Luận án Chính sách phát triển kết cấu hạ tầng thương mại nông thôn tại vùng đồng bằng sông Hồng

BỘ GIÁO D ỤC VÀ ĐÀO T ẠO TR ƯỜNG ĐẠ I H ỌC KINH T Ế QU ỐC DÂN TRI ỆU V ĂN CHÚC CHÍNH SÁCH PHÁT TRI ỂN K ẾT C ẤU H Ạ T ẦNG TH ƯƠ NG M ẠI NÔNG THÔN TẠI VÙNG ĐỒNG B ẰNG SÔNG H ỒNG LU ẬN ÁN TI ẾN S Ĩ NGÀNH QU ẢN LÝ KINH T Ế HÀ N ỘI, N ĂM 2024 BỘ GIÁO D ỤC VÀ ĐÀO T ẠO TR ƯỜNG ĐẠ I H ỌC KINH T Ế QU ỐC DÂN TRI ỆU V ĂN CHÚC CHÍNH SÁCH PHÁT TRI ỂN K ẾT C ẤU H Ạ T ẦNG TH ƯƠ NG M ẠI NÔNG THÔN TẠI VÙNG ĐỒNG B ẰNG SÔNG H ỒNG Chuyên ngành: Qu ản lý kinh t ế (Khoa h ọc qu ản lý) Mã s ố: 9310110 LU ẬN ÁN TI ẾN S Ĩ Ng ười h ướng d ẫn khoa h ọc 1. TS. NGUY ỄN TH Ị L Ệ THÚY 2. PGS. TS. NGUY ỄN TH Ị NG ỌC HUY ỀN HÀ N ỘI, N ĂM 2024 i LỜI CAM K ẾT Tôi đã đọc và hi ểu v ề các hành vi vi ph ạm s ự trung th ực trong h ọc thu ật. Tôi cam k ết b ằng danh d ự cá nhân r ằng bài ti ểu lu ận này do tôi t ự th ực hi ện và không vi ph ạm yêu c ầu v ề s ự trung th ực trong h ọc thu ật. Nghiên c ứu sinh Tri ệu V ăn Chúc ii MỤC L ỤC LỜI CAM K ẾT ...............................................................................................................i MỤC L ỤC ..................................................................................................................... ii DANH M ỤC CH Ữ VI ẾT T ẮT ..................................................................................... v DANH M ỤC B ẢNG .....................................................................................................vi DANH M ỤC H ỘP ..................................................................................................... viii PH ẦN M Ở ĐẦU ............................................................................................................ 1 CH ƯƠ NG 1. T ỔNG QUAN NGHIÊN C ỨU VÀ PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C ỨU .... 10 1.1. T ổng quan nghiên c ứu ..................................................................................... 10 1.1.1. Nghiên c ứu k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ............................... 10 1.1.2. Nghiên c ứu chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn .... 18 1.1.3. Kho ảng tr ống nghiên c ứu và các v ấn đề nghiên c ứu c ần ti ếp t ục làm rõ trong Lu ận án ................................................................................................ 24 1.2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu ................................................................................. 25 1.2.1. Ph ươ ng pháp lu ận ................................................................................ 25 1.2.2. Ph ươ ng pháp thu th ập d ữ li ệu .............................................................. 27 1.2.3. Ph ươ ng pháp phân tích d ữ li ệu ............................................................. 30 CH ƯƠ NG 2. C Ơ S Ở LÝ LU ẬN VÀ KINH NGHI ỆM TH ỰC TI ỄN V Ề CHÍNH SÁCH PHÁT TRI ỂN K ẾT C ẤU H Ạ TẦNG TH ƯƠ NG M ẠI NÔNG THÔN ..... 32 2.1. K ết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn và phát tri ển k ết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn ............................................................................................. 32 2.1.1. Khái ni ệm và vai trò k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ................. 32 2.1.2. Phát tri ển kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng mại nông thôn .................................. 41 2.2. Chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn .................... 44 2.2.1. Khái ni ệm chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn 44 2.2.2. C ăn c ứ, quan điểm, m ục tiêu chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn .................................................................................... 46 2.2.3. Các lo ại hình chính sách phát tri ển k ết cấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn .... 49 2.2.4. Tiêu chí đánh giá chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ............................................................................................................... 60 2.2.5. Nhân t ố ảnh h ưởng đế n chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ....................................................................................................... 62 2.3. Nghiên c ứu chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn tại m ột s ố qu ốc gia và bài h ọc kinh nghi ệm .......................................................... 66 iii 2.3.1. Nghiên c ứu chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn tại m ột s ố qu ốc gia ......................................................................................... 66 2.3.2. Bài h ọc kinh nghi ệm ............................................................................ 68 CH ƯƠ NG 3. K ẾT C ẤU H Ạ TẦNG TH ƯƠ NG MẠI NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG B ẰNG SÔNG H ỒNG ..................................................................................... 70 3.1. Hi ện tr ạng k ết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn vùng Đồng b ằng sông H ồng 70 3.1.1 Kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại bán l ẻ ......................................................... 71 3.1.2. K ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại bán buôn .................................................. 80 3.1.3. K ết c ấu h ạ t ầng xu ất – nh ập kh ẩu ......................................................... 81 3.1.4. K ết c ấu h ạ t ầng ph ục v ụ xúc ti ến th ươ ng m ại ....................................... 81 3.2. Đánh giá hi ện tr ạng kết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại vùng Đồng b ằng sông H ồng 81 3.2.1. Ưu điểm v ề k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ............................... 82 3.2.2. H ạn ch ế v ề k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn và v ấn đề phát tri ển kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ........................................................... 83 CH ƯƠ NG 4. PHÂN TÍCH TH ỰC TR ẠNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRI ỂN K ẾT CẤU H Ạ TẦNG TH ƯƠ NG M ẠI NÔNG THÔN, NGHIÊN C ỨU T ẠI VÙNG ĐỒNG B ẰNG SÔNG H ỒNG ..................................................................................... 87 4.1. Th ực tr ạng chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn, nghiên c ứu t ại vùng Đồng b ằng sông H ồng .......................................................... 87 4.1.1. C ăn c ứ, quan điểm, m ục tiêu chính sách phát tri ển kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn .................................................................................... 87 4.1.2. Chính sách v ề lo ại hình kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ............ 97 4.1.3. Chính sách v ốn cho phát tri ển kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn 107 4.1.4. Chính sách đất đai cho phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn..... 113 4.1.5. Chính sách v ề qu ản lý kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ............ 116 4.2. Đánh giá chung v ề chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn, nghiên c ứu t ại vùng Đồng b ằng sông H ồng .............................................. 122 4.2.1. Đánh giá chính sách theo các tiêu chí ................................................. 122 4.2.2. Nh ững ưu điểm c ủa chính sách .......................................................... 127 4.2.3. Nh ững h ạn ch ế c ủa chính sách ........................................................... 129 4.2.4. Nguyên nhân c ủa h ạn ch ế .................................................................. 131 CH ƯƠ NG 5. ĐỊNH H ƯỚNG, GI ẢI PHÁP VÀ KI ẾN NGH Ị HOÀN THI ỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRI ỂN KẾT C ẤU H Ạ TẦNG TH ƯƠ NG M ẠI NÔNG THÔN ......................................................................................................................... 139 5.1. C ơ h ội, thách th ức và định h ướng phát tri ển k ết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn Vi ệt Nam .............................................................................................. 139 iv 5.1.1. C ơ h ội, thách th ức trong phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn Vi ệt Nam ..................................................................................................... 139 5.1.2. Định h ướng phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn Vi ệt Nam .................................................................................................................... 141 5.1.3.C ăn c ứ, quan điểm, m ục tiêu chính sách phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng mại nông thôn .............................................................................................. 143 5.2. Gi ải pháp hoàn thi ện chính sách phát tri ển kết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại nông thôn t ừ kết qu ả nghiên c ứu t ại vùng Đồng b ằng sông H ồng ................... 145 5.2.1. Hoàn thi ện chính sách v ề lo ại hình kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn .. 145 5.2.2. Hoàn thi ện chính sách v ốn cho phát tri ển kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ............................................................................................................. 149 5.2.3. Hoàn thi ện chính sách đấ t đai cho phát tri ển kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn ..................................................................................................... 151 5.2.4. Hoàn thi ện chính sách v ề qu ản lý kết c ấu hạ tầng th ươ ng m ại nông thôn .... 153 5.3. M ột s ố ki ến ngh ị ............................................................................................. 155 5.3.1. Ki ến ngh ị v ới Chính ph ủ .................................................................... 155 5.3.2. Ki ến ngh ị v ới B ộ Công Th ươ ng và B ộ Nông nghi ệp và Phát tri ển nông thôn ............................................................................................................. 156 5.3.3. Ki ến ngh ị với chính quy ền đị a ph ươ ng .............................................. 157 5.3.4. Khuy ến ngh ị v ới ng ười dân, doanh nghi ệp và các bên liên quan khác 158 KẾT LU ẬN ................................................................................................................ 161 DANH M ỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C ỨU C ỦA NGHIÊN C ỨU SINH ......... 163 TÀI LI ỆU THAM KH ẢO ......................................................................................... 164 PH Ụ LỤC 1: PHI ẾU PH ỎNG V ẤN CHUYÊN GIA VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRI ỂN K ẾT C ẤU H Ạ TẦNG TH ƯƠ NG M ẠI NÔNG THÔN............................ 175 PH Ụ LỤC 2: PHI ẾU PH ỎNG V ẤN DOANH NGHI ỆP VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRI ỂN K ẾT C ẤU H Ạ TẦNG TH ƯƠ NG M ẠI NÔNG THÔN............................ 177 v DANH M ỤC CH Ữ VI ẾT T ẮT TT Từ Ti ếng Anh Ngh ĩa 1. ADB Asian Development Bank Ngân hàng Phát tri ển Châu Á 2. AFDB African Development Bank Ngân hàng phát tri ển Châu Phí 3. BCT Bộ Công Th ươ ng 4. BTM Bộ Th ươ ng m ại 5. CAADP Comprehensive Africa Ch ươ ng trình Phát tri ển nông Agriculture Development nghi ệp toàn di ện Châu Phi Program 6. CP Chính ph ủ 7. DH Duyên h ải 8. ĐBSH Đồng b ằng sông H ồng 9. IFAD International Fund for Qu ỹ phát tri ển nông nghi ệp qu ốc t ế Agricultural Development 10. JICA The Japan International Cơ quan H ợp tác Qu ốc t ế Nh ật B ản Cooperation Agency 11. KCHT Kết c ấu h ạ tầng 12. KCHTTM Kết c ấu h ạ tầng th ươ ng m ại 13. MTQG Mục tiêu qu ốc gia 14. OCOP One commune one product Mỗi xã, ph ường m ột s ản ph ẩm 15. QH Qu ốc h ội 16. TCTK Tổng c ục Th ống kê 17. TTg Th ủ tướng Chính ph ủ 18. TTTM Trung tâm th ươ ng m ại 19. UNCTAD United Nations Conference Hội ngh ị Liên H ợp Qu ốc v ề on Trade and Th ươ ng m ại và Phát tri ển, Development, 20. WEF World Economic Forum Di ễn đàn Kinh t ế th ế gi ới vi DANH M ỤC B ẢNG Bảng 3.1: Chợ khu v ực nông thôn, so sánh v ới thành th ị vùng ĐBSH ......................... 71 Bảng 3.2: S ố l ượng ch ợ khu v ực nông thôn vùng ĐBSH ............................................. 72 Bảng 3.3. M ạng l ưới ch ợ khu v ực nông thôn theo đị a bàn xã tại Vi ệt Nam và vùng ĐBSH ............................................................................................................................. 74 Bảng 3.4: Hi ện tr ạng ch ợ bán kiên c ố t ại Vi ệt Nam và vùng ĐBSH ............................ 75 Bảng 3.5: Hi ện tr ạng ch ợ t ạm t ại Vi ệt Nam và vùng ĐBSH ........................................ 76 Bảng 3.6: S ố xã có ch ợ xây d ựng kiên c ố, bán kiên c ố t ại Vi ệt Nam, vùng ĐBSH ..... 76 Bảng 3.7: M ạng l ưới c ửa hàng cung c ấp gi ống cho s ản xu ất nông nghi ệp ................... 77 Bảng 3.8: M ạng l ưới c ửa hàng thu mua s ản ph ẩm, cung c ấp v ật t ư, nguyên li ệu......... 78 Bảng 3.9: S ố l ượng và t ỉ lệ xã có trung tâm th ươ ng m ại/siêu th ị, c ửa hàng ti ện l ợi t ại Vi ệt Nam (tháng 7/2020) ............................................................................................... 79 Bảng 3.10: S ố l ượng và t ỉ l ệ xã có trung tâm th ươ ng m ại/siêu th ị, c ửa hàng ti ện l ợi t ại Vùng ĐBSH (tháng 7/2020) .......................................................................................... 80 Bảng 4.2: Các quy đị nh lo ại hình KCHTTM nông thôn ............................................... 97 Bảng 4.3: T ổng s ố ch ợ nông thôn vùng ĐBSH ............................................................. 99 Bảng 4.4: Th ực tr ạng siêu th ị và c ửa hàng khu v ực nông thôn vùng ĐBSH (tính đến 31/12/2022) .................................................................................................................. 101 Bảng 4.5: Th ực tr ạng KCHTTM bán buôn nông thôn vùng ĐBSH ........................... 102 Bảng 4.6: Th ực tr ạng KCHT xu ất nh ập kh ẩu nông thôn vùng ĐBSH ........................ 103 Bảng 4.7: Th ực tr ạng KCHT ph ục v ụ xúc ti ến th ươ ng m ại nông thôn vùng ĐBSH .. 104 Bảng 4.8: Danh m ục d ự án ưu tiên đầu t ư phát tri ển KCHTTM vùng ĐBSH đến n ăm 2020 ............................................................................................................................. 105 Bảng 4.9: Ph ươ ng th ức phát tri ển ch ợ đầ u m ối vùng ĐBSH giai đoạn 2017- 2022 theo quy ho ạch ..................................................................................................................... 106 Bảng 4.10: Bi ến độ ng ch ợ khu v ực nông thôn vùng ĐBSH ....................................... 107 Bảng 4.11: V ốn ước đầu t ư xây d ựng KCHTTM nông thôn t ỉnh V ĩnh Phúc ............. 112 Bảng 4.12: Th ực tr ạng đấ t phát tri ển KCHTTM nông thôn t ỉnh V ĩnh Phúc .............. 115 Bảng 4.13: Ước ti ền thuê đất h ằng n ăm để phát tri ển KCHTTM nông thôn tỉnh V ĩnh Phúc ............................................................................................................................. 115 Bảng 4.14: K ết qu ả chuy ển đổ i mô hình qu ản lý KCHTTM nông thôn giai đoạn 2017- 2022 ............................................................................................................................. 117 Bảng 4.15: Ước kinh phí b ảo trì, s ửa ch ữa KCHTTM nông thôn t ỉnh V ĩnh Phúc ..... 120 Bảng 4.20: Mô t ả m ẫu điều tra ng ười dân v ề KCHTTM nông thôn ........................... 124 vii Bảng 4.1: T ổng h ợp m ột s ố m ục tiêu, ch ỉ tiêu chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn vùng ĐBSH đến 2020 và 2025 ............................................................................ 198 Bảng 4.16: Đánh giá vi ệc đạ t tiêu chí v ề KCHTTM nông thôn m ới t ại ĐBSH .......... 199 Bảng 4.17: T ổng m ức bán l ẻ hàng hóa ........................................................................ 199 Bảng 4.18: T ỷ l ệ nghèo và thu nh ập ng ười dân nông thôn Vi ệt Nam ......................... 200 Bảng 4.19: T ỷ l ệ nghèo đa chi ều ................................................................................. 200 Bảng 4.21: Kh ảo sát ng ười dân v ề KCHTTM nông thôn ........................................... 201 Bảng 4.22: S ố ch ợ/100.000 dân khu v ực nông thôn ĐBSH ........................................ 203 viii DANH M ỤC H ỘP Hộp 3.1. T ổng h ợp ý ki ến tr ả l ời ph ỏng v ấn chuyên gia v ề hi ện tr ạng KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam và vùng ĐBSH .................................................................................... 184 Hộp 4.1. T ổng h ợp k ết qu ả ch ủ y ếu ph ỏng v ấn chuyên gia v ề c ăn c ứ chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn ........................................................................................... 186 Hộp 4.2. T ổng h ợp k ết qu ả ch ủ y ếu ph ỏng v ấn chuyên gia v ề quan điểm, m ục tiêu chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn ................................................................. 187 Hộp 4.3. T ổng h ợp k ết qu ả ph ỏng v ấn v ề chính sách đố i v ới lo ại hình KCHTTM nông thôn .............................................................................................................................. 188 Hộp 4.4 T ổng h ợp k ết qu ả ph ỏng v ấn v ề chính sách v ốn cho phát tri ển KCHTTM nông thôn .............................................................................................................................. 189 Hộp 4.5. T ổng h ợp k ết qu ả ch ủ y ếu ph ỏng v ấn chuyên gia v ề chính sách đấ t đai cho phát tri ển KCHTTM nông thôn ................................................................................... 191 Hộp 4.6 T ổng h ợp k ết qu ả ph ỏng v ấn v ề chính sách v ề qu ản lý KCHTTM nông thôn ..... 192 Hộp 4.7. M ột s ố tr ường h ợp ch ợ xây d ựng xong b ị b ỏ hoang t ại các t ỉnh ĐBSH ...... 193 Hộp 4.8: T ổng h ợp k ết qu ả ph ỏng vấn chuyên gia v ề nguyên nhân c ủa h ạn ch ế v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam qua nghiên c ứu t ại ĐBSH ...... 194 1 PH ẦN M Ở ĐẦU 1. Sự c ần thi ết c ủa nghiên c ứu Vi ệt Nam là qu ốc gia có dân s ố nông thôn chi ếm t ỷ tr ọng r ất l ớn. Điều tra c ủa Tổng c ục Th ống kê (2022) cho th ấy t ổng dân s ố Vi ệt Nam là 98,50 tri ệu ng ười, trong đó dân s ố nông thôn là 61,12 tri ệu ng ười, chi ếm 62,50% t ổng dân s ố c ủa c ả n ước. N ếu so sánh v ới t ổng dân s ố nông thôn năm 2010 là 60,60 tri ệu ng ười, dân s ố nông thôn có xu h ướng t ăng, dân s ố n ăm 2022 t ăng so v ới n ăm 2010 là 1,05%. Theo T ổng c ục Th ống kê (2021), có nhi ều nguyên nhân d ẫn t ới s ự gia t ăng c ư dân nông thôn nh ư do thành th ị hóa nông thôn, phát tri ển khu công nghi ệp, c ụm công nghi ệp, khu ch ế xu ất, trung tâm th ươ ng m ại, d ịch v ụ kéo theo s ự gia t ăng v ề lao độ ng ở nông thôn (T ổng c ục Th ống kê, 2021). Vũ Huy Hùng (2022) nh ận xét, nông thôn là địa bàn chi ến l ược, có ảnh h ưởng tr ực ti ếp đế n vi ệc th ực hi ện các m ục tiêu, nhi ệm v ụ phát tri ển kinh t ế - xã hội (KTXH) chung c ủa c ả n ước. Yếu t ố b ối c ảnh dân s ố nói trên đặt ra nh ững v ấn đề về phát tri ển KTXH nông thôn c ũng nh ư phát tri ển k ết c ấu h ạ t ầng (KCHT) t ại khu vực này. Vùng Đồng b ằng sông H ồng ( ĐBSH) là trung tâm c ủa B ắc B ộ, dân s ố đông nh ất (23,454 tri ệu ng ười, chi ếm 23,5% t ổng dân s ố nông thôn c ả n ước) và m ật độ dân s ố cao nh ất Vi ệt Nam, 1.102 ng ười/km2 (T ổng c ục Th ống kê, 2022). Dân s ố khu v ực nông thôn ĐBSH là 14,625 tri ệu ng ười, chi ếm 62,36% t ổng dân s ố c ủa vùng. Quy mô dân s ố nông thôn l ớn d ẫn đế n nhu c ầu cao v ề kết c ấu h ạ t ầng th ươ ng mại (KCHTTM) nông thôn. Vùng ĐBSH được xác đị nh là m ột trong 4 vùng động lực phát tri ển kinh t ế v ới d ự báo t ốc độ t ăng tr ưởng GRDP giai đoạn 2026- 2030 tăng 8,0-8,5%/n ăm, cao h ơn m ức bình quân c ả n ước. Vùng ĐBSH c ũng được xác định là điểm sáng c ủa c ả n ước trong phát tri ển KCHT kinh t ế - xã h ội đồng b ộ, hi ện đại (B ộ Chính tr ị khóa XIII, 2022). Nh ững m ục tiêu chính tr ị trên đặt ra s ức ép đối với chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn t ại vùng ĐBSH. Phát tri ển KCHT nông thôn là m ột trong nh ững gi ải pháp t ổng th ể, dài h ạn đã được kh ẳng đị nh trong Chi ến l ược phát tri ển KTXH giai đoạn 2021-2030, trong đó t ập trung xây d ựng nông thôn m ới nâng cao, nông thôn m ới ki ểu m ẫu và xây d ựng nông thôn m ới c ấp thôn, b ản; t ập trung xây d ựng h ệ th ống KCHT, k ết n ối ch ặt ch ẽ xây d ựng nông thôn m ới v ới quá trình thành th ị hóa nông thôn (Báo Điện t ử Chính ph ủ, Đạ i h ội Đại bi ểu toàn qu ốc l ần th ứ XIII c ủa Đả ng, 2021). Chi ến l ược phát tri ển nông nghi ệp và nông thôn b ền v ững giai đoạn 2021- 2030, t ầm nhìn đến n ăm 2050 cũng định h ướng, nhi ệm v ụ tr ọng tâm về nâng c ấp và hi ện đạ i hóa KCHT nông thôn đả m b ảo k ết n ối nông thôn- thành th ị (TTg, 2022). 2 Hệ th ống KCHTTM là cấu ph ần KCHT đóng vai trò quan tr ọng đố i v ới phát tri ển th ươ ng m ại nông thôn. Chi ến l ược phát tri ển th ươ ng m ại trong n ước đã kh ẳng định phát tri ển KCHTTM nông thôn là định h ướng chi ến l ược t ại Vi ệt Nam, góp ph ần phát tri ển th ươ ng m ại, phát tri ển th ị tr ường nông thôn, h ướng t ới m ục tiêu phát tri ển KTXH khu v ực nông thôn (Ttg, 2021). Các m ục tiêu, định h ướng Chi ến l ược về phát tri ển KCHTTM nông thôn đã được th ực hi ện ra sao? Hi ện tr ạng KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam nh ư th ế nào, li ệu đang trên qu ỹ đạ o h ướng t ới các m ục tiêu Chi ến l ược đế n 2030 và 2045? Về m ặt th ực ti ễn, m ột s ố nghiên c ứu đã kh ẳng đị nh, trong th ời gian qua, phát tri ển KCHTTM nông thôn luôn được Đả ng và Nhà n ước h ết s ức quan tâm, ch ỉ đạ o th ực hi ện. KCHTTM nông thôn đã được c ủng c ố, có s ự chuy ển bi ến d ần phù h ợp v ới s ự phát tri ển KTXH. Tại khu v ực nông thôn, h ệ th ống ch ợ truy ền th ống t ừng b ước được s ắp x ếp, quy ho ạch lại và ti ếp t ục đượ c xây d ựng m ới t ại m ột s ố đị a bàn (Lê Huy Khôi, 2022). Cùng v ới phát tri ển ch ợ, các hình th ức t ổ ch ức phân ph ối v ăn minh, hi ện đạ i nh ư siêu th ị và c ửa hàng ti ện l ợi... đã hình thành ở m ột s ố huy ện c ủa các thành ph ố tr ực thu ộc Trung ươ ng và đang có xu h ướng phát tri ển t ại các t ỉnh, thành ph ố khác (Bộ Công Th ươ ng, 2020). KCHTTM nông thôn đã góp ph ần phát tri ển th ươ ng m ại nông thôn, phát tri ển nông nghi ệp nông thôn và KTXH nông thôn nói chung. Theo V ũ Huy Hùng (2022), h ơn 35 năm đổi m ới, trên bình di ện c ả n ước nói chung và nông thôn, mi ền núi, vùng cao, biên gi ới nói riêng, th ươ ng m ại, th ị tr ường đã có b ước phát tri ển, g ắn k ết v ới th ị tr ường c ả nước; hàng tri ệu h ộ gia đình đã thoát nghèo, nhi ều h ộ có cu ộc s ống trung bình, khá gi ả; nhi ều đị a bàn nghèo thoát kh ỏi tình tr ạng khó kh ăn, m ột s ố đị a bàn đạt chu ẩn nông thôn m ới; t ỷ l ệ h ộ nghèo gi ảm nhanh. Theo Bộ Công Th ươ ng (2020), c ả n ước có 90% số xã đạt chu ẩn tiêu chí s ố 7 v ề C ơ s ở h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn vào n ăm 2020. Tuy nhiên, nhìn l ại sự phát tri ển KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam nói chung và vùng ĐBSH nói riêng cho th ấy hi ện tr ạng không m ấy tích c ực. KCHTTM nông thôn vẫn là v ấn đề c ấp thi ết v ề m ặt chính sách. KCHTTM t ại nhi ều khu v ực nông thôn còn thi ếu và l ạc h ậu, h ệ th ống phân ph ối s ản ph ẩm theo chu ỗi còn h ạn ch ế. H ệ th ống KCHTTM nông thôn v ẫn ch ủ y ếu là các lo ại hình bán l ẻ truy ền th ống. Mạng l ưới ch ợ nông thôn v ẫn đóng vai trò ch ủ y ếu trong phân ph ối hàng hóa ở vùng nông thôn Vi ệt Nam. Bộ Công Th ươ ng (2020) c ũng nh ận đị nh, ở khu v ực nông thôn, vùng sâu vùng xa, m ạng l ưới ch ợ còn th ưa th ớt, s ố ch ợ được đầ u t ư m ới còn khiêm t ốn. M ột s ố ch ợ có tình tr ạng c ơ s ở v ật ch ất đã xu ống c ấp nghiêm tr ọng, không đả m b ảo yêu c ầu cho ho ạt độ ng mua bán nh ưng ch ậm được sửa ch ữa, nâng c ấp ho ặc xây m ới. Tình tr ạng họp ch ợ t ự phát, l ấn chi ếm l ề đường, ch ưa đảm b ảo v ệ sinh an toàn th ực ph ẩm còn nhi ều, công tác xây d ựng ch ợ, di d ời ti ểu th ươ ng vào ch ợ m ới còn g ặp nhi ều khó kh ăn vướng m ắc. Bên c ạnh lo ại hình ch ợ, các lo ại hình KCHTTM hi ện đạ i nh ư siêu th ị, c ửa 3 hàng ti ện ích, c ửa hàng kinh doanh t ổng h ợp đế n nay còn ít. Điều này d ẫn đế n th ươ ng mại khu v ực nông thôn nhìn chung ch ậm phát tri ển so v ới m ặt b ằng chung c ủa c ả n ước (Lê Huy Khôi và c ộng s ự, 2022). KCHTTM y ếu, thi ếu đồ ng b ộ, tính liên k ết trong và gi ữa các doanh nghi ệp v ới nhau còn kém; đại b ộ ph ận doanh nghi ệp th ươ ng m ại nh ỏ bé trong điều ki ện ngu ồn v ốn l ại h ạn h ẹp (Vũ Huy Hùng, 2022). Nhi ều nguyên nhân d ẫn đế n hi ện tr ạng phát tri ển KCHTTM nông thôn nh ư trên nh ư nh ận th ức v ề v ị trí, vai trò c ủa KCHT ch ủ y ếu là ch ợ trong phát tri ển KTXH tại nhi ều đị a ph ươ ng còn ch ưa đầy đủ , ch ưa được quan tâm thích đáng (Vũ Huy Hùng, 2022); các doanh nghi ệp phân ph ối l ớn trên địa bàn các t ỉnh ít chú tr ọng đế n vi ệc phát tri ển chu ỗi c ửa hàng ti ện l ợi (Lê Huy Khôi và c ộng s ự 2022); vi ệc kêu g ọi đầ u t ư phát tri ển KCHTTM nông thôn ch ưa đạt k ết qu ả cao do các chính sách khuy ến khích, ưu đãi đầu t ư còn nhi ều h ạn ch ế (Bộ Công Th ươ ng, 2022) V ậy nh ững nguyên nhân nào thu ộc v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn d ẫn đế n các v ấn đề phát tri ển KCHTTM nông thôn k ể trên tại Vi ệt Nam? Về m ặt lý lu ận, nghiên c ứu v ề chính sách phát tri ển KCHT từ tr ước t ới nay d ựa trên n ền t ảng lý lu ận v ề ch ức n ăng c ủa nhà n ước v ề cung ứng KCHT (Ngân hàng th ế gi ới, 1999); lý lu ận v ề chính sách công (Anderson, 2015); lý lu ận v ề phát tri ển b ền vững (Todaro, 2000, Agénor, 2004). D ựa trên nh ững c ơ s ở đó, m ột s ố nghiên c ứu th ực nghi ệm v ề chính sách phát tri ển KCHT, phát tri ển KCHTTM nông thôn được tri ển khai. Nghiên c ứu th ực nghi ệm v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn, theo Lê Huy Khôi và c ộng s ự (2022), th ời gian qua, nh ững chính sách phát tri ển KCHTTM c ả nước, đặ c bi ệt là các chính sách ưu tiên, khuy ến khích phát tri ển th ươ ng m ại khu v ực nông thôn đã phát huy hi ệu qu ả khá t ốt, góp ph ần t ạo d ựng và phát tri ển các ho ại hình KCHTTM khu v ực này. Tuy nhiên, chính sách c ủa Nhà n ước ch ưa đáp ứng được các nhu c ầu phát tri ển KCHTTM nông thôn. K ết qu ả là ngu ồn v ốn phát tri ển ch ợ ch ưa được quan tâm đầ u t ư ho ặc n ếu được đầ u t ư t ừ ngân sách trung ươ ng ho ặc đị a ph ươ ng thì còn ở m ức độ khá khiêm t ốn, đa ph ần là t ừ ngu ồn v ốn xã h ội hóa (Vũ Huy Hùng, 2022); ngân sách địa ph ươ ng h ạn ch ế, ch ủ y ếu dành cho m ục đích an sinh xã h ội nên vi ệc đầ u t ư xây d ựng, nâng c ấp, s ửa ch ữa ch ợ ch ưa được đị a ph ươ ng ưu tiên đúng m ức (Bộ Công Th ươ ng, 2020); nhà đầu t ư ch ưa có động l ực tham gia đầ u t ư; ng ười dân cũng ít quan tâm đế n đầ u t ư; bên c ạnh m ột s ố t ỉnh tích c ực trong vi ệc chuy ển đổ i mô hình t ổ ch ức qu ản lý ch ợ, còn nhi ều đị a ph ươ ng ch ưa ch ủ độ ng tri ển khai công tác chuy ển đổ i trên c ơ s ở v ận d ụng các qui đị nh hi ện hành (Lê Huy Khôi và c ộng s ự, 2020). Tuy nhiên, các nghiên c ứu lý lu ận và th ực ti ễn nói trên ch ưa lu ận gi ải đầ y đủ , hệ th ống c ơ s ở khoa h ọc cho chính sách phát tri ển KCHTTM. Nh ững v ấn đề c ần tr ả lời là nghiên c ứu chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn s ẽ d ựa trên nh ững c ơ s ở lý lu ận nào? Khi nghiên c ứu điển hình trên địa bàn vùng Đồng b ằng sông H ồng, các 4 chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn đã gi ải quy ết, đáp ứng được nhu c ầu v ề KCHTTM nông thôn? Nh ững rào c ản v ề chính sách đố i v ới phát tri ển KCHTTM nông thôn là gì? Tr ả l ời nh ững câu h ỏi trên c ần có nghiên c ứu v ề lý lu ận và th ực ti ễn m ột cách khoa h ọc và khách quan. V ới nh ững lý do đã trao đổi, nghiên c ứu sinh th ực hi ện Lu ận án: “ Chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn t ại Vùng Đồng b ằng sông H ồng ” nh ằm có m ột cách nhìn hệ th ống, đầy đủ h ơn v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn tại Vi ệt Nam t ừ nghiên c ứu điển hình t ại vùng ĐBSH; rút ra nh ững ưu điểm, h ạn ch ế, nguyên nhân, t ừ đó đề xu ất các gi ải pháp, ki ến ngh ị nh ằm hoàn thi ện chính sách trong th ời gian t ới. 2. M ục tiêu và nhi ệm v ụ nghiên c ứu Mục tiêu nghiên c ứu: Nghiên c ứu làm rõ c ơ s ở lý lu ận và th ực ti ễn v ề chính sách phát triển KCHTTM nông thôn qua nghiên c ứu điển hình t ại vùng ĐBSH nh ằm đề xu ất hoàn thi ện chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn t ại Vi ệt Nam. Nhi ệm v ụ nghiên c ứu: - Xác định kho ảng tr ống nghiên c ứu và xây d ựng khung lý thuy ết nghiên c ứu chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. - Phân tích, t ổng k ết kinh nghi ệm c ủa m ột s ố qu ốc gia v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. - Đánh giá hi ện tr ạng KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam qua nghiên c ứu vùng ĐBSH và phát hi ện v ấn đề chính sách. - Đánh giá chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam qua nghiên c ứu điển hình vùng ĐBSH. - Đề xu ất hoàn thi ện chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam. 3. Ph ạm vi nghiên c ứu 3.1. Ph ạm vi đố i t ượng nghiên c ứu Đối t ượng nghiên c ứu c ủa Lu ận án là nh ững v ấn đề lý lu ận và th ực ti ễn v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. 3.2. Ph ạm vi không gian Lu ận án nghiên c ứu hi ện tr ạng phát tri ển KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam, trong đó l ấy vùng ĐBSH là địa bàn nghiên c ứu; phân tích th ực tr ạng chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn qua nghiên c ứu điển hình t ại vùng ĐBSH. Các gi ải pháp chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn cho Vi ệt Nam được rút ra t ừ k ết qu ả nghiên c ứu tại vùng ĐBSH. 5 3.3. Ph ạm vi nội dung nghiên c ứu Lu ận án nghiên c ứu 4 nhóm KCHTTM nông thôn: (i) KCHTTM bán l ẻ; (ii) KCHTTM bán buôn; (iii) KCHTTM xu ất - nh ập kh ẩu; (iv) KCHTTM ph ục v ụ xúc ti ến th ươ ng m ại. Trong đó, ở các nhóm KCHTTM bán buôn và KCHTTM xu ất nh ập kh ẩu, Lu ận án nghiên c ứu c ả các lo ại KCHTTM lãnh th ổ và cả KCHTTM k ết n ối ở khu v ực nông thôn (nh ư ch ợ đầ u m ối, kho l ưu tr ữ, phân ph ối hàng hóa, trung tâm logistics, là các lo ại hình mà các nghiên c ứu t ại Vi ệt Nam v ề KCHTTM nông thôn nh ư Lê Huy Khôi và cộng s ự (2022), Bộ Công Th ươ ng (2022a) ch ưa xem xét). Luận án t ập trung nghiên c ứu KCHT v ật ch ất (h ạ t ầng c ứng). Ph ạm vi Lu ận án không bao g ồm KCHTTM phi v ật ch ất (h ạ t ầng m ềm) nh ư n ăng l ực v ận hành KCHT (thu ộc KCHT xã h ội), nền t ảng th ươ ng m ại điện t ử (thu ộc KCHT công ngh ệ thông tin) Lu ận án nghiên c ứu chính sách c ủa trung ươ ng tri ển khai trên địa bàn c ả n ước; không t ập trung nghiên c ứu các chính sách đặ c thù theo m ột vùng c ụ th ể, không nghiên c ứu chính sách c ủa m ột đị a ph ươ ng c ụ th ể. Ph ần th ực thi chính sách t ại đị a ph ươ ng được nghiên c ứu v ề m ặt lý lu ận ở ch ươ ng 2 (trong ph ần Nhân t ố ch ủ th ể tham gia vào quy trình chính sách) và v ề m ặt th ực ti ễn ở ch ươ ng 4 (ph ần Nguyên nhân thu ộc ch ủ th ể tham gia vào quy trình chính sách). Lu ận án nghiên c ứu n ội dung chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn theo các c ấu ph ần: c ăn c ứ chính sách; quan điểm, m ục tiêu chính sách, lo ại hình chính sách. Dựa trên c ơ s ở lý thuy ết v ề chu trình đầu t ư phát tri ển, các lo ại hình chính sách phát KCHTTM nông thôn được t ập trung nghiên c ứu bao g ồm: chính sách v ề lo ại hình KCHTTM nông thôn; chính sách v ề v ốn cho phát tri ển KCHTTM nông thôn; chính sách đất đai cho phát tri ển KCHTTM nông thôn; chính sách v ề qu ản lý KCHTTM nông thôn. Chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam được th ể hi ện qua nhi ều văn b ản chính sách. Trong lu ận án này, tác gi ả t ập trung phân tích d ựa trên m ột s ố v ăn bản chính sách quan tr ọng trong giai đoạn 2017- 2022 bao g ồm: Lu ật Th ươ ng m ại s ố 36/2005/QH11 và Lu ật Th ươ ng m ại theo v ăn b ản h ợp nh ất s ố 17/VBHN-VPQH ngày 05 tháng 7 n ăm 2019; Quy ết đị nh s ố 1980/Q Đ-TTg c ủa Th ủ t ướng chính ph ủ ngày 17 tháng 10 n ăm 2016, Quy ết đị nh s ố 1163/Q Đ-TTg c ủa Th ủ t ướng chính ph ủ ngày 13/07/2021, V ăn b ản h ợp nh ất s ố 11/VBHN-BCT c ủa B ộ tr ưởng Bộ Công Th ươ ng ngày 23 tháng 01 năm 2014, Quy ết đị nh s ố 3098/Q Đ-BCT c ủa Bộ Công Th ươ ng ngày 24 tháng 06 n ăm 2011, Quy ết đị nh s ố 272/Q Đ-BCT c ủa Bộ Công Th ươ ng ngày 12 tháng 01 n ăm 2015, Quy ết đị nh s ố 6481/Q Đ-BCT c ủa Bộ Công Th ươ ng ngày 26 tháng 06 n ăm 2015. N ội dung các văn b ản chính sách này được trình 6 bày k ỹ ở ph ần 4.1. Th ực tr ạng chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn, nghiên c ứu tại vùng ĐBSH. Vùng ĐBSH được ch ọn làm địa bàn nghiên c ứu do vùng này có dân s ố đông nh ất và m ật độ dân s ố cao nh ất t ại Vi ệt Nam. Theo T ổng cục Th ống kê (2022), tính đến năm 2022, dân s ố vùng này là 23,454 tri ệu ng ười, dân s ố nông thôn là 14,625 tri ệu ng ười, chi ếm 62,36% t ổng dân s ố c ủa vùng. Dân s ố nông thôn c ủa vùng c ũng chi ếm 23,5% t ổng dân s ố nông thôn c ủa c ả n ước. Quy mô dân s ố nông thôn l ớn d ẫn đế n nhu cầu th ực ti ễn cao v ề KCHTTM nông thôn cho phát tri ển KTXH. Bên c ạnh đó, vùng ĐBSH được xác đị nh là m ột trong 4 vùng động l ực phát tri ển kinh t ế v ới t ốc độ t ăng tr ưởng GRDP giai đoạn 2026 - 2030 t ăng 8,0-8,5%/n ăm và cao h ơn m ức t ăng bình quân chung c ả n ước. Vùng ĐBSH cũng được xác đị nh là điểm sáng c ủa c ả n ước trong phát tri ển KCHT KTXH đồng b ộ, hi ện đạ i (Bộ Chính tr ị khóa XIII, 2022). Nh ững m ục tiêu chính tr ị trên đặt ra nh ững s ức ép đố i v ới chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn t ại vùng ĐBSH. 3.4. Ph ạm vi th ời gian Lu ận án phân tích hi ện tr ạng giai đoạn 2017-2022. M ột s ố s ố li ệu th ống kê chính th ức ch ỉ được điều tra đị nh k ỳ, vì v ậy m ột s ố ch ỉ s ố ch ỉ được đánh giá ở th ời điểm điều tra (2016 và 2020). Đề xu ất m ột s ố đị nh h ướng, gi ải pháp chính sách đế n năm 2030. 4. Câu h ỏi nghiên c ứu Mục tiêu c ụ th ể c ủa Lu ận án nh ằm tr ả l ời các câu h ỏi nghiên c ứu sau: - Các cách ti ếp c ận nào nghiên c ứu v ề KCHTTM nông thôn; chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn? Các c ấu ph ần chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn? - Kinh nghi ệm c ủa m ột s ố qu ốc gia có th ể h ọc h ỏi để hoàn thi ện chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn tại Vi ệt Nam? - Hi ện tr ạng v ấn đề phát tri ển KCHTTM nông thôn, qua nghiên c ứu điển hình t ại vùng ĐBSH hi ện nay? - Hệ th ống chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn, qua nghiên c ứu điển hình tại vùng ĐBSH đã đạt được hi ệu l ực, hi ệu qu ả, phù h ợp và b ền v ững? Những ưu điểm, hạn ch ế về chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn? - Gi ải pháp nào để hoàn thi ện chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam giai đoạn đế n 2030? 5. Thi ết k ế nghiên c ứu và ph ươ ng pháp nghiên c ứu 5.1. Thi ết k ế nghiên c ứu 7 Nghiên c ứu chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn được th ực hi ện theo thi ết k ế nghiên c ứu sau: - Nghiên c ứu các công trình lý thuy ết và th ực nghi ệm v ề KCHT, KCHTTM, KCHT nông thôn, KCHTTM nông thôn. M ục tiêu là t ổng h ợp các quan điểm, cách ti ếp c ận nghiên c ứu, xác đị nh kho ảng tr ống nghiên c ứu, xác đị nh v ấn đề nghiên c ứu, t ừ đó làm rõ quan điểm, cách ti ếp c ận KCHTTM nông thôn trong Lu ận án. - Nghiên c ứu các công trình lý thuy ết và th ực nghi ệm v ề phát tri ển KTXH, phát tri ển KCHTTM, phát tri ển KCHTTM nông thôn. M ục tiêu là t ổng h ợp các quan điểm, cách ti ếp c ận nghiên c ứu, xác đị nh kho ảng tr ống và làm rõ quan điểm và cách ti ếp c ận, khái ni ệm, các ch ỉ s ố đo l ường phát tri ển KCHTTM nông thôn trong Lu ận án. -Nghiên c ứu các công trình lý lu ận và th ực nghi ệm v ề chính sách công, chính sách phát tri ển KCHT, chính sách phát tri ển KCHTTM. M ục tiêu là t ổng h ợp các lý thuy ết và xây d ựng c ơ s ở lý lu ận về chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. - Nghiên c ứu kinh nghi ệm m ột s ố qu ốc gia, xác đị nh các bài h ọc v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn- một trong nh ững c ơ s ở, ngu ồn tham kh ảo đề xu ất các gi ải pháp chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. - Thu th ập d ữ li ệu th ứ c ấp t ừ các ngu ồn thông tin chính th ống và thu th ập d ữ li ệu sơ c ấp t ừ đố i t ượng liên quan: cán b ộ công ch ức qu ản lý nhà n ước, ng ười dân, doanh nghi ệp tham gia đầ u t ư xây d ựng, đầ u t ư kinh doanh, qu ản lý KCHTTM nông thôn. Vi ệc thu th ập d ữ li ệu th ứ c ấp v ề KCHTTM ở ph ạm vi c ả n ước để có b ức tranh so sánh gi ữa vùng ĐBSH với các vùng KTXH khác. Thu th ập d ữ li ệu sơ c ấp về chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn ch ỉ ti ến hành t ại vùng ĐBSH. Thu th ập d ữ li ệu theo các ph ươ ng di ện chính sách t ừ nhóm xây d ựng, th ực thi chính sách; t ừ nhóm h ưởng l ợi chính sách t ại vùng ĐBSH để rút ra được nh ững ý ki ến, quan điểm đa chi ều v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. - Phân tích d ữ li ệu v ề KCHTTM nông thôn, chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. M ục tiêu là rút ra được các v ấn đề chính sách n ổi b ật, c ấp thi ết v ề phát tri ển KCHT nông thôn Vi ệt Nam trên c ơ s ở khung lý thuy ết đã được kh ẳng đị nh và k ết h ợp các ph ươ ng pháp phân tích, t ổng h ợp d ữ li ệu hi ện tr ạng. - Đề xu ất một số gi ải pháp ch ủ y ếu hoàn thi ện chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn Vi ệt Nam c ăn c ứ vào k ết qu ả nghiên c ứu v ề KCHTTM nông thôn, k ết qu ả nghiên c ứu chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn tại vùng ĐBSH, c ăn c ứ k ết qu ả nghiên c ứu kinh nghi ệm c ủa m ột s ố qu ốc gia v ề chính sách này. 5.2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu 8 Ph ươ ng pháp lu ận c ủa lu ận án k ết h ợp lý lu ận ch ức n ăng c ủa nhà n ước, các bên liên quan, lý lu ận v ề phát tri ển KCHT, lý lu ận v ề qu ản lý theo k ết qu ả, v ề lý thuy ết h ệ th ống, lý lu ận v ề chu trình đầu t ư phát tri ển trong nghiên c ứu chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. Lu ận án khai thác các s ố li ệu th ứ c ấp t ừ các ngu ồn th ống kê chính th ức và các d ữ li ệu kh ảo sát và ph ỏng v ấn các bên liên quan. Lu ận án sử d ụng ph ươ ng pháp so sánh, phân tích, đánh giá d ữ li ệu theo chu ỗi th ời gian; phươ ng pháp so sánh, phân tích, đánh giá chéo; phươ ng pháp so sánh, phân tích, đánh giá qua các ch ỉ số đạ i diện; phươ ng pháp phân tích tình hu ống; phươ ng pháp phân tích h ệ th ống; phươ ng pháp mô hình hóa; phươ ng pháp đánh giá t ổng h ợp. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu sẽ được trình bày c ụ th ể ở ch ươ ng 2. T ổng quan nghiên c ứu và ph ươ ng pháp nghiên cứu. 6. Đóng góp m ới c ủa nghiên c ứu 6.1 V ề lý lu ận (i) Khác v ới các nghiên c ứu tr ước nghiên c ứu k ết c ấu h ạ t ầng (KCHT) th ươ ng mại nông thôn th ường t ập trung vào nhóm KCHT bán l ẻ: ch ợ, c ửa hàng ti ện l ợi, siêu th ị và trung tâm th ươ ng m ại, Lu ận án đã m ở r ộng ph ạm vi KCHT th ươ ng m ại nông thôn theo 4 nhóm, g ồm: KCHT bán l ẻ, KCHT bán buôn; KCHT xu ất – nh ập kh ẩu; KCHT ph ục v ụ xúc ti ến th ươ ng m ại, giúp ng ười dân nông thôn không ch ỉ th ươ ng m ại hàng hóa trên địa bàn địa ph ươ ng mà còn k ết n ối th ươ ng m ại v ới đị a bàn nông thôn lân cận, v ới thành th ị. (ii) Lu ận án đã k ế th ừa n ội dung chính sách v ốn và đất đai cho phát tri ển KCHT trong lý thuy ết về chu trình đầu t ư phát tri ển và các y ếu t ố ngu ồn l ực cần thi ết cho phát tri ển KCHT. Lu ận án phát tri ển n ội dung chính sách v ề lo ại hình KCHT th ương m ại nông thôn và qu ản lý KCHT th ươ ng m ại nông thôn. D ựa vào nh ững n ội dung thi ết y ếu trong chu trình đầu t ư phát tri ển và ngu ồn l ực thi ết y ếu cho phát tri ển KCHT th ươ ng mại, Lu ận án t ập trung nghiên c ứu 4 lo ại hình chính sách bao g ồm: chính sách v ề lo ại hình KCHT th ươ ng m ại nông thôn; chính sách v ốn cho phát tri ển KCHT th ươ ng m ại nông thôn; chính sách đất đai cho phát tri ển KCHT th ươ ng m ại nông thôn; chính sách về qu ản lý KCHT th ươ ng m ại nông thôn. 6.2. V ề th ực ti ễn (i) Nghiên c ứu t ại vùng Đồng b ằng sông H ồng cho th ấy khu v ực nông thôn đang thi ếu KCHT bán l ẻ hi ện đạ i, r ất ít KCHT bán buôn, KCHT xu ất - nh ập kh ẩu, KCHT xúc ti ến th ươ ng m ại. Ngoài ch ợ bán l ẻ là lo ại hình ch ủ y ếu, các lo ại hình KCHT th ươ ng m ại khác th ưa thớt, ho ặc ch ưa có ở nông thôn (nh ư trung tâm h ội ch ợ 9 tri ển lãm, sàn giao d ịch hàng hóa). KCHT th ươ ng m ại ch ưa đáp ứng nhu c ầu th ươ ng mại hàng hóa địa bàn nông thôn và k ết n ối v ới thành th ị. (ii) Lu ận án ch ỉ ra r ằng chính sách phát tri ển lo ại hình KCHT th ương m ại nông thôn hi ện nay ch ưa g ắn ch ặt ch ẽ v ới nông thôn hi ện đạ i. Vi ệt Nam thi ếu chính sách v ề đầu t ư công theo h ướng t ạo điều ki ện để ngân sách đị a ph ươ ng đầu t ư, c ải t ạo nâng c ấp KCHT th ươ ng m ại. Vi ệc xã h ội hóa, thu hút đầ u t ư phát tri ển ch ợ h ạn ch ế do kh ả n ăng sinh l ời không cao khi đầ u t ư vào ch ợ nông thôn có kh ả n ăng thu h ồi v ốn th ấp. Vi ệt Nam m ới có quy ho ạch đấ t đai cho ch ợ nông thôn, siêu th ị, trung tâm th ươ ng m ại, ch ưa quy ho ạch đấ t đai cho các lo ại hình th ươ ng m ại khác nh ư siêu th ị mi-ni, c ửa hàng ti ện l ợi. (iii) K ết qu ả c ủa Lu ận án cho th ấy chính sách phát tri ển KCHT th ươ ng m ại nông thôn c ần toàn di ện, đồ ng b ộ các lo ại hình KCHT th ươ ng m ại, đả m b ảo y ếu t ố hi ện đạ i, v ăn minh, phù h ợp v ới đặ c thù các vùng nông thôn Vi ệt Nam và nhu c ầu mua- bán phục v ụ ng ười dân, h ội nh ập qu ốc t ế; G ắn k ết qui ho ạch KCHT th ươ ng m ại và qui ho ạch s ử d ụng đấ t, nâng cao tính ch ống ch ịu và thích ứng v ới bi ến đổ i khí h ậu của h ệ th ống KCHT th ươ ng m ại, đả m b ảo ngu ồn cung đấ t cho phát tri ển KCHT th ươ ng m ại nông thôn; (iv) Lu ận án đề xu ất các v ăn b ản lu ật chuyên ngành c ần nh ất quán theo h ướng tạo thu ận l ợi h ơn cho doanh nghi ệp đầ u t ư, b ổ sung quy đị nh v ề đầ u t ư xây d ựng KCHT th ươ ng m ại làm c ăn c ứ pháp lý tri ển khai chính sách có liên quan v ốn ngân sách nhà n ước, v ốn đầ u t ư t ư nhân, v ốn xã h ội hóa, v ốn đố i tác công t ư, v ốn FDI. 7. K ết c ấu c ủa Lu ận án Ngoài ph ần m ở đầ u, k ết lu ận, danh m ục tài li ệu tham kh ảo, ph ụ l ục, Lu ận án được k ết c ấu thành 5 ch ươ ng: Ch ươ ng 1: T ổng quan nghiên c ứu. Ch ươ ng 2: C ơ s ở lý lu ận và kinh nghi ệm th ực ti ễn v ề chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. Ch ươ ng 3: KCHTTM nông thôn vùng ĐBSH. Ch ươ ng 4: Phân tích th ực tr ạng chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn, nghiên c ứu t ại vùng ĐBSH. Ch ươ ng 5: Định h ướng, gi ải pháp và ki ến ngh ị hoàn thi ện chính sách phát tri ển KCHTTM nông thôn. 10 CH ƯƠ NG 1. T ỔNG QUAN NGHIÊN C ỨU VÀ PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C ỨU 1.1. T ổng quan nghiên c ứu 1.1.1. Nghiên c ứu k ết c ấu h ạ t ầng th ươ ng m ại nông thôn a. Nghiên c ứu v ề k ết c ấu h ạ t ầng Các nghiên c ứu v ề KCHT t ập trung vào các h ướng chính liên quan đến vai trò, ph ạm vi, lo ại hình KCHT, tác động c ủa KCHT, đóng góp c ủa KCHT t ới phát tri ển KTXH. M ột s ố nghiên khác c ứu quan tâm t ới phát tri ển KCHT, các tiêu chí, ch ỉ s ố đo lường phát tri ển KCHT, các điều ki ện, nhân t ố t ạo nên s ự phát tri ển KCHT. Nghiên c ứu v ề vai trò c ủa KCHT là m ột h ướng được quan tâm khá nhi ều nh ư nghiên c ứu c ủa Miller (2021), Beeferman và Wain (2016). Miller (2021) cho r ằng KCHT là thu ật ng ữ chung cho các h ệ th ống v ật lý c ơ bản c ủa m ột khu v ực kinh doanh ho ặc qu ốc gia. KCHT nên được xác đị nh theo vai trò c ủa nó trong n ền kinh t ế. KCHT là lo ại d ịch v ụ công c ộng v ới xu h ướng c ần được đầ u t ư nhi ều v ốn và chi phí cao, đồng th ời r ất quan tr ọng đố i v ới s ự phát tri ển kinh t ế và th ịnh v ượng c ủa m ột qu ốc gia. Đồng quan điểm này, Beeferman và Wain (2016) nói v ề t ầm quan tr ọng c ủa KCHT. Theo đó, c ơ s ở v ật ch ất, c ấu trúc, thi ết b ị ho ặc tài s ản v ật ch ất t ươ ng t ự có t ầm quan tr ọng s ống còn đối v ới các t ổ ch ức tham gia vào các ho ạt độ ng xã hội, kinh t ế, chính tr ị, dân s ự ho ặc c ộng đồ ng, có t ầm quan tr ọng v ới các cá nhân, h ộ gia đình qua các vai trò khác nhau, giúp phát huy t ối đa n ăng l ực c ủa các cá nhân, h ộ gia đình. Nhìn chung, các nghiên c ứu đề u th ống nh ất v ề vai trò c ủa KCHT. Đây là h ướng nghiên c ứu đã được làm rõ và hi ện t ại ch ưa có tranh lu ận m ới v ề v ấn đề này. Nghiên c ứu v ề ph ạm vi, lo ại hình KCHT cũng là m ột h ướng được nhi ều h ọc gi ả quan tâm. KCHT g ồm KCHT k ỹ thu ật và KCHT xã h ội được nhi ều ng ười nghiên c ứu chia s ẻ, đồ ng tình nh ư Nguy ễn Th ị Ng ọc Huy ền và c ộng s ự (2016), B ộ K ế ho ạch và Đầu t ư (trong Cù Thanh Th ủy, 2018), Torrisi (2001). Nh ấn m ạnh t ới các lo ại hình KCHT có nghiên c ứu c ủa Torrisi (2001) với nhi ều cách phân lo ại KCHT khác nhau nh ư phân lo ại theo tính c ốt lõi và không c ốt lõi c ủa KCHT, phân lo ại theo tính h ữu hình c ủa KCHT, phân lo ại theo ch ức n ăng, vai trò và ảnh h ưởng c ủa KCHT... Cũng phân lo ại theo ch ức n ăng c ủa KCHT, IFAD (2015) phân thành các nhóm KCHT cho s ản xu ất, cho ti ếp c ận th ị tr ường, cho cung c ấp các d ịch v ụ xã h ội, cho qu ản lý thiên nhiên và thích ứng v ới bi ến đổ i khí h ậu. Nghiên c ứu này làm rõ thêm nh ững v ấn đề xung quanh việc phân lo ại KCHT, làm c ơ s ở cho nghiên c ứu v ề KCHTTM và KCHTTM nông thôn.