đã được ban hành nhằm quy định về tổ chức và hoạt 2 động kinh doanh bảo hiểm cũng như quản lý nhà nước về hoạt động kinh doanh bảo hiểm trong bối cảnh mới. Đây sẽ là các nguồn cơ sở pháp lý làm kim chỉ nam để phát triển bảo hiểm trong thời gian tới. Tuy nhiên, để thị trường bảo hiểm phát triển một cách đúng hướng theo chiến lược, nhất là trong bối cảnh hiện nay, khi nhiều vụ lùm xùm liên quan đến bancassurance trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ đã làm lòng tin của người mua bảo hiểm bị giảm sút, thị trường bảo hiểm đang gặp nhiều thách thức, buộc các doanh nghiệp bảo hiểm phải đổi mới cách thức hoạt động, các cơ quan quản lý nhà nước phải vào cuộc và có những biện pháp để giúp bảo hiểm phát triển an toàn, đem lại những lợi ích thiết thực cho cả người mua bảo hiểm cũng như cho các doanh nghiệp bảo hiểm trong ngành. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập vào nền kinh tế thế giới, các hoạt động giao lưu kinh tế trở nên phổ biến hơn. Các hoạt động bảo hiểm trong nước cũng cần phải tuân thủ các nguồn luật quốc tế để tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp và cá nhân thuận lợi khi hội nhập với thế giới. Bên cạnh đó, bảo hiểm là một ngành kinh tế đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân, cần có sự quản lý từ phía nhà nước để phát triển bảo hiểm thương mại ở Việt Nam. Việc nghiên cứu các kinh nghiệm về chính sách phát triển bảo hiểm thương mại ở một số quốc gia ASEAN là nơi có nền bảo hiểm phát triển là cần thiết, trên cơ sở các bài học đó, chúng ta có thể rút ra những kinh nghiệm để áp dụng thích hợp vào điều kiện cụ thể ở Việt Nam. Với những ý nghĩa cấp thiết đó, tác giả chọn đề tài “Chính sách phát triển bảo hiểm thương mại ở một số quốc gia Đông Nam Á và bài học cho Việt Nam” làm chủ đề nghiên cứu cho luận án tiến sĩ kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu: * Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu chung: Luận án nghiên cứu chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của một số quốc gia Đông Nam Á, và từ đó rút ra các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc hoàn thiện chính sách phát triển bảo hiểm thương mại. Mục tiêu cụ thể: 3 - Khái quát, hệ thống hóa các khái niệm và xây dựng khung phân tích, đánh giá về chính sách phát triển bảo hiểm thương mại. - Phân tích thực trạng chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của một số nước Đông Nam Á và Việt Nam trong giai đoạn 2010 – 2022.. - Chỉ ra các mặt tích cực và hạn chế cũng như nguyên nhân đối với các chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của một số nước nêu trên đồng thời rút ra bài học cho Việt Nam - Trên cơ sở đánh giá và rút ra bài học từ các chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của một số nước Đông Nam Á, luận án đề xuất một số giải pháp hoàn thiện các chính sách cho Việt Nam * Câu hỏi nghiên cứu: - Chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của một số nước trong Đông Nam Á hiện nay như thế nào? - Có sự tương đồng hay khác biệt giữa chính sách bảo hiểm thương mại của một số nước trong Đông Nam Á hay không? - Có thể rút ra những bài học kinh nghiệm nào cho Việt Nam trong việc hoàn thiện chính sách phát triển bảo hiểm thương mại? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận án là chính sách phát triển bảo hiểm thương mại ở một số quốc gia Đông Nam Á và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam * Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Trong số các quốc gia Đông Nam Á, Thái Lan và Singapore là các quốc gia có nền kinh tế hội nhập lớn, thị trường bảo hiểm thương mại phát triển nhờ các chính sách mở của chính phủ. Thị trường bảo hiểm của Thái Lan và Singapore có độ mật độ bảo hiểm và mức độ thâm nhập bảo hiểm lớn nhất trong khu vực Đông Nam Á. Chính vì vậy, NCS sẽ tập trung nghiên cứu kinh nghiệm của hai quốc gia này và rút ra bài học về hoàn thiện chính sách phát triển bảo hiểm thương mại cho Việt Nam. 4 - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Thái Lan, Singapore với Việt Nam giai đoạn 2010- 2022. Năm 2010 là thời điểm Việt Nam vừa hoàn thành chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam giai đoạn 2003 – 2010, và bắt đầu chuyển sang xây dựng chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020. Năm 2022, Việt Nam ban hành Luật kinh doanh bảo hiểm mới, có ảnh hưởng đến việc phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam. - Phạm vi nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Thái Lan, Singapore và Việt Nam xét trên phương diện hoạch định và thực thi chính sách. Luận án cũng phân tích bảo hiểm trên cơ sở phân tích thị trường bảo hiểm của cả ba nước. Đây là cơ sở để các chính phủ sử dụng công cụ chính sách nhằm tác động làm phát triển bảo hiểm và tập trung trên hai nhóm sản phẩm thương mại là bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ. Luận án cũng phân tích chính sách phát triển bảo hiểm tiếp cận từ góc độ chủ thể quản lý, các nội dung quản lý từ cấp nhà nước. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận Luận án được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận duy vật lịch sử, duy vật biện chứng của Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đường lối của Đảng Cộng Sản Việt Nam, các chính sách của Nhà nước về bảo hiểm, đặc biệt là các chính sách về phát triển bảo hiểm thương mại 4.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án Ngoài việc sử dụng các phương pháp luận nghiên cứu, NCS còn sử dụng Các phương pháp nghiên cứu khoa học khác, cụ thể gồm: phương pháp phân tích thống kê, phương pháp nghiên cứu so sánh, phương pháp phân tích và tổng hợp. Bên cạnh đó tác giả còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khác như: Phương pháp thống kê mô tả, với các nguồn dữ liệu được lấy từ cơ quan quản lý bảo hiểm của các quốc gia Singapore, Thái Lan và Việt Nam. 5 Luận án cũng đã sử dụng phương pháp nghiên cứu điển hình, tập trung vào nghiên cứu các trường hợp của Singapore, Thái Lan, đây là hai thị trường bảo hiểm lớn nhất trong các quốc gia Đông Nam Á. Việc học tập kinh nghiệm của các quốc gia này sẽ giúp Việt Nam hoàn thiện được hệ thống chính sách nhằm phát triển bảo hiểm của mình. Ngoài ra tác giả sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu chuyên gia đối với 4 nhà quản lý thuộc công ty bảo hiểm (trong đó có 2 công ty bảo hiểm nhân thọ và 2 công ty bảo hiểm phi nhân thọ), và 6 chuyên gia đến từ doanh nghiệp – đại diện cho người mua bảo hiểm. Nhận định của các chuyên gia sẽ được sử dụng để bổ sung vào các nhận định, đánh giá về thị trường bảo hiểm của Việt Nam, cũng như các chính sách phát triển bảo hiểm của Việt Nam, và làm căn cứ để đề xuất các giải pháp phù hợp. 5. Tính mới của Luận án * Đóng góp về mặt lý thuyết: Luận án đã hệ thống hóa được cơ sở lý luận về chính sách phát triển bảo hiểm thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế Luận án có sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu chuyên gia để đánh giá thực trạng chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. * Đóng góp về mặt thực tiễn: Luận án phân tích được kinh nghiệm chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Singapore và Thái Lan để làm các bài học cho Việt Nam trong việc điều chỉnh các chính sách phát triển bảo hiểm thương mại. Luận án cũng đã đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế 6. Kết cấu của Luận án Ngoài Mục lục, các danh mục hình, bảng, danh mục từ viết tắt, Lời mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Luận án có kết cấu 4 chương, cụ thể sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài. Trong chương này, NCS trình bày về các vấn đề nghiên cứu liên quan đến đề tài của Luận án, đồng 6 thời rút ra các khoảng trống trong nghiên cứu, cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu đề tài này. Chương 2: Cơ sở lý luận về chính sách phát triển bảo hiểm thương mại. Trong chương này, NCS phân tích các khái niệm về bảo hiểm thương mại, chính sách phát triển bảo hiểm thương mại, các tiêu chí đánh giá về chính sách phát triển bảo hiểm thương mại và các yếu tố ảnh hưởng. Đây là căn cứ để thực hiện các nội dung đánh giá thực trạng tại chương 3 và chương 4. Chương 3: Chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của một số quốc gia Đông Nam Á. Trong chương này, NCS thực hiện phân tích thực trạng của 2 quốc gia, so sánh các điểm tương đồng và khác biệt trong chính sách phát triển bảo hiểm ở hai quốc gia. Đây sẽ là bài học kinh nghiệm quý để giúp Việt Nam trong việc hoàn thiện hệ thống chính sách phát triển bảo hiểm thương mại ở Việt Nam trong chương 4. Chương 4: Thực trạng chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam và một số giải pháp hoàn thiện. Trong chương này, NCS đánh giá thị trường bảo hiểm Việt Nam, thực trạng các chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam, các bài học kinh nghiệm rút ra từ Singapore và Thái Lan để đề xuất các giải pháp giúp phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam trong thời gian tới. 7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Các nghiên cứu liên quan đến bảo hiểm Có nhiều nghiên cứu về bảo hiểm và phát triển bảo hiểm, nhất là phát triển thị trường bảo hiểm tại Việt Nam. Nhiều nghiên cứu chủ yếu tập trung vào phân tích về thị trường bảo hiểm trong một mảng nhất định, như các nghiên cứu của Nguyễn, H. Q. N. (2021) về thị trường bảo hiểm nhân thọ của Việt Nam, Nguyễn, Q. P. (2021) về thị trường bảo hiểm phi nhân thọ của Việt Nam, Huân, N. B. (2014) về bảo hiểm nông nghiệp, Hoàng, T. T. H. (2008) về phát triển thị trường bảo hiểm thân tàu ở Việt Nam. Bên cạnh đó cũng có một số nghiên cứu về thực trạng thị trường bảo hiểm của Việt Nam như của Nguyễn, H. H. N. (2022). Một số nghiên cứu có thể kể đến như: Trịnh Thị Xuân Dung (2012) phân tích thực trạng phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam trong giai đoạn 2006 – 2010 cho thấy, trong giai đoạn này, thị trường bảo hiểm phi nhân thọ phát triển với tốc độ cao, nhưng vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro, nhiều doanh nghiệp bảo hiểm thua lỗ, thị trường phát triển chưa cân đối và đồng bộ, chưa mang tính chuyên nghiệp do cạnh tranh chưa lành mạnh. Một trong những nguyên nhân dẫn tới việc kinh doanh bảo hiểm của các doanh nghiệp thua lỗ là do tỷ lệ bồi thường cao. Tuy nhiên, qua nghiên cứu thực tế và so sánh với các nước (như Thái Lan, Malaysia), luận án chỉ ra rằng tình trạng kinh doanh thua lỗ của các doanh nghiệp là nằm ở chi phí quản lý cao. Nhiều cơ chế chính sách của nhà nước trong giai đoạn này cũng chưa thực sự hỗ trợ tích cực cho các hoạt động kinh doanh của DNBH. Chính vì vậy, việc hoàn thiện khung pháp lý về hoạt động KD BH, các chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam, cũng như nâng cao năng lực giám sát và quản lý bảo hiểm, chú trọng việc nâng cao năng lực của các DNBH và vai trò của Hiệp hội bảo hiểm cũng như người dân là vô cùng quan trọng. Nghiên cứu của tác giả này chủ yếu chỉ tập trung vào phân tích hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ chứ không nghiên cứu sâu vào góc độ chính sách phát triển bảo hiểm thương mại của Việt Nam. 8 Nguyễn Tiến Hùng (2015) đã khẳng định tác động của quá trình hội nhập lên thị trường bảo hiểm Việt Nam. Một mặt, hội nhập thúc đẩy tự do thương mại hóa và tạo điều kiện cho các hoạt động kinh doanh, đầu tư và làm tăng nhu cầu bảo hiểm, hỗ trợ phát triển thị trường. Mặt khác, thị trường bảo hiểm Việt Nam còn khá non trẻ nên khung pháp lý còn chưa hoàn thiện, nguồn nhân lực thiếu kỹ năng và có năng suất lao động chưa cao, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam còn yếu do thiếu chính sách kinh doanh, chưa tận dụng hết nguồn năng lực gây trở ngại cho việc cạnh tranh với các doanh nghiệp bảo hiểm nước ngoài. Từ đó, tác giả đưa ra một số gợi ý nhằm phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam. Qua đó tác giả đề xuất một số giải pháp cho thị trường bảo hiểm Việt Nam trong giai đoạn hội nhập mới bao gồm: (1) Kiện toàn môi trường pháp lý; (2) Chuẩn bị nguồn nhân lực cho hội nhập; (3) Nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp bảo hiểm VN. Nghiên cứu chưa đưa ra các tiêu chí cụ thể để đánh giá về sự phát triển bảo hiểm Việt Nam trong bối cảnh hội nhập. Hồ Công Trung (2015) đánh giá thực trạng hoạt động bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt Nam, đặc biệt tác giả làm rõ hạn chế cũng các nguyên nhân làm hạn chế sự phát triển hoạt động bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt Nam. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển hoạt động bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt Nam. Cummins và Venard (2008) nhận định thị trường bảo hiểm đã thay đổi nhanh chóng trong vòng 20 năm trở lại đây. Xu hướng toàn cầu hóa, sử dụng thương mại điện tử, bancassurance, bãi bỏ các quy định để tự do thương mại hóa vừa là cơ hội cũng vừa là thách thức cho các thị trường bảo hiểm. Các tác giả đặc biệt quan tâm đến sự khác biệt hay sự đa dạng giữa các nước và thị trường bảo hiểm ở các nước. Nhờ có toàn cầu hóa, rủi ro được san sẻ tốt hơn thông qua tái bảo hiểm, các tổ chức tài chính trung gian khổng lồ xuất hiện và tầm quan trọng của các tổ chức xuyên quốc gia như Ngân hàng Thế giới, Tổ chức Thương mại Quốc tế được đề cao. Nhưng ở khía cạnh ngược lại, thị trường bảo hiểm không hề đơn giản và giống nhau ở các nước. Sự khác biệt lớn giữa cá nước và khu vực về chính trị, luật pháp, văn hóa cũng như sự khác biệt về thị trường tài chính, các chính sách đầu tư của nhà bảo hiểm và 9 hệ thống phân phối bảo hiểm là một số khó khăn mà thị trường bảo hiểm phải đối mặt trong bối cảnh toàn cầu hóa. Drechsler D. và Jütting, J. (2005) nghiên cứu bảo hiểm y tế tư nhân cho người nghèo ở các nước đang phát triển cho thấy, các nước đang phát triển hiếm khi có đủ nguồn lực tài chính và năng lực thể chế để cung cấp bảo hiểm y tế của nhà nước, bởi vậy việc khuyến khích bảo hiểm y tế tư nhân sẽ giúp giảm tải cho người nghèo trong các khoản chi cho bệnh tật. Việc tự do hóa thị trường, xu hướng tăng trưởng kinh tế và sự gia tăng thương mại quốc tế trong bảo hiểm đã gây áp lực lên phía cung của hệ thống bảo hiểm nhằm cải thiện chất lượng chăm sóc sức khỏe. Trách nhiệm của các nhà hoạch định chính sách trong nước là cần phối hợp với cộng đồng các nhà tài trợ quốc tế để hỗ trợ quá trình phát triển bảo hiểm y tế, thông qua việc tạo nên sự bình đẳng giữa nhà cung cấp bảo hiểm trong nước và nhà bảo hiểm nước ngoài, cũng như khuyến khích thiết lập các sản phẩm bảo hiểm mới, tạo điều kiện thuận lợi về thủ tục và tiêu chuẩn tài chính cho các cơ chế thực hiện cũng như thúc đẩy hợp tác giữa các chương trình bảo hiểm y tế tư nhân. Các nghiên cứu trên phân tích thị trường bảo hiểm trong một số khía cạnh nhất định, song hầu như chưa đưa ra các tiêu chí để đo lường và đánh giá sự phát triển của bảo hiểm thương mại, là cơ sở để đo lường các tác động từ phía chính sách của nhà nước. Song một số kết quả nghiên cứu của các công trình trên vẫn là cơ sở để NCS thực hiện việc đánh giá thực trạng phát triển của bảo hiểm thương mại. 1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến chính sách bảo hiểm thương mại Ngô Anh Phương (2023) phân tích chính sách phát triển bảo hiểm tài sản công của một số quốc gia trên thế giới và rút ra một số bài học cho Việt Nam. Các chính sách này thường tập trung vào việc tích hợp giữa chiến lược phát triển bảo hiểm tài sản công với các chiến lược chung về tài chính cho phòng, chống ứng phó thiên tai; đồng thời lựa chọn các chiến lược phù hợp với đặc điểm thị trường bảo hiểm quốc gia, có thể theo hình thức tập trung, bán tập trung hoặc phi tập trung. Việc mua bảo hiểm tài sản công có thể là tự nguyện hoặc bắt buộc tùy từng quốc gia, song các nước đều có quy định về quản lý tài sản công và thiết lập thị trường chuyển giao rủi ro và 10 quản lý tài chính công. Đồng thời quy định về cơ chế chia sẻ chi phí giữa chính quyền trung ương và địa phương để tài trợ tài sản công, cũng như quy định về danh mục tài sản mua bảo hiểm và nguồn tài trợ phí bảo hiểm. Để làm được điều này, khung pháp lý về mua sắm cần minh bạch và chặt chẽ trong khu vực công, xác định rõ ràng quyền sở hữu và nguồn kinh phí chi trả phí bảo hiểm cũng như có hệ thống dữ liệu phù hợp và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan bộ ngành liên quan. Nghiên cứu này xuất phát từ góc độ bảo hiểm công, chưa đề cập đến bảo hiểm thương mại, là bảo hiểm được cung cấp bởi các doanh nghiệp bảo hiểm tư nhân. Đỗ Thị Diên (2017) cho thấy để phát triển bảo hiểm thương mại, tại Nhật Bản và Philippine đã triển khai mô hình bảo hiểm vi mô nhằm cung cấp cho những người có thu nhập thấp các bảo đảm về một cuộc sống bình thường, ít tổn thất khi có rủi ro xảy ra. Mục tiêu của loại hình bảo hiểm này là nhằm tương hỗ, trợ giúp về tài chính, hồ sơ thủ tục đơn giản. Nhà nước Philippine cung cấp các chính sách để quản lý các hội tương hỗ hoạt động một cách có hiệu quả thông qua việc giám sát khả năng thanh toán, quản lý hoạt động và truyền thông của các hội. Chinh phủ Nhật Bản thì cung cấp các khoản trợ cấp tiền cho những người có hợp đồng bảo hiểm và trợ cấp các khoản chi phí văn phòng cho các tổ chức bảo hiểm. Hoàng Trần Hậu và Hoàng Mạnh Cừ (2011) nghiên cứu hoạt động giám sát của Nhà nước với thị trường bảo hiểm, tuy nhiên dữ liệu về thị trường khá cũ. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Thành Vinh (2023) cho thấy chính sách tài chính là một trong những yếu tố quan trọng để góp phần phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ. Nghiên cứu cũng cho thấy, để đánh giá tác động trong chính sách tài chính của nhà nước để phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ thì cần tập trung vào sự cần thiết của chính sách trên thị trường, tính hiệu lực của chính sách, tính thống nhất, tính hiệu quả của chính sách. Các vấn đề trong chính sách tài chính đang khiến cho thị trường bảo hiểm phi nhân thọ chưa thực sự phát triển bền vững như các chính sách về vốn đối với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ, chính sách trích lập dự phòng nghiệp vụ đối với các doanh nghiệp là chưa thống nhất do chưa có đội ngũ chuyên gia để quản lý và đánh giá rủi ro chuyên nghiệp. Thiếu các thống kê đầy đủ 11